bursztyny i kopale

Żywica występuje w drewnie i igłach iglaków. Podczas zranienia rośnie jej produkcja wokół rany. Iglaki maja przewody żywiczne, czyli grupy komórek wytwarzające i gromadzące żywicę, są w korzeniach, igłach i pniach iglaków i niektórych roślin dwuliściennych. Przewód żywiczny ma wypełniony żywicą przestwór schizogenowy i epitel z komórek wytwarzających żywicę, czyli komórek żywicorodnych, u sosny, modrzewiu, daglezji i świerku żywica jest produkowana przez cały czas, u jodły i cisu w pobliżu rany. Zależnie od gatunku drzewa są przewody podłużne i poprzeczne, przewody cały czas tworzące żywicę są i poprzeczne i podłużne, obecne u cisu i jodły przewody traumatyczne zależne od zranienia są podłużne. Sosna ma przewody żywiczne podłużne wzdłuż pnia i konarów, połączone są poprzecznymi przewodami, co powoduje długotrwały wyciek żywicy z rany. Skład żywicy zależy od gatunku drzewa, ale jest z terpenoidów, czyli kwasów żywicznych i ich pochodnych oraz związków fenolowych, żywica nie rozpuszcza się w wodzie. Dziś wykorzystujemy żywicę do produkcji oplotów kabli, leków, laki, terpentyny, szelaku, kalafonii, kosmetyków, na Syberii żywica modrzewia była traktowana jak guma do żucia i odkażała usta. Żywicowanie to nacinanie drzew i zdzieranie kory, by zebrać żywicę do naczynia. Przykłady żywicy to bursztyn, czyli żywica kopalna, mirra z balsamowca mirry, laka stosowana do wytwarzania ozdób z drzew lakowych, żywica sosny z sony, sandarak z rodziny cyprysowatych wykorzystywany jako kadzidło, ladanum z czystka wykorzystywany w perfumerii, przemyśle tytoniowym, leczniczym jako lek na biegunkę i choroby układu oddechowego, do inhalacji, gutaperka, która zastępuje kauczuk z sączyńcowatych, z tej samej rodziny pozyskiwana jest balata używana do produkcji pasów transmisyjnych i taśm przenośnikowych, damara z damarzyka stosowana w malarstwie do produkcji werniksu.

Żywice kopalne powstały wskutek utleniania i polimeryzacji kwasów żywicznych, na czas tego procesu wpływa klimat, im cieplejszy tym szybciej polimeryzacja przebiega i warunki geologiczne. Żywice kopalne dają sosnowce, araukariowce, cyprysowce i bobowce. Żywice kopalne to bursztyny z miocenu i starsze i kopale z pliocenu i młodsze, najstarsze bursztyny pochodzą z dewonu. Żywice kopalne dzielimy na:

aikait (aikit), zasiarczony rumenit z kwasem bursztynowym, jest czerwono-brązowy, rzadziej żółty i miodowy, jest kruchy, spotykamy go w złożach węgla brunatnego z górnej kredy, najczęściej są to 1-2 cm bryłki, zdarzają się okazy przekraczające 5 cm średnicy, w środku są zwęglone części iglaków, ale prawdopodobnie nie z rośliny macierzystej, ma przekrój muszlowy, aikit jest w miejscowości Ajka na Węgrzech.

Ambryt (amboryt) to odmiana retinitu, jest żółtawy, żółtawo-szary, żółty, brązowożółty lub ciemno brązowy, jest przezroczysty, kruchy, występuje w złożach węgla kamiennego wśród piaskowców i łupków miocenu na Nowej Zelandii

Burmit (bermit, birmit) wodnisto-żółtawy, ciemnopomarańczowy, brązowy, rzadziej wiśniowy, czerwonobrązowy rumenit z 2% kwasu bursztynowego, występuje w niebieskich iłach eocenu na głębokości 10-15 cm, ma inkluzje roślinne i zwierzęce, żywica macierzysta burmitu powstała w późnym albie, burmit jest w dolinie Hukawng w stanie Kachin w Myanmarze (dawniej Birma).

Bursztynami dziś określa się wiele typów żywic kopalnych, są tu retynity, rumenity, sukcynity, są ciemne, nieprzejrzyste, są w osadach od późnego triasu do późnego miocenu, są tu

bursztyn austriacki, występuje w osadach austrii, najstarszy tpochodzi z późnego triasu, schraufit jest z późnej kredy, jaulingit i rosthornit z eocenu, bursztyn austriacki jest tez w osadach z miocenu

Bursztyn bałtycki, jantar, odmiana sukcynitu, tworzy regularne bryłki, bursztyny wykopywane z ziemi mają porowatą korę, bursztyny morskie są matowe, bursztyny są jasnożółte, brunatne, czasem bezbarwne, mlecznobiałe, niebieskie, zielonkawe, czerwone i czarne, bursztyn jest od przezroczystego do nieprzezroczystego, ma przekrój muszlowy lub schodkowy, w środku są inkluzje zwierzęce i roślinne , dawniej ze względu na kolor i wygląd bursztyn nazywano kościak, maślak, tłuściak, bursztyn bałtycki ma złoża z czasów od eocenu do holocenu, stantienit, gadenosukcynit i beckeryt można wydobywać w Bałtyku. Bursztyn ma wiele fragmentów sosen,.

Kościak to bursztyn o barwie kości słoniowej, którą ma dzięki pęcherzykom powietrza, jest nieprzezroczysty, ma największą ilość kwasu bursztynowego ze wszystkich bursztynów, maślak jest żółty, sonnen to bursztyn wygrzewany w oleju roślinnym, ma jasny kolor i pęknięcia w środku, tłuściak ma kolor gęsiego tłuszczu

Bursztyn chiński to rumenit, jest żółty, zółtobrązowy, jest w złożach węgla formacji Guhengzi z Ipresu, złoża są w prowincji Liaoning w Chinach, ma inkluzje roślinne, kwiaty, nasiona, liście, igły sosny, grzyby, zwierzęce, muchówki, osy, pszczoły, mrówki, modliszki, chrząszcze, termity, pająki, mniejsze motyle, stonogi, skorpiony, żaby, jaszczurki, pióra i sierść

Bursztyn dominikański to retynit, jest warstwowy, jasnożółty do ciemnożółtego, pomarańczowy, miodowy, brązowy, rzadziej czerwony, błękitny lub zielonkawy, ma inkluzje roślinne i zwierzęće, nie ma inkluzji roślin nagonasiennych, pochodzi z rośliny jatoba z rzędu bobowców, jest w złożach węgla brunatnego w piaskowcach na Dominikanie, na Haiti, złoża oligoceńskie są w Palo Alt obok Santiago.

Bursztyn japoński występuje w skałach w Japonii, jest to sukcynit skał węglonośnych, ma okrągłe lub nieregularne baryłki do 9 cm średnicy, jest czerwonobrązowy, pomarańczowy, rzadziej żółty, ma woskowy połysk, bursztyn na plażach jest żółtobiały, żółtobrązowy, jasnożółty, ma inkluzje owadów

Bursztyn libański, żółty, pomarańczowy, czerwony, kremowy, czarny retynit, jest kruchy ma inkluzje zwierzęce, motyle, chrząszcze, pająki, muchówki, roztocza, larwy, roślinne to pyłki, nasiona, korzonki, łodyżki, zarodniki grzybów, jednokomórkowce, drzewa macierzyste to araukarie, jest w szarych piaskowcach wczesnej kredy w Libanie, w częściowo zwęglonych szczątkach araukarii jako lignit, jest w piaskowcach Aptu w Jordanii

Bursztyn północnoamerykański, najstarsze okazy są w Arizonie i Nowym Meksyku, są miodowożółte i czarne, pochodzą z późnego triasu, jelinit jest w osadach wczesnej kredy, roślina macierzysta to cypryśnik bagienny, wczesnokredowe bursztyny są na Alasce, późnokredowe w całych Stanach, eoceński jest w łupkach ilastych Kalifornii, koło Arkansas jest w złożach węgla brunatnego, trzeciorzędowy jest w piaskach w Massachusetts, bursztyn amerykański ma owady, pajęczaki i części roślin

Bursztyn rosyjski jest w skałach w Rosji, retynit pochodzi z kredy, jest w pokładach węgla na półwyspie Tajmyr na Syberii, to małe łamliwe bryłki z inkluzjami, jest żółty, przezroczysty, bursztyn z paleocenu jest w Jakucji, na wyspie Sachalin i zachodnim wybrzeżu Morza Ochockiego jest w złożach węgla brunatnego, jest pomarańczowy, czerwony, brązowy, przezroczysty do prześwitującego, bryłki są spłaszczone, soczewkowate, mają zwęglone części roślin macierzystych

Bursztyn ukraiński to sukcynit, jest jasnożółty, żółty, czerwony, brązowy, brązowożółty, brązowowiśniowy, , jest przezroczysty, pochodzi z eocenu, czasem ma grubą, brązową, porowatą korę, jest pozyskiwany koło Dubrownika, koło Równego na Wołyniu, na prawym brzegu Dniepru, razem w ok. 50 miejscowościach na Ukrainie. Oprócz bursztynów należących do konkretnych krajów i rejonów, są bursztyny należące do danych miejscowości. Są to

Bursztyn z New Jersey, jest w piaskach glaukonitowych formacji Raritan obok Sayreville w stanie New Jersey, złoża są w lignicie, pozyskuje się je ze żwirowni i glinianek, jest czerwony i żółty ma roślinne i zwierzęce inkluzje

Bursztyn z Xixia jest w zielonych mułowcach i szarych piaskowcach późnej kredy w Xixia w Chinach, jest czerwony i ciemno żółty, zawiera pyłki, części roślin, roztocza, pęcherzyki powietrza i wody

Burszty kanadyjski, cedaryt, chemawinit, odmiana retinitu, jest brązowo-czerwony lub miodowo-żółty, ma inkluzie z pyłku, nasion, fragmentów pędów i zwierząt, jest nad jeziorem Gassy w prowincji alberta w Kanadzie, prawdopodobnie pochodzi od araukarii

Duxyt to mieszanina węglowodorów z żywicą, jest ciemnobrązowy, jest w złożach węgla brunatnego z burdygału, jest w Duchcov w Czecach, w kamieniołomie w Tusimicach jest powstały w wyniku diagenezy pierwotnej żywicy bursztyn w sfosylizowanych pniach cypryśników w załamaniach kory jako krople, jest w kamieniołomie

Glessyt to retynit, jest czerwonobrązowy, brązowy, ma mikroskopijne pory i inkluzje, pochodzi z żywicy kwiatowych osończynowców, znajduje się w mioceńskich złożach węgla brunatnego w kopalni odkrywkowej Bitterfeldu w Niemczech, wtórne nagromadzenie glessytu jest w Łużycach, podobny jest bursztyn z Borneo

Jelinit (kansasyt) to cedaryt, ma dużo kwasu bursztynowego, tworzy zaokrąglone baryłki, jest brązowy lub żółty, ma woskowy połysk, jest pasiasty, smużysty, nieprzezroczysty, przełam ma muszlowy, nierówny, ma pęcherzyki powietrza, wody, włókniste bakterie, pyłek iglaków, jednokomórkowce, jest z araukarii, jest w iłach formacji Kiova w Kansas

Kopale to młode żywice kopalne, są w osadach czwartorzędowych, są żółtawe, pomarańczowe, przezroczyste, miększe od bursztynów, maja inkluzje roślinne i zwierzęce, roślina macierzysta to drzewo jatoba, są tu

Kopal afrykański jest w osadach czwartorzędu, jest w glebie n a głębokości 1 m, pochodzi z jatoby, kopaiw i danieli, jest na południu Kenii, w Tanzanii, na północy Mozambiku, w Sierra Leone, Gabonie, Kongo, Maroko i Izraelu

Kopal japoński jest w osadach z plejstocenu, właściwościami podobna do renitu i kopali,jest w okolicy Mizunami w prefekturze Gif

Kopal Kauri (kauri gum) jest w osadach plejstocenu, nie ma kwasu bursztynowego, jasnożółty, przezroczysty, kruchy, łamliwy, ma inkluzje owadów, pochodzi z soplicy australijskiej z araukariowatych, która żyje jeszcze w Australii, Kopal Kauri pochodzi z północnego wybrzeża Nowej Zelandii i z okolic Allendale w Australii

Kopal kolumbijski bezbarwny, jasnożółty i pomarańczowożółty kopal z czwartorzędu,jest z drzewa jatoby, występuje w Meksyku, Kolumbii, Kostaryce, Brazylii, pozyskiwany głównie w Santander w Kolumbii

Kopalit (copalit, copalin), to żywica kopalna z późnej i wczesnej kredy, jest w formacjach skalnych południowo-zachodniej Europy, najstarszy jest na Wyspie Wight obok miejscowości Hasting w Wielkiej Brytanii, tworzy nieduże okruchy lub kilkucentymetrowe bryłki, kopalit jest brązowy, żółty, czerwony, różni się kolorem i wyglądem zależnie od regionu, jest we Francji, Wielkiej Brytanii, ma inkluzje owadów

Krancyt (kranzit) to retynit, ,a 4-6% siarki, jest miękki, elastyczny, twardnieje, pokryty jest brunatną korą, ma okrągłe i owalne inkluzje gazowe, pochodzi z eocenu, jest w kopalniach odkrywkowych w złożach węgla brunatnego w okolicach Saksonii w Niemczech

Retynity (resinity, retinelity, rezynity) to grupa żywic kopalnych, która ma do 3% kwasu bursztynowego, retynity powstały na lądzie lub słodkich wodach śródlądowych, są w m.in. Niemczech, Polsce

Rumenity (romanity, roumanity, rumanity) mają do 5% kwasu bursztynowego i ponad 1% siarki,powstały w oligocenie i później, są w Karpatach, są czarne, ciemnoczerwone, brązowe, brązowoczerwone, czerwone, brązowozielone, brązowożółte, żółte, są głównie w Rumunii, u nas w okolicach Sanoka, spokrewnione ze schraufitami, symetytami i walchowitami, nie związane z sukcynitami [https://gentarus.com/pl/zywica-rodzaje-sklad-zastosowanie/]

Od początku istnienia Ziemi kontynenty się schodzą i rozchodzą, lądy zostają zalewane, morza wysychają. Kiedyś, konkretnie w eocenie tereny dzisiejszej Polski były częściowo zalane płytkim morzem, a tereny Bałtyku stanowił kontynent Fennoskandia, jej roślinność stanowił bursztynowy las. Fennoskandia nie miała pór roku, tropikalny klimat zapewnił wegetację przez cały rok, w wyższych partiach gór rosły iglaki, cyprysiki, tuje, modrzewie, świerki, jodły, sekwoje, sośnice, cedrzyńce, w niższych partiach gór rosły sosny, palmy i dęby. Wiemy, że zranione drzewa iglaste wydzielają żywicę, która je chroni przed zakażeniem rany. Żywica wyciekała z ran, zbierała się pod korą, wypływała jako krople i sople, czyli zewnętrzne nacieki. Wypływająca z ran żywica zalewała żyjące na drzewach epifity, wije, pajęczaki, owady, jaszczurki, płazy. Powalone drzewa również zawierały żywicę pod korą, która dała początek dzisiejszym złożom bursztynu, sukcyniktowi. Głównymi dostawcami bursztynu były drzewa z rodziny sosnowatych, sośnicowatych, czyli kuzyni sośnicy japońskiej i modrzewnika. W bursztynie jest wiele igieł, szyszek i fragmentów kory sośnic [https://www.muzeumbursztynu.pl/pl/jak-powstal-bursztyn-baltycki/].