Ciekawostki o ssakach

Niedźwiedź brunatny zamieszkuje trudno dostępne nizinne i górskie lasy, dobrze pływa i wspina się na drzewa, jest wszystkożerny, je jagody, ryby, grzyby, mięso, żołędzie, owady, miód, jaja, grzyby, żaby, ssaki, jeleniowate, czasem gospodarskie zwierzęta, co 2-3 lata w czasie snu samica rodzi 1-3 młode, które otwierają oczy po miesiącu, są wielkości szczura, mama karmi je przez pół roku mlekiem, dzieci są przy niej, poza tym samotniczy, niedźwiedź dobrze słyszy, ma dobry węch, ale słaby wzrok, mieszka w lasach góskich

Żbik żyje samotniczo, zamieszkuje lasy, polując czołga się do ofiary i ją atakują, para jest razem w czasie godów, raz w roku w maju kotka rodzi dzieci, jeśli zginą rodzi następny miot, w dzień żbiki odpoczywają na gałęziach drzew i skałach, kot domowy pochodzi od kota nubijskiego, wolnożyjący tworzy kolonie do 15 kotów, żyje w opuszczonych budynkach, stodołach, fabrykach, żyje w lasach górskich

Ryś to nocny samotny kot, wiosną rodzi 2-4 kocięta, poluje na zające i inne gryzonie, żyje w lasach, ma futerko na poduszeczkach, żyje w lasach z dużym podszytem

Wydra je głównie płotki i okonie, rzadziej inne ryby, poluje na inne wodne zwierzęta, dobrze widzi, na długo wstrzymuje oddech pod wodą, dobrze pływa, samica rodzi w norach 2-3 młode, wibrysy na pyszczku są narządem dotyku, żyje na brzegach rzek i jezior, poluje w wodzie

Kuna leśna, tumak je gryzonie, ptaki, owady, może złapać wiewiórkę, szybka i zwinna, żyje w gniazdach wiewiórek i dziuplach, w sierpniu i wrześniu odbywa gody, ciąża trwa 8-9 miesięcy, zapłodnione jaja rozwijają się od stycznia do kwietnia, młode rodzą się w dziupli, oczy otwierają po 6 tygodniach, wtedy opuszczają gniazdo, rosną do 5 miesiąca życia, żyje w lasach liściastych i mieszanych ze starodrzewiem

Kuna domowa, kamionka prowadzi nocny tryb życia, żyje w pobliżu ludzi, przegryza kable w samochodach, wyjada jaja, kury i gołębie, raz w roku rodzi dzieci, karmi je przez 8 tygodni, po 3 miesiącach są samodzielne, żyje w lasach, na ich skrajach, na łąkach, polach, wśród skał, w ogrodach, w miasteczkach

Tchórz żyje w pobliżu ludzi na wilgotnych terenach, zamieszkuje dziuple i nory innych zwierząt, aktywny w nocy, poluje gryząc ofiary w kark, wrogów odstrasza wydzieliną z gruczołów, albinotyczny tchórz to fretka, mieszanka tchórza i fretki to tchórzofretka, zamieszkuje wilgotne lasy i łąki

Gronostaj szybki, zwinny, nocny drapieżnik, którego terytorium wynosi 20 ha, żyje w dziuplach, norach, rozpadlinach, poluje w dziuplach, samotniczy poza okresem godowym, ruja jest w lutym i marcu, dzieci rodzą się w kwietniu i maju, po 10 tygodniach są samodzielne, zimowe, białe futro z czarnym pędzelkiem chroni przed zimnem, żyje w lasach, parkach, ogrodach, osiedlach, podwórkach obok wody

Łasica najmniejszy polski drapieżnik, skacze polując na myszy, terytorium samca ma 8 ha, samicy mniej, zależy jego obszar od dostępu do jedzenia, w marcu i kwietniu ma pierwszy miot, drugi 4 miesiące później, przez 3 miesiące dzieci są z mamą, potem z nią i resztą rodziny, łasica żyje 7 lat, sowy, ptaki drapieżne i lisy polują na nie, żyje w lasach, ogrodach, na polach, osiedlach

Borsuk żyje w lasach, zaroślach, na łąkach, polach, przy wodach, ostrzy pazury o drzewo, przebywa przy norze, aktywny nocą, podłużnymi łapami kopie system korytarzy, w którym mieszka, wejście do nory jest ukryte w zaroślach lub wśród drzew, borsuki są powolne, jedzą dżdżownice, ślimaki, żaby, owoce i nasiona, zasypiają na zimę, budzą się w cieple, żyje w lasach, zaroślach, na polach i łąkach, przy wodach

Lis żyje wszędzie tam, gdzie znajdzie kryjówkę, głównie w lasach, je gryzonie, króliki, ptaki, naziemne, owoce, padlinę, ma dobry węch, wzrok i słuch, w styczniu i lutym łączy się w pary, wtedy wydaje dźwięki, w kwietniu i maju rodzą się liski, dorastając mocują się stojąc na 2 łapach, lisy są nocne

Wilk szybko biega, przez noc przebiegnie 160 km, poluje od kopytnych po gryzonie, atakuje zwierzęta gospodarskie, największy psowaty, żyje w stadach, stada mają hierarchię, każdy osobnik okazuje swoje miejsce poprzez pozy i gesty, wilki polują stadnie, współpracują ze sobą, razem wychowują szczenięta, pomagają starszym, wilk to przodek psa, żyje w lasach, w górach i na niżu, zamieszkuje stepy, zimą stadom przewodzą starsze samce

Jenot nocny ssak, je ssaki, płazy, gady, jaja, pisklęta, padlinę, rośliny, wiosną rodzi rodzi 5-12 dzieci,, gdy młode przestają pić mleko ojciec pomaga dla nich polować, zagrożony przywiera do ziemi i udaje, że go nie ma, żyje w zadrzewieniach i zakrzewieniach, często przy wodach, do nas przyszedł z Rosji, sprowadzony tam dla futer z Azji

Szop pracz wspina się na drzewa, sypia na gałęziach, przyszedł z ameryki Północnej, wszystkożerny, je owoce, bezkręgowce, żołędzie, rzadko poluje na ryby i myszy

Dzik lubi taplać się w błocie i trzeć o drzewa, tak oznacza teren, kąpiele błotne niszczą pasożyty skórne, dzik to zwierzyna czarna, przodek świni, żyje w lasach liściastych, mieszanych, na płytkich bagnach, zakrzewieniach, w górach do granicy lasów liściastych, żeruje ryjąc w ściółce leśnej, je żołędzie, bukiew, korzenie, bulwy, larwy, grzyby, myszy, płazy, często żeruje na polach

Łoś co roku zrzuca łopaty, żyje w lasach z mokradłami nad rzekami, na zalesionych bagnach, terenach podmokłych, rozlewiskach, je korę, rośliny wodne, gałązki drzew i krzewów, przepływa kilkanaście km i nurkuje, klempa późną wiosną rodzi do 2 młodych, rzadko 3, do października ssą mleko, ale po 2 tygodniach życia jedzą gałązki, jesienią samce dołączają do stad samic

Żubr krowa ma mniejsze i położone bliżej rogi, największy dziki ssak Europy, waży do 900 kg, je trawy, turzyce i inne rośliny zielne, korę, zimą je głównie gałązki drzew i krzewów, krowy z cielętami żyją w 20 osobowych stadach, samotne lub żyjące w małych grupkach samce dołączają do samic w czasie godów

Sarna poroże kozła to parostki, najmniejszy przedstawiciel zwierzyny płowej w Europie, żeruje o zmroku i w nocy, w spokojnej okolicy aktywna w dzień, pary tworzą się w czasie rui id lipca do sierpnia, kozły zabiegają o kozy, zapłodnione jajeczko zaczyna rozwijać się w grudniu, ciąża łącznie trwa 9,5 miesiąca, koźlę rodzi się wiosną, młode są przy mamie, żyje w lasach z gęstym podszytem, na polach i łąkach

Jeleń szlachetny największy europejski przedstawiciel zwierzyny płowej, żeruje na polanach w stadach o zmroku i w nocy, łanie z młodymi i starsze łanie tworzą osobne stada, samce osobne, w czasie rui we wrześniu samce ryczą na rykowiskach, żyje w zalesieniach

Daniel je rośliny zielne, żołędzie, bukiew, zimą korzonki, ruja jest jesienią, najsilniejszy samiec ma harem, którego broni przed innymi samcami, jego łanie rodzą w czerwcu, żyje w świetlistych lasach liściastych, mieszanych, parkach, rzadki na wolności w południowo-zachodniej i zachodniej Polsce

Kozica żyje na górskich polanach i w paśmie kosówki, zimują na pastwiskach, dobrze się wspinają, ale nie lubią nagich skał, samice z młodymi i seniorkami tworzą stada, samce są samotne lub w stadach kawalerskich, łączą się z samicami w czasie rui, koźlęta rodzą się w lipcu, żyje w wysokich górach, czasem niżej

Jeż europejski, nasz jedyny kłujący ssak, spokojny ma kolce ułożone na tułowiu, je chrząszcze, dżdżownice, jaja, gąsienice, ślimaki, zimuje w norkach z gałęzi i liści, ruja jest w kwietniu, jeżyki rodzą się latem, we wrześniu jest 2 miot, jeżyki są samodzielne po 6 tygodniach, żyje w świetlistych, suchych lasach, na skrajach lasów, miedzach, w ogrodach, zakrzewieniach, parkach, górach

ryjówka aksamitna osobniki swojego gatunku na swoim terenie toleruje w czasie rui, podczas spotkania z inną ryjówką wydaje wysokie dźwięki, aktywna w dzień i w nocy, bez jedzenia przeżyje 3 godziny, żeruje wśród liści i gałązek, w norach i tunelach, żyje rok, polują na nią sowy, mieszka w lasach, na łąkach, brzegach rzek i jezior, najliczniejsza ryjówka w Polsce

Ryjówka malutka nasz najmniejszy ssak, żeruje wśród opadłych liści drzew i krzewów i e korytarzach innych ssaków, musi jeść, by utrzymać ciepło, samica rodzi 2 razy w roku, żyje w lasach, zakrzewieniach, na wilgotnych terenach z wysoką trawą

Rzęsorek rzeczek samotny ssak, żyje w płytkich nrach, które wykopuje w brzegach rzek, wejścia są pod wodą, dobrze pływa, poluje w wodzie na drobne rybki, wodne owady, kijanki, żaby, traszki, w ślinie ma jad, samica od kwietnia ma 3 mioty po 5-9 młodych, żyje 18 miesięcy, niektóre samice są płodne w roku swoich narodzin, większość rzęsorków w następnych, mieszka na porośniętych brzegach wód, moczarach o bagnach

Zębiełek biały żyje na łąkach, skrajach lasów, przy domach, ogrodach, stertach liści, kompostownikach, je owady, gąsienice, padlinę, mięczaki, miękkie zwierzęta je całe, z chrząśzczy zostawia pancerze i skrzydła, wrażliwe na chłód i głód, zamieszkuje łąki, krzewy, ogrody, stare budynki

Kret żyje w świetlistych lasach liściastych, na gęstych łąkach, ogrodach, porusza się podziemnymi korytarzami 20-40 cm pod ziemią, zimą głębiej, kopce kreta dają wentylację, ma łopatkowate ręce, którymi kopie tunele, je dżdżownice, swojej masy, łącznie połowę krety jedzą pójdźki i płomykówki, gdy wychodzą na zewnątrz za jedzeniem lub materiałem do budowy gniazda, słabo widzą, czują wibrysami

Szczur wędrowny, samica rodzi 4-5 miotów w roku, łącznie 40-50 młodych, szczur wyjada i zanieczyszcza zapasy, wszystkożerny towarzysz człowieka, żyje w kanalizacji, na wysypiskach, w pobliżu wód, tam gdzie ma jedzenie

mysz domowa wydziela mysi zapach, samica dojrzewa po 6 tygodniach, jeśli ma jedzenie przez całe żyje na kilku m2, żyje 1,5 roku, wędruje za jedzenie, mieszka w pobliżu ludzi, w spichlerzach, magazynach jedzenia

Badylarka to najmniejszy gryzoń Polski, wspina się po trawie, żyje na wilgotnych łąkach, polach, w zaroślach, ma chwytny ogonek, gniazdka buduje na wysokich trawach, je ziarniaki zbóż i owady, w maju jest pierwszy miot, wydaje potomstwo już w sierpniu i wrześniu, starsze badylarki wydają wtedy 2 i 3 miot, młode ssą mleko przez 16 dni, dorosłe są między 4 a 6 tygodniem

Mysz zaroślowa dzięki budowie nóg skacze na tylnych łapkach, żyje na polach, w zaroślach, widnych lasach, sadach i ogrodach, jesienią wchodzi do budynków, kopie norki, gdzie zakłada gniazda i gromadzi zapasy, je nasiona i owady, aktywna nocą, polują na nią sowy, tchórze, gronostaje i koty, pierwszy miot wydaje w marcu, do września wydaje 3-5 miotów po 4-7 mysiąt, żyje 2 lata

Mysz leśna je owoce, nasiona, owady, małe bezkręgowce, dobrze słyszy, aktywna w nocy, dobrze się wspina, żyje w lasach z gęstym podszytem i w innych wilgotnych, zalesionych miejscach, gniazdka buduje na gałęziach, żeruje w ściółce, dobrze się wspina

Mysz polna je owady, mięczaki, larwy, pająki, nasiona i owoce, rodzi 6-7 młodych, kopie norki, aktywna całą dobę, żyje na skrajach lasów, brzegach wód, krzewiastych zaroślach, polach, łąkach, gniazdka w norkach wyściela trawą

Karczownik, szczur wodny, polnik ziemnowodny dobrze pływa i nurkuje, mieszka w pobliżu wód, na brzegach jezior, stawów, na łąkach i w sadach, buduje norki pod ziemią, z wyrzucanej z korytarzy ziemi tworzy kopce, je rośliny, bezkręgowce i małe rybki

Nornica ruda żeruje w runie w liściach i mchu, buduje tuneliki, dobrze się wspina, aktywna głównie nocą, jej terytorium wynosi 100 m od norki, oznacza je moczem, w dobre lata bardzo się rozmnaża, młode opuszczają gniazdko po 15 dniach, po 30 są samodzielne, aktywna jest przez cały rok, żyje w lasach, zaroślach przy lasach

Piżmak największy nornicowaty, sprowadzony do nas jako zwierzę futerkowe, norki kopie na brzegach wód, żyje na brzegach cieków i zbiorników wodnych, kanałów, na bagnach i mokradłach, dobrze pływa, tylne nogi tworzą wiosła, ogon ster, zimuje w konstrukcjach z patyków i gałęzi, niszczy groble i wały przeciwpowodziowe

Chomik europejski przestraszony staje na tylnych nogach i pokazuje ciemny brzuch, zamieszkuje suche tereny z ilastymi i lessowymi glebami, kopie tunele z komorą mieszkalną i spiżarnią, szkodzi mu intensywne rolnictwo, pokarm gromadzi w workach policzkowych, w norce opróżnia je łapkami, zimą śpi, co 6 dni budzi się by jeść, samotniczy, żyje na polach ze zbożami, koniczyną, lucerną, rzepakiem, na łąkach i pastwiskach

Polnik na polach robi dziury, kopczyki i wąskie ścieżki, je trawy, zioła, korzonki, nasiona, rzadko owady, jest na polach z koniczyną, lucerną, rzepakiem, zbożem, je co 2 godziny, polują na niego sowy, koty, lisy, ptaki i ssaki drapieżne, żyje na otwartych łąkach, polach, pastwiskach

Nornik bury żyje na ugorach, łąkach, polanach z wysoką trawą i ziołami

nornik śnieżny żyje w Tatrach nad granicą lasu, łąkach, wśród skał, na południowych stokach, dzienny

Smużka i smużka stepowa wspina się po trawie i gałęziach, chodzi po ziemi, gniazdo z trawy i mchu buduje w spróchniałych pniach, jesienią na 7 miesięcy idzie pod ziemię, tam śpi, w maju ma gody, raz w roku w czerwcu rodzą się młode, jest nocna, żyje w zaroślach, lasach, na łąkach, głównie podmokłych

Bóbr europejski gryzą miękkie drzewa, olchy, wierzby, topole, jedzą gałązki i łyko, zagrożone biją ogonami o taflę wody, rodzice pomagają dzieciom podczas pierwszych opuszczeń domku, największy gryzoń, monogamiczny, para jest razem do końca życia, co roku wiosną samica rodzi 2-4 młode, są z nią przez 2 lata, w 3 roku dojrzewają i opuszczają gniazdo, bóbr dobrze pływa, nurkuje, buduje żeremia i tamy, żyje 25 lat, zamieszkuje spokojne rzeki, rzeczki, jeziora wśród wilgotnych lasów, największy gryzoń

wiewiórka pospolita buduje kuliste gniazda z mchu lub trawy wysoko w koronie drzewa przy pniu lub w dziupli, tam spędza zimę, je nasiona, pączki drzew, owoce, grzyby, owady, jaja, pisklęta, jesienią gromadzi zapasy, zakopuje je w ziemi lub chowa w dziuplach, 1-2 w roku rodzi 3-5 młodych, dzieci rodzi w gniazdach, dziuplach lub przebudowanych gniazdach wron i srok, polują na nią kuny i ptaki drapieżne, żyje w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, parkach i ogrodach, jest odmiana ruda i szaroburnatna, pazurki pomagają jej się wspinać, nie zapada w sen zimowy, w łagodne zimy gody zaczynają się w grudniu, po ziemi skacze

Świstak zamieszkuje górskie łąki, doliny w górach, skaliste tereny ponad lasem, głównie na południowych stokach do 2500 m n p m, zdenerwowany podnosi ogon, letnie nory są płytkie, zimowe są rozgałęzione, mają więcej wejść, sięgają 3 m w głąb ziemi, sen zimowy trwa 6-7 miesięcy, przed snem uszczelnia norę kamieniami, ziemią i sianem, żyje w koloniach, gdy pojawi się puchacz, kruk, lis, orzeł świstak wydaje wysoki dźwięk ostrzegający resztę kolonii, je trawę i gryzonie

Orzesznica jest tam, gdzie leszczyna, je orzechy laskowe, owoce, owady, pyłek kwiatów, gniazdka buduje 1-2 m nad ziemią na krzewach, zimuje w gniazdach nad ziemią, żeruje nocą i o zmroku, żyje w lasach i zaroślach, młode szybko porastają gęstym, szarym futerkiem, żyje na skrajach lasów, w lasach, zaroślach leszczyny, jeżyn, na polankach

Popielica je owoce, orzechy, nasiona, owady i grzyby, które trzyma w przednich łapkach, latem i jesienią podwaja swoją masę, sen zimowy trwa 7 miesięcy, aktywna nocą, gniazda buduje w dziuplach drzew, żyje w lasach liściastych i mieszanych, parkach, leśnych budynkach

Koszatka żyje w lasach liściastych i mieszanych, w górach w świerczynie i kosówce

Żołędnica żyje w lasach liściastych, mieszanych, iglastych, sadach, nocna, dobrze się wspina, żeruje na ziemi, je chrząszcze, owady, ślimaki, pająki, młode ptaki, myszy, korę drzew, owoce, gniazdka buduje w dziuplach

Zając szarka ma duże uszy, słuchy, dobrze słysz, żyje samotnie lub w grupach broniących swojego terytorium przed innymi grupami, śpi w kotlinkach czyli jamkach w ziemi, są naturalne lub sam kopie, żyje na terenach otwartych, polach, zagajnikach, brzegach lasów, polują na młode ptaki i ssaki drapieżne

Zając bielak ma gęsto owłosione stopy, by chodzić po śniegu, żeruje o zmroku i nocą, 2 razy w roku linieje, najpierw kolor zmieniają nogi, potem tułów, zimą je korzenie i korę drzew, latem owoce, byliny i trawy, żyje w lasach, na bagnach, w pasmie kosówki i wyżej

Dziki króli ma kąt widzenia 360 st, pociera gruczołami na brodzie o ziemię roznosząc swój zapach, lubią lekką, piaszczystą glebę, w której łatwo kopać nory, najwyższe rangą samce i samice wybierają najlepsze miejsca w kolonii, aktywny nocą, oddala się od nory o 100-200 m, je rośliny, udomowiony 2000 lat temu, żyje na łąkach, skrajach lasów, polach otoczonych krzewami, parkach, ogrodach

Podkowiec mały żyje samotnie, zimuje w wilgotnych miejscach w temperaturze powyżej 0, jesienią i zima ma gody, zarodek rozwija się w kwietniu, w czerwcu lub lipcu w dziupli lub pod dachem matki rodzą w kolonii jedno młode, 3-tygodniowe młode już lata, w sierpniu jest samodzielne, je owady i pająki, żyje na zalesionych terenach na południu Polski, zimuje w starych kopalniach i jaskiniach

Karlik malutki najmniejszy i najpopularniejszy nietoperz Polski, kolonie mają do 1000 osobników, przed wylotem popiskuje, wylatują 15 min przed zachodem słońca, wszystkie nietoperze mają w uchu koziołek, narząd w postaci wyrostka, który słyszy odbite od przedmiotów ultradźwięki, na zimę zasypia, żyje w świetlistych lasach, ogrodach, na otwartych terenach w pobliżu ludzi

Borowiec wielki potrafi długo latać, odpoczywa w dziuplach wysokich drzew, w łagodnym klimacie śpi na drzewach, pod dachami, w szczelinach budynków, w zimnym klimacie odlatuje do miejsc zimowania, młode rodzi się w czerwcu, żyje w lasach liściastych, śródpolnych zadrzewieniach, parkach ze starymi drzewami

Mroczek późny ma podłużny, sierpowaty koziołek, żyje w starych, strychach, wiatach, przestrzeniach wewnątrz ścian, dziuplach, wolno lata, powszechny, rodzi raz w roku 1 młode, lata na wysokości 5-10 m, żyje na terenach rolniczych z zadrzewieniami śródpolnymi, na osiedlach, w miastach

Gacek brunatny odległość, rozmiar i kierunek przeszkody określa wydając ultradźwięki, które wracają i rejestruje je koziołek, brunatny zamieszkuje zalesione ziemie, szary otwarte, gacki żyją w zalesionych terenach, na polanach ze starymi drzewami, w ogrodach, parkach, osiedlach, zimuje w jaskiniach, piwnicach i pod ziemią

Nocek wąsatek ma owłosiony nosek, z kącików pyszczka wyrastają mu kępki sierści, żeruje od zmroku, kilka razy lata po jednej trasie, zimuje od późnej jesieni w wilgotnych jaskiniach i starych sztolniach, w czerwcu rodzi 1 młode, żyje w lasach, parkach, osiedlach w pobliżu wody

nocek rudy, nadwodny zimuje w jaskiniach, piwnicach, sztolniach, starych budynkach, zamieszkuje tereny zalesione z jeziorami, rzekami, starorzeczami, żeruje nad wodami, je owady wodne, larwy jętek, nocą lata nad stawami i jeziorami dotykając wody skrzydłami, może łapać małe rybki stopami, pływa i startuje z wody, w czerwcu samice rodzą w koloniach rozrodczych w dziuplach, za okiennicami, w szczelinach dachów

Nocek duży największy nasz nietoperz, lata wolno i nierówno, późno zaczyna łowy, pestycydy przetrzebiły owady i jego populację, w czerwcu w koloniach samice rodzą dzieci, po 2 miesiącach młode są samodzielne, za zimowymi kryjówkami lecą 250 km, latem samice tworzą kolonie największe wśród nietoperzy, żyje w świetlistych lasach, na ich skrajach, pastwiskach

Nocek Bechsteina żyje w dziuplach drzew liściastych, budkach dla ptaków i nietoperzy, rzadki, samotniczy, jest tylko w Europie, wiosną samice tworzą małe kolonie, rodzą w czerwcu, często zmienia kryjówki, zimuje pojedynczo w jaskini, podczas lotu zbiera z liści ćmy i inne nocne owady, żyje w lasach liściastych, parkach, sadach, żyje w Bałtyku i Morzu Północnym

butlonos poluje w wodach przybrzeżnych na duże ryby i ośmiornice, poluje stadnie, największy delfin Europy, dołącza się do stad innych waleni, bardzo rzadki u nas, zdrowe osobniki pomagają chorym utrzymać się na powierzchni , tak samo pomaga ludziom

Foka pospolita podczas odpływu odpoczywa na skałach i łachach, na europejskim szelfie policzono 3000 fok, szczenię rodzi się w czerwcu lub lipcu, szybko zmienia szare futerko na dorosłe i rusza do wody, starsze foki nie wędrują daleko, zamieszkuje spokojne wybrzeża, skaliste łachy, płaskie, piaszczyste brzegi, wyspy

Na podstawie atlasu Rośliny i Zwierzęta część 5/5, Książka z Kluczem do Rozpoznawania, dodatek do Gazety Wyborczej w 2008 r na podstawie NASZA PRZYRODA rośliny i zwierzęta Europy wydanej przez Reader's Digest sp. z o.o z 2003 roku