Przyroda, strona 29

Wzwiązku ze zbliżającą się Wielkanocą wpis o jajku. Tradycja święcenia jaj pochodzi z czasów średniowiecza, kiedy w czasie postu nie mozna było spożywać również jaj jako produktów odzwierzęcych. Jajko symbolizowało Stary i Nowy Testament oraz więź Boga z człowiekiem, ale jajko to też odrodzone życie, zmartwychwstanie życia, odrodzenie. Wielkanoc to szczególny czas, szczególnie w klimacie umiarkowanym na półkuli północnej, kiedy po zimowej przerwie wszystko budzi się do zycia, odradza sie cała przyroda, zwierzęta budzą się z zimowego snu, rosliny wieloletnie wypuszczają rozety liściowe, zakwitaja pierwsze kwiaty, drzewa i krzewy wypuszczaja pąki, liście i kwiaty, rośliny jednoroczne zaczynają kiełkować, wracaja ptaki do gniazd, wszystkie ptaki rozpoczynaja gody, rodza się nowe młode zwierzątka, także u ssaków. A rodzą się dzięki jajku, czyli komórce jajowej.
Każdy wyższy organizm, nie licząc bakterii, wirusów, pierwotniaków i niektórych grzybów był kiedyś stadium jednokomórkowym, każdego rozwój zaczynał sie od jajeczka.
Jajeczko, oocyt, żeńska komórka rozrodcza, gameta, powstaje na drodze oogenezy, owogenezy. Oocyty powstają z gonocytów, czyli niedojrzałych komórek prekursorowych, pierwotna komórka płciowa wchodzi w pierwszy podział mitotyczny powstaje oogonium, ono ma kolejna mitozę, oogonium rośnie, dzieli się mitotycznie w oocyt I rzędu, dzieli się on mejotycznie, ale jego podział zahamowany jest w diplotenie profazy I, wszystkie te podziały dzieją się w zyciu płodowym dziewczynki po rozwoju żeńskich organów płciowych, oogeneza jest zahamowana aż do okrsu dojrzewania, gdzie aktywuje ją działanie żeńskich hormonów, wtedy to kończy się mejoza powstaje oocyt drugiego rzędu, który wchodzi w kolejną mejozę zatrzymaną w metafazie II, te podziały to owulacja, czyli jajeczkowanie, dokończenie podziałów następuje po zapłodnieniu, inaczej jajeczko obumiera i zostaje wydalone-m. in. u kobiet lub resorbowane-m. in. u kotek, suczek itd. Oocyt w czasie profazy pierwszej przechodzi 2 etapy prewitellogeneza, oocyt gromadzi RNA,białka i organelle i witellogeneza, gromadzone jest żółtko.
Ze względu na obecność komórek pomocniczych oocyty są solitarne, czyli bez nich u obleńców, wirków, jamochłonów i alimentarne mają komórki pomocnicze-folikularne, panoistyczne mają komórki folikularne, u ważek, jętek, pierwogonków, pcheł, szarańczy oraz nutrymentalne, meroistyczny, maja komórki folikularne i troficzne, dziela się na politroficzne-u skoczogonków,muchówek,błonkówek i telotroficzne-u pluskwiaków,równo- i różnoskrzydłych.
Ze względu na obecnośc materiałów zapasowych jaja dzielimy na:
alecytalne, prawie pozbawione żółtka, bez substancji odżywczych, u strzykw i wielu pasożytów,
mezolecytalne, średniożółtkowe, średnia ilość żółtka, dzieli się ono wolniej niż embrion, ale nawieksze komórki,
oligolecytalne, mało żółtka, jest u ssaków łożyskowych, jezowca, lancetnika, komóka musi rozwijać się w ciele matki,
polilecytalne, bogatożółtkowe dużo żółtka, które się nie dzieli, są u stawonogów, ryb, gadów, ptaków, płazów, stekowców.
Ze względu na rozmieszczenie żółtka dzielimy jaja na izolecytalne o rónomiernie rozmieszczonym żółtku w cytoplazmie,
anizolecytalne, nierónomierne rozmieszczenie żółtka, jest ono na jednym biegunie-telolecytalne lub w środku centrolecytalne.
Jajo zawiera materiał genetcyzny, czyli zakodowane cechy, które pozwalają utrzymać się organizmowi przy żcyiu, ale i cechy, któe charakteryzowały przodków potomka i to nie tylko rodziców, ale i przedstawicieli całej linii rodowej od jej początku. Geny nie rozchodzą się do gamet równomiernie, ale każda komórka jajowa to potencjalny zespół genów danego przodka, geny przetrwają do zaniku linii genetycznej, czyli ostatniego potomka. To jest własnie dorodzenie z jaja.
Życzę szczęśliwych, rodzinnych i pogodnych Świąt.

Jeże to nocne ssaki owadożerne, które są zagrożone. W Polsce jest Jeż europejski Erinaceus europaeus szare ciałko na grzbiecie pokryte kolcami, czarne plamki na oczkach, kiedy jeż jest spokojny kolce leżą gładko, kiedy się zdenerwuje stawia je na sztorc, je chrząszcze, gąsienice, dżdżownice, jaja, ślimaki, sen zimowy w gnieździe z liści, ruja jest w kwietniu, młode rodzą się na początku lata, po 6 tyg. młode są samodzielne, 2 miot jest we wrześniu, młode są ślepe i łyse, skóra jest różowa, z czasem przebijają się przez nią kolce.Są pożyteczne, zjadają owady, ślimaki niszczące uprawy. Zagrażają im psy, dlatego warto przed wypuszczeniem psa na noc świecić światło, by je odstraszyć albo trzymać na noc psy w domu lub szopie. Warto trzymać na noc w domu koty. Zagrażają im wypalanie i wykaszanie traw. Kiedy znajdziemy ranne jeże, trzeba zawieźć je do weterynarza, który wyleczy je za darmo. Jeże rozmnażają się wiosną, wtedy maluchy do jesieni zdążą rozwinąć się na tyle, by przespać zimę. Jeżyki z drugiego, wrześniowego miotu mogą nie dać rady. Jeże jedzą bezkręgowce, a jesienią jest ich mało. Chcąc im pomóc można znalezione niemowlęta karmić mlekiem dla kotów, starsze karmą dla kotów, można wystawić miseczkę z wodą jeśli nie zbiornika. Najlepiej zanieść do weterynarza. Warto zrobić z siana i liści kopczyk, gdzie jeże mogą schronić się na podwórku lub na działce. One zrobią w nim gniazdko. Można zrobić też domki dla jeży. Domki dla jeży robimy ze drewnianych skrzynek wyścielanych sianem, ustawiamy je w miejscu, gdzie rzadko chodzimy i z daleka od zgiełku. Jeśli znajdziemy brudnego, rannego jeża można go oczyścić atomizerem do czyszczenia zębów napełnionym wodą. Małe jeżyki piszczą, tak można je namierzyć, starsze tracą zdolność wydawania głosu, można usłyszeć ich tupanie i szeleszczenie. Jeże potrzebują naszej pomocy,kiedy spotykamy je w dzień, nie uciekają, nie zwijają w kulkę, mają rany, pozbawione kolców miejsca, dużo kleszczy, rany, muchy siadające na ciele, wszelkie zmiany skórne,przewraca się, nie reaguje na dotyk, jest na mrozie lub śniegu, nie może chodzić, wtedy trzeba zanieść zwierzę do weterynarza, on podejmie leczenia i wyda dalsze instrukcje. Kleszcze, larwy i jaja much można usunąć pęsetą. Znalezionego na zimnie jeża można ogrzać kładąc go w pobliżu butelki z ciepłą wodą, termoforu, poduszki elektrycznej. Ogrzany jeż sam szuka jedzenia i picia, musi mieć dostęp do wody i jedzenia (kociej karmy).

My mamy w keratynocytach pochodną cholesterolu 7dehydroksycholesterol, który pod wpływem UVB zmienia się w prekursor witaminy D-cholekalcyferol, który przenika do naczyń skórnych,łączy się z białkiem wiążącym prowitaminę D, plynie do wątroby, gdzie hydroksylaza dołącza grupę OH i powstaje 25-hydroksycholekalcyferol, wiąże się z białkiem ją wiżącym, plynie do nerek, gdzie kolejna hydroksylaza dołącza drugą grupę OH powstaje 1,25dihydroksycholekalcyferol, płynie do jelit, gdzie działa kolejna hydroksylaza, kalcytriol otwiera kanały przez,kttóre wapń i fosfor przenikają do krwi, wchłania się witamina D z jelit i działajako hormon steroidowy. Co natomiast ze zwierzętami futerkowymi i ptakami? Zwierzęta futerkowe mają gruczoły łojowe chroniące przed utratą utratą wody poprzez parowanie oraz dostepem wody zzewnątrz do skóry i futra,ptaki maja gruczoł kuprowy z tyłu ciała. Gruczoł tworzą łój. Jednym z jego składników są cholesterol i jego pochodne m.in. 7-dehydroksycholesterol, pod wplywem UVB zmienia się w cholekalcyferol. Ptaki rozprowadzając wydzieline kuprową po calej powierzchni ciała, a zwierzęta liżąć się połykają prekursor witaminy D. On wchłania się w jelicie czczym, łaczy z białkiem go wiżącym, płynie dowątroby, gdzie hydrolaza tworzy 25 monohydroksycholekalcyferol. Potem łączy się z bialkiem go wiążącym i płynie do nerek, gdzie powstaje kalcytriol, łaczy się z białkiem wiążącym witaminę D, płynie do jelit, gdzie działa kolejna hydroksylaza, powstała forma wchłania się na nowo i otwiera kanały dla wapnia i fosforu. Witamina D3 również u zwierząt działa jak hormon, łaczy się receptorami VDR. Bezwłose psy i koty tworzą prekursor witaminy D w keratynocytach, jak ludzie, tak samo bezwlose zwierzęta. Skóra bezwlosych ras psów i kotów jest wrażliwa i nie powinny długo przebywać na zewnątrz.

Astronomiczna jesień zaczyna się wtedy,gdy dzień, czyli okres między wschodem a zachodem słońca staje się krótszy od nocy, czyli okresu między zachodem, a wschodem oraz kiedy go ubywa. Kończy się, kiedy następuje przesilenie zimowe, czyli najkrótszy dzień w roku, potem dnia zaczyna przybywać, wydłuża się, ale dalej jest krótszy od nocy. Kalendarzowa jesień trwa od września do grudnia, klimatyczna kiedy temperatura dobowa powietrza wynosi od 5 do 15 stopni Celsjusza i zależy od frontów atmosferycznych nawiedzających dane miejsce. Jesień fenologiczna dzieli się na wczesną i późną. Wczesna jesień to koniec kwitnienia, dojrzewają owoce, to kwitną gwiazdnica pospolita, nawet w zimie pod śniegiem, są małe kwiaty, wychodzą spod śniegu, wrzos pospolity. Późna jesień to brak kwitnienia, opadają liście, wskaźnik to opadanie liści brzozy brodawkowatej. Jesienią mamy wysyp warzyw i owoców, na przełomie lata i jesieni mamy słonecznik, orzechy leszczyny, śliwki, morele,jeżyny popielice, jeżyny ogrodowe, brzoskwinie, pigwy, pomidory, paprykę, cukinię, później, wczesną jesienią dojrzewają, jabłka, gruszki (są odmiany wcześniejsze), dynie, orzechy włoskie, winogorna, mrozoodporne maliny owocują do przymrozków. Jesienią maleje widmo światła niebieskiego i fioletowego, zanika pasmo UVB, dlatego nie powstaje już witamina D w skórze, światło widzialne zmienia barwę na żółto-pomarańczową, dni są coraz krótsze, temperatura spada, liście drzew i krzewów rejestrują te zmiany i przygotowują się do snu, rośliny rozkładają chlorofil uwidaczniając inne barwniki jak żółte ksantofile, pomarańczowe karotenoidy, czerwone antocyjany, liście jeszcze są miękkie, jest transport substancji odżywczych, potem wiązki przewodzące zaczopowane są kalozą, liście odpadają, jednym roślinom wystarczy rozkład chlorofilu i zrzucają liście wcześniej, inne rozkładają też pozostałe barwniki na substancje zapasowe, które transportują do organów zimujących. Liście zostają brązowe i opadają. Drzewa o twardym drewnie mogą mieć stare liście przez zimę. Zima jest dla nich okresem odpoczynku od kwitnienia i owocowania jak dla nas sen. Dla nas zmiany kolorów mają znaczenie estetyczne, takie stopniowe przechodzenie przez zieleń, żółć, czerwień, pomarańcz i brąz jest bardzo ładne, zasypanie liśćmi alejki parkowe mają swój urok, u drzew i krzewów wykorzystujących każdy barwnik kolory zmieniają się stopniowo od zieleni przez żółć, pomarańcz i czerwień do brązu, czasem zależnie od padania światła na jednym osobniku są wszystkie kolory. Utrata liści chroni przed parowaniem kiedy woda w gruncie zamarza (w lasach liściastych nie zamarza) oraz parciem korzeniowym w cieplejsze dni i napełnieniem naczyń, w których woda zamarzając nocą mogłaby je zniszczyć. Zioła dnia długiego zaczopowują kalozą części zielone, które schną i opadają, one też rozkładają barwniki, zostają części zimujące, cebule, bulwy, kłącza, rozłogi. Rośliny dnia długiego jednoroczne zanikają. Rośliny obojętne fotoperiodycznie kwitną i owocują do mrozów. Jesień to wysyp grzybów, pieczarek, maślaków, podpieniek, borowików, również grzybów niejadalnych i trujących. Jesień to okres zbioru ziemniaków, warzyw korzennych ja marchew, pietruszka, buraki, seler, porów, warzyw kapustnych, jarmużu, kalafiorów, brokułów, kapusty, brukselki. Jesienią odlatuje wiele gatunków ptaków do Afryki, a do nas przylatują ptaki z północy, które u nas zimują. Odlatują np. jaskółki, dzikie gęsi, bociany, kukułki, skowronki, przylatują na zimę gile i jemiołuszki. Ptaki wędrują na tereny, gdzie jest dłuższy dzień,by tam zakładać gniazda, dłuższy okres światła to dłuższy okres zdobywania pokarmu dla piskląt i ich lepszy rozwój.

Pijawka końska Haemopis sanguisuga długie, wrzecionowate ciało, ciemny, szary lub brunatny kolor, pirścienie są widoczne, po obu stronach są przyssawki, przednia przyssawka otaczaotwór gębowy.
Rurecznik mułowy Tubifex tubifex długie, wyraźnie segmentowane ciało otoczone rurką z mułu i śluzu, oddycha całą powierzchnią ciała, hemoglobina jest rozpuszczona osoczu, ciało jest czerwone, z rurki wystaje tył ciała, któego ruchy powodują dopływ wody z tlenem.
Ośliczka wodna Asellus aquaticus płaskie, segmentowane ciało, długie, cienkie czułki, 7 par odnóży.
Mszywioły Bryozoa w słodkich wodach żyją podkówczaki Phylactolaemata żyją w koloniach, pokarm naganiają loforem z orzęsionych czułków, są obojnakami, na zimę robią statoblasty, skupiska komórek przetrwalnikowych, ich ciała otacza zmineralizowany szkielet zewnętrzny. 
W jeziorach żyją larwy ochotek, chruścików, jętek i ważek, ochotki Chironomidae mają długie, czerwone larwy żyjące w mule, chruściki Trichoptera dorosłe mają długie, cienkie ciała, jajowate skrzydła ułożone wzdłóż ciała, mają włoski i łuseczki, długie, cienkie skierowane do przodu czułki, sa oczy złożone i przyoczka, pojedyncze oczka, żuwaczki są zredukowane, larwa jest długa, segmentowwana, ma ktrótkie odnóża i widoczną głowę z aparatem gębowym. 
Ważki Odonata to owady z 2 parami skrzydeł, pękatym tułowiem, długi, cienim odwłokiem i głową z dużymi oczami, gryzącym aparatem gębowym, odnóża są długie i cienkie, głowa ruchliwa, larwy żyją w mule 2-3 lata, jętki Ephemeroptera mają króki tułów, długi, skierowany lekko w górę odwłok, ruchliwą głowę,mają powietrze w przewodzie pokarmowym, cienkie odnóża z 5-członową stopką, podobny plan budowy mają larwy, na grzbiecie mają skrzelotchawki, uwypuklenia ciała z tchawkami w środku, które obmywa woda z tlenem.
Zadychra pospolita Branchipus schaefferi długie, spłaszczone bocznie, szarozielone lub brązowe, długa głowa.
Dziwogłówka wiosenna Eubranchipus grubii duże głowy z długimi czułkami, długie, spłaszczone bocznie, brązowe ciało, duże, czarne, okrągłe oczy.
Przekopnica właściwa Triops cancriformis ciało spłąszczone grzbieto-brzusznie, cienka, czerwona głowa z długimi czułkami, wiele odnóży.
Przekopnica wiosenna Lepidurus apus spłąszczone grzbieto-brzusznie zielone ciało z czerwoną głową z długimi czułkami.
Rozwielitka Daphnia magna przezroczyste, jajowate ciało z okrągłąwą głową .
Oczlik Cyclops strenuus maczugowate ciało otoczone cienką kutikulą, są 2 czułki na głowie i długi odwłok.
Cyclops olthonoides maczugowate ciało, tępa głowa, długie czułki, włoski.
Diaptomus wierzejski Diaptomus denticornis maczugowate płaskie na stronie brzusznej ciało z cienkim odwłokiem.
Ergasilus sieboldti jajowate, płąskie na stronie brzusznej ciało z długim, cienkim odwłokiem i długimi czułkami.
Heterocope weissmanni jajowate, brzusznie spłąszczone ciało z długimi czułkami i cienkim odwłokiem.
Splewka karpiowa Argulus foliaceus spłaszczone grzbieto-brzusznie ciałoma głowotułów i dwupłątowy, krótki odwłok, pomiędzy płatami są widełki, 4 pary odnóży, szczękonóża zmienione są w przyssawki.
Małżoraczki Ostracoda w słodkich wodach żyje rodzina Cypridae, ma ciało okryte dwuklapową skorupą, z pomiędzy klap wychodzą odnóża, klapy przypominają muszlę małży. 
Wrotki Rotifera długie ciało ma głowę, tułów i nogę, przód ciała ma aparat wrotny, jest to tarcza z rzęskami, boki tułowia i góra głowy mają ciałka czuciowe, ciało okrywa kutikula, aparat wrotny otacza otwór gębowy, po dhypodermą jest jama z płynem, w niej są narządy i mięśnie, układ wydalniczy to protonefrydia po bokach układu pokarmowego, który ma gardziel, orzęśiony przełyk, orzesiony żołądek, jelito, do żołądka idą enzymy z gruczołu trzustkowo-wątrobowego, jelito jest orzęsione, prowadzi do kloaki. Wodopójki Hydrachnida maja okrągłe ciała z kilkoma odnóżami, brak segmentacji i podziału na głowę, tułów i odwłok, ukłąd wydalniczy to cewki Malpighiego, kanaliki zbierające szkodliwe metabolity z hemolimfy i przekazujące je do jelita oraz gruczoły biodrowe-woreczki zbierające metabolity i usuwające je na zewnątrz.
Larwy wodzienia Chaoboridae ma jajowaty tułów, długi, cienki odwłok, podłużne, przezroczyste skrzydła, larwa jest długa i przezroczysta, żyje w zbiornikach wodnych.
Krętak pospolity Dineutes natator ciało spłąszczone grzbieto-brzusznie, jajowate, ciemno brunatne, ma różkowate czułki i 2 pary oczu, jedna patrzy nad powierzchnią wody, druga pod.
Larwy komara brzęczącego Culex pipiens małą głowa, okrągły, pękaty tułów, długi, cienki odwłok, długie, przezroczyste skrzydła, długie czułki, kłująco-ssący aparat gębowy, larwy są długie, członowane, cienkie, mają wyraźną głowę.
Żaba wodna Rana esculenta krókie, apłaszczone, zielone ciało z białym paskiem na grzbiecie, czarnymi plamami po bokach i czarnymi długimi, poprzecznymi plamami na kończynach.
W Polsce mamy rozwielitki:
Daphnia atkinsoni skorupka jest szara, ma zerwony lub żółty odcień.
Rozwielitka wielka Daphnia magna szara, żółtawa lub czerwonawa skorupka, słabo prześwituje.
Daphnia similis żółtawa, szklista skorupka.
Daphnia ambigua prześwitująca, szklista skorupka.
Daphnia cristata owalna, przezroczysta skorupka.
Daphnia cucullata owalna, spłaszczona, przezroczysta skorupka.
Daphnia curvirostris żóława lub brązowa, słąbo prześwitująca skorupka.
Daphnia galeata owalna, szklistożóła, przezroczysta skorupka.
Daphnia longiremis przezroczysta, szklista skorupka.
Daphnia longispina żółtawa, brążowawa lub zielonkawa, słąbo prześwitująca skorupka.
Daphnia obtusa żółtawa, szarobrązowa, owalna i szeroka w przekroju bocznym skorupka.
Daphnia parvula żółta skorupka.
Rozwielitka pchłowata Daphnia pulex owalny lub kulisty kształt skorupki, kolor zielonkawy, żółtawy lub brązowawy, jest prześwitująca, krótkie czułki I pary, długie II pary, czułki II pary służą do poruszania się, odnóza do naganiania pokarmu do otworu gębowego.
Daphnia pulicaria owalna, czerwonożółta skorupka.
Rozwielitka tatrzańska Daphnia tatrensis szeroka, owalna skorupka w kolorze od żółtawego do czerwonobrązowego.
Rozwielitki stanowią pokarm dla rybek w akwarium.
Te same bezkręgowce i zilenice żyją w rzekach, są rodziny pluskwiaków wodnych: plesicowate Veliidae, mają skrzydła, 3 pary odnóży, głowę, krótki tułów i długi odwłok, są formy długoskrzydłę i krótkoskrzydłe, nartnikowate Gerridae, typowy prrzesdtawiciel to nartnik, poślizgowate Hydrometridae długie, cienkie ciało, długa głowa, długie odnóża, ciało szare lub brązowe, płoszczycowate Nepidae, jajowate, spłaszczone grzbietobrzusznie ciało, kolor brązowy, mają kłójkę, którą przebijają ofiary, wioślakowate Corixidae długi, spłąszczony tułów, płąska tylna para nóg, oddychają powietrzem pod pokrywami skrzelowymi, przednie odnóża służą do szukania pokarmu, pluskolcowate Notonectidae owalne, płaskie ciało są tu pluskolec pospolity Notonecta glauca owalne, płaskie ciało, grzbiet jasny, spód ciemny, pływa na grzbiecie przy pomocy tylnich odnóży.
Notonecta obliqua ciało owalne, pokrywy szarobrązowe, duże poprzeczne oczy, cienkie, brązowe odnóża.
Pluskowiec zielony Notonecta viridis zielone, owalne ciało, długie odnóża.
Pluskowiec plamisty Notonecta maculata długie ciało, czerwone plamy na pokrywach, 2 pary odnóży.
Pluskowiec żółty Noctonecta lutea kremowy, zwężony ku tyłowi owad z małymi, prześwitującymi odnóżami i długimi 2 odnóżami służącymi do pływania.
Żyrytwowate Naucoridae krótkie czułki, ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie, ciemne pokrywy, długie tylnie odnóża służą do poruszania się w wodzie, przednie są krótkie i ostre, ciało owłosione pomiędzy włoskami są pęcherzyki powietrza.
Aphelocheiridae tu jest płaszczak Aphelocheirus aestivalis grzbiet czarny, skrzydła zredukowane, małą głowa, ciało okrągławe, kłująco-ssący aparat gębowy.
Mesoveliidae drobna głowa, duże, czarne oczy, długie czułki, owalny tułów, owalny odwłok, 3 pary odnóży.
Hebridae spłaszczone ciało, skrzdła mają nierówności przy nasadzie, 3 pary odnózy, długie, cienkie czułki, ciało ciemne. 
Pianówkowate Pleidae tu jest pianówka Plea atornaria małe, wypukłe ciało.
Z płazów w pobliżu zbiorników wodnych żyje salamandra plamista Salamandra salamandra długie ciało, długi ogon, pysk zaokrąglony, oczy wyłupiaste, wierzch ciała ma żółte plamy, ciało czarne, 2 typy zębów w szczękach i zęby na środku podniebienia, krótkie, krótkopalczaste nogi.