Przyroda, strona 29

Nagietek lekarski łodyga rozgałęziona, gruczołowato owłosiona, żeberkowana, liście dolne krótkoogonkowe, łopatkowate, dolne siedzące, lancetowate, kwiaty zebrane w pomarańczowe koszyczki, brzeżne nibyjęzyczkowe, środkowe rurkowate, owoce to niełupki, palowy, rozgałęziony korzeń, roślina ozdobna, lecznicza, leczy rany, oparzenia, owrzodzenia, otarcia, odmrożenia, łagodzi stany zapalne skóry i oczu, roślina jadalna, liście można jeść na surowo do sałatek.języczki jadalne na surowo, smażone razem z ogonkami, można nadziewać

Fiołek polny opisany w dziale fiołki, jadalny kwiat surowy jako dodatek do sałatek, surówek, posypywania ziemniaków, kanapek, kasz, ryżu

Aksamitka rozpierzchła jadalne świeże lub surowe kwiaty, ma dużo luteiny, dodatek do sałatek i surówek

Nasturcja jadalna to nasturcja większa, jemy całe kwiaty, sałatka z liści z olejem i cytryna łagodzą bakteryjne zapalenia pęcherza, liście ze świeżym chrzanem, zsiadłym mlekiem pomagaja na choroby żołądka, młode listki jemy jako źródło witaminy C, nasturcja niska ma jadalne liście i kwiaty, nasiona nasurcji zastepują kapary

Chaber bławatek jadalne kwiaty na herbatki i jako dodatek do surówek,sałatek

Liliowce można jeść płatki surowe, na kanapkach, w sałatkach lub konfiturach

Piwonie jemy płatki w sałatkach, kanapkach, konfiturach,mają skrobię,cukry, garbniki, olejki eteryczne, żelazo, chrom, magnez, potas, sód, można parzyć herbatki i napary,roślina lecznicza, bardziej jako przyprawa lub lek na zaparcia, artetyzm,reumatyzm,zaparcia,hemoroidy,zapalenia błon śluzowych i skóry

Czosnek niedźwiedzi jadalny w sałatkach, herbatkach,zupach,surówkach, papkach jak szpinak

Lawenda wąskolistna kwiaty i liście na surówki, kanapki,

rozmaryn liście w sałatkach, sosach, kanapkach

Bazylia w sałatkach, sosach, kanapkach, przyprawa do pizzy, sałatki greckiej, dań śródziemnomorskich

Kłosowiec ma jadalne liście, można z całej rośliny robić napary, ma wzniesione,kanciaste łodygi, liście lancetowate, naprzeciwległe,zależnie od gatunku karbowane, ząbkowane, calobrzegie,kwiaty zebrane w klosy,rosna w okółkach, 5-działkowy kielich zrośnięty,korona biała,różowa, czerwona, pomarańczowa, niebieska,owoce to rozlupnie z 4 rozłupek

Orlik pospolity grube kłącze, liście trójsieczne, odziomkowe dlugoogonkowe, karbowane, łodygowe krótkoogonkowe, odcinki zaokrąglone, łodyga rozgałęziona, owłosiona, kwiaty długoszypułkowe, fioletowe, białelub różowe, maja długą ostrogę, 5 działek, zrośniete płatki, owoc to mieszek z dzióbkiem, jemy liście surowe lub w sosach, zupach

Lubczyk liście w sosach,zupach, sałatkach, przyprawa do rosołu

kocanki włoskie całe gałązki dodajemy do ryżu, rosołu, mięsa, można wyjąć po ugotowaniu, można zjeść, z kwatów są lecznicze napary, leczą siniaki

Ogórecznik lekarski cały szorstko owlosiony, łodyga wzniesiona, rozgałęziona, liście dolne, ogonkowe eliptyczne, górne obejmują łodygę, podługowate,kwiaty zebrane w skrętki, kielich z 5 częściowo zrośniętych działek, korona z 5 zaostrzonych płatków,jest 5 białych osklepek, owoce to rozlupnie, ma jadalne liście do sałatek, zup, sosów, twarogów

Karczoch zwyczajny liście powcinane, ogonkowe, pierzaste, odcinki ząbkowane, zaostrzone, wierzch ma białe włoski okrywowe, dolna powierzchnia owłosiona, ogonek i nerwy płaskie górą, wypukłe dołem, fioletowe kwiaty zebrane w kuliste kwiatostany otoczone łuskowatymi liśćmi, liście obniżają poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, chronią wątrobę, zwalczają drobnoustroje, główki kwiatostanowe są warzywem, jadalne po ugotowaniu, upieczeniu lub usmażeniu

Farbownik lekarski napar z ziela działa wyksztuśnie, młode lisćie są jarzyną

Rumian pospolity

Miodunka liście ma jadalne na surowo, nadaja się do sałatek, surówek jako podstawa i dodatek, można je gotować, dodawać do sosów, zup, szpinaku, mają dużo witaminy C

Floks (płomyk) wiechowaty wzniesiona, sztywa łodyga, liście lancetowate, dolne nakrzyżległe, górne skrętoległe, kwiaty zebrane w baldachogrono, trąbkowate, różowe,czerwone, fioletowe lub białe, kwiaty są jadalne na surowo w salatkach, surówkach, kanapkach

Koniczyna biała i łąkowa (czerwona) liście i kwiaty jadalne na surowo w sałatkach, surówkach, na kanapkach

Dzwonek liście skupionego i brzoskwiniolistnego jadalne są surowe i gotowane, rapunkuł i jednostronny maja jadalne korzenie,surowe smakują jak rzodkiewka, można gotować i dusić na maśle

Fiołek rogaty liście ogonkowe, karbowane, dolne sercowate, górne lancetowate kwiaty 5-płatkowe z ostrogami, długoszypułkowe, pozostałe fiołki też są jadalne,kwiaty je się w surówkach, sałatkach na kanapkach, można z nich robić lody, konfiury, syropy,

Kwiat dyni, cukinii, ogórka kwiaty jadalne surowe lub zapiekane z nadzieniem lub bez, do surówek i sałatek, waryw na patelnię

Robinia akacjowa drzewo o luźnej koronie, kora popękana, ciemna, korzeń palowy z bocznymi, liście nieparzystopierzastozłożone, skrętoległe, od spodu szare, z wierzchu zielone, białe, motylkowe kwiaty zebrane w grona, owoce to gładkie, długie strąki,kwiaty jadalne surowe i w naleśnikowym cieście,m można je utrzeć z cukrem

Berberys ma jadalne owoce surowe i w przetworach

Mahonia pospolita krzew wieczniezielony, liście nieparzystopierzaste, ząbkowane, kwiaty żółte, 6-płatkowe, nitki pręcików zbliżaja się do slupka po dotknięciu, owoce to jagody,zielone, potem niebieskie, jadalne surowe, suszone i w przetworach

magnolia drzewo o zwartej koronie, liście całobrzegie, języczkowate, ogonkowe, kwiaty różowe, czerwone, żółte, białe, płatki okółkowe, owoce zbiorowe z mieszków, jadalne kwiaty surowo i jako dodatek do ryżu, makaronu, sałatek

Migdałowiec nasiona jadalne surowe i w ciastach, ciasteczkach,przetworach

Mięta cytrynowa liście naprzeciwległe, języczkowate, kwiaty fioletowe, wargowe w kłosach z przysadkami, owoce to rozłupnie z 4 rozłupek, jadalna na surowo w sałatkach, twarogach, surówkach, kanapkach, deserach

Pigwowiec japoński owoce jadalne w konfiturach, dżemach,sokach, nalewkach, herbacie

Poziomki ozdobne mają różowe lub pomarańczowe i długoszypulkowe kwiaty, reszta rośliny wygląda jak inne poziomki, jadalne owoce surowe i w przetworach

Lilak pospolity kwiaty jadalne surowe i w przetworach jako dodatek do potraw, sałatek, usprawniaja trawienie

Opisuję rośliny, których wcześniej nie opisywałam

Wzwiązku ze zbliżającą się Wielkanocą wpis o jajku. Tradycja święcenia jaj pochodzi z czasów średniowiecza, kiedy w czasie postu nie mozna było spożywać również jaj jako produktów odzwierzęcych. Jajko symbolizowało Stary i Nowy Testament oraz więź Boga z człowiekiem, ale jajko to też odrodzone życie, zmartwychwstanie życia, odrodzenie. Wielkanoc to szczególny czas, szczególnie w klimacie umiarkowanym na półkuli północnej, kiedy po zimowej przerwie wszystko budzi się do zycia, odradza sie cała przyroda, zwierzęta budzą się z zimowego snu, rosliny wieloletnie wypuszczają rozety liściowe, zakwitaja pierwsze kwiaty, drzewa i krzewy wypuszczaja pąki, liście i kwiaty, rośliny jednoroczne zaczynają kiełkować, wracaja ptaki do gniazd, wszystkie ptaki rozpoczynaja gody, rodza się nowe młode zwierzątka, także u ssaków. A rodzą się dzięki jajku, czyli komórce jajowej.
Każdy wyższy organizm, nie licząc bakterii, wirusów, pierwotniaków i niektórych grzybów był kiedyś stadium jednokomórkowym, każdego rozwój zaczynał sie od jajeczka.
Jajeczko, oocyt, żeńska komórka rozrodcza, gameta, powstaje na drodze oogenezy, owogenezy. Oocyty powstają z gonocytów, czyli niedojrzałych komórek prekursorowych, pierwotna komórka płciowa wchodzi w pierwszy podział mitotyczny powstaje oogonium, ono ma kolejna mitozę, oogonium rośnie, dzieli się mitotycznie w oocyt I rzędu, dzieli się on mejotycznie, ale jego podział zahamowany jest w diplotenie profazy I, wszystkie te podziały dzieją się w zyciu płodowym dziewczynki po rozwoju żeńskich organów płciowych, oogeneza jest zahamowana aż do okrsu dojrzewania, gdzie aktywuje ją działanie żeńskich hormonów, wtedy to kończy się mejoza powstaje oocyt drugiego rzędu, który wchodzi w kolejną mejozę zatrzymaną w metafazie II, te podziały to owulacja, czyli jajeczkowanie, dokończenie podziałów następuje po zapłodnieniu, inaczej jajeczko obumiera i zostaje wydalone-m. in. u kobiet lub resorbowane-m. in. u kotek, suczek itd. Oocyt w czasie profazy pierwszej przechodzi 2 etapy prewitellogeneza, oocyt gromadzi RNA,białka i organelle i witellogeneza, gromadzone jest żółtko.
Ze względu na obecność komórek pomocniczych oocyty są solitarne, czyli bez nich u obleńców, wirków, jamochłonów i alimentarne mają komórki pomocnicze-folikularne, panoistyczne mają komórki folikularne, u ważek, jętek, pierwogonków, pcheł, szarańczy oraz nutrymentalne, meroistyczny, maja komórki folikularne i troficzne, dziela się na politroficzne-u skoczogonków,muchówek,błonkówek i telotroficzne-u pluskwiaków,równo- i różnoskrzydłych.
Ze względu na obecnośc materiałów zapasowych jaja dzielimy na:
alecytalne, prawie pozbawione żółtka, bez substancji odżywczych, u strzykw i wielu pasożytów,
mezolecytalne, średniożółtkowe, średnia ilość żółtka, dzieli się ono wolniej niż embrion, ale nawieksze komórki,
oligolecytalne, mało żółtka, jest u ssaków łożyskowych, jezowca, lancetnika, komóka musi rozwijać się w ciele matki,
polilecytalne, bogatożółtkowe dużo żółtka, które się nie dzieli, są u stawonogów, ryb, gadów, ptaków, płazów, stekowców.
Ze względu na rozmieszczenie żółtka dzielimy jaja na izolecytalne o rónomiernie rozmieszczonym żółtku w cytoplazmie,
anizolecytalne, nierónomierne rozmieszczenie żółtka, jest ono na jednym biegunie-telolecytalne lub w środku centrolecytalne.
Jajo zawiera materiał genetcyzny, czyli zakodowane cechy, które pozwalają utrzymać się organizmowi przy żcyiu, ale i cechy, któe charakteryzowały przodków potomka i to nie tylko rodziców, ale i przedstawicieli całej linii rodowej od jej początku. Geny nie rozchodzą się do gamet równomiernie, ale każda komórka jajowa to potencjalny zespół genów danego przodka, geny przetrwają do zaniku linii genetycznej, czyli ostatniego potomka. To jest własnie dorodzenie z jaja.
Życzę szczęśliwych, rodzinnych i pogodnych Świąt.

Jeże to nocne ssaki owadożerne, które są zagrożone. W Polsce jest Jeż europejski Erinaceus europaeus szare ciałko na grzbiecie pokryte kolcami, czarne plamki na oczkach, kiedy jeż jest spokojny kolce leżą gładko, kiedy się zdenerwuje stawia je na sztorc, je chrząszcze, gąsienice, dżdżownice, jaja, ślimaki, sen zimowy w gnieździe z liści, ruja jest w kwietniu, młode rodzą się na początku lata, po 6 tyg. młode są samodzielne, 2 miot jest we wrześniu, młode są ślepe i łyse, skóra jest różowa, z czasem przebijają się przez nią kolce.Są pożyteczne, zjadają owady, ślimaki niszczące uprawy. Zagrażają im psy, dlatego warto przed wypuszczeniem psa na noc świecić światło, by je odstraszyć albo trzymać na noc psy w domu lub szopie. Warto trzymać na noc w domu koty. Zagrażają im wypalanie i wykaszanie traw. Kiedy znajdziemy ranne jeże, trzeba zawieźć je do weterynarza, który wyleczy je za darmo. Jeże rozmnażają się wiosną, wtedy maluchy do jesieni zdążą rozwinąć się na tyle, by przespać zimę. Jeżyki z drugiego, wrześniowego miotu mogą nie dać rady. Jeże jedzą bezkręgowce, a jesienią jest ich mało. Chcąc im pomóc można znalezione niemowlęta karmić mlekiem dla kotów, starsze karmą dla kotów, można wystawić miseczkę z wodą jeśli nie zbiornika. Najlepiej zanieść do weterynarza. Warto zrobić z siana i liści kopczyk, gdzie jeże mogą schronić się na podwórku lub na działce. One zrobią w nim gniazdko. Można zrobić też domki dla jeży. Domki dla jeży robimy ze drewnianych skrzynek wyścielanych sianem, ustawiamy je w miejscu, gdzie rzadko chodzimy i z daleka od zgiełku. Jeśli znajdziemy brudnego, rannego jeża można go oczyścić atomizerem do czyszczenia zębów napełnionym wodą. Małe jeżyki piszczą, tak można je namierzyć, starsze tracą zdolność wydawania głosu, można usłyszeć ich tupanie i szeleszczenie. Jeże potrzebują naszej pomocy,kiedy spotykamy je w dzień, nie uciekają, nie zwijają w kulkę, mają rany, pozbawione kolców miejsca, dużo kleszczy, rany, muchy siadające na ciele, wszelkie zmiany skórne,przewraca się, nie reaguje na dotyk, jest na mrozie lub śniegu, nie może chodzić, wtedy trzeba zanieść zwierzę do weterynarza, on podejmie leczenia i wyda dalsze instrukcje. Kleszcze, larwy i jaja much można usunąć pęsetą. Znalezionego na zimnie jeża można ogrzać kładąc go w pobliżu butelki z ciepłą wodą, termoforu, poduszki elektrycznej. Ogrzany jeż sam szuka jedzenia i picia, musi mieć dostęp do wody i jedzenia (kociej karmy).

My mamy w keratynocytach pochodną cholesterolu 7dehydroksycholesterol, który pod wpływem UVB zmienia się w prekursor witaminy D-cholekalcyferol, który przenika do naczyń skórnych,łączy się z białkiem wiążącym prowitaminę D, plynie do wątroby, gdzie hydroksylaza dołącza grupę OH i powstaje 25-hydroksycholekalcyferol, wiąże się z białkiem ją wiżącym, plynie do nerek, gdzie kolejna hydroksylaza dołącza drugą grupę OH powstaje 1,25dihydroksycholekalcyferol, płynie do jelit, gdzie działa kolejna hydroksylaza, kalcytriol otwiera kanały przez,kttóre wapń i fosfor przenikają do krwi, wchłania się witamina D z jelit i działajako hormon steroidowy. Co natomiast ze zwierzętami futerkowymi i ptakami? Zwierzęta futerkowe mają gruczoły łojowe chroniące przed utratą utratą wody poprzez parowanie oraz dostepem wody zzewnątrz do skóry i futra,ptaki maja gruczoł kuprowy z tyłu ciała. Gruczoł tworzą łój. Jednym z jego składników są cholesterol i jego pochodne m.in. 7-dehydroksycholesterol, pod wplywem UVB zmienia się w cholekalcyferol. Ptaki rozprowadzając wydzieline kuprową po calej powierzchni ciała, a zwierzęta liżąć się połykają prekursor witaminy D. On wchłania się w jelicie czczym, łaczy z białkiem go wiżącym, płynie dowątroby, gdzie hydrolaza tworzy 25 monohydroksycholekalcyferol. Potem łączy się z bialkiem go wiążącym i płynie do nerek, gdzie powstaje kalcytriol, łaczy się z białkiem wiążącym witaminę D, płynie do jelit, gdzie działa kolejna hydroksylaza, powstała forma wchłania się na nowo i otwiera kanały dla wapnia i fosforu. Witamina D3 również u zwierząt działa jak hormon, łaczy się receptorami VDR. Bezwłose psy i koty tworzą prekursor witaminy D w keratynocytach, jak ludzie, tak samo bezwlose zwierzęta. Skóra bezwlosych ras psów i kotów jest wrażliwa i nie powinny długo przebywać na zewnątrz.

Astronomiczna jesień zaczyna się wtedy,gdy dzień, czyli okres między wschodem a zachodem słońca staje się krótszy od nocy, czyli okresu między zachodem, a wschodem oraz kiedy go ubywa. Kończy się, kiedy następuje przesilenie zimowe, czyli najkrótszy dzień w roku, potem dnia zaczyna przybywać, wydłuża się, ale dalej jest krótszy od nocy. Kalendarzowa jesień trwa od września do grudnia, klimatyczna kiedy temperatura dobowa powietrza wynosi od 5 do 15 stopni Celsjusza i zależy od frontów atmosferycznych nawiedzających dane miejsce. Jesień fenologiczna dzieli się na wczesną i późną. Wczesna jesień to koniec kwitnienia, dojrzewają owoce, to kwitną gwiazdnica pospolita, nawet w zimie pod śniegiem, są małe kwiaty, wychodzą spod śniegu, wrzos pospolity. Późna jesień to brak kwitnienia, opadają liście, wskaźnik to opadanie liści brzozy brodawkowatej. Jesienią mamy wysyp warzyw i owoców, na przełomie lata i jesieni mamy słonecznik, orzechy leszczyny, śliwki, morele,jeżyny popielice, jeżyny ogrodowe, brzoskwinie, pigwy, pomidory, paprykę, cukinię, później, wczesną jesienią dojrzewają, jabłka, gruszki (są odmiany wcześniejsze), dynie, orzechy włoskie, winogorna, mrozoodporne maliny owocują do przymrozków. Jesienią maleje widmo światła niebieskiego i fioletowego, zanika pasmo UVB, dlatego nie powstaje już witamina D w skórze, światło widzialne zmienia barwę na żółto-pomarańczową, dni są coraz krótsze, temperatura spada, liście drzew i krzewów rejestrują te zmiany i przygotowują się do snu, rośliny rozkładają chlorofil uwidaczniając inne barwniki jak żółte ksantofile, pomarańczowe karotenoidy, czerwone antocyjany, liście jeszcze są miękkie, jest transport substancji odżywczych, potem wiązki przewodzące zaczopowane są kalozą, liście odpadają, jednym roślinom wystarczy rozkład chlorofilu i zrzucają liście wcześniej, inne rozkładają też pozostałe barwniki na substancje zapasowe, które transportują do organów zimujących. Liście zostają brązowe i opadają. Drzewa o twardym drewnie mogą mieć stare liście przez zimę. Zima jest dla nich okresem odpoczynku od kwitnienia i owocowania jak dla nas sen. Dla nas zmiany kolorów mają znaczenie estetyczne, takie stopniowe przechodzenie przez zieleń, żółć, czerwień, pomarańcz i brąz jest bardzo ładne, zasypanie liśćmi alejki parkowe mają swój urok, u drzew i krzewów wykorzystujących każdy barwnik kolory zmieniają się stopniowo od zieleni przez żółć, pomarańcz i czerwień do brązu, czasem zależnie od padania światła na jednym osobniku są wszystkie kolory. Utrata liści chroni przed parowaniem kiedy woda w gruncie zamarza (w lasach liściastych nie zamarza) oraz parciem korzeniowym w cieplejsze dni i napełnieniem naczyń, w których woda zamarzając nocą mogłaby je zniszczyć. Zioła dnia długiego zaczopowują kalozą części zielone, które schną i opadają, one też rozkładają barwniki, zostają części zimujące, cebule, bulwy, kłącza, rozłogi. Rośliny dnia długiego jednoroczne zanikają. Rośliny obojętne fotoperiodycznie kwitną i owocują do mrozów. Jesień to wysyp grzybów, pieczarek, maślaków, podpieniek, borowików, również grzybów niejadalnych i trujących. Jesień to okres zbioru ziemniaków, warzyw korzennych ja marchew, pietruszka, buraki, seler, porów, warzyw kapustnych, jarmużu, kalafiorów, brokułów, kapusty, brukselki. Jesienią odlatuje wiele gatunków ptaków do Afryki, a do nas przylatują ptaki z północy, które u nas zimują. Odlatują np. jaskółki, dzikie gęsi, bociany, kukułki, skowronki, przylatują na zimę gile i jemiołuszki. Ptaki wędrują na tereny, gdzie jest dłuższy dzień,by tam zakładać gniazda, dłuższy okres światła to dłuższy okres zdobywania pokarmu dla piskląt i ich lepszy rozwój.