Przyroda, strona 121

Liść zawiera miękisz asymilacyjny, w nim jest asymilacja. Epiderma izoluje liśc od środowiska zewnętrznego i zapewnia z nim komtakt. Liśc bierze udział w transpiracji (parowaniu), gutacji (wydalaniu nadmiaru wody wiosną przez szparki wodne) i wymianie gazowej. W epidermie liścia są aparaty szparkowe. Szparki otwierają sie i zamykają. Gdy jest dużo wilgoci komórki szparkowe chłoną wodę, mają turgor, napinają się i otwierają, gdy jest sucho, woda paruje z nich, komórki tracą turgor i się zamykają. Jest to mechanizm ochronny przed utratą wilgoci. Są różne typy aparatów szparkowych: typ Mnium jest u mchów Mnium, na puszkach zarodnionośnych. Typ Helleborus zaobserwowany u ciemiężnika Helleborus sp. Komórki szparkowe maja fasolkowaty kształt. Mają różnie zgrubiałą ścianę komórkową. Ściana brzuszna sąsiadująca z porem jest zgrubiała, grzbietowa, przylegająca to epidermy cienka. Typ Graminae jest tylko u traw (dawna nazwa traw). komórki są biszkoptowate, wydłużone, mają rozszerzone końce z cienkimi ścianami, reszta komórki ma zgrubiałą ścianę. Ze względu na obecność komórek przyszparkowych aparaty dzielą się na amonocytowe, gdy brak komórek przyszparkowych, paracytowe gdy maja jedną komórkę przyszparkową, gdy dwie, z równą osią komórek i prostopadłym ułożeniu do porów są diacytowe, anizocytowe gdy sa trzy komórki przyszparkowe, jedna z nich mniejsza. Kolejna klasyfikacja opiera się na pochodzeniu komórek przyszparkowych. Jeśli cały aparat pochodzi od jednej komórki merystematycznej to aparat mezogenowy, gdy komórki szparkowe pochodzą od jednej komórki, przyszparkowe od innej to typ perigenowy. Mezoperigenowy gdy komórki szparkowe i część przyszparkowych pochodzą od jednej komórki macierzystej, reszta przyszparkowych od innej. Aparaty szparkowe otoczone sa kutyną. Pozwalaja roślinie oddychać. Ich otwieranie i zamykanie kontroluje turgor, gdy duzo wilgoci, jest duży napór na scianę komórkową, komórka rozciąga się, szparka się otwiera. Gdy spada turgor, komórki wiotczeją, szparki się zamykaja. Na stan szparek wplywa ruch powietrza, im większy tym szybsza transpiracja. Jony potasu regulują otwieranie i zamykanie szparek, wnikają do komórki, rośnie ich stężenie, obniża się potencjał wody, komórka pobiera ją z sąsiednich komórek i rosnie turgor, szparki sie otwierają. Wypływ jonów obniża potencjał wody, która ucieka do sąsiednich komórek, turgor spada, szparka się zamyka, Przepuszczalność komórek zależy od hormonów: kwasu abscyzynowego i indolinotrójoctowego. O stanie szparek decyduje też temperatura, im wyższa tym wieksze parowanie i strata wody, szparki zamykaja się by chronić się przed stratą wilgoci i światlo. Jednoliścienna roslina Irys Iris sp. ma typ Helleborus i amonocytowy, epiderma nie ma chloroplastów, asymilacja jest w chlorenchymie. Rosliny wodne, rosliny cienistych środowisk maja chloroplasty w epidermie. Irys ma zwarty układ epidermy, komórki ściśle do siebie przylegają, są zespolone, maja pomiędzy komórkami blaszki środkowe. Pory (szparki) są pomiędzy komórkami szparkowymi. Wpływa na nie stężenie CO2 w powietrzu u roslin C3 (klimatu umiarkowanego) za wysokie i za niskie stężenie CO2 powoduje zamykanie szparek. Komórki epidermy i miekiszu asymilacyjnego są połączone plazmodesmami. Nie ma przerw w ciągłości epidermy. Pszenica Triticum sp. ma typ Graminae. Komórki są wydłużone, zgrubiałe, mają cienkościenne, rozszerzone końce. Są też komórki przyszparkowe, długie i cienkie, to typ paracytowy. Ich osie są równolegle do szparki. Liście traw są ostre bo ich brzegi są inkrustowane związkami krzemu. Wszystkie komórki roślinne mają ścianę komórkową. komórki sparkowe stykają się końcami. U traw sa komórki tylko wypełnione krzemianami. Rozchodnik Sedum sp. Typ anizocytowy i Helleborus. trzy komórki przyszparkowe są w bezpośrednim sąsiedstwie komórek szparkowych. Wpływ na turgor w komórkach szparkowych ma stężenie jonów potasu i hormony. Są dwa etapy fotosyntezy. Faza jasna odbywa się tylokaidach grann i zachodzi przy udziale światła, polega na wybiciu elektronu przez foton z pasma PAR (promieniowania fotosyntetycznie czynnego dł fali 400 - 700 nm) z chlorofilu. Ten foton rozpoczyna cykl reakcji w wyniku, których woda zostaje rozbita na jony. Drugi etap to faza ciemna - cykl Calvina - Bensona, w którym następuje synteza cząsteczki glukozy z jonów powstałych z wody w fazie jasnej i dwutlenku węgla. Faza ciemna zachodzi w stromie. Są trzy typy fotosyntezy C3, C4 i CAM. Rosliny C4 mają fotosyntezę w miękiszu pochwy wiązkowej - miękiszu wieńcowym, C3 w miękiszu asymilacyjnym i palisadowym. CAM mają sukulenty, cykl Calvina - Bensona mają za dnia. Enzymy fotosyntezy C3 Rubisco, włączające CO2 do rybulozo - 1,5 - bisfosforanu mają mniejsze powinowactwo do CO2 niż karboksylaza fosfoenolopirogroniamu u C4, która włącza CO2 do fosfoenolopirogronianu. W CAM są enzymy C4. Enzymy fazy jasnej są w tylokaidach grann, enzymy fazy ciemnej są w stromie. Liście mogą być siedzące, czyli wyrasstające bezpośrednio z łodygi i ogonkowe, wyrastające na ogonkach.

Tkanki okrywające to kora pierwotna ma tkankę miękiszową i wzmacniającą, nejgłebiej położoną warstwą kory pierwotnej jest endoderma (śródskórnia), otacza ona walec osiowy. jej komórki ścieśle przylegają do siebie im otoczone są pasmami Casparyego, to elementy ściany komórkowej z ligniną i suwerynopodobnymi związkami hydrofobowymi. W śródskórni i endodermie są komórka zawierające amyloplasty ze skrobią statolityczną, jest topochwa skrobiowa. Gdy roślina zmienia kierunek wzrostu np. z powodu wiatru ziarna skrobii przechylają się w danym kierunku (kierunku wiatru), naciskają blony reticulum i zmusza roslinę do wzrostu w tamtym kierunku. Skrobia bierze też udział w geotropizmach - ruchach roślin uwarunkowanych polem grawitacyjnym. Endoderma to najgłebsza warstwa kory pierwotnej, odpowiada za przenikanie związków mineralnych z korzeni do drewna. Ma cienkościenne komórki przepustowe, które mają wypustki dzięki, którym kontaktują się z innymi komórkami. Komórki przepustowe odpowiadają za transport wody i związków mineralnych do ksylemu. Kolejną warstwą kory pierwotnej jest miękisz zasadniczy - parenchyma. Ma on chloroplasty i duże przestrzenie międzykomórkowe zapewniające wentylację roślinie. Kora pierwotna ma też sklerenchymę i kolenchymę, są to elementy wzmacniające. Najbardziej zewnętrzną warstwą jest skórka (epiderma), ma aparaty szparkowe. tu zachodzi wymiana gazowa. Skórka pomaga też utrzymać turgor parenchymie. Komórki skórki pokryte są kutyną. Kora wtórna zawiera od srodka warstwę żywą: są tu łyko wtórne, fellogen, czyli miazga korkotwórcza i felloderma. Miazga korkotwórcza to merystematyczne komórki, które dzięlą się i wytwarzaja korkowicę. Na zewnątrz wytwarza fellodermę, od środka korek (fellem). Felloderma to warstwa miękiszowa. Korkowica, powstaje z korka, jest to martwa warstwa okrywająca, otacza elementy żywe. W korku są przetchlinki, miejsca, gdzie komórki korka są luźno ułożone. Tu jest wymiana gazowa. Budowa wtórna łodygi dwuliściennych. Wyróżniamy tu 2 typy Tilia, nazwa pochodzi od lipy Tilia sp., charakterystyczne dla drzew, ten typ to wytrzymałe łodygi i Aristolochia, nazwa pochodzi od kokornika Aristolochia sp. Ten typ mają duże, rośliny pnące, mają elastyczne łodygi. Dwuliścienne mają przyrost wtórny na grubość. Młodsze drewno to biel, starsze to twardziel. W twardzieli miekisz przenika do naczyń przez jamki, tworząc wcistki. Wcistki zatykają naczynia, powstaje twardziel, nie przewodzi wody ani związków mineralnych, pełni funkcję wzmacniającą. Biel jest jasniejsza od twardzieli, przewodzi wodę i mineraly. U młodych dwuliściennych endoderma ma ziarna skrobii statolitycznej. Pod epidermą rząd komórek sklerenchymatycznych otacza perycykl (okolnicę) - warstwę parenchymy otaczającą walec osiowy. Roslinę otacza skórka pokryta kutyną. W walcu osiowym są wiązki przewodzące kolateralne, otwarte. W jednej linni mają drewno i łyko, pomiędzy nimi jest kambium. łyko to rurki sitowe, komórki towarzyszące i miękisz. Kambium wiązkowe ma komórki totipotencjalne, dzielą się w elementy drewna i łyka oraz miękisz. Kambium międzywiązkowe dzieli się tylko w miękisz. Przyrost wtórny jest gdy kambium wiązkowe łaczy sie z międzywiązkowym. Podczas przyrostu wtórnego komórka kambium dzieli się na 2 komórki, ta od środka różnicuje się w drewna ta na zewnątrz w łyko. Dzieli się też w miękisz. Kambium międzywiązkowe dzieli się tylko w miękisz, zawsze ma kontakt z rdzeniem. Latem powstają duże naczynia i cewki, zimą nie ma przyrostu wtórnego powstaja pierścienie. W tropikach rośliny przyrastaja na grubośc przez caly rok, nie ma słojów przyrostu wtórnego. Gdy powstaje łyko wtórne jego elementy ulegaja przekształceniom, ciemne łyko niefunkcjonujące ma zgniecione elementy łyka, nie przewodzi asymilatów, pełni funkcję wzmacniającą. Jasne łyko funkcjonujące przewodzi asymilaty. W czasie wzrostu rośliny epiderma i sklerenchyma są rozerwane, komórki subepidermalne różnicują się w kambium korkotwórcze (fellogen). Fellogen na zewnątrz dzieli się w komórki korka (felen), do środka w felodermę. Łodyga rozrasta się kambium jest rozrywane, na zewnątrz od fellogenu powstaje martwica korkowa. w czasie rozwoju rośliny płaskie, regularnie ułożone komórki kambium korkotwórczego różnicują się na zewnątrz w duże komórki o ścianach adkrustowanych suberyną. Jest to korek. Do środka różnicuje sie w cienkościenne komórki miękiszowe (felodermę). Te 3 warstwy, feloderma, fellogen i korek stanowia perydermę. Jest to wtórna tkanka okrywająca, zawsze związana z przyrostem wtórnym. Wiązki przewodzące są kolateralne otwarte, oddzielone są promieniami miękiszowymi. Kambium wiązkowe do środka różnicuje się w drewno wtórne, na zewnątrz w łyko wtórne. Tworzy się miękisz wiązkowy. Kambium międzywiązkowe dzieli się w miękisz. Powiększa on promienie wiązkowe, jest przyrost na grubość. Lipa ma kanały śluzowe. W środku walca osiowego jest rdzeń, który po latach staje się niewidoczny. Graniczy z nim drewno pierwotne. Podział promienisty (artyklinalny) to dylatacja. Jest to proces, w którym komórka kambium różnicuje się w komórkę miękiszową, która geometrycznie dzieli się w rurkę sitową, komórkę miękiszową i komórkę towarzyszącą. Dylatacja to rozszerzanie promieni. Łyko ma włókna sklerenchymatyczne, to łyko twarde, ma zdrewniałe, wtórne włókna. Łyko miękkie to żywe rurki sitowe i komórki towarzyszące. Łyko miękkie przewodzi asymilaty, łyko twarde pełni funkcję wzmacniającą. Większość promieni jest pierwotna, pochodzi z budowy pierwotnej, ale są też wtórne. Dreno naczyniowe, gdzie są tylko naczynia ma małą wartośc użytkową jest u lipy Tilia sp. i robiniii Robinia sp. Drewno pierścieniowonaczyniowe, z wyraźnymi słojami przyrostu wtórnego, gdzie duże naczynia przyrastają wiosną, małe i gęste jesienią jest np. u buka Fagus sp. i dębu Quercus sp. ma dużą wartośc użytkową. Drewno ze wcistkami nie przewodzi wody, tylko daje wytrzymałość.Wiązki przewodzące otoczone są sklerenchymatycznymi pochwami okołowiązkowymi. Rrośliny jednoliścienne mają zawsze wiązki zamknięte, łodyga jest prosta, wiązki są rozproszone, nie ma wyodrębnionej kory pierwotnej i walca osiowego. Wiązki kolateralne zamknięte, są pod epidermą. Łodygę wypełnia miękisz zasadniczy. w warstwie subepidermalnej jest sklerenchyma. Drewno i łyko sąsiadują ze sobą. Wszystkie wiązki mają taki sam plan budowy.  Tak jest u kukurydzy Zea sp. U owsa Avena sp. rodek łodygi jest pusty pomiędzy dużymi wiązkami są małe. Przy wiązkach jest sklerenchyma, przy niektórych są niezdrewniale komórki miękiszu asymilacyjnego. Wodne rośliny mają kanał powietrzny, i miękisz powietrzny z dużymi przestworami międzykomórkowymi - aerenchymę. W epidermie nie ma chloroplastów. Sit Juncus sp. żyje w wilgotnym środowisku. Ma miekisz gąbczasty z dużymi przestworami komórkowymi. Nie ma kory pierwotnej i walca osiowego. Wiązki są kolateralne, zamknięte. Wiązkę otacza sklerenchyma, pod epidermą też jest sklerenchyma.Miekisz to dlugie komórki z jamkami prostymi w ścianach komórkowych w miejscach gdzie komórki się stykają.