Przyroda, strona 48

Pisałam już o różnym zakresie tolerancji na dźwięki i światło u poszczególnych osób, teraz kolej na temperaturę.
Optimum termiczne jest jednym z parametrów optimum ekologicznego, czyli warunków, w których organizm najlepiej funkcjonuje, najmniej choruje, najłatwiej przychodzi mu rozmnażanie, odżywianie, pobieranie wody, oddychanie i rozwój. Kolejnym parametrem, w którym znajduje sie optimum termiczne to optimum fizjologiczne czyli takie wartości parametrów, w których organizm najlepiej sobie radzi w laboratorium, UWAGA: dzieki technologii-sztuczne ogrzewanie, oświetlenie, dostęp do świeżych owoców i warzyw przez cały rok człowiek współczesny podlega głównie parametrom optimum i zakresu tolerancji fizjologicznych niz ekologicznych. Tak więc optimum termiczne dla człowieka wynosi wg współczesnych podręczników wynosi ok. 23 st. jak jednak podaje wikipedia optimum dla ludzie rozebranych wynosi ok. 27 st. Bardziej skłaniam sie ku tej koncepcji, gdyż wartośc optymalna jest wtedy, gdy rozebrany czlowiek może funkcjonować-ubranie nie jest częścią naszego ciała a nalezy do buforów kulturowych, które nautralizuja wpływ środowiska, człowiek nie ma futra ani podszerstka, więc obniżanie wartości optimum nie ma sensu. Dawne podręczniki gdy nie było materiałów termostabilnych wynosiło 25 st. C i to jest fakt, w tej temperaturze człowiek nie odczuwa ani ciepła ani zimna. Jest to tzw komfort termiczny. W środowisku zewnętrznym jest on równowazony przez inne czynniki np. temperatura powietrza wynosi 20 st. C a jest silne nasłonecznienie i człowiek znajduje sie w miejscu osłoniętym od wiatru jest mu cieplej niż przy 25 st. C i pochmurnym niebie-światło padając na skórę nagrzewa ją-część pochłoniętej energii zamieniona jest na ciepło, czyli słońce nagrzewa ciało pomimo niskiej temperatury powietrza, tak samo wiatr przy 35 st. C i silnym wietrze jest temperatura odczuwalna znacnie niższa, ruch powietrza zabiera oddane przez nas ciepło, w bezruchu nagrzane powietrze zostaje przy cżlowieku, wiatr zabiera je nawiewając chłodne. Wilgotnośc również bardzo ochładza np. 25 st. C przy suchem i bezwietrznej pogodzie sprawia, że jest nam cieplej niz przy chmurach i dużej wilgotności, chociaż termometry wskazują np. 30 st. Natomiast w zamkniętym pomieszczeniu odczuwamy temperaturę prawidłowo, czyli 25 st. C to optimum, gdy chlodniej jest nam zimniej, gdy cieplej czujemy, że jest nam cieplej.
W czasie wysiłku niby temepratura optimum sie obniża, ale nie zauważyłam czegos takiego, więc to jest chyba indywidualne, jedni ludzie lepiej czują się pracując w chłodniejszej temperaturze inni w wyższych temperaturach, coś w tym jest, duzo ludzi właśnie latem uprawia sporty-być może zwiąązane to z urlopem i długim dniem, ale już faktem niepodważalnym są zniwa, a raczej były w czasach przed mechanizacja rolnictwa, ludzie cięli zboże, kosami i sierpami przez całe dnie w czasie upałów, a zima była okresem kiedy wysiłek wizyczny był ograniczony, tak samo plewienie, pielenie przed chemizacją rolnictwa, podlewanie w czasie suszy, to wszystko ogromny wysiłek fizyczny a odbywa się latem. Sama zauważyłam, że łatwiej uprawiać mi sport i pracować na działce przy wyższych temperaturach niż gdy jest chłodno i pochmurno oraz, że latem mniej męczę się podczas sportu niż np. jesienia czy zimą. Są jednak ludzie, którzy podczas upału maja slabszą kondycję, to jest cecha indywidualna. Tu przypominają mi się badania pani dr Pająk o wolnych i szybkich spalaczach, szybcy spalacze, czyli ludzie lubiący białko mają szybszy metabolizm i generują więcej ciepła przez co łątwiej im sie przegrzać niż wolnym spalaczom-wegetarianom, ale nie idealistom, którzy mają wolniejszy metabolizm i generują mniej ciepła. To jest fakt, że w cieplejszych krajach ludzie jedza mniej mięsa niz w chłodnych, zaczęło się od tego, które jedzenie było łatwiej dostępne, skończyło sie na przystosowaniu całych organizmów do danego zakresu temperatur. Z doświadczenia wiem, że kobiety sa odporniejsze na upały i wrażliwsze na zimno niż mężczyźni, ma to sens, u kobiet tylko 25% stanowi masa mięśniowa, a u mężczyzn ponad 40%, im więcej mięśni tym szybszy metabolizm i więcej generowanego ciepła, dodatkowo panowie mają więcej erytrocytów, pęcherzyków płucnych, a męskie hormony stymuluja metabolizm więc generują więcej łatwiej im się ogrzać niż nam, ale i łatwiej przegrzać.
wiek rowniez ma znaczenie, z jednej strony podręczniki podają, że ludzie starsi sa bardziej narażeni na udar cieplny, z drugiej własnie z wiekiem spada tempo metabolizmu i starszym ludziom jest chłodniej niż młodym, częstym widokiem są osoby starsze w grubych swetrach, chustach/czapkach, długich spodniach siedzące w pełnym słońcu w środku lata. Często też emeryci z krajów Europy Zachodniej np. Niemcy, Szwedzi jeżdżą do cieplych krajów: Egiptu, Tajlandii itd., gdzie opalaja się i zwiedzają i cieszą się życiem. Natomiast nawet młody, zdrowy cżłowiek, gdyby usiadł na mrozie i posiedział godzinę albo by dotsał odmrożeń, albo mocno się rozchorował albo by zmarł, nawet jeśli silniejszy osobnik nie odczuł by skutków od razu mógłby mieć poważne problemy po latach.
Jednak Morsowie obcują z mrozem niemal każdego dnia i są zdrowi, wprawdzie robią to po odpowiednim przygotowaniu, są tez ludzie, którzy lepiej czują sie w zimnie a gorzej w czasie upałów, sa ludzie, którzy na mrozie drżą, dostają wysypki, szczypią ich twarz i kończyny bez względu na ubranie, bola ich mięśnie, leje im sie z nosa, niektórzy maja takie objawy już w temperaturach powyżej 0, nawet w pon. 10 st. C, a w czasie upałów czują się dobrze a przynajmniej normalnie. Są też ludzie, którzy w czasie upałów czują się słabo, boli ich głowa, a w czasie ziąbu i mrozu czują się dobrze lub normalnie.
Te skrajne typy to meteopaci, są ich trzy typy:
Typ K, który dobrze czuje się w cieple, upały mu nie straszne, to plażowicz-długodystansowiec a w zimnie czuje sie okropnie-dotkliwie odczuwa zimno, może ono nawet powodowac ból skóry i stawów, nadmierne wydzielanie sluzu w nosie, często uczucie marznięcia uniemozliwia oddychanie przez nos, marzna dłonie, sotpy i twarz.
Typ W dobrze znosza chłody i móz, nie straszne im snieżki ubijane gołymi dłońmi, przy kilkunasto st. chodza w krótkich spodenkach i rękawkach, w czasie upałów są osłabieni, boli ich głowa, duszno im, przyspiesza im tętno, jest im za gorąco, skrajne przypadki komfort termiczny odczuwają w 17 st. C.
Typ G czyli mieszany, skrajności nie dla niego, on lubi temperatury ok. 25 st. powyżej 30 st. jest mu za gorąco, poniżej 20 st. za zimno.
Typ W źle znosi front ciepły i zmianę na ciepło, nie reaguje na niże, typ K odwrotnie, a typ G zle reaguje na każą zmiane pogody. Podejrzewa się że fronty wpływają na gospodarkę hormonalną organizmu.
Co ciekawe, sa ludzie z niskim ciesnieniem lubiący upały i lepiej czujący się w chłodzie, tak samo z wysokim, sa szczupli lubiący upały i morzy i puszyści również lubiący albo upaly albo zimno, tak więc tolerancja nie zalezy od masy ciała, tylko od czynników genetycznych, może to byc skorelowane z typem metabolicznym np. wielu, jak zwykle nie każdy wolny spalacz ma skłonniści do typu K, szybki do typu W, mieszany ma predyspozycje do typu G lub zależy jakie preferencje kulinarne u niego dominują albo typ mieszany to przeważnie osoby, które dobrze czuja się w każdej temperaturze i przy każdej pogodzie, dla których żadne fronty atmosferyczne nie maja znaczenia-trzeba by przeprowadzic badania.
My jednak musimy uszanowac róznice osobnicze pomiędzy poszczególnymi ludźmi i pamiętajmy, że to co dobre dla nas niekoniecznie jest dobre dla innych, trzeba byc tolerancyjnym, to że mi jest ciepło/zimno nie znaczy, że ty musisz czuć to samo. To nie wymysł tylko róznice w odbieraniu świata, chociaż kwestie gustu i upodobań też sa bardzo ważne. Jaka pogodę kots lubi w takiej się dobrze czuje:)

Poproszono mnie, żebym opisała wzrost roslinki od nasiona do roślinki, większość opisałam w działach Biologia roślin: histologia i biologia komórki oraz Embriologia roslin. Są różne typy rozwojowe prazarodka. Prazarodek ma stadium globularne (okrągłe), potem u jednoliściennych jest stadium sercowate. Prawidłowy zarodek ma dwie częśći, jedna to suspersor (wieszadełko), które przyczepia go do lupinu nasiennej i zarodek właściwy. Z CA powstaje zarodek właściwy, Z BC wieszadelko. Typ piperad u pieprzowatych Piperaceae komórka CA dzieli się ścianą poprzeczną. Typ Onagrad u wiesiołkowatych Onagraceae komórka BC buduje ścianę pionową. Typ Caryophyllad u goździkowatych Caryophyllaceae ściana dzieli się w różną stronę. Bc nie dzieli się rosnie i tworzy wieszadełko. Najprostszy typ to Onargad jest też u tasznika Capsella bursa pastoris, tu CA nie dzieli się, BC dzieli sie poprzecznie, potem CA dzieli się w jednoszeregowy układ komórek, powstaje wieszadelko, ma ono 10 - 13 komórek. Najwyższa komórka wieszadelka ma najwięcej soku komórkowego. Ona rośnie, nie dzieli się ma endoreplikacje, tworzy haustoria, powstaje ściana komórkowa. Najwyższa komórka wrasta w zarodek, ma dużą powierzchnię i ściąga substancje odżywcze. Dana komórka jest poliploidalna, wszystkie komórki wieszadelka łączą się ze soba i zarodkiem plazmodesmami. Komórka apikalna dzieli się ściana pionową, powstałe komórki dzielą się równocześnie prostopadle do pierwszej ściany. Powstaje stadium kwadrantu, 4 komórek. Wszystkie mkomórki dzielą się w 8 - komórkowy oktant, jest to stadium globularne (główkowate). Komórki oktantu dzielą się, część idzie na zewnątrz, część do środka. Komórki otaczają się ścianą, połączone sa plazmodesmami. Jest warsdtwa komórek, któa styka się z otoczeniem i warstwa wewnętrza. Warstwa powierzchniowa ma prostopadłe do powierzchni podziały, powstaje protoderma (praskórka). Powstanie z niej skórka. Komórki w środku dzielą się, powstaje zarodek właściwy, ma on stadium globularne o symetrii promienistej, jest okrągłe. Zarodek rośnie, komóki wieszadełka dzielą się. W dwóch miejcach w tkance zarodka są intensywniejsze podziały, zarodek przybiera kształt sercowate. Jest spłaszczony, ma symetrię dwuboczną. komórki wieszadełka graniczą z zarodkiem właściwym hypofyzą, która dzieli się, jej komórki dostarczaja materiał potrzebny do budowy korzenia zarodkowego. W typie Onagrad BC uczestniczy w budowie zarodka właściwego, gdy przybywa komórek zanika kształt serca, uwypuklają się liścienie. kolejne stadium to stadium torpedy. Są długie liścienie pomiędzy nimi jest wierzchołek wzrostu pędu. W środku zarodka różnicują się komórki, powstaje merystem budujący tkanki przewodzące, prokambium. Z hypofizy powstaje korzeń zarodkowy, ma czapeczkę, u podstawy liścieni jest hipokotyl. U tasznika jest zarodek kampylotropowy. Zarodek dostosowuje się do kształtu woreczka, jest stadium laski, liścienie się zginają, prokambium wchodzi do podstawy liścieni. Wieszadełko funkcjonuje w stadium sercowatym i młodej torpedy, tasznik ma w dojrzałych nasionach. Gdy jest protoderma, jest początek histogenezy. Są zaczątki gamet, pierwsze komórki prokambium. Symetria zmienia się w dwuboczną, sa warstwy komórek. Jest organogeneza. Są zaczątki liścieni i rozwój korzenia zarodkwoego. Zarodek rośnie, są silnie podziały komórkowe. Rosną liścienie i korzeń pojawia się hypokotyl. Merystem dzieli się na pramiękisz i prokambium. Kształt zarodka zależy od typu woreczka, marchew Daucus carota ma Codanad liścienie rosną prosto do góry, woreczek jest prosty. Dużą grupę roślin stanowią jednoliścienne. Są trzy modele rozwoju. Cztery pierwsze podziały komórek zarodka są są takie same u jednoliściennych i dwuliściennych. Niekóre jednoliścienne mają Onagrad inne do Asterad. Trawy Poaceae maja osobny typ. Dwuliścienne mają stadium globularne, które robi się płaskie, zmienia symetrię na dwuboczną, wchodzi w stadium sercowate. U jednoliściennych jedna część komórek dzieli się szybciej, powstaje liścień, druga część dzieli się wolnie, będzie z tego wierzchołek wzrostu pędu. Powstaje hypofiza, liścień się wypiętrza, wydłuża się oś korzeniowo - hypokotylowa. Jest boczne ustawienie wierzchołka wzrostu pędu, liścień otacza go od dołu, jest jedna oś symetrii. Liścień jest długi i cylindryczny. Jest lateralne (boczne) ułożenie wierzchołka wzrostu pędu. Dwuliścienne mają terminalne (wierzchołkowe). Organogeneza jednoliściennych, powsatje zawiązek liści właściwych, jest to primorgia liści. U jednoliściennych merystem wzrostu pędu robi 3 - 5 primorgiów liści. Jednoliścienne mają lepiej zorganizowany zarodek. Ostatni etap embriogenezy to spadek matabolizmu i odwodnienie komórek. Jest zatrzymanie cyklu komórkowego, komórki przestaja się dzielić, wtedy nasiona są dojrzałe, Jednoliścienne mają jeden liścień primorgia liści, jedną oś symetrii, dwuliścienne mają dwa liścienie i dfwie osie symetrii. Gdy nasiona trafią na odpowiednie warunki jest kiełkowanie nasion. Siewka to młoda roślinka z liścieniami. U dwuliściennych korzeń zarodkowy długo się rozgałęzia i rośnie, Hypokotyl, liścienie, stożek wzrostu pędu są nad lub pod powierzchnią gleby. Jednoliścienne mają pod lub nad ziemią albo w nasieniu. Zanika korzeń zarodkowy, pojawiają się korzenie przybyszowe, w nasionach mogą być ich zawiązki. Trawy mają osobny typ rozwoju. Us torczyków Orchidaceae zarodek zarodek w dojrzałych nasionach nie ma organów ani tkanek. Nasiona odłączają się od rośliny macierzystej w globularnym stadium zarodka. Zarodek jest kulisty lub maczugowaty. Nie ma tkanek ani organów. Storczykowate nie mają bielma, są małe i lekkie nasiona. Storczykom  epifitom wiatr przenosi nasiona na inne drzewa. Nasiona te nie dotykają gleby. Zarodek traw jest najbardziej złożony, ma dodatkowe struktury. Na początku rozwoju komórka jajowa przyrasta doośrodka woreczka zarodkowego. Jest zgięta, nie ma osi mikropylarno - chalazalnej. Jest podział na CA i BC. Ściana jest budowana ukośnie, Są dalsze podziały komórek, zarodek dzieli się na CA i BC. Z CA powstaje zarodek właściwy, z BC wieszadełko. Jest stadium globularne, wypiętrza się liścień. Wieszadelko jest ustawione bocznie. Wzrasta pęd. Dojrzały zarodek pszenicy Triticum sp. Jest owoc, ziarniak - łupina nasienna zrośnięta z owocnią. Jest bielmo. Są nasiona bielmowe, liścień ma postać skutellum (tarczki). Jedna z warstw tarczki styka sie z bielmem. Przy kiełkowaniu hydrolizuje białka i skrobię i ściąga je do zarodka. Wierzchołek wzrostu pędu otaczają primorgia liści. Im bliżej stożka, tym są młodsze. Dookoła jest koleoptyle, gdy siewka kiełkuje rozwijają się liście właściwe. Korzeń zarodkowy ma czapeczkę, otacza go koleoryza, jest prokambium, wierzchołek wzrostu korzenia, powstaja korzenie przybyszowe. Korzeń zarodkowy ginie. U pszenicy na przeciw tarczki jest wyrostek (epiblast), u kukurydzy Zea mays go nie ma. Nie wiadomo do czego epiblast służy. W czasie kiełkowania siewka wyrasta z ziarniaka, jest hydroliza warstwy aleuronowej i skrobii, związki odżywcze są przekazywane do zarodka. Liścień przebija koleoptyle, z drugiej strony rośnie klorzeń zarodkowy. Potem korzen degeneruje powstają przybyszowe, trawy maja typ embriogenezy Graminad (Poad). Na końcu rozwoju są organy traw. W trakcie rozwoju jest wieszadełko. Niezapominajka Myosotis sp. i fiołek Viola sp. nie mają wieszadełka. Wieszadełko ma różną strukturę u różnych roślin. Może być pojedynczą, jednojądrową komórką lub składać się z wielu komórek. kokmórki mogą być nitkowate, jednojądrowe lub wielojądrowe. Cenocyt to poliploid, komórki mogą mieć endoreplikacje. FasolaPhaseolus sp. ma wieszadełko o różnym stopniu poliploidyzacji. Tasznik Capsellasp. ma lepszą wakuolizację wieszadełka niz zarodek. może cytoplazma suspensora mieć więcej rybosomów, może mieć plastydy, głównie leukoplasty. Komórki wieszadełka mają ścianę transferową. U fasoli wielokwiatowej Phaseolus coccineusjest 4096n. Powstają chromosomy olbrzymie (politeniczne). U fasoli pnące P. multiflorus komórki wieszadełka są ulożone liniowo. U trzodrzeńca (żarnowca) Citisus tworzą kulę. Groch Pisum sativum ma kampylotropowy zalążek, z 4 komórek. 2 są długie i wielojądrowe, mają ok. 64 jądra, 2 są małe, 8 - jądrowe, za nimi jest zarodek właściwy. Komórka wieszadełka go otaczają. U storczyków nie ma bielma, zarodki są niezróżnicowane. Odżywia je wiezadełko Wanda Vanda sp. ma mało podziałów, zarodek jest w stadium globularnym, wieszadełko otula zarodek. Cymbidium Cymbidium sp. ma globularny zarodek i nie równomiernie rozwiaja się wieszadełko, jest poliploidalne, ma palczaste wyrostki wrastające w między komórki tkanki ośrodka i pobierające z nich pokarm. Nasturcja Tropaeolum sp. wieszadełko z dwoma komórkami haustoralnymi. Jedno haustorium wrasta do wiązki przewodzącej, drugie do ściany zalążni. Wieszadełko ma funkcje mechaniczne, łączy zarodek z bielmem. U grochu pobiera z bielma i tkanki sporofitu substancje odżywcze dla zarodka. Starszy zarodek sam pobiera pokarm z bielma. Wieszadełko ma ściany transferowe. Wieszadełko może być poliploidem, ma chromosomy politeniczne. Jest w nim intensywna synteza białek i innych związków chemicznych, jest synteza i przetwarzanie pokarmu dla zarodka, w młodszych stadiach zarodka dostarcza hormony zarodkowi: auksyny, gibereliny. U storczyków zastępuje bielmo. Typ zarodka storczyka, zarodek ma oś dwubiegunowa, która wyznacza rejon hypokotylowo - korzeniowy, jest epikotyl, ma na szczycie wierzchołek wzrostu pędu. W czasie rozsiewania nasion zarodek jest niezróżnicowany. Ma okres spoczynkowy, gdy odłącza się owoc, takie nasiono to organ przetrwalnikowy. Paspżyty, półpasożyty, epifity mają małe zarodki bez histogenezy, merystemów apikalnych i liścieni. Jaskrowate Ranunculaceae np. jaskier Ranunculus sp., zawilec Anemonesp.,kaczeniec Caltha palustris też maja takie nasiona. Najsłabiej zróżnicowany zarodek ma korzeniówka jednokwiatowa Monotropa uniflora. Nasiona mają dwukomórkowy zarodek, jest CA i BC. Później jest stadium globularne, komórki tego stadium mogą różnić się ilością organelli i genów. Te zarodki nigdy nie były zróżnicowane na tym etapie rozwoju. Jest to przystosowanie do pasożytnictwa. Zarodek rozwija sie przy kontakcie z tkanka gospodarza. pasożyty korzeniowe czerpią substancje odżywcze z korzeni gospodarza. Zarodek nadrabia opóźniony rozwój, najpierw wybija się korzeń zarodkowy, Kiełkowanie barszczu Heracleum sp. poprzedza pobieranie wody przez nasiono, jest uruchomienie cyklów komórkowych i wzrost pracy hormonów. Wzrost jest kosztem materiałów z bielma. Gdy wyrasta korzeń zarodkowy, pęka łupina nasienna, jest to kiełkowanie. Rośliny ozime i wieloletnie przechodzą wernalizację, aktywację enzymów biorących udział w kiełkowaniu przez niską temperaturę. Najdłuższy okres dojrzewania zarodkó ma żeń-szeń właściwy Panax ginseng. nasiono dojrzewa i spada do ziemi w sierpni, wiosną następnego roku, w czerwcu zarodek ma stadium sercowate, jesienią we wrześniu są liścienie, w maju kolejnego roku kiełkuje. Ma korzeń zarodkowy, epikotyl, liście właściwe, liścienie zostają w nasieniu jako haustorium. Są rośliny, któe w czasie rozwoju mają wiele zarodków w nasionach. Jest to poliembrionia. Zaczyna się rozwijać dwa lub więcej zarodków. W dojrzałym nasieniu może kiełkować więcej niż jeden zarodek, jest tak wtedy, gdy prazarodek rozszczepi się na dwie części. W stadium globularnym jest pączkowanie z komórek wieszadełka, dając dodatkowy zarodek, może zacząć się dzielić synergida. Synergida daje haploida, zapłodniona komórka jajowa diploida. Może wniknąć do woreczka druga łagiewka pyłkowa i komórka plemnikowa zapłodni synergidę. Powstaje wtedy inny genetycznie zarodek niż zarodek powstały z połączenia komórki jajowej i plemnikowej. Zalążek ma dwa woreczki z komórkami jajowymi, zarodek może być też z somatycznej komórki ośrodka, jest to poliembrionia przybyszowa. Jądrowa jest gdy komórka dzieli się na globularny prazarodek, wrasta on do woreczka i czerpie z niego substancje odżywcze. Wzrost roślin to powiekszanie się rozmiarów rosliny, mozna go kreślić jakościowo np. wzrost masy, powiekszenie rozmiarów itp. zachodzi on przez podział, czyli wzrost embrionalny i wydłużanie komórek wzrost elongacyjny. rozwój roslin to różnicowanie komórek macierzystych w tkanki stałe i wytwarzanie organów: korzeni, liści, kwiatów. Roslina ma 2 stadia rozwojowe: stadium wegetaywne fazę ebrionalną, czyli rozwój nasiona i młodocianą, kiełkowanie-powstanie korzenia zarodkowego, wzrost wegetatywny oraz stadium generatywne czyli indukcja i wytwarzanie kwiaów. Rozwój można zdefiniować jako proces ze wzrostem, róznicowaniem sie tkanek, organów i organizmu. Wzrost to proces, który prowadzi do zwiększenia rozmiarów organizmu przez podziały iw ydłużanie komórek, różnicowanie to proces specjacji, komórki macierzyste tracą swoje zdolności, wykształcają się funkcje komórek somatycznych danej tkanki, komórka zaczyna pracować, czylu realizowac daną funkcję-fotosynteza, gromadzenie wody itd. Tworzenie wzrorca ma kluczowe znaczenie, jest to proces ekspresji genów w danym miejscu i czasie, to właśnie ekspresja genów decyduje o tym czy komórka pozostaje macierzystą czy różnicuje sie w inny typ, każda komórka ma komplet genów całego organizmu, ale ich ekspresja decyduje o tym jakie funkcje dana komórka pełni i tkanki tworzy. Morfogeneza to proces regulacji i kierunku różnicowani się komórek wynika z ekspresji genów, która wynika z działania hormonów i sygnałów chemicznych oraz środowiska np. światło powoduje wytwarzanie kwiatów (w wysokiej trawie są wysokie łodygi kwiatowe w skoszonej sa przy ziemi, to światło w pływa na ekspresje genów i rozmieszczenie auksyn).
Rozwój pędu i korzenia zaczynają się w merystemach wierzchołkowym i korzeniowym. Merystem pierwotny powstaje z merystemu zarodkowego, niewyspecjalizowanego merystemu występującego w zarodkach w nasionach. Merystem pierwotny ma komórki inicjalne, ich podziału dają pramerystem, ma on piętra komórek inicjalnych. Merystem wierzchołkowy korzenia ma stożek wzrostu z czapeczką, komórkami chronoiącymi stożek przed mechanicznym uszkodzeniem w czasie tarcia ziemi podczas wydłużania.  Rozwój korzenia wyjaśnia teoria histogenowa. Są trzy piętra komórek inicjalnych (histogeny). Dermatogen jest najbardziej zewnętrzną komórką, tworzy skórkę i czapeczkę u dwuliściennych. W samym środku jest plerom, daje początek walcowi osiowemu. Peryblem daję początek korze pierwotnej i ryzodermie. Jednoliścienne mają kalyptrogen - osobny inicjał dla czapeczki. Dynia Cucurbita pepo ma wtórny welamen korzeniowy. Welamen to wielowarstwowa skórka pobierająca wodę z powietrza, chłonie ją jak gąbka. Marchew ma korzeń spichrzowy. Jęczmień ma jeden inicjał dla pleromu, drugi dla peryblemu i dermatogenu, trzeci dla kalyptrogenu (kalyptra - czapeczka). Dermatogen tworzy ektodermę, peryblem korę pierwotną, plerom tworzy walec osiowy, w nim powstaje prokambium, które daje początek wiązkom przewodzącym. Stefy korzenia u wszystkich roślin to od zewnątrz stożek wzrostu z czapeczką, potem jest strefa wydłużania (elongacji) komórek, dalej jest strefa różnicowania komórek, potem jest strefa włośnikowa, potem dojrzały korzeń. W korzeniu jest bardziej rozbudowana kora pierwotna niż walec osiowy, odwrotnie jak w łodydze. Tak jest powyżej strefy włośnikowej. Ryzoderma jest w strefie włośnikowej. Kosaciec. Im wyżej tym włośniki zanikają stopniowo, powyżej ryzosfery jest egzoderma, ma miekisz zasadniczy. Endoderma jest najgłębszą warstwą kory pierwotnej w łodydze. W egzodermie są komórki ze skrobią statolityczną, one informują roślinę o zmianie polożenia. W korzeniu jest pobieranie wody i soli mineralnych. Woda i sole mineralne idą do ksylemu, kieruje je tam egzoderma ma komórki suwerynowymi lamella. Merystem wierzchołkowy pędu ma korpus i tunikę. Komórki inicjalne rozwijają się do środka w koprus, czyli walec osiowy na zewnąrz w skórkę czyli tunikę. Zawiązki pędu i korzenia czyli gr komórek inicjalnych, z których rozwiną się korzenie i łodyga powstają w życiu zarodkowym, powstają też zawiązki liści. 
Merystem wierzchołkowy pędu toi merystemy pierwotne: protoderm, z niego rozwinie się epiderma-tkanka pierwotna, prokambium, z niego rozwiną sie łyko i drewno pierwotne i merystem wierzchołkowy-wzrost roslin na długość, powstaje rdzeń i kora pierwotna, merystemy boczne maja kambium międzywiązkowe, z niego powstaną drewno i łyko wtórne, kambium korkotwórcze, fellogen, tworzy perydermę, z warstwą korka. 
Merystemy pierwotne to obecny w zarodku merystem embrionalny, przez całe zycie rosliny działają: wierzchołkowy pędu i korzenia, interkalarny (wzrost na dlugośc), archeosporalny, tkanka zarodnikotwórcza, z niej będą gamety, prakambium, kambium wiązkowe w łodydze i liściach (tworzą tkanki przewodzące).
Tkanki wtórne to kambium międzywiązkowe w łodygach, kambium w korzeniu, fellogen, merystemu wierzchołkowe korzeni bocznych i przybyszowych oraz pędów przybyszowych (z nich odrasta drzewo po ścięciu łodygi), kallus, merystemoidy, skupienia komórek macierzystych w tkankach stałych np. komórki macierzyste aparatów szparkowych, inicjalne włosków i tworów epidermy. Tkanki stałe, jednorodne to okrywające-epiderma, epiblema (ryzoderma), korek, miękiszowe-asymilacyjny chlorenchyma, zasadowy parenchyma, spichrzowy powietrzny aerenchyma, wodny, wzmacniająca-kolenchyma, sklerenchyma. Niejednorodne to drewno ksylem, łyko floem, tkanka wydzielnicza. To były tkanki właściwe, tkanki rzekome plektenchyma, występuje u glonów, z niej sa nibyorgany.
Zawiązki korzeni, łodygi, liści powstają w życiu plodowym z nich rozwijają się organy i tkanki dorosłej rosliny

Chociaż niektórzy biolodzy uogólniają reakcję na stres jako reakcję walki, ucieczki lub zamierania, tak naprawdę są to dwa różne tryby, w których uczestniczą różne procesy biochemiczne i metaboliczne. Dlatego rozróżniłam reakcję walki i ucieczki jako ultra instynkt oraz reakcje zamierania jako odmienne zjawisko metaboliczne. Oba stany zaczynają się tak samo, do mózgu dociera informacja o zagrożeniu, reaguje układ limbiczny, który wysyła informację do pnia mózgu, który wysyła sygnał do podwzgórza. W przypadku trybu walki lub ucieczki aktywowany jest układ współczulny i wzmocniona reakcja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Wskutek działania hormonów nadnerczy rośnie siła mięśni, ciśnienie krwi, tętno, rozkład glikogenu i trawienie komórkowe. Organizm przygotowuje się do walki lub ucieczki, nie jest to bezmyślna panika, w której ucieka się na oślep, ale stan, w którym mózg po za świadomością analizuje najlepszą drogę ucieczki przy jak najmniejszych obrażeniach lub ocenia jak uderzyć by trafić. Od paniki ten stan różni się tym, że zamiast uciekać na oślep organizm znajduje najefektywniejszą i najbezpieczniejszą drogę ucieczki. Natomiast w behawiorze zamierania reaguje układ przywspółczulny, który obniża ciśnienie krwi, tętno, napięcie mięśni, częstość oddechów i ogólny metabolizm. Celem tego jest udawanie przez zwierzę, że go nie ma. Zjawisko to jest częste u gryzoni. Zwierzęta używające tej strategii są małe, słabe i muszą pozostać niezauważone przez większe i silniejsze drapieżniki. Często te zwierzęta mają maskujące ubarwienie, które pozwala im się wtopić w tło. Wiele drapieżników wśród gadów i płazów widzi jedynie zwierzęta w ruchu, ich oczy i mózgi nieruchomych ofiar nie rozróżniają od tła. Dodatkowo zwierzęta odruchowo gonią i łapią ruchome obiekty, dlatego pies biega za patykiem, a kot za piłeczką. Nieruchoma ofiara jest dla wielu drapieżników niewidoczna, a mądrzejsze zwierzęta jak ssaki nie mają odruchu gonienia czegoś co nie ucieka. Dodatkowo zwierzęta nieruchome mogą dobrze ukryć się w trawie lub krzakach, gdyby się poruszyły, poruszyłyby gałęziami lub liśćmi trawy i zostałyby zauważone. Układ przywspółczulny unerwiają nerwy wychodzące z pnia mózgu. Neuroprzekaźniki to serotonina obniżająca ciśnienie krwi i acetylocholina. Zwiększa się napięcie mięśni dzięki Ach, ale nie są one zdolne do ruchu. Dla osobnika ten stan nie jest wyczerpujący ani niebezpieczny. Długotrwałe przebywanie w jednej pozycji może spowodować zastój krwi w żyłach i być przyczyną żylaków i zakrzepów, ale nie jeśli to jednorazowe zjawisko. Niektórzy naukowcy twierdzą, że nieruchome zwierzę udaje chore, więc stanowiące zagrożenie mikrobiologiczne. Jednak drapieżniki z rodziny psowatych doskonale wyczuwają zmiany biochemiczne spowodowane poszczególnymi chorobami. Na pewno nie chodzi o udawanie martwego, ponieważ drapieżniki mogą jeść świeżą padlinę, a stadia rozkładu rozróżniają po zapachu. Ciało rozkładając się wydziela do atmosfery koktajl gazów, które wietrzą padlinożercy. Drapieżniki wyczuwają ofiarę również po zapachu. Układ przywspółczulny obniża metabolizm, więc również spada wydzielanie substancji zapachowych wydzielanych przez organizmy żywe, więc trudniej zwietrzyć taką ofiarę. Nie do końca też jest tak,że organizm podejmuje wtedy decyzję czy walczyć czy uciekać, nam może się wydawać, że zastanawiamy się czy wrócić na tylni chodnik czy iść do przodu,kiedy ten samochód jedzie prostu na nas, a my jesteśmy na środku jezdni, ale podczas trybu walki lub ucieczki zmienia się poczucie czasu, wydaje się on zwalniać. Każda czynność wymaga czasu. W czasie obu reakcji zachodzą różne procesy metaboliczne i biochemiczne. U ludzi stupor dysocjacyjny, czyli osłupienie dysocjacyjne to atawizm, czyli pozostałość po przodku, który wykorzystywał to zjawisko, był to mały ssak.

Figi to owocostany z maleńkimi orzeszkami otoczone osią kwiatostanową figowca pospolitego Ficus carica, zjada sie suszone jako przekąski i w mieszankach bakaliowych, mają glukozę, fruktozę, pektyny, blonnik, karoten, witaminy z gr. B, C, potas, wapń, magnez, fosfor. Daktyle to jagody daktylowca pospolitego Phoenix dactylifera, zjada sie je suszone w mieszankach bakaliowych, deserach i jako przekąskę, maja witamine A, B1, B2, B3, B5, B12, C, K, potas, magnez, mangan, wapń, błonnnik, cukry, tłuszcze, bialka.
migdały to pestki migdałowca pospolitego Amygdalus communis zjada się jako przekąskę same i w mieszankach bakaliowych, dodaje sie je do ciast i deserów, mają witaminy E, B2, B3, B9, magnez, cynk, zdrowe sterole roslinne.
Pszenica to ziarniaki pszenicy orkiszu Triticum spelta, płaskórki Triticum dicoccum, samopszej T. monococcum i zwuczejnej T. vilgare, z pszenicy robi sie mąke na pieczywo,ciasta i makarony, ma witaminy B1, B2, B3, D, E, K, białka, węglowodany, tłuszcze, błonnik, sód, wapń, potas, magnez, fosfor, siarkę, żelazo.
żyto to ziarniaki żyta zwyczajnego Secale cereale, z których robi sie uniwersalna mąkę, ma witaminy z gr. B, cukry, blonnik, białko, tłuszcz, sód, potas, magnez.
Jęczmień to ziarniaki jęczmienia dwurzędowego Hordeum distichon, z których robi się kasze, ma sód, potas, magnez, witaminy z gr. B, błonnik, cukry, tłuszcze, białka.
Ryż to ziarniaki ryżu siewnego Orysa sativa, stanowią podstawę wielu dań: ryżu z jabłkami, smietaną i cukrem, risotta, mają białko, wapń, żelazo, witaminy B1, B2, B3.
Kukurydza to ziarniaki i kolby kukurydzy zwyczajnej Zea mays, zjada się dojrzałe ziarniaki gotowane jako danie główne i w occie składnik sałatnik warzywnej, młode kolby zjada się marynowane w całości, mają skrobię, białka, selen, fosfor, potas, magnez, witaminy z gr. B, E i A.
Proso to ziarniaki prosa zwyczajnego Panicum vulgatum, włosowatego P. capillare i rózgowego P. virgatum z prosa robi sie mąke i kasze, proso ma witaminy z gr. B, głównie B1 i B2, białko, cukry, fosfor, wapń, cynk, jod, potas, sód, magnez, brom, krzem, nienasycone kwasy tłuszczowe.
Amarantus to nasiona szarłatu wyniosłego Amaranthus cruentus zjadany jako dodatek do wypieków, deserów, sałatek, ma nienasycone kwasy tłuszczowe, skwalem, żelazo, wapń, magnez, witamine D, A, E, C, błonnik i wszystkie egzogenne aminokwasy.
Mango to pestkowiec manga indyjskiego Mangifera induca zjadany nasurowo, w formie kandyzowanej i w syropie jako przekąska i składnik sałatek, ma wodę, cukry, błonnik, białko, potas, fosfor, magnez, wapń, sód, żelazo, witamine C, A, B1, B2, B3, E.
Ananas to owocostan ze zrosniętych szypułek kwiatowych ananasa jadalnego Ananas comosus zjadane na surowo, kandyzowane i w zalewie jako przekąska i składnik sałatek, ma cukry, kwasy oragniczne, witamine C, miedź, potas i ułtwiającą trawienie bromelinę.
Owoce dzikiej róży to szupinki dzikiej róży Rosa canina zjada się w formie przetworó, dżemów, konfitur, soków, kompotów, ma garbniki, karotenoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, cukry, pektyny, witaminy C, A, B1, B2, B9, E, K, flawonoidy, z płatków dzikiej róży robi się konfitury i dżemy.
Owoce głogu Crataegus sp. to szypinki głogu dwuszyjkowego C. monogyna i jednoszyjkowego C. laevigata, zjada sie po przemrożeniu i w formie przetworów, maja flawonoidy, witamine C, saponiny, puryny, przeciwutleniacze.
Owoce jarzębiny to jagodopodobne owoce jarząbu pospolitego Sorbus aucuparia zjadane po przemrożeniu w formie przetworów, nadają się na nalewki, mają rutynę, witaminy C, E, PP, K, A, garbniki, pektyny, magnez, miedź, potas, sód, antocyjany, flawonoidy, cukry, garbniki, kwasy organiczne, duzo fruktozy.
Papaja to jagody melonowca właściwego Carica papaya zjadane nasurowo jako przekąska i składnik sałatek oraz kandyzowane jako dodatek do ciast i deserów, ma cukry głównie glukoze, fruktozę, sacharozę, karotenoidy, kwasy organiczne, witaminę C, A i witaminy z gr. B, E, K, kwas foliowy, blonnik.
Kiwi to owoc-jagoda aktinidii chińskiej Actinidia sinensis i aktinidii smakowitej Actinidia deliciosa, jada się głównie na surowo, samą jako przekąskę i w surówkach oraz w ciastach, plackach, dżemach, ma dużo witaminy C-1 owoc zaspakaja dzienne zapotrzebowanie, witamin z gr. B, E, K, cukrów prostych, kwasów owocowych, potasu, wapnia, cynku i miedzi.
Zurawina owoc żurawiny błotnej Oxycoccus palustris z rodzaju borówka ma garbniki, taniny, kwas cytrynowy, jabłkowy, taniny,garbniki, miedź, fosfor, wapń,jod, witaminę C, B1 i B2, błonnik, nadaje się do ciast, jogurtów, konfitur, dżemów, powideł, galaretek, kisieli, na soki, suszone owoce można jeść, surowe są zbyt kwaśne, żeby jej jeść samodzielnie, ale można w sałatkach z innymi, słodszymi owocami.
Aronia jagoda aronii czarnej Aronia melanocarpa z rodziny różowatych, zawiera garbniki, pektyny, fenolowy garbniki, pektyny,  witaminę C, potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo, jod, mangan, molibden. Owoce jemy na surowo i w postaci soków, dżemów, konfitur, powideł, galaretek, kisieli i marmolad.

Tym razem opowiem o ważnych składnikach diety, niezbędnych by jesienia i zimą zachowac dobre zdrowie. Chodzi o warzywa i owoce, ważne szczególnie teraz gdy jest zimno, wilgotno, mroczno. W dzisiejszych czasach większośc warzyw można dostać w sklepie, więc pora roku już nie ogranicza sztuki kulinarnej. Zróżnicowana dieta owocowo-warzywna zaspakaja zapotrzebowanie na wszystkie witaminy i biogeny, jest źródłem przeciwutleniaczy i błonnika, niektóre owoce jak awokado i oliwki, słonecznik zawieraja niezbędne, nienasycone kwasy tłuszczowe, któych ludzie sami nie produkują. śliwki, banany, morele zawierają cukry proste, któe są podstawowym źródłem energii dla wszystkich komórek ciała. Jedzmy więc produkty roslinne na zdrowie. W Polsce dostępne dla każdego są:
Szczaw to liście szczawiu zwyczajnego Rumex acetosa i szczawiu ogrodowego Rumex rugosus można jeść je na surowo w sałatkach i na kanapkach oraz w postaci chłodników, gotowany i smażony jemy w postaci zup i papek, szczaw ma beta karoten, witaminę C, wapń,  żelazo, błonnik, rutynę.
Pomidor to owoc typu jagoda pomidora jadalnego Licopersicon esculentum zależnie od domiany może być czerwony, pomarańczowy lub żółty, okrągły, podłużny, mały i duży. Nadaje się do jedzenia na surowo, jako saąłtka pomidorowa, dodatek dfo kanapek, skłądnik twarogów, sałatek i po obróbce termicznej, składnik lecza, zupy pomidorowej, dodatek do innych zup, jajecznicy, sosów, podstawa sosu do makaronu itd. ma duzo karotenu, który w tłuszczach jest zmieniony w witaminę A, ma witaminy K, B5, B6, B1, B2, B9, C, PP, H, ma jod, sód, potas, magnez, chlor, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, ma likopen, któy jest silnym przeciwutleniaczem. 
Ogórek to jagoda ogórka siewnego Cucumis sativus ma różną długość, jest mniej lub bardziej pokryty kolcami, są odmiany bezkolcowe np. ogórek wężowy, nadaje się do jedzenia na surowo, jako surówka, dodatek do kanapek, saąłtek, kiszony tez dodaje sie do kanapek, jako jarzynę do obiadu, główny składnik zupy ogórkowej, składnik zupy jarzynowej, ma sód, potas, fosfor, wapń, magnez, żelazo, cynk, ma witaminy B1, B3, B6, B9, zawiera enzym rozkłądający witaminę C-askorbinazę, dlatego nie trzeba go mieszać z warzywami bogatymi w tę witamine, chyba, że zrównoważy się dietę odpowiednią ilościa tych warzyw i owoców zjedzonych bez ogórków.
Papryka to jagoda papryki rocznej Capsicum annuum, są odmainy żółte, czerwone, zielone, pomarańczowe, o różnych odmianach i kształtach i z różną zawartościa kapsaicyny, nadaje się do jedzenia na surowo, na kanapki, sałatki i po obróbce cieplnej, składnik zup, sosó, lecza, jajecznicy, przyprawa do zup, sosów itd. ma witaminy C, A, likopen, karoten, kaspaicyna przyspiesza trawienie, wspomaga odchudzanie, łagodzi ból, też wapń, żelazo, potas i magnez.
Chilli to jagoda papryczki owocowej Capsicum frutescens ma więcej kapsaicyny, dzieki czemu rozgrzewa, odchudza, poprawia nastrój, nadaje się do kanapek, sałatek, zup, sosów, lecza, ma witamine C.
Sałata ta liście sałaty siewnej Lactuca sativa są różne odmiany, maja różne kolory, kształty, rozmiary, nadaje się do jedzenia na surowo, na sałatki, kanapki, surówki, ma mało kalorii, ma żelazo, wapń, magnez, potas, ma witaminy A, E, C, B9, ma karotenoidy, polifenole, któe chronią ludzi przed wolnymi rodnikami.
Dynia i cukinia to odmiany dyni zwyczajnej Cucurbita pepo, są to owoce, jagody, dynia nadaje się do jedzenia na surowo, na słodko jako porcja owoców lub składnik sałatki owocowej i na słono jako surówka do obiadu, składnik sałatki warzywnej i po obróbce cieplnej, do zup, ciasta dyniowego, deserów, dżemów, przetworów itd. cCukinia nadaje się do jedzenia na surowo do sałatek i kanapek oraz jako po przesmażeniu jako danie główne na obiad lub kolację, maja duzo cukru, witaminy C, B1, PP i karoten. Podobne zastosowanie i wartosci mają jagody dyni olbrzymiej Cucurbita maxima i dyni pizmowej Cucurbita moschata. Kolejną podmianą dyni jest patison, ma witaminę C, B1, B2, PP, fosfor, wapń, żelazo, magnez, węglowodany i karoten, nadaje się na przetwory, do smażenia, gotowania i grillowania.
Szpinak to liście szpinaku warzywnego Spicacia oleracea mozna jeśc na surowo do sałatek i kanapek oraz po ugotowaniu jako papkę, szpinak ma witaminę C, PP, A, B1, B2, B6 i wapń, żelazo, sód, potas, magnez, fosfor, ma tez cukry i białko.
Botiwna i burak to liście i korzenie buraka ćwikłowego Beta vulgaris bitwine jemy w zupie botwince, zupie jarzynowej, korzenie jemy w barszczu czerwonym, jako jarzyna do drugiego dania, ćwikła z chrzanem, ale też jako dodatek do ciast, lodów i deserów, pije się sok z buraka, ma cukry, kwas szczawiowy, jablkowy, cytrynowy i winny, ma witaminy C, B1, PP, wapń, magnez, siarkę, sód, potas, żelazo, antocyjany, karoten, błonnik, betainę.
Cebula jadalna Allium cepa jadalna część to mięsiste pochwy liściowe i liście je sie ją na surowo jako składnik kanapek, sałatek, gotowaną do zup, sosów, duszoną, pieczoną oraz jako składnik pizzy, zapiekanek, lecza, jajecznicy, sałatek, ma błonnik, węglowodany, witaminy B1, B2, B6, C, PP, biogeny magnez, fosfor, żelazo, sód, potas, wapń, siarkę, związki siarki działające jak naturalne antybiotyki, niszczą bakterie, wirusy i grzyby.
Szczypiorek to liście szczypioru Allium schoenoprasum zjada się je do kanapek surówek oraz zup, ziemniaków, sosów, zapiekanek, ma witamine C, B2, sód, potas, wapń, żelazo, fosfor, związki siarki, błonnik.
Czosnek to pochwy liściowe czosnku zwyczajnego Allium sativum można jeśc na surowo na kanapkach i surówkach, dodaje się do kiszonek, zup, sosów, dań gotowanych, smażonych i kiszonych, ma błonnik, białko, cukry, witaminy B1, B2, B6, C, potas, sód, wapn, żelazo, magnez, fosfor, siarkę, pirogronian, fotosterole, allicyne, związek siarki zwalczający bakterie i wirusy, obniża cisnienie i krzepliwość.
Por to pochwy lisciowe Allium porrum na surowo dodaje sie do sałatek i kanapek, gotowany, smażony i pieczony do zup, sosów, sałatek, ma bałka, węglowodany, witaminy C, B1, B2, PP, karoten, wapń, fosfor, siarkę.
Bakłażan to jagoda psianki podłużnej Solanum melongena je się jako skłądnik lecza, zup oraz smażony obtoczony w mące, tartej bułce lub sam, można gogrillować, ma witaminę C, A, potas, magnez, wapń, przeciwutlenaicze: polifenole, antocyjany, nasuninę.
Fasola zwyczajna Phaseolus vulgaris ma wiele odmian m. in. fasolę jaś, fasolkę szparagową, fasolę czerwoną, zjada się nasiona lub całe strąki, fasolę zjada się gotowaną i marynowaną jako danie główne i skłądnik sałatki warzywnej, strączkowe zawierają duzo białka, zastępują mięso wegetarianom i weganom, zawierają tez duzo żelaza, czerwona ma też potas, wapń, fosfor, selen, cynk, witaminy z gr. B, skrobię,,blonnik.
Soja to nasiona soi warzywnej Glycine max, zjada się ją w postaci kotletów, ma białko z pełnym zestawem aminokwasów, potas, żelazo, fosfor, wapń, magnez, witaminy z gr. B, witamine D, przeciwutleniacze, niezbędne, nienasycone kwasy tłuszczowe.
Ciecierzyca to nasiona ciecierzycy pospolitej Cicer arietinum, zjada się w postaci sałatek i jako danie główne, ma białko, błonnik, nienasycone kwasy tłuszczowe, niacyne, tiamine, kwas foliowy, ryboflawinę, wapń, magnez, fosfor, potas, żelazo.
Groch to nasiona grochu zwyczajnego Pisum sativum, zjada się do sałatek, ma duzo białka, witaminy A, B1, B2, B3, B5, B6, B9, K, E, H, potas, sód, fluor, magnez, żelazo, kobalt, miedź, mangan, chlor, wapń, fosfor, węglowodany, błonnik.
Soczewica jadalna Lens culinaris ma nasiona zwane soczewicą, robi się z nich kotlety i sałatki, ma wodę, błonnik, białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy A, B1, B6, B2, C, PP, magnez, fosfor, żelazo, sód, wapń, potas.
Bób to nasiona bobu Vicia faba, jada się je gotowane jako danie główne i składnik sałatek, ma dużo żelaza, magnez, miedź, białko, węglowodany.
Marchew to korzeń spichrzowy marchwi zwyczajnej Daucus carota, nadaje się do jedzenia surowy jako surówka do obiadu, składnik surówek, gotowany jako marchewka z groszkiem, składnik większości zup, sałatki warzywnej, sosów, lazanii, piecze się ciasta z marchwi, można robić z niej dżemy i inne przetwory, pije sie sok z marchwi, jadalne są też nasiona marchwi, ma dużo alfa i beta karotenu, witamine A, B1, B2, B6, E, H, K, PP, glukozę, sacharozę, białko, wapń, żelazo, miedź, fosfor, pektyny.
Pietruszka to korzen spichrzowy pietruszki zwyczajnej Petroselinum crispum, zjadany po obróbce cieplnej jako składnik zup, sosów, sałatki warzywnej, soków warzywnych, liście-nać dodawane sa surowe lub gotowane do zup i sosów, surowe są składnikiem wielu sałatek, posypuje się nimi ziemniaki i jajka, smazone dodaje sie do jajecznicy, natka ma witaminę C, żelazo, prrowitaminę A, chlorofil, żelazo, witaminy z gr. B, związki poprawiające trawienie: apiol, mirystycyna, limonen, przeciwutleniacze-flawonoidy, wapń, magnez, potas, żelazo, mangan, siarkę.
Seler to korzen i liście selera zwyczajnego Apium graveolens, gotowane korzenie spichrzowe to składnik zup, sosów, saąłtki warzywnej, liście dodaje się do zup, sałatek, sosów, seler ma witaminy z grupy B, witamine C, PP, kwas foliowy (B9), beta karoten, wapń, potas i cynk.
Rzodkiewka to korzeń jednej z odmian rzodkwi zwyczajnej Raphanus sativus, zjadany na surowo do sałatek i kanapek, ma niewiele węglowodanó i duzo witaminy C, ma przeciwutleniacze-indole, kwasy organiczne, olejki eteryczne wspomagają trawienie i odkażają, zwalczają wirusy, bakterie i grzyby, rzodkiew jest miododajna, jej uprawa w ogródkach i na działkach pomaga pszczołom. Inną odmianą rzodkiewki jest czarna rzodkiew, ma witaminy z gr. B, C, A, potas, wapń, magnes, cynk, żelazo, białka, fitoncydy działające jak naturalne antybiotyki, olejki eteryczne nadające jej smak i poprawiające trawienie.
Rzepa to bulwy rzepy właściewej Brassica rapa, zjada sie je na surowo w sałatkach i gotowane w zupie, ma węglowodany, białka i tłuszcze, błonnik.
Kalarepa to bulwy lodygowe i liście kalarepy, która jest jedną z wielu odmian kapusty warzywnej Brassica oleracea, zjada się ją na surowo, do sałatek, jako przekąskę, porcję owoców i warzyw, oraz gotowaną, grillowana, smazoną w wielu róznych potrawach, ma sód, potas, wapń, magnez, mangan, żelazo, miedź, fosfor, chlor, jod, witaminy B1, B2, B5, B6, PP, B9, kwas szczawiowy.
Kapusta to liście wielu odmian kapusty warzywnej Brassica oleracea, są różne kształty i kolory, jedną z odmian jest brukselka, liście kapusty wloskiej, pekińskiej (to odmiana Brassica rapa) je się na surowo, reszta gotowane, zasmażane, kiszone, które mają dużo witaminy C, kapusta ma białka, cukry, potas, wapń, fosfor, prowitamine A, witaminę C, B1, B2, B6. Do odmian kapusty należą też brokuł Brassica oleracea var. italica i kalafior Brassica oleracea var. botrytis oba warzywa mają jadalne kwiatostany, zjada się je gotowane jako danie główne i w mieszankach warzywnych, są ważnymi skąłdnikami zupy jarzynowej. kalafior ma sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, siarkę, karoteny, witaminy K, B1, B2, B3, B5, B6, C, olejki eteryczne, brokuł ma potas, magnez, żelazo, witamine C, B9, K, błonnik, prowitaminę A, luteinę, zeaksantynę. Odmianą kapusty jest jarmuż Brassica oleracea var. sabellica do jedzenia na surowo i jako papki szpinakopodobne, ma witaminy K i C, fulforafan, wapń, potas karotenoidy, jarmuż to inaczej kapusta włoska.
Ziemniaki to bulwy spichrzowe psianki ziemniaka Solanum tuberosum, do spozycia nadaja się bulwy po ugotowaniu albo wysmażeniu (obróbce cieplnej), zjada się je jako składnik większości zup, źródło skrobii do drugiego dania, skłdanik sałatki ziemniaczanej, frytek, placków ziemniaczanych, mąki ziemniaczanej, grilluje się ziemniaki nadziewane warzywami lub mięsem, ma dużo skrobii, białek oraz duzo potasu.
Jabłko to owoc-szupinka jabłoni domowej Malus domestica i rajskiej Malus pumila, do jedzenia nadaja się na surowo jako przekąska, składnik sałatek owocowych, porcja owoców, gotowane z cynamonem, smazone w postaci pulpy, składnik dżemów, przetworów, szarlotki, pije się sok jabłkowy, kompot z jabłek, składnik suszu na kompoty wigilijne, jabłka dodaje sie do sałątki ziemniaczanej i do sosów, nadziewa sie nim mięso, suszone talarki zastępuja czipsy, ma dużo błonnika, cukrów prostych, kwasów owocowych, pektyny, witamine C, potas, żelazo.
Gruszka to owoce, szupinki gruszy pospolitej Pyrus communis, zjadane są na surowo jako porcja owoców, przekąska, składnik deserów, lodów, ciast, konfitur, dżemów, kompotów, suszone gruszki zastępuja czipsy, gruszka ma wiele cukrów prstych, błonnika, ziarna sklerenchymy i włókna kolenchymy, które zapobiegają zapraciom, ma potas, żelazo, witaminy z gr. B, C, A, E, K, przeciwutleniacze.
Sliwka to owoc-pestkowiec śliwy domowej Prunus domestica zjadana na surowo jako przekąska, porcja owoców, przetworzona w postaci sosów, dżemów, powideł, kompotów, suszona jako przekąska, dodatek do pieczeni, skłądnik knedli, pyszne są ciasta ze sliwkami, ma duzo błonnika, cukrów prostych, kwasów organicznych, witaminy A, B1, C, E, B6, K, polifenole, wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas.
Wiśnia to pestkowiec wisni pospolitej Cerasus vulgaris i wisni osobliwej Cerasus intermedia, zjada się je na surowo jako przekąski, porcje owoców i warzyw, pije sie soki i kompoty z wiśni, dodaje się je do ciast i deserów np. kisieli, sałatek owocowych, wisnie maja duzo wody, cukru, witaminy z gr. B, C, A, PP, żelazo, miedź, sód, potas, mangan, fosfor, wapń, białko, niewiele tłuszczu, pektyny, przeciwutleniacze-antocyjany.
Czereśnia do pestkowiec wisni ptasiej Cerasus avium, zjada sie na surowo jako przekąskę, porcję owoców, dodatek do ciat, deserów, pije sie soki i kompoty, przyrządza się z nich dżemy, konfitury, przetwory, ma witaminy A, C i witaminy z gr. B, flawonoidy, wapn, jod i żelazo, potas, błonnik, wodę. 
Truskawka to orzeszki osadzone na wspólnym dnie kwiatowym, truskawki to owoce złozone poziomki truskawki Fragaria ananassa, zjadana jest na surowo jako porcja owoców, przekąska, składnikmciast, deserów, nadaje sie na kanapki w postaci dżemów, konfitur, pije sie soki i kompoty, truskawki dodaje sie do ciast, makaronu z truskawkami, mają wodę, białka, cukry, błonnik, lipidy, witaminy C, tiaminę (B1), rybofklawinę (B2), niacynę (B3), kwas pantotenowy (B5), B6, kwas foliowy (B9), kobalaminę (B12), witamine A, E, wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sód, cynk, miedź, mangan, selen, truskawki zawieraja pełen zestaw aminokwasów, także egzogennych, których czlowiek nie wytwarza a potrzebuje do syntesy białek, truskawki to doskonałe danie dla wegetarian, wegan i ludzi ograniczających białka w diecie.
Poziomki to orzeszki na wspólnym dnie kwiatowym, owoce złozone poziomki zwyczajnej Fragaria vesca, wysokiej Fragaria moschata-ma ona cukry, kwasy organiczne, błonnik, witaminy A, B1, B2, B6, C, E, H, PP, wapń, fosfor, kobalt, siarke, żelazo, kwasy jabłkowy, winowy, cytrynowy, salicylowy, garbniki, flawonoidy, olejki eteryczne i kwas salicylowy oraz pozionki twardawej Fragaria viridis, poziomki jemy na surowo jako przekąski i porcje owoców, dodaje sie je do ciast, ciasteczek, pije sie soki i kompoty, dżemy i konfitury nadają się do smarowania chleba, bułek, nadziewania słodkich bułek, owocostany poziomki zwyczajnej maja witaminy C, A, B1, B2, B6, H, PP, wapn, fosfor, kobalt, żelazo, liście poziomek mają związki przeciwzapalne.
Morela to pestkowie moreli pospolitej Armeniaca vulgaris zjadana na surowo jako przekąska i porcja owoców oraz w postaci dżemów, konfitur, ma prowitamine A, przeciwutleniacze, karotenoidy, błonnik, cukry, potas, wapń, wiatminy z gr. B, nadaje się na pierogi i knedle.
Brzoskwinia to pestkowiec brzoskwini zwyczajnej Persica vulgaris, zjadany na surowo jako porcja owoców i przekąska, zjada sie też dżemy, konfitury, ma cukry, przeciwutleniacze, karotenoidy, bor, magnez, fosfor, potas, żelazo, witamine C, witaminy z gr. B, prowitamine A, jej odmiana jest nektarynka zjadana na surowo i jako przetwory, ma węglowoday, sód, potas, wapn, fosfor, magnez, żelazo, cynk, miedź, mangan, witamine C, E, B1, B2, cukry, prowitamine A. 
Maliny to owoce złozone z pestkowców maliny właściwej Rubus idaeus nadająs ię do jedzenia na surowo jako przekąski i porcje owoców, dżemy i przetwory nadaja się do smarowania pieczywa, nadziewania słodkich bułek, pije sie herbatki z owców i liści malin, pije sie soki i kompoty z malin, maja kwas salicylowy, olejki eteryczne, garbniki, pektyny, kwasy organiczne, kwasy organiczne, sluzy zywice, witamine C, B1, B2, B6, E, magnez, wapń, zelazo, miedź, antocyjany, cukry, olejki eteryczne.
Jezyna to owoce złożone z pestkowców jeżyny popielicy Rubus caesius, zjadana na surowo jako przekąska i porcja owoców, pije sie napary i herbatki tak samo z liści, owoce nadają sie na dżemy i przetwory, ma kwasy organiczne, barwniki, flawonoidy i witamine C, prowitamine A, witaminy z gr. B, przeciwutleniacze, potas, wapń, magnez, są też inne jadalne gatunki jeżyn o podobnych właściwościach i zastosowaniu.
Porzeczka czarna to jagoda czarnej porzeczki Ribes nigrum, zjada się na sorowo jako przekąskę i porcje owoców, jada się w postaci dżemów, przetworów, pije sie soki i kompoty, z liści pije się herbatki, ma pektyny, cukry, witaminy E, C, PP, A, prowitamina K, rutyna, kwas foliowy, antocyjany, magnez, fosfor, potas, cynk, żelazo, bor, wapń, jod.
Porzeczka biała tp jagody porzeczki białej Ribes niveum, je się surowe jako porcja warzyw i owoców, przekąska, zjada się dżemy, przetwory, pije sie kompoty i herbatki z liści, ma witaminy E, K, tiamine, niacynę, witamine B5, B6, B9, biotyne, C, sód, potas, wapń, magnez, fosfor, żelazo, cynk, miedż, mangan, jod.
Porzeczka czerwona to jagody porzeczki czerwonej Ribes rubrum, je się surowe jako przekąska i porcja owoców, pije sie soki, kom poty, zjada przetwory, dżemy, z liści pije sie herbatki, mają garbniki, rutyne kwasy organiczne, witamine C, żelazo, miedź, fitoncydy-natoralne antybiotyki, liście, cukry, blonnik.
Agrest to jagody porzeczki agrestu Ribes uva - crispa, je się go na surowo jako przekąske, porcję owoców, skąłdnik ciast, dżemów, przetworów, pije sie soki i kompoty, ma blonnik, pektyny, żelazo, magnez, fosfor, wapń, witaminy z gr. B, C, A, PP, cukier i niewiele tluszczu.
Jogody to jagody borówki czarnej Vaccinium myrtillus zjada się je na surowo jako porcje owoców i przekąskę, dodatek do makaranu z jagodami, robi się z nich dżemy, przetwory, soki, z liści robi sie herbatki, maja antocyjany, przeciwutleniacze, garbniki, flawonoidy, karotenoidy, kwasy owocowe: bursztynowy, cytrynowy, jabłkowy, witaminy z gr. B, witamine C, substancje insulinopodobne, przeciwutleniacze chroniace wzrok i poprawiające widzenie po zmroku. Na przetwory nadają się też owoce borówki brusznicy Vaccinium vitis-idaea, jej liście maja kwasy organiczne, witaminy: C, B1, B2, B3, gsrbniki, antocyjany, nadają się na herbatkę. Jagody borówki wysokiej Vaccinium corymbosum, zwanej amerykańską, zjada sie na surowo jako przekąskę i w postaciprzetworów, ma wapń, fosfor, potas, przeciwutleniacze.
żurawina to owoce, jagody żurawiny błotnej Vaccinium oxycoccus, zjada się je suszone i w postaci kisieli, dodatek do płatków, musli, dżemy, przetwory, pije sie soki, ma karoten, witaminy B1, B2, B6, C, E, sód, potas, fosfor, magnez, wapń, jod, żelazo, flawonoidy, kwas cytrynowy.
Winogrona to owoce, jagody winorośli winnej Vitis vinifera, zjada się je nasurowo jako przekąskę, porcję owoców, w postaci dżemów i przetworów, pije sie soki i wina, maja przeciwutleniacze, glukozę, fruktozę, kwasy organiczne, fosfor, wapń, magnez, chlor, cynk, miedź, potas, żelazo, jod, bor, flawonoidy, witaminy z gr. B, A, błonnik, liście wykorzystywane sa do owijania gołąbków.
Pomarańcze to owoce złozone z jagód należa do rodzaju Citrus sp., wszystkie mają dużo witaminy C, pomarańcza chińska Citrus sinensis ma owoce zjadane na surowo jako porcja warzyw i owoców oraz przekąska, pomarańcza gorzka Citrus aurnatium nadaje się na dżemy, marmolady, konfitury, jest zjadana też na surowo, ma rutynę i flawonoidy, lima to owoc pomarańczy limetty Citrus aurantifolia ma witamine C, cukier, kwas cytrynowy, wapń, potas, fosfor, sok pije sie w herbacie, pije się wyciskane soki, skórka to składnik bakalii, u nas nazywana limonką, pomarańcza olbrzymia Citrus maxima ma witamine C, nadaje się do jedzenia na surowo, na soki i przetwory.
Grejpfrut Citrus paradisijadalny surowy ma witaminę C, z grupy B i potas E, PP i B, kwas foliowy, flawonoidy, pektyny, wapń, fosfor, żelazo, cynk, fluor, magnez, mangan, potas, PP, kwas foliowy, flawonoidy, pektyny, wapń, fosfor, żelazo, cynk, fluor, magnez, mangan, odkażającą naringinę.
Cytryna to owoc złożony z jagód cytryny zwyczajnej Citrus limon, pije sie soki, osk wyciskja sie do herbaty, skóka wchodzi w skłąd mieszanek bakaliowych, nadaje sie do ciast, z owoców robi się kisiele, ma duzo witaminy C, rutyny, kwasy organiczne np. cytrynowy.
mandarynka to owoc złożony, jagoda mandarynki Citrus reticulata, zjada sie je na surowo jako przekąski i porcje owoców, nadaja się na przetwory, maja wodę, cukry, białka, błonnik, witamine A, C, kwas foliowy, cynk, wapń, potas, fosfor, magnez, żelazo, sód. mieszaniec z pomarańczą gorzka to klementynka, jadalna na surowo i w postaci przetworów.
Arbuz to jagoda arbuza zwyczajnego Citrullus lanatus, zjadany przede wszystkim na surowo jako przekąska i porcja owoców, zawiera kwsy jabłkowy i cytrynowy, wodę, witaminy B1, B2, C, potas, chlor, sód, siarke, magnez, fosfor, miedź, błonnik, likopen, maja mało kalorii.
Oliwka to owoc pestkowiec oliwki europejskiej Olea europea, zjadana marynowana w sałatkach, ma zdrowe, nienasycone kwasy tłuszczowe.
Awokado to pestkowiec smaczliwki Persea americana zjadany na surowo jako przekąska i nadaje sie do smarowania pieczywa, ma zdrowe, nienasycone kwasy tłuszczowe, błonnik, białko, wodę, niewiele cukrów, witaminy a, B1, B3, B5, C, K, H, wapń, potas, fosfor.
melon to jagoda ogóka melona Cucumis melo, zjadany na surowo jako porcja owoców i przekąska oraz w postaci przetworów np. dżemów, ma duzo wody, cukry, witaminy C i A i duzo potasu.
Banan to jagoda bananowca zwyczajnego Musa paradisiaca, zjadany głównie na surowo jako przekąska, w sałatkach owocowych, sa tez przetwory np. dżemy, dodaje sie go do ciast i tart, ma duzo potasu, cukru, beta karoten, witaminy A, B1, B2, B3, B5, B6, B12, C, E, D, K, miedź, cynk, fluor, selen, żelazo,mangan, jod, magnez, fosfor, wapń, sód, przeciwutleniacze fenolowe, błonnik.  
Aronia to jagody aronii czarnej Aronia melanocarpa zjada się przetwory: dżemy, konfitury i pije soki z aronii, owoce można jeść na surowo jako przekąske i składnik sałatek owocowych, ma przeciwutleniacze, witaminę A, B1, B2, B3, B6, E, rutynę, flawonoidy, antocyjany.
Orzechy to nasiona orzecha włoskiego Juglans regia, zjadane na surowo, jako dodatek do sałatek, pieczywa, ciast, mieszanek bakaliowych, ma zdrowe lipidy (tłuszcze), witaminy B1, B3, B6, E, białka i cukry, duzo potasu, fosforu i magnezu oraz nasiona leszczyny pospolitej Corylus avellana, zjada sie je jako przekąske, w surówkach, jako dodatek do ciast i pieczywa, mają wodę, blonnik, białka, tłuszcze, cukry, witaminy A, B1, B2, B3, B6, C, magnez, fosfor, żelazo, sód, wapń, potas. Orzeszki ziemne-fistaszki to nasiona orzecha ziemnego Arachis hypogaea zjada się w mieszankach bakaliowych, jako dodatek do ciast, deserów, lodów, świerze jada się jak inne warzywa, mają duzo białka, witaminy E, PP, potas, magnez, selen, fosfor, zdrowe tłuszcze i błonnik.
Figi to owocostany z maleńkimi orzeszkami otoczone osią kwiatostanową figowca pospolitego Ficus carica, zjada sie suszone jako przekąski i w mieszankach bakaliowych, mają glukozę, fruktozę, pektyny, blonnik, karoten, witaminy z gr. B, C, potas, wapń, magnez, fosfor. Daktyle to jagody daktylowca pospolitego Phoenix dactylifera, zjada sie je suszone w mieszankach bakaliowych, deserach i jako przekąskę, maja witamine A, B1, B2, B3, B5, B12, C, K, potas, magnez, mangan, wapń, błonnnik, cukry, tłuszcze, bialka.
migdały to pestki migdałowca pospolitego Amygdalus communis zjada się jako przekąskę same i w mieszankach bakaliowych, dodaje sie je do ciast i deserów, mają witaminy E, B2, B3, B9, magnez, cynk, zdrowe sterole roslinne.