Przyroda, strona 6

W lutym przylatują skowronki, świergotki łąkowe i pliszki. Większość ptaków wraca w marcu i kwietniu. W maju przylatują jerzyki, wilgi i dziwonie. W ciepłe zimy już w lutym skowronki latają nad polami, grubodzioby zaczynają lęgi z styczniu. W tym roku skowronki pojawiły się dopiero w kwietniu. W lepsze lata dzięcioły zaczynają bębnić w styczniu, w gorsze w lutym, marcu, im zimniejszy rok tym później. Dzięcioły wabią partnerki i oznaczają swoje terytorium. W kwietniu przylatują bociany. W lutym i marcu są lęgi sikorek i wróbli. Zaczynają śpiewać kosy. W kwietniu kukułki zaczynają gody. Wiosną odlatują jemiołuszki i gile, do nas wracają nasze gile z północy. W marcu i kwietniu śpiewają gołębie, w maju słowiki. Większość ptaków ma gody wiosną od stycznia do lata. Pierwsze gody odbywane są wiosną, drugie i trzecie latem i wczesną jesienią. Jaskółki i jerzyki mają lęgi w maju.

Pełzacze, sikory, kosy, kowaliki, wróble śpiewają już w lutym, kosy zaczynają śpiewać na przełomie lutego i marca. Orzechówka ma lęgi na początku marca, tak jak orły przednie, bieliki, puchacze i kruki.

W marcu i kwietniu zwinki opuszczają norki, padalce w marcu. Padalce Żaba trawna dawniej w marcu szła w kierunku wód, gdzie składała skrzek, dziś jest to opóźnione. Śmieszka ma gody w kwietniu i maju. Rzekotka śpiewa od kwietnia do połowy czerwca. Kumak jest aktywny od kwietnia do sierpnia. Ropucha zielona o szara w marcu i na początku kwietnia idą do miejsc godów, paskówka ma gody od kwietnia do lipca. Salamandra ma gody wiosna i na początku lata, traszka zwyczajna ma najwcześniejsze gody, grzebieniasta wiosną. Żółw błotny składa jaja w kwietniu. Zaskroniec ma gody w maju. Żmija ma wiosną gody.

W lutym samice trzmieli opuszczają norki i szukają miejsca do złożenia jaj i zapylają pierwsze kwiaty jak przebiśniegi, ziarnopłony, przylaszczki, ciemierniki. Potem znajdują norkę i zakładają tam nowy rój. Kiedy robi się cieplej pszczoły wylatują z uli, przeważnie na przełomie marca i kwietniu. W lutym latają pierwsze motyle. Wczesną wiosną budzą się susły, świstaki, jeże, nietoperze, jenoty. Mama borsuk rodzi w zimie młode, które po miesiącu wychodzą z nią z norki. Wiewiórki budzą się na stałe. W lutym i marcu jest ruja gronostajów, kotów i żbików, młode rodzą się w kwietniu i maju. W lutym parzą się lisy, w kwietniu lisica rodzi młode. Wiosną rodzą się rysie. Kuna leśna rodzi w kwietniu, łasica w marcu i kwietniu. Sarny, łosze i łanie rodzą wiosną. Jeże mają gody w kwietniu. Wiosną rodzą się bobry. Niedźwiedzice wyprowadzają młode z jaskiń. W kwietniu budzą się orzesznice, koszatniczki, żołędnice, nornice rude, smużki. Popielice budzą się w maju. Zające i dziki rodzą młode w marcu. Jelenie w marcu gubią poroże. Marzec to czas budzenia się jenotów, szopów i borsuków.

Jednak tak było dawniej teraz z roku na rok zima trwa coraz dłużej, więc zwierzęta budzą się i wychodzą z norek coraz później, a zasypiają coraz wcześniej. Np. w 2016 r zwinki opalały się jeszcze we wrześniu, w 2021 znikły już pod koniec sierpnia.

Gołębie budują gniazdka, szukają gałązek, mierzą je, ważą w dzióbkach, budują gniazdka na drzewach, krzewach i budynkach, oboje rodzice szukają gałązek, ale biorą też trawy, sznurek i inne rzeczy. Mogą wiele lat gniazdować w jednym gnieździe. Często gniazda zajmują całe powierzchnie strychów. Siniak jedynie gniazduje w dziuplach wykutych przez dzięcioła czarnego. Gołębie są wierne przez całe życie, ale zdarzają się zdrady, sporadycznie zdarza się zmiana partnera. Sierpówka (synogarlica) i gołąb miejski gniazdują na gzymsach, balkonach. Turkawki i grzywacze gniazdują na gałęziach. Turkawka niżej niż inne gołębie. Samiczka gołębia składa przeważnie 2 jaja, wysiaduje je, on jej śpiewa, często też samczyk wysiaduje, oboje rodzice karmią pisklęta. Rodzice karmią młode pisklęta ptasim mleczkiem-złuszczonymi, wypełnionymi tłuszczem komórkami wola, czasem z napęczniałymi nasionami, potem właściwym pokarmem. Grzywacz je pączki, liście, kwiaty, owoce, nasiona, gołąb miejski odpadki, siniak zielone części roślin, turkawka części roślin, których poszukuje nisko latając, sierpówka ziarniaki, nasiona i owoce. Gołębie wydają 2-3 lęgi w roku, miejski częściej.

U mnie są sierpówki, turkawki, grzywacze, żyją w zaroślach, sadach, ogrodach, laskach, stodołach, chlewach, domowe są w gołębnikach. Hodowcy wypuszczają je na obloty. Dzikie parzą się na drzewach. Często siadają na drutach. U mnie w ogrodzie są gniazda na sosnach, jodle, orzechu i czarnym bzie, używane na sosnach i bzie. Często latają grupkami, częściej parami. U mnie co roku gniazdują w tych samych miejscach, zmieniają tylko drzewa i krzewy, kiedy gniazduję na tej samej roślinie co roku remontują gniazdo, czasem remontują stare gniazda, czasem rozbudowują porzucone gniazdka, które wcześniej im się nie podobały, być może teraz gałęzie są gęstsze lub ktoś się zagnieździł w ich zeszłorocznych domkach. W starych, opuszczonych gołębnikach są zdziczałe gołębie domowe, odżywiają się ziarniakami traw, owocami, nasionami i innymi częściami roślin. Śpiewają już od rana do wieczora, najwięcej rano, w dzień żerują i budują gniazdka, potem wysiadują i karmią pisklęta.

Sierpówkę mylnie nazywa się cukrówką, chociaż to inny gatunek rodzaju synogarlica.

Przez zimę kwitnie ciemiernik, który ma zielone kwiaty oraz stokrotki i przetaczniki perskie, jeśli im pogoda pozwoli. Potem wychodzą wiosenne kwiaty. Najpierw jeszcze spod śniegu, czasem już w styczniu wychodzą przebiśniegi, najpierw jak zapałeczki, potem coraz większe, obok nich w lasach wychodzą śnieżyce, zakwita oczar, zanim wypuści liście pojawiają się kwiaty. Na wierzbach już w lutym pojawiają się pierwsze szare kotki, które w marcu i kwietniu przechodzą w żółte bazie, kiedy pojawiają się szare kotki zakwita leszczyna, wypuszcza męskie żółte lub czerwone gąsieniczki, w tym czasie kwitnie. W lutym kwitnie tez magnolia, której kwiaty są takie jak u pierwszych kwiatowych. W marcu pojawiają się kwiaty przylaszczki i złoć, w kwietniu ziarnopłon, fiołki, bratki, szafirki, krokusy, śnieżniki, cebulice, sasanki, puszkinie, ranniki. Krokusy i sasanki tworzą w górach i na skwerach dywany. Ziarnopłon rośnie na podwórkach, przydrożach, łąkach, przylaszczki w lasach i ogrodach, obok nich rosną zawilce. W zaroślach i ogrodach pojawiają się pierwiosnki. Zakwitają gęsiówki kaukaskie. W marcu pojawia się bluszczyk kurdybanek, który tworzy łany. Później kwitną tulipany, migdałki, pigwowce oraz krzewy i drzewka owocowe, kwitną też berberys, kaliny, kruszyny, trzmieliny, głogi, dzikie róże.

W zimie już od grudnia kwitnie ciemiernik biały, a stokrotki i przetacznik są przez cały rok jeśli tylko temperatury przekroczą 0 stopni. Już w styczniu pojawiają się śnieżyce i przebiśniegi, są w lasach, gdzie kwitną przed pojawieniem się liści, w ogrodach, zaroślach, na podwórkach, najpierw jak zapałeczki, potem coraz większe, ich kwiaty się otwierają. Przebiśniegi mają odmiany podstawowe o dzwonkowatych kwiatach i pełne z pełnymi kwiatami. W lutym osiągają kilkadziesiąt cm wysokości. Zależnie od pogody od końca lutego w ciepłe zimy do połowy marca w zimne pojawiają się pierwsze kwiaty przylaszczki. Są w ogrodach i lasach. W marcu jest pełnia ich kwitnienia. W lutym i marcu kwitnie w ogródkach rannik zimowy. W dobre lata w końcu lutego wychodzą podbiały, w standardowe lata kwitną na przełomie marca i kwietnia, w chłodne lata pojawiają się na początku kwietnia. W marcu są wiosenne irysy. Pod koniec marca w ogrodach wychodzą prymulki, zawilce, fiołki, ziarnopłon, krokusy, cebulice, śnieżniki, puszkinie. Pierwiosnki, ziarnopłon i fiołki tworzą łany w zaroślach, lasach, na łąkach. Krokusy porastają górskie hale. Cebulice, puszkinie i śnieżniki są u nas w ogrodach i na skwerkach. Zawilce tworzą w lasach dywany. W kwietniu kwitną narcyzy i żonkile, pojawiają się pierwsze tulipany. Od marca do maja kwitnie bluszczyk kurdybanek.

W lutym kwitną oczary wirginijski, pośredni i omszony, trochę później magnolia, na przełomie marca i kwietnia zakwita forsycja. W lutym na wierzbach pojawiają się szare kotki, które z czasem przechodzą w żółte bazie, kwitną leszczyna i brzoza. Brzoza i leszczyna mają powiewające kotki wyglądające jak gąsieniczki. Często leszczyna wygląda jak kopczyk pięknych kwiatów, tak samo wierzby z baziami. W marcu zakwita kalina wonna i kwitnie do końca kwietnia. W marcu licie wypuszcza tawlina jarzębolistna, ligustr pospolity, brzoza szerokolistna i brodawkowata, pod koniec marca liście wychodzą na czarnym bzie, agreście, porzeczkach czarnej, białej, czerwonej, malinach, jeżynach, borówkach są pąki liściowe i kwiatowe na czereśniach i wiśniach, w połowie kwietnia liście wypuszczają kasztanowiec zwyczajny, kasztanowiec europejski, czeremcha zwyczajna, pęcherznica kalinolistna, porzeczka alpejska, jabłonie, grusze, śliwy, migdałki, berberys, pigwowiec, pigwy. W drugiej połowie miesiąca liście wypuszczają wierzby, dereń świdwa, lilak, leszczyna, miłorząb dwuklapowy, jarzębina. Pod koniec kwietnia już drzewa i krzewy są zielone, najpóźniej wypuszczają liście jesiony, pąki mają, kiedy inne drzewa mają liście.

W lasach pierwszymi kwiatami są przebiśniegi i śnieżyce, przeważnie wychodzą w lutym, potem są przylaszczki, zawilce, ziarnopłon, pierwiosnki, na południu śnieżniki i cebulice, w kwietniu wychodzą fiołki leśne, z podszytu kwitnie leszczyna. Na łąkach, miedzach, przydrożach wychodzi podbiał, pierwiosnki, przetacznik, ziarnopłon, fiołki wonne i psie, sasanki łąkowe, otwarte i zwyczajne. W zaroślach są przebiśniegi, przetacznik, ziarnopłon, fiołki. Kwitną łozy i inne wierzby. Na halach w kwietniu są krokusy oraz sasanki alpejskie, słowackie. Sasanki wiosenne rosną w lasach, zaroślach i na łąkach. Mniszek lekarski pojawia się razem z ciepłem, czasem już w styczniu, zwykle w kwietniu. W późniejszych miesiącach kwitną jaskry, bodziszek cuchnący, przetacznik ożankowy, migdałki, pigwowiec, pigwa, drzewka i krzewy owocowe, głogi, róże, tarnina które wypuszczają liście razem z kwiatami i mahonia.

Jaskółki to piękne ptaki polujące i pijące w locie. U nas są 3 gatunki

Jaskółka dymówka ma rdzawe podgardle, kremowy spód, granatowy pas na wolu, niebieskoszary wierzch, widełkowato wycięty ogon z wydłużonymi brzeżnymi piórami. Żyje obok ludzi na wsiach, zamieszkuje uprawne tereny, je muchy, komary i inne owady, poluje w locie, żyje na wsiach i peryferiach miast w pobliżu wód, miejsc hodowli zwierząt gospodarczych, tam, gdzie jest dużo owadów, które łapie w locie, poluje nad wodą i podmokłymi łąkami, dorosłe śpią w koloniach nad wodami na trzcinach i wierzbach, gniazduje wewnątrz budynków gospodarskich, na ziemi siada tylko, by pobrać odpowiednie materiały, gniazda buduje z błota, śliny i trawy w stajniach, na strychach, wysiaduje głównie samiczka, jaja mają czerwonobrązowe plamki, oboje rodzice karmią młode, wędrowna, żyje na otwartych terenach, składa 4-5 jaj, wysiaduje je przez 14 dni, pisklęta wylatują po 21 dniach, dawniej była legenda, że dymówka zamurowuje wróble, które zajęły jej gniazdko, ale nie możliwe

Oknówka ma czarny wierzch, biały spód, wierzch opalizuje na niebieski, pod ogonem jest biała plama, poluje w locie na owady, ogon bez widełek, nogi biało opierzone do palców, siada przy kałużach pobierając błoto do budowy gniazda. Oknówka ma trzepoczący lot, cicho ćwierka, żyje w miastach, na wsiach, zamieszkuje wolno stojące budynki, żyje blisko ludzi, gniazduje w koloniach pod dachami, okapami, gniada to 1/4 lub 1/8 kuli z otworem wejściowym w górze, wyścielane są pierzem, białe jaja wysiadają oboje rodzice, wędrowna, gniazduje na otwartych, zagospodarowanych terenach, w pobliżu rzek potrafi stworzyć kolonie złożone z kilkuset gniazd, w maju składa 4-5 białych jaj, wysiaduje je przez 14 dni, młode wylatują po 21 dniach

Brzegówka ma biały spód z brązowym paskiem na piersi, brązowy wierzch, lekko wcięty ogon, zamieszkuje otwarte brzegi rzek, jezior i innych wód ze stromymi brzegami, czasem mieszka w żwirowniach i innych stromych miejscach, gniazduje w norach 50-160 cm głębokości, nory wykopuje wyrzucając piasek ze skarpy, samica składa 5-6 jaj, wędrowna, żyje na nizinach, jaskółka skalna ma szerokie skrzydła, lekko wcięty ogon, brązowe pióra na całym ciele, ogon ma białe plamki, gniazduje w południowej europie i Azji Mniejszej, gniazda z błota przyczepia do skał, nie bywa u nas

Na podstawie Rośliny i zwierzęta, książka z kluczem do rozpoznawania, część 4/5, dodatek do Gazety Wyborczej z 2008 r, na podstawie NASZA PRZYRODA Rośliny i zwierzęta Europy wydanej przez Reader's Digest Przegląd sp. z oo z 2003 r oraz Atlasu Ptaków Polski z 2017 roku.

Skamieliny to szczątki organizmów żywych, grzybów, roślin i zwierząt oraz ślady ich aktywności w postaci kamieni, powstają odciski, czyli jakaś część zwierzęcia, głównie szkielet, muszla lub rośliny zostaje pokryta pyłem, rozkłada się, jednocześnie pył się zbija w grudę, w miejscu szczątków zostają odciski. Odlewy, inaczej ośródki są gdy odcisk zostanie wypełniony innym osadem, z którego otaczające fragmenty skał jak pył opadną.

Często zachodzi zjawisko fosylizacji, pokryte osadem miękkie szczątki rozkładają się, twarde szkielety zmieniają się, tworząc skamieliny niekompletne, budują je głównie węglan wapnia i krzemionka oraz dolomit, syderyt, piryt, limonit. Czasem zachodzi uwęglenie, czyli wypłukanie lotnych i płynnych składników z pozostawieniem ciał stałych, w których dominuje węgiel. Uwęglenie ma fazę biochemiczną, która polega na rozkładzie materii organicznej i geochemiczną po pokryciu szczątków osadem zachodzą zmiany wytrącające węgiel, tak powstaje węgiel kamienny, brunatny, torf. Sylifikacja, skrzemionkowienie to wysycenie materii organicznej krzemionką z osadu, krzemionka zastępuje inne substancje. Kalcytyzacja, zwapnienie to zastąpienie kalcytem krzemionki np. w szkieletach gąbek. Dolomityzacja to przejście kalcytu w dolomit pod wpływem wody morskiej podczas sedymentacji i diagenezy, woda z magnezem płucze osady, magnez reaguje z kalcytem dając dolomit. Fosforytyzacja to wypychanie węglanu wapnia przez fosforan wapnia. Pirytyzacja to zamiana substancji budujących szczątki i pirytem. Glaukonityzacja powstaje w czasie wietrzenia morskich iłów, potasowych skaleni i łyszczyków, polega na powstawaniu glaukonitu.

Czasem w asfalcie zachowują się kompletne skamieliny ze wszystkimi tkankami, powstają też w procesie mumifikacji. Inne kompletne skamieliny zachowują się w bursztynie, kiedy żywica zaleje owada lub inne zwierzę, blokuje dostęp tlenu i uniemożliwia klasyczny rozkład. Kompletne skamieliny znajdujemy w martwicach wapiennych.

Tafonomia zajmuje się badaniem powstawania skamieniałości, tylko 1% wszystkich szczątków ulega skamieleniu, osady muszą szybko odciąć je od warunków zewnętrznych. Skamieniałości są strukturalne, czyli fragmenty organizmów i śladowe, czyli ichnoskamieniałości to s lady pełzania, drążenia tuneli, żerowania, mówią o życiu organizmu i jego środowisku, są też ślady spoczynku i tropy zwierząt [https://www.pgi.gov.pl/muzeum/kopalnia-wiedzy-1/10451-skamienialy-swiat.html]. Najstarsze skamieliny są z kambru, najmłodsze z miocenu. Mamy fragmenty gąbek, szkieletów, pancerzyków, muszle, fragmenty roślin, są odciski rynii, odciski liści, zarodni, fragmentów korzeni i kory skrzypów, widłaków i paproci drzewiastych, części pierwszych nagonasiennych i kwiatowych. Warto wspomnieć o okazach zamrożonych przez lodowiec. Skamieniałości narzutowe zostały przywleczone przez lodowiec z innych miejsc, są takie u nas. Skamieniałości przewodnie pochodzą z krótkiego okresu geologicznego, żyjących na dużej powierzchni Ziemi, są to trylobity, amonity, otwornice, graptolity, konodonty. Żywe skamieniałości to stare gatunki roślin i zwierząt, nie zmienione do dzisiaj. Fałszywe skamieniałości to skały przypominające skamieliny, ale nimi nie będące np. sferolity krzemionkowe, dendryty manganowe [https://www.fossils.com.pl/]. Dużo wapiennych skamielin jest tam, gdzie dawniej były morza, można znaleźć je w polach Wyżyny Miechowskiej i Jury Krakowsko-Częstochowskiej oraz na hałdach kopalnianych na Śląsku. Jest dużo odcisków części paproci np. liści w węglu lub łupkach. Wyżyna Miechowska ma szkielety jeżowców, jura amonity sprzed 200 mln lat.