Przyroda, strona 69

Jest wiele legend dotyczących wpływu księżyca w pełni na człowieka i przyrodę. Wiele z tych opracowań dotyczy bardziej legend niż nauki, ale czy na pewno księzyc nie ma na nas wpływu?
Wiemy, że pływy morskie są skutkiem przyciągania Księżyca, Słońca oraz ruchu Ziemi, wiemy, że wpływają na morską faunę, ale czy pełnia ma tu znaczenie?
Wiele razy doszukiwano się w świetle Księzyca jakiegoś zakresu fal świetlnych, którego nie ma nigdzie indziej, ale świało Księzyca to odbite światło słoneczne, nie ma w nim żadnych nowych długości fali.
Ale sa ludzie, którzy podczas pełni nie mogą usnąć. Prawdopodobnie ich reakcja wynika z większej wrazliwości na światło, wielu osobom nie przeszkadza w zaśnięciu ani spaniu półmrok czy nawet świało dzienne (usypiamy na plaży, drzemki w środku dnia itd.), ale sa ludzie, którzy gdy tylko jest jasniej niż zwykle od razu się budzą, są ludzie, którzy potrzebuja specjalnej maseczki zasłaniającej oczy by zasnąć. Ta wrażliwość jest rózna, niektórym nie rpzeszkadza światło gwiazd czy latarni, ale przeszkadza światło słoneczne, innym przeszkadza światło latarni, ale nie gwiazd, ini potrzebują zupełnej ciemności.
Każdy człowiek ma wewnętrzny oscylator, który reaguje na zmiany czasu, jest to zegar biologiczny. Dobowy oscylator stanowią struktury ośrodkowego układu nerwowego, jest on wrażliwy na dawców czasu, czyli zewnętrzne czynniki regulujące okres snu i czuwania, najważniejszym z nich jest właśnie światło. Nadrzedny zegar biologiczny ssaków jest w przedniej częsci podwzgórza w jądrach nadskrzyzowaniowo-komorowych SCN. Do SCN płyna sygnały z siatkówki oka, ludzie mają barwnik melanopsynę. Szlak nerwowy siatkówkowo-podwzgórzowy RHT to droga sygnału z siatkówki do SCN, jest to wspólna droga dla sygnałów wzrokowych i dawców czasu.  Są też geny segarowe, któych ekspresja jest zależna od obecności światła. Skutkiem molekularnego mechanizmu zegara biologicznego jest białko period, któe hamuje transkrypcję, zawsze i u nocnych i u dziennych zwierz ekspresja genów zachodzi w ciemności. W siatkówce obok pręcików są komórki zwojowe bezpośrednio reagująće na światło ipRGC, mają one barwnik melanopsynę oraz monosynaptyczne połączenie na drodze podwzgórzowo-siatkówkowej, sygnał z ipRGC idzie bezpośrednio do SCN. Biora tu udział neuroprzekaźniki glutaminian, polipeptyd aktywujący przysadkową cyklazę adenylową PACAP, neuropeptyd P. Jest wiele determinatów zegara biologicznego. światło jest tylko jednym z nich, ale najważniejszym, są w mózgu obszary reagująće na te czynniki, w SCN jest ich synchronizacja. Czy światło księzyca jest odpowiednio silne, na pewno w pełni daje więcej światła niz w innych fazach, a ludzie szczególnie wrażliwi mogą mieć problemy ze snem lub wybudzenia w nocy, dlatego nie każdy reaguje na pełnię. ipRGC nie uczestniczą w procesach widzenia, dlatego niewidomi z nieuszkodzonymi komórkami zwojowymi reagują na światło z ominięciem kory wzrokowej i mogą reagować na pełnie księżyca. 
Są teorie, że ruch księzyca wpływa na wodę w naszych komórkach, ale pływy zdarzają się 2 razy dziennie i nie zależą od fazy księzyca.

Wróbel domowy, nazwa zwyczajowa wróbel zwyczajny Passer domesticus, zwany też jagodnikiem to mały ptaszek zamieszkujący Europę i Azję, wróble jak większośc ptaków cechuje dymorfizm płciowy. Samczyk ma szary brzuch, policzki i szyję, brązowe skrzydła, brązowy grzbiet, kark i głowę, na podgardlu jest czarny sliniak, na skrzydle biała plama. Nogi ma brązowe lub różowe, samiczka ma wierzch ciała i skrzydła brązowe, spód-brzuch, szyję i policzki beżowe, nogi rózowe lub brązowe. Dziób jest szary, w okresie lęgowym u samca ciemnieje. wróbel gniazduje w pobliżu ludzkich siedzib, okrągłe gniazda buduje pod dachami, w szczelinach na murach, w dziuplach, podbiera opuszczone gniazda bocianów i jaskółek. Gniazdka buduje z trawy, piór, słomy itd. Jaja składa do 4 razy w roku, okres lęgowy trwa od kwietnia do września, jaja są buiałe, niebieskawe, zielonkawe lub szarawe, mają jasnoszare plamki. Wysiadywanie jaj trwa ok. tygodnia, młode są podobne do samic, opuszczają gniazdo po 17 dniach. Wiosną wróble jedzą drobne owady, utrzymując ich populację w równowadze, potem nasiona zbóż, drzew, krzewów, ziół, roslin strączkowych. Wróbel pochodzi z cieplejszych stref klimatycznych, jeszcze w XX w był pospolity, teraz szkodzą mu mroźne zimy-wróble nie odlatują do ciepłych krajów, chłodne deszczowe lata, mroźne zimy i zimne lata to coraz częstsze zjawiska. Dawniej wróble podjadziarniaki zbóż wysypywane na podwórka jako pokarm dla drobiu, teraz coraz mniej osób hoduje drób, jeśli już to hoduje się go na fermach co zmniejsza ilość dostępnego pokarmu, dawniej ludzie podróżowali konno-konie zostawiały niestrawione resztki z ziarnami owsa, teraz podrózoje się pojazdami mechanicznymi, co również zmniejszyło ilośc pokarmu dla wróbli. Opryski ogranoiczają liczebnośc owadów i powodują zanik na polach uprawnych, a często na miedzach chwastów polnych, których nasionami zywią się wróble. Wybicie owadów i chwastó skazuje wróble na głód, spadek upraw zbóż, których ziarniaki jedzą również powoduje głód. Głodne wróble podatne są na choroby. Często wróble muszą konkurować z innymi ptakami np. gołębiami, jest też narażony na drapieżniki: jastrzębie, koty, krogulce, puszczyki. Ocieplanie budynków i nowoczesne budownictwo powodują brak miejsc do gniazdowania, podobnie wycinanie starych drzew dziuplastych, wycinanie drzew i krzewów też ogranicza dostęp pokarmu dla wróbli. Dawniej przy drogach, na miedzach, podwórkach i nieużytkach oraz przy rzekach rosły drzewa i krzewa, niektóre rosły dopóki się nie przewróciły, dzisiaj wycina się drzewa pod tereny budowlane, przy drogach i przy rzekach również. Ogranicza to ilośc dostępnych nasion i miejsc do gniazdowania. Niewyrzucanie żywności, tak jak robiono to dawniej lub zaopakowywanie jej w worki przed wyrzuceniem sprawia, że wróble nie moga nic uczknąć. Wróble uznawane były jako szkodniki upraw, więc ludzie je tępili. W Chinach w latach 50. płoszono wróble, które nie mogą zbyt długo latać i padły z wycieńczenia, u nas powszechne były strachy na wróble. Także rezygnacja z azbestowych dachów-azbest izoluje ciepło na rzecz blaszanych-dobrze przewodzą ciepło, szybko się nagrzewają powoduje przegrzanie gniazd i gotowanie się jaj oraz piskląt. Dlatego populacja wróbla spada, dlatego został objęty ścisłą ochroną gatunkową, od lat 80-spadek transportu konnego, ferm drobiowych, zmiany w budownictwie populacja wróbla spadła o połowę. Uratuje go nie tylko zakaz straszenia i polowania, ale też zapewnienie mu odpowiednich warunków: ochrona drzew i krzewów, nie wycinanie wszystkiego, pozostawienie terenów zadrzewionych i krzewiastych-pokarm i miejsca do gniazdowania, drewniane dachy, budki lęgowe, dokarmianie w zimie-w sklepach zoologicznych można kupić specjalne mieszanki dla wróbli, sikorek itd. Ochrona terenów zielonych tak w mieście jak i na wsi, zeby było duże nieużytków z drzewami, krzewami i chwastami. Rezygnacja z oprysków, które niszczą i chwasty i owady, tradycyjne budownictwo, budowanie specjalnych miejsc na zimę, gdzie wróble mają ciepło i bezpiecznie.

Tym razem napiszę pewnym zjawisku, powszechnie występującym na Ziemi. Wulkanizm to nazwa wszystkich procesów, podczas, któych na powierzchnię wydostaje się magma i materiały jej towarzyszące. Wulkan to miejsce skąd wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne i materiał piroklastyczny. Gazy wulkaniczne to:
fumarole, składają sie głównie z gorącej pary wodnej, H2S, H2, CO2, HCl, HF, węglowodory.
sulfatary, CO2, H2O, H2S, wsytępują w kraterach czynnych i drzemiących wulkanów np. Yellowstone, któy ze względu na bioróżnorodność został w 1987 r. ogłoszony Parkiem Narodowym.
mofety, CO2 i para wodna, utrzymują się długo po zakońćzeniu erupcji.
suffioni, para, CO2, H2S, kwas borowy, obszarem, gdzie te związki się utrzymują jest Larderello we Włoszech, ludzie tam mieszkają, rośliny rosną, zwierzęta żyją, turystyka saię rozwija,a zjawisko wulkanozmu jest wykorzystywane do produkcji energii geotermalnej.
Wulkany dzielimy na:
efuzywne, lawowe-wydowbywa się tylko lawa.
eksplozywne-wydobywa się materiał piroklastyczny, popioły, bomby wulkaniczne, pyły wulkaniczne, piasek wulkaniczny, lapille, drobne cząstki skał.
mieszane, stratowulkany-wyrzucają lawę i materiał piroklastyczny.
Pod względem aktywności wulkany dzielimy na:
Czynne, aktywne-gazy wulkaniczne wydobywają się z nich przez cały czas, często zdarzają się erupcje.
Drzemiące-w historii zdarzały się erupcje, już się nie zdarzają, są jednak chłodne ekshalacje, wiele jest takich wulkanów we Włoszech.
Wygasłe-już od dłuższego czasu erupcje nie zachodzą, nie ma ryzyka wybuchu.
Ekshalacje wulkaniczne to gazy wydobywające się z wulkanów, najczęściej przez cały czas, krater wulkanu zawsze dymi, są to para wodna, CO2, CO, SO2, HCl, pomiędzy zachodzą reakcje chemiczne prowadzące do wytrącenia chlorków, siarczków i siarki, któe odkłądają się wewnątrz i w okół krateru, gazy palne mogą się zapalić tworząc kilkukilometrowy płomień.
Najważniejsze czynne wulkany Europy to Etna, Stromboli, Wezuwiusz, Mauna Loa, cała Islandia, okołopacyficzny pierścien ognia, gdzie stykają się płyty kontynentalne, są tu Nowa Zelandia, Kamczatka, Japonia, Indonezja, Aleuty, Alaska, Kuryle, Kalifornia, Peru, Ekwador. Wszystkie te miejsca charakteryzują się piękną, dziewiczą przyrodą, wszędzie żyją ludzie. A przecież H2S, kwas borowy i inne gazy wulkaniczne są gorsze od CO2, a wysokośc kraterów sprawia, że zanieczyszczenia rozchodzą się na ogromne odległości, bogactwo życia przy wulkanach świadczy tylkoo tym, że stężenie tych gazów nie jest szkodliwe, w końcu o toksycznym działaniu zw. chem decyduje dawka, wulkan Kilauea na Hawajach trwa od ok. 30 lat.Obok rzek lawy rosną drzewa, w lasach żyja ptaki, płazy, gady, mieszkają tam ludzie. Kolejnym, czynnym wulkanem, o którym warto wspomniec jest Llima w Chile, cały czas wydobywają się z niego gazy i pyły, co nie przeszkadza rosnąć lasom i mieszkać tam ludziom.
Pył i popiół wulkaniczny do drobne fragmenty skał, które wydobywają się w czasie erupcji.
Wulkany także wpływają na klimat, kropelki SO2 i pyły zatrzymują promienie słoneczne i intensywna erupcja może doprowadzić do zimy wulkanicznej, czyli spadku temperatury na Ziemi. Takie zmiany miały miejsce po wybuchu Krakatau w 1883 roku. Wtedy pyły i gazy ograniczyły dostęp światła słonecznego o 10%. Analagicznie pyły z kominów moga wpływać na zmiany klimatu, ale powodując ochłodzenie, które sądząc po wrześniowych przymrozkach, długiej zimie i mrozach w minionych latach jest faktem. Z racji wielkości kraterów i kominów jest to zjawisko słabsze od erupcji superwulkanów, ale smog teoretycznie mógłby spowodować osteomalacje u dorosłych i krzywicę u dzieci, ograniczając dostęp UV do Ziemi i porażając syntezę witaminy D. Gdyby kominy i rury wydechowe były wielkości krateru wulkanu w stanie stałej erupcji, ale są dużo mniejsze, mają filtry, a i paliwa jest znacznie mniej.
Drugi aspekt sprawy to fakt, że żyjemy w interglacjale, kiedy temperatura rosnie, w średniowieczu było znacznie cieplej niż dzisiaj, ale nasz interglacjał osiągnął juz krytyczną wartośc temepratur, teraz zaczynają spadać, więc być może smog nie ma tu nic do rzeczy, może kończy się pewna epoka. Naukowcy muszą się skupić na tym problemie, epoka lodowcowa może spowodować upadek rolnictwa i głód, ludzie będą potrzebowaliwięcej paliw kopalnych do ogrzania domów. To jest realne zagrożenie.
Wulkany są w wielu miejscach na Ziemi, gdzie jest bogata bioróżnorodność, pomimo gazów wulkanicznych takich jak H2S, HCl, Cl2 mieszkają tam ludzie. W Islandii i Japonii długość życia jest większa niż w Polsce, może to korzystny wpływ tych gazów, a może brak wpływu na zdrowie, tylko znaczenie ma dieta, kultura, dostęp do opieki zdrowotnej?
W pobliżu wulkanów są żyzne gleby wulkaniczne, rozwijają się na tufach, popiołach i skałach magmowych wylewnych. Gleby wulkaniczne są bardzo żyzne co wpływa na bioróżnorodnośc flory w pobliżu wulkanó, z kolei wiele gatunków roślin sprzyja różnorodnosci grzybów i zwierząt. Żyzne gleby wulkaniczne sprzyjają rolnictwo, dlatego ludzie chętnie opsiedlają sie wpoblizu wulkanów.

Zapach deszczu, inaczej geosmina. Wiadomo, że deszcz ma zapach, jednak dopiero niedawno temu odkryto jego przyczynę, gdy kropla deszczu opada na powierzchnię na jej spodzie powstaja pęcherzyki powietrza, które zbierają cząsteczki zapachowe, bakterie i sinice oraz przenikaja przez całą kropelke jak gaz w wodzie mineralnej i uwalniają je do atmosfery, to ta mieszanina zarodników, pyłku, glonów, bakterii i cząsteczek organicznych nadaje deszczowi zapach. Najbardziej pachną deszcze, kiedy kropelki wolno opadają i delikatnie uderzaja o powierzchnie płaskie, wtedy najwięcej cząsteczek zapachowych i mikroorganizmów może się unieść, szybkie i gwałtowne opady powodują, że kropelki szybko się rozpadają i nie moga przenosić substancji zapachowych ani organizmów. Także uderzając w powierzchnie krople wyrzucają w górę rózne rzeczy, które maja zapach, gdy jest ciepło one unosza się dłużej. Najlepiej zapach uwalnia sie z miekkich i porowatych substancji, w których porach jest dużo pachnącego osadu np. ziemi, najtrudniej z głądkich, które nie zbierają niczego np. pokrywającej dachy blachy [http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1605963,1,skad-sie-bierze-zapach-deszczu.read]. Także unosząca sie po deszczu para wodna zbiera różne substancje organiczne i unosi je w powietrze, dlatego również pachnie ono po deszczu. Zapach ten jest bardzo miły, może również być częscią aromatoterapii na łonie natury. Podczas burzy wyładowania elektryczne rozbijają cząsteczki tlenu i azotu na pojedyncze atomy, które reaguja ze sobą, tlen może łączyć się w ozon, którego zapach czuć po burzy. Dla rby taki zapach może byc impulsem do rozpoczęcia tarła, dla ssaków informacja o miejscu wodopoju (w niektórych miejscach woda deszczowa zapełnia puste koryta rzek i dziury w ziemi. Także opadająć woda w kroplach zbiera cząsteczki chemiczne z atmosfery oraz spłukuje je z roslin, skał i budynkow, i jest katalizotorem reakcji pomiędzy nimi, potem kropla spada na ziemie, gdzie cząsteczki te łączą się z minerałami, zostaje uwolniona mieszanina zapachów petrichor, czyli wynik reakcji pomiędzy cząsteczkami powstałymi w wyniku rozkładu ciał roslin i zwierząt oraz związkami zawartymi w minerałach, deszcz także wzmaga żywotnośc bakterii, grzybów i glonów glebowych oraz przyspiesza ich metabolizm, one rozkładaja martwą materię organiczną uwalniając substancje zapachowe do atmosfery.  Co ciekawe geosmina znaczy zapach ziemi [http://www.olfaktoria.pl/2014/10/zapach-deszczu/] Geosmina to także związek organiczny (cykliczny, dwupierścieniowy alkohol z 2 grupami metylowymi) produkowany przez sinice i promieniowce i wydzielany dopiero po rozpadnięciu się ścian komórkowych, ryby jedzące glony jak karpi, sumy także pachna geosminą, to ten związek dominuje w zapachu deszczu, czuć go także w czasie rozkwitu sinic w jeziorach.

Podklasa saliwiniowe Salvinidae Salwiniowce Salviniales różnozarodnikowe, marsyliowate Marsileaceae podwodne nitkowate pędy, długoogonkowe liście z 4-dzielnymi blaszkami liściowymi wyrastają z kłącza, okrągłe zarodnie na trzoneczkach rosną w kątach liści kąłcze płożące po mulistym dnie, kłącze tworzy korzenie przybyszowe i liście na długich, cienkich ogonkach, na szczycie jest blaszka liściowa podzielona na 4 części, przypomina 4-listną koniczynkę, młode liście są pastorałowato zwinięte, sporokarpia są w dole ogonka liściowego na trzoneczkach, otacza je gruba, skórzasta ściana, w środku sa kupki zarodnionosne zanurzone w galaretowatym soroforze, jest kilka kupek pod zawijką, z 1 strony sa mikro, z 2 makrosporangia, jesienią dojrzałe zarodnie odrywają się opadają na dno, gdzie zimuja i wiosną po mechanicznym uszkodzeniu ściany sorofor się wylewa i wypycha kupki na zewnątrz, zarodniki opadają na dno, żeńskie przedrośle ma kilka komórek wegetatywną i 1 rodnie, męskie ma 2-4 wegetatywne i 2 plemnie, w plemni powstają 32 plemniki, jest zapłodnienie i zarodek, z którego powstanie młody sporofit, wiązka to syfonostela amfifloiczna, cylindry drewna otoczone cylindrami łyka, saliwinia czterolistna Marsilea quadrifolia gałuszka Pilularia sp. marsylia Marsilea sp. Regnellidium sp. Saliwiniowate wiąślowate Salviniaceae okółkowe ułożenie liści na łodydze, każdy okółek ma 3 liście, 2 pływające, zielone, pływają na pow. wody, nie maja szparek, 3 podwodny podzielony na odcinki, przypomina korzeń, na liściach pływających są włoski zapobiegające zanurzeniu, żyje w starorzeczach, na pływających liściach są kuliste sporokarpia, są 2 męskie mikrosporangium ma 64 mikrospory, sa w płynnej plazmie-massuli, żeńskie maja 32 makrospory dojrzewa 1, reszta degeneruje, w sporokarpium jest 1 kupka, we niej najpierw mikro i makrospora, potem zostaje tylko albo mikro albo makrospora, kupkę potacza zawijka, to 2 warstwy komórek, między nimi jest powietrze, jesienią dojrzałe kupki odrywają sie opadają na dno zbiornika, gdzie zimują, reszta zamiera, wiosną dzięki uszkodzeniu zawijki jest uwolnienie zarodnikó, mikrospora rozwija się w przedrośle męskie, makrospora w żeńskie, męskie ma komórkę wegetatywną i 2 plemnie, żeńskie zieleni się na szczycie i tworzy rodnie, pływa po pow. wody,  pędy pływaja po wodzie liście nawodne sa płaskie, eliptyczne, nasady sercowate, na końcu wklęsłe, podwodne sa nitkowate jak korzenie, brak korzeni, sporokarp ma mikro i makrosporangia, salwinia wiąśl pływająca Salvinia natans, azolla karolińska Azolla filiculoides.