Przyroda, strona 71

Zima ma najniższe temperatury w skali roku, zima klimatyczna jest wtedy, gdy średnie dobowe temperatury spadają poniżej 5 st. C, zima kalendarzowa zaczyna się wraz z najkrótszym dniem w roku, zimą dzień jest krótszy od nocy od nocy, ale jest coraz dłuższy, trwa do przesilenia wiosennego, kiedy dzień rośnie i jest dłuższy od nocy. Zima fenologiczna to przerwa w wegetacji. Dzieli się na przedzimek (szarugi jesienne), kiedy ziemia nie jest zamarznięta, a średnie dobowe temperatury spadają poniżej 5 st, trwa w grudniu. Zima właściwa, kiedy ziemia jest zamarznięta, a temperatura spada poniżej zera, trwa od grudnia do końca lutego oraz spodzimek, kiedy ziemia odmarza, jest odwilż, pojawiają się pąki na wierzbach, zaczyna się pod koniec lutego. Zima ma opady śniegu,kiedy jest duży mróz, jest pogoda wyżowa i śnieg nie spada, kiedy temperatura oscyluje ok. 0, wtedy spada dużo śniegu. Śnieg pokrywa ziemię i chroni przed przemarznięciem podziemne i nadziemne części roślin jak korzenie, bulwy, kłącza, rozłogi, cebula i nasiona. Chroni też gałęzie. Rozmarzając spływa do rzek, jezior i strumyków i zasila je, wsiąka pod ziemię i zasila wody gruntowe. Płatki śniegu to zamarznięte kropelki wody wokół drobinek pyłów, mają różne kształty i wielkość, nie ma dwóch takich samych. Zimą można spotkać wróble, sikorki, grubodzioby, dzięcioła dużego i średniego, gile, czeczotki, dzwońce, szczygły, kwiczoły, kosy, szpaki, zięby, jemiołuszki, trznadle, potrzeszcze, rudziki, sójki, dzwońce, ze ssaków zające, sarny, jelenie, gronostaje, łasice, rysie, żbiki, wiewiórki. W lekkie zimy mogą kwitnąć ciemierniki. Berberys, głóg, irga, róża, ostrokrzew, rokitnik, jarzębina, jabłoń ozdobna, mahonia, śnieguliczka, tarnina mają owoce na gałęziach, które są pokarmem dla ptaków. Suche nadziemne pędy bylin chronią ich podziemne części.

Wiele chrząszczy np. biegacze zimuje pod kamieniami lub w mule. Dużo owadów może spowolnić metabolizm pod wpływem niekorzystnych warunków środowiska w tym mrozu, jest to diapauza, diapauzę może mieć każde stadium rozwoju: jajo, larwa, poczwarka czy imago, może dotyczyć tylko jednej płci. Owad gromadzi materiał zapasowy jako tłuszcz, białko czy węglowodany, często ukrywa sie w glebie, mule, ściółce, dziuplach, jaskiniach, zagłębieniach kory, mieszkaniach. Wiele owadów dzięki zawartemu w hemolimfie glicerolowi lub glikolowi obniża swoją temperaturę zamarzania, takie mogą zimować w stanie przypominającym zamarznięcie przyczepione do gałęzi czy suchych badyli, taką strategię mają motyle i biedronki. Pasikonik Tettigonia sp. motyl dostojka malinowiec Argynnis paphia i brudnica nieparka Lymantria dispar zimują w formie jaja, świerszcz polny Gryllus campestris i mieniak tęczowiec Apatura iris zimują jako larwa, paź królowej Papilio machaon, bielinek kapustnik Pieris brassicae i zawisaki Sphingidae jako poczwarka.
Zmienocieplne, krótkożyjące owady zimują w mule, ich imagines zyją krótko, ale larwy żyją w środowisku wodnym przez 2-3 lata, są to ważki Odonata, jętki Ephemeroptera, widelnice Plecoptera, chruściki Trichoptera. Dorosłe zimują tak pływaki żółtobrzeżki Dytiscus marginalis Przy dnie temperatura wynosi ok. 4 stopni, mogą one zakopywać się w mule [http://www.wgorach.iap.pl/index.html?id=22436]. U społecznych os i trzmieli zime przeżywają zapłodnione samice, a mrówki i inne owady społeczne schodzą do najgłębszych części gniazd, brudnica nieparka Lymantria dispar składa jaja w szczelinach kory drzew, zabespiecza je włoskami i umiera, a larwy wykluwają się wiosną. Wiele owadów może bytować w temperaturach w ok. 0, zmieniają wtedy kolor na biały, zimowym owadem jest widelnica Taeniopteryx nebulosa, skoczki Auchenorrhyncha, galasówka Cynips sp., murarka ruda Osmia rufa oraz pająki aksamitnik Clubiona sp. i cofnik Diaea dorasta [http://zielonaziemia.pl/index.php/ochrona-przyrody-rpci-130/256-senne-zimowanie-czyli-jak-owady-walczp-o-przetrwanie]. Wiele pajaków zimuje w domach, stodołach, piwnicach, na strychach. Owady ze ściółki i gleby zimują w podziemnych korytarach, w czasie mrozów schodza głebiej, w ziemi zagrzebuje sie m. in. stonka ziemniaczana Leptinotarsa decemlineata. Zagrzebane w mule owady często zapadają w diapauzę. śnieg stanowi dla nich izolującą kołderkę.
ślimaki na zime przestają jeść i szukają schronienia, wlot do muszli zaczopowują gęstą warstwą śluzu zostawiając małą dziurkę do oddychania. ślimaki nagie, bez muszli zimują zakopane w ściółce pod śniegiem, brak sniegu skutecznie przetrzebia ich populację. Wiele nagich slimaków zimuje w postaci jaja, dorosłe osobniki giną po złożeniu jaj.
Bezkręgowce zyjące w glebie zimuja pod ziemią np. wrażliwe na niskie temperatury dźdźownice zimują głeboko w glebie.

Wydaje się, że zima to pora roku, w której uspione życie czeka do wiosny. Tak naprawdę są rośliny kwitnące właśnie zimą, są to rosliny dnia krótkiego, któe potrzebują długiego okresu ciemności by zakwitnąć, większość to rośliny ogrodowe, ale są też dzikie odmiany jak ciemierniki:
Ciemiernik czerwonawy Helleborus purpurascens ma grubą łodygę, masywne kłącze, długoogonkowe, dłoniasto złożone liście odziomkowe, mają 5 piłkowanych odcinków, górne liście łodygi są siedzące, 3-klapowe, powcinane, kwiaty są czerwono-purpurowe, ma 5 działek, 5 słupków, wiele pręcików, owoce to mieszki z kilkunastoma nasionkami, nie mają dzióbka, lubi miejsca zacienione, ubogie, średnio wilgotne, dobrze znosi, ciepłe i słoneczne miejsca.
Ciemiernik zielony Helleborus viridis pojedyncza lub rozgałęziona łodyga, liście wyrastają z kłącza, maja od kilku do kilkunasto ząbkowanych odcinków, 2-3 żółto-zielone, 5-działkowe kwiaty w ulistnionym kwiatostanie, mają dużo pręcików, owoce to duże mieszki bez dzióbków, lubi ziemię żyzną lub średnio żyzną, wapinną, średnio wilgotną.
W ogrodach można spotkać wiele odmian ciemierników, wszystkie mają mocne kłącze, liście dłoniastodzielne, złozone lub dłoniastosieczne z kilku ząbkowanych odcinków, duże 5-działkowe kwiaty, płatki zredukowane są do miodników, owoce to wielonasienne mieszki. Ciemiernik biały Helleborus niger ma białe działki, liście o jajowatych odcinkach, lubi zacienione, próchnicze stanowiska o stałej wilgotności.
Wrzoście, w Polsce mamy wrzosiec bagienny Erica tetralix to krzewinka o cienkiej, rozgałęzionej łodydze, gałązki są ogruczolone, po 4 igiełkowate liście w okółkach, zrosłopłatkowe, różowe lub białe kwiaty zabrane w szczytowe baldachogrona, okwiat wygląda jak beczułka, owoce to torebki, lubi stanowiska półprzepuszczalne, kwaśne lub obojętne.
Wszystkie wrzośce uprawne to krzewy lub krzewinki o igielkowatych liściach w okółkach i kwiatach zebranych w baldachogrona, lubią półprzepuszczalne gleby kwaśne lub zasadowe.
Zimokwiat wczesny Chimonanthus praecox małe drzewko lub krzew o jajowatych, krótkoogonkowych liściach, dużych, żółtych, wielopłatkowych kwiatach, płatki są długie, środek kwiatu purpurowy, lubi ciepłe i słoneczne miejsca, w lekkie zimy jest zimozielony, poniżej 20 stopni paki kwiatowe przemarzają.
Oczar pośredni Hamamelis intermedia krzew o owalnych, ogonkowych, piłkowanych liściach, końce są leciutko zaostrzone, ogonki średniej długości, kwiaty otoczone długimy, czerwonymi lub żółtymi listkami okwiatu przypominającymi frędzelki, słupki i pręciki są w środku, lubi słońce lub półcień, młode osobniki mogą przemarznąć, potrzebuje duzo miejsca, lubi wilgotną glebę.
Oczar omszony okrągło-jajowate liście, lekko piłkowane, krótkoogonkowe, zaostrzone na końcach, krzew, kwiaty o długich, żółtych płatkach, po kilka kwaitów na trzonkach, lubi słońce lub lekki cień i stanowiska osłonięte od wiatru.
Jaśmin nagokwiatowy Jasminum nudiflorum pnącze rozagłęzia się, żółe, 6-płatkowe kwiaty z płatkami ułożonymi na przemian bliżej i dalej, dużę, widoczne, zółe słupki, potrzebuje podpory, lubi słońce, lekki cień, miejsca osłonięte od wiatru.
Kalina wonna Viburnum farreri krzew o podłużnie jajowatych liściach o zwężonych nasadach w krótkie, cienkie ogonki, rózowych, trabkowatych kwiatach zebranych w wiechy, 5 zrosniętych w rurke płatków i 5 wolnymi, okrągłymi końcami, lubi próchniczą glebę, półcień lub słońce.
Rannik zimowy Eranthis hyemalis podziemna bulwa z cienkimi, nitkowatymi korzeniami, długoogonkowe, okroągłe, dłoniastodzielne na podługowate odcinki liście, żółe, 6-płatkowe kwiaty otoczone są 3 dłoniasto podzielonymi podsadkami w okółku, są miodniki, krótkie działki, owoce to mieszki.
Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis liście podługowate, tępo zakończone, odziomkowe, kwiaty na długiej łodydze kwiatonosnej, łodyga bezlistna, kwiaty białe, dzwonkowate, pąki okrywają po 2 podsadki, owoce to trójdzielne mięsiste torebki, lubi zacienione, próchnicze miejsca.
śnieżyca wonna Leucojum vernum wzniesiona, nierozgałęziona łodyga kwiatonośna, równowąskie, zaokrąglone liście, 1-2 kwiaty na końcu lodygi, mają białe działki z zielona plamka, dolny słupek, 6 pręcików, owoce to kuliste, mięsiste torebki, okrągła cebula z brunatnymi łuskami, lubi wilgotną glebę, cień lub półcień.
Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum krzew o szarobrązowej korze, ulistnienie skrętoległe, zaostrzone, lancetowate, całobrzegie liście na krótkich ogonkach, rożowe lub białae, 4-krotne kwiaty, obupłciowe, trąbkowate, końce płatkó zaokrąglone, rurka omszona, owoce to mięsiste, czerwone pestkowce. Lubi lekki cień lub półcień i wilgotną, wapienna glebę.
Gwiazdnica pospolita Stellaria media wzniesione, rozgałęzione łodygi, liście jajowate, naprzeciwległe, dolne długoogonkowe, górne siedzące, rozwinięte korzenie boczne, główny słabo, kwiaty białe, talerzykowate, podługowate, rozdwojone płatki, owoce to podłużne torebki, przez cały rok kwitnie na polach, przydrożach, podwórkach, w ogródkach.

Zimą nie musimy rezygnować ze świeżych ziół, mozna uprawiać je w doniczkach na oknie. Doniczki musza być odpowiednio duze, zioła odpowiednio pielęgnowane. Do najpopularniejszych ziół uprawianych w doniczkach należą:
Szałwia lekarska Salvia officinalis łodyga czterokanciasta, owłosiona, liście długoogonkowe, naprzeciwległe, owalne, kwiaty dwuwargowe, fioletowe, roslina lecznicza, leczy choroby skóry i gardzła, reguluje trawienie, leczy kaszel, ból gardła, obniża poziom cukru, pomaga przy anginie, przyprawa do mięsa, ciast, cukierków, deserów, lodów, surówek z pomidorów, potraw ze strączkowych.
Rozmaryn lekarski Rosmarinum officinalis czterokanciasta, rozgałęziona łodyga, liście lancetowate, od spodu kutnerowate, kwiaty niebieskie lub różowe, dwuwargowe, kielich dzwonkowaty, 2 pręciki, 1 slupek, owoce to rozłupnie, roslina miododajna w terenie i przyprawa do sałatek, mięs, sosów, roslina ozdobna.
Macierzanka tymianek Thymus vulgaris łodyga owłosiona, czterokanciasta, rozgałęziona, ulistnienie naprzeciwległe, liście podługowate, prawie siedzące, całobrzegie, kwiaty na krótkich szypułkach leżą w okółkach, są liliowe, dolna warga ma 3 ząbki, górna 2, owoce to brunatne rozłupnie, korzenie są słabo rozgałęzione, wrzecionowate, zdrewniałe, roslina lecznicza, ziele działa bakteriobójczo, grzybobójczo, wyksztuśnie, leczy kaszel i bóle gardła, przyprawa do surówek.
Mięta pieprzowa Mentha piperita wzniesiona, rozgałęziona, czterokanciasta, owłosiona w kantach łodyga, ulistnienie nakrzyżległe, liście jajowate, piłkowane, krótkoogonkowe, jaśniejsze od spodu, kwiaty w nibyokółkach, zebrane w walcowaty kłos, są rózowe, kielich rurkowaty, ma 5 działek, 4 fioletowe pręciki. Roślina lecznicza, poprawia trawienie, leczy zaburzenia pracy jelit, wzmacnia wydzielanie soku żółądkowego i żółci. Roslina przyprawowa, nadaje się do sałątek owcowych, sałatek z pomidorów, twarozków, herbatek, soków owocowych, trunków. W terenie roślina miododajna.
Melisa lekarska Melissa officinalis rozgałeziona łodyga, liście sercowate, karbowane, żółte kwiaty wyrastają w kątach liści, kwiaty są wargowe, dolna warga większa i zagięta do góry. Roślina lecznicza, liście leczą bóle głowy, depresje, nerwice, bezsennośc, roslina jadalna, przyprawa do twarożków, drinków, napojów owocowych, sałatek owocowych. w terenie roślina miododajna.
Lebiodka majeranek Origanum majorana łodyga wzniesiona, rozgałęziona, omszona. Liście krótkoogonkowe, łopatkowate, całobrzegie, kwiaty małe, białę, rosną w pachwinach przysadek, wargi niepodzielone, kwiaty zebrane są w okółkach w główki, owoce to rozłupnie, roślina lecznicza, ziele usprawnia trawienie, leczy choroby układu pokarmowego, przyprawa do mięs i strączkowych, likierów.
Lebiodka pospolita / oregano Origanum vulgare prosta, wzniesiona, rozgałęziona łodyga, jest czterokanciasta i owłosiona, ulistnienie naprzeciwległe, liście ogonkowe, jajowate, calobrzegie, kwiaty rózowe, zebrane w podbaldachy, kielich ma trójkątne działki, korona wargowa, dolna warga ma 3 okrągłe klapy, owoce to rozłupnie z 4 jajowatych rozlupek. Roslina lecznicza, ziele działa moczopędnie, wyksztuśnie, przeciwbiegunkowo, dezynfekuje, leczy rany, roslina jadalna, nadaje się do mięs, sosów, pizzy, załatek, wódek, zapiekanek.
Lubczyk ogrodowy Levisticum officinale łodyga naga, prosta, w góze rozgałęziona, ma podziemne, grube kłącze, liście podwójnie pierzaste, odcinki jajowate, żółte, drobne kwiaty zebrane w kilkuszypułkowe, szczytowe baldachy. Owoce to płaskie, żeberkowane rozłupnie z 2 rozłupek. Roslina lecznicza, korzeń działa moczopędnie, wiatropędnie i wyksztusnie, leczy choroby dróg moczowych, nerek, pęcherza, dróg oddechowych, przyprawa do mięs, zup, sosów, surówek, kapusty, można robić z niego herbatki i nalewki.
Czomber ogrodowy Satureja hortensis rozgałęziona, cienka łodyga, ulistnienie okółkowe, liście podlugowate, całobrzegie, siedzące, drobne, biało-różowe kwiaty wargowe w kątach liści, dużą, zaokrąglona dolna warga, kielich pięciodziałkowy, owoce to rozłupnie z 4 rozłupek, roslina lecznicza, ziele pobudza trawienie, niszczy robaki, działą moczopędnie, przyprawa do zup, fasoli, ziemniaków, kapusty, bigosu, cięzich mięsiw, zawiesistych sosów.
Bazylia pospolita Ocimum basilicum czworokątna, rozgałęziona łodyga, ulistnienie nakrzyżległe, liście jajowate, karbowane, kwiaty wargowe w nibyokółkach, dwuwargowy kielich, rózowe kwiaty w nibyokółakch zebrane są w kłosy szczytowe, palowy, rozgaęłziony system korzeniowy, owoce to brązowe niełupki, roslina lecznicza, ziele wspomaga wydzielanie soku żołądkowego, wspomaga trawienie i wchłanianie, poprawia nastrój, działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, przyprawa do kanapek, pizzy, spagetti, potraw z pomidorów, salatki greckiej i innych sałatek, zup, twarożku, duszonych warzyw, likierów, napojów i soków owocowych, drinków, w terenie roslina miododajna.
Papryka owocowa Capsicum frutescens kanciasta, rozgałęziona łodyga, liście jajowate, wydłużone, końce zaostrzone, długie ogonki, białę kwiaty, korona zrosłopłatkowa, ma kilka ząbków odgiętych na zewnątrz, pręciki i otaczany przez nie słupek wystają poza okwiat, owoce to duża, czerwone jagody, warzywo do zup, lecza, pizzy, sałatek warzywnych, duszonych warzyw, zapiekanek, kanapek, sosów, mięsa, twarożków.
kpper ogrodowy Anethum graveolens łodyga dęta, naga, bruzdkowana, rozgałęziona, liście kilkukrotnie pierzastodzielne, odcinki nitkowate, żółte kwiaty zebrane w wielosszypułkowe baldachy, roslina lecznicza, ziele uspakaja, obniża cisnienie, poprawia trawienie, przyprawa, liscie dodaje się do zup, sosów, posypania ziemniaków, kanapek, surówek, kapusty, kwiatostany dodaje się do kiszonych ogórków, nasiona to przyprawa sosów, pizzy, zapiekanek, kapusty.
Papryka roczna Capsicum annuum wzniesiona, prosta łodyga, liście jajowate, w nasadach szerokie, końce zaostrzone, kwiaty białe, zrosłopłatkowe, wolne końce płątków odginają się pręciki i słupek wychodzą poza okwiat, owoce czerwone, zielone lub żółte jagody, są duże, puste w środku. Owoce to jarzyna do sałatek warzywnych, lecza, kanapek, zup, sosów, mięs, duszonych, gotowanych, pieczonych warzyw, pizzy, zapiekanek, twarożków.
Pomidor zwyczajny Lycopersicon esculentum owłosiona, rozgałęziona łodyga, liście sercowate, kilkukkrotnie pierzastodzielne, żółte kwiaty o działkach i płatkach równych wyrastają w kątach liści. Owoce to duże, żółte, czerwone lub pomarańczowe, okrągłe lub podłużne jagody. Owoce to warzywa do zup, sosów, spagetii, sałatki pomidorowej i innych warzywnych sałatek, lecza, pizzy, zapiekanek, kanapek, twarożków, nadaje sie do samodzielnego zjadania.
Czosnek szczypiorek Allium schoenoprasum kepy z iweloma pędami kwiatowymi, proste pędy, cebule na podziemnym kłączu, duże, długie, rurkowate liście odziomkowe, drobne, fioletowe, dzwonkowate kwiaty zebrane w główki na szczytach łodyg kwiatowych, liście leczą przeziebienia, obniżają cisnienie, poprawiają cisnienie, lekko przeczyszczają, roslina jadalna, przyprawa do ziemniaków, sosów, zup, twarożku, surówek, kanapek, zapiekanek, jajecznicy, jajek.
Pietruszka zwyczajna Petroselinum crispum biały korzeń spichrzowy z kilkunastoma korzeniami przybyszowymi, liście odziomkowe i łodygowe trójkątne, pierzastodzielne z trójkątnych listków, żółto-zielone kwiaty zebrane są w baldachy złożone, owoce to podługowate rozłupnie, roslina lecznicza, korzeń działa moczopędnie, leczy choroby dróg moczowych i układu pokarmowego, roslina jadalna, korzeń nadaje się do salatek warzywnych, zup i sosów, liście do zup, ziemniaków, sosów, jaj, surówek, mięsa.
Hyzop lekarski Hyssopus officinalis proste łodygi, małe, lancetowate liście w okółkach, drobne, białe, różowe lub niebieskie kwiaty wargowe z długą, dolną wargą, rosną wkątach liści, owoce to rozlupnie, przyprawa do zup, sosów, mięs, surówek.
Wszystkie te zioła i warzywa można jeść dovkanapeki suróek w dużych ilościach, jak ktoś lubi. Pamiętajmy by po kupieniu zioła w doniczce przesadzić je do większej doniczki, żeby miały miejsce do rozrostu, trzeba je podlewać i zapewnić im odpowiednią wilgotnosć i oświetlenie.

Opisywałam iryzację i wpisie cuda natury halo, jest jeszcze kilka innych zjawisk optycznych obserwowanych na niebie, nie opiszę na pewno wszystkich, ale ile będę wiedzieć:
-słup słoneczny to odbicie światła slonecznego lub innego, nisko połozonego źródła swiatła od poziomych powierzchni uporządkowanych swobodnym opadaniem kryształów płatkowych lodu. Ma postać słupa czerwonego swiatła wznoszącego sie na kula słońca, widoczy jest przed świtem i tuż po zachodzie.
-parhelion, słońce poboczne zwykle występuje po obu stronach słońca, powstaje na przecięciu halo i kręgu parhelicznego, powstaje w wyniku załamania swiatła na kryształkach lodu w postaci 6-kątnych płytek, które poziomo opadają, im słońce wyżej nad horyzontem tym słońca poboczne sa bliżej głównego.
-krąg parheliczny, biały pas przechodzący przez slońce, opasa całe niebo, powstaje w wyniku odbicia się światła od pionowych ścianek kryształów lodowych w chmurach piętra wysokiego.
-łuki Lowitza, światło odbite od płytkowych kryształków lodu wirujących w czasie spadania lub co bardziej zgodne z obserwacjami rozproszone na na półregularnych sześciokątnych kryształach płytkowych.
-gloria to utworzenie barwnego pierścienia w okół cieni na tle chmur i mgły przedmiotów, powstaje w wyniku dyfrakcji i odbicia fal na tle kropelek wody, powstaje po stronie przeciwnej do Słońca i Księżyca.
- zjawisko/widmo Brockenu, mamidło górskie postaje cień na chmurze polozonej poniżej rzucającego go przedmiotu lub istoty żywej, cien może byc otoczony tęczowym kręgiem-glorią, zachodzi w górach gdzie czlowiek jest pomiędzy Słońcem a mgłą. Powstaje głównie na chmurach średnio kłębiastych Altocumulus i średnich chmurach warstwowych Altostratus.
-łuk okołohoryzontalny, powstaje na kryształkach lodu, jest blisko horyzontu, barwny, tęczowy łuk, czerwony kolorjest u góry, jest poniżej Słońca odchylony od niego o 46 st. Zachodzi w chmurach pierzastych, promień słońca wchodzi dodo położonej poziomo płytki jej boczną powierzchnia a wychodzi dolną, załamuje sie o 58 st, dlatego powstaje gdy słońce jest ponad 58 st. nad horyzontem, równoległe promienie załamuja sie przechodząc przez kryształki lodu jak przez pryzmat o kącie łamiącym 90 st. co daje kolory tęczy.
-miraż/fatamorgana to załamanie światła w warstwach powietrza o róznej temperaturze i gęstości, miraż dolny powstaje przy nagranych powierzchniach np. piasku, szosie itd. światło zakrzywia się w górę ku chłodniejszemu powietrzu, miraż górny powstaje w wielu warstwach powietrza, światło rozchodzi sie po linii krzywej.
-tęcza wielobarwny łuk powstający gdy słońce prześwieca przez kropelki wody w atmosferze, światlo rozszczepia sie, załamuje i odbija wewnątrz kulistej kropelki wody, sa róznice w kącie załamania światła i dlugości fal przenikających z wody do powietrza i odwrotnie, kolory tęczy to od zewnątrz czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, granatowy, fioletowy, tęcza główna powstaje w wyniku rozszczepienia swiatła w korpelkach wody, tęcza wtórna powstaje w wyniku podwójnego odbicia swiatła w kropli, więcej odbic to powstanie tęczy potrójnej i poczwórnej.
-wieniec powstaje gdy Słońce lub Księżyc zasłania warstewka chmur lub mgły, ma postać barwnej poświaty wokół ciała niebieskiego, od zewnątrz czerwonej, w środku niebieksiej, powstaja przez ugięcie światła w znajdujących sie przed ciałem niebieskim chmurach zbudowanych z drobnych, jednorodnych kropelek wody, są to chmury kłebiasto-pierzaste Cirrocumulus oraz Altocumulus i Stratocumulus.
-refrakcja atmosferyczna to pozorne przesunięcie obiektów obserwowanych poprzez znaczne masy powietrza, zwykle zachodzi w pionie i zniekształca np. spłaszcza dane obiekty np. tarczę Słońca, Księżyca leżacych nisko nad horyzontem i zielony błysk Słońca w czasie wschodu lub zachodu.