biologia i ochrona przyrody

Na podstawie książki Zioła i ich zastosowanie Barbary Kluźnickiej i Marii Dziak Państwowego Związku Wydawnictw Lekarskich, 1979 r,

mydlnica trwałą kuzynka goździka, białe lub różowe kwiaty na szczycie łodygi, pachną migdałowo, rośnie na miedzach, przydrożach,, nieużytkach, nad potokami, w zaroślach, obok zabudowań, złamany potarty korzeń pieni się, lubi słońce, półcień, każdą glebę, wysiewamy nasiona do gruntu, można rozmnożyć z rozłogów, rozłogi kopiemy, tniemy na 10-15 cm kawałki, obcinamy długie korzenie i część łodyg, sadzimy je w rzędach co 40 cm, zbieramy z upraw, jesienią i wczesną wiosną kopiemy korzenie, czyścimy z ziemi i małych korzonków, płuczemy w bieżącej wodzie, kroimy, suszymy na słońcu lub w pokoju do 40 st, korzeń zwiększa wydzielanie śluzu w oskrzelach, wyksztuśny, leczy ostre i przewlekłe nieżyty oskrzeli z utrudnionym odksztuszaniem, odwar łyżka rozdrobnionych korzeni na szklankę wrzątku, gotujemy 5 minut, cedzimy, pijemy 1-3 razy dziennie po łyżce, odwar z dodatkiem anyżu łyżka korzeni mydlnicy i łyżeczka owoców anyżu na szklankę wrzątku, gotujemy 5 minut, cedzimy, pijemy 1-3 razy dziennie po łyżce, odwar do użytku zewnętrznego 2 łyżki korzeni na szklankę wrzątku, gotujemy 5 minut, cedzimy, do okładów, odwar łuzy do prania jedwabiu i bawełny, przedawkowany podrażnia żołądek i daje wymioty

Nagietek ozdobny ma pomarańczowe kwiaty zebrane w koszyczki, jednoroczny, na przełomie marca i kwietnia siejemy nasionka, zasypujemy je ziemią na 1-1,5 cm, lubi słońce, tolerancyjny dla gleby, kwiaty zbieramy w pełni rozkwitu, w suchy, słoneczny dzień zrywamy całe koszyczki, wyskubujemy kwiaty, suszymy je w cieniu cienką warstwą, na słońcu tracą barwę i właściwości, kwiaty bez kielicha są przeciwzapalne, przyspieszają ziarninowanie i gojenie ran, są przeciwskurczowe, leczą trudno gojące się rany, ropne rany, wykwity skórne, oparzenia, odmrożenia, stłuczenia, liszaje, miejsca ukąszeń owadów, stany zapalne błon śluzowych pochwy, jamy ustnej, spojówek, doustnie napar leczy skurcze i skurcze układu pokarmowego, owrzodzenia żołądka, jelit, bolesne nieregularne miesiączki po konsultacji z lekarzem, napar łyżka płatków na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2 razy dziennie po pół szklanki, napar z dodatkiem rumianku po łyżce koszyczków rumianku i płatków nagietka na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po pół szklanki, odwar do okładów 4 łyżki płatków na szklankę zimnej wody, gotujemy 20 minut, cedzimy, okładamy rany pod ceratką, kwiaty to przyprawa, liście warzywo, kiedy o 9 rano płatki leżą równolegle do ziemi nie będzie deszczu, miododajny, płatki barwią sery i masło

Nostrzyk żółty pachnąca roślina osiąga 1 m, drobne żółte kwiaty zebrane w grona, na rośnie na polach, przydrożach, łąkach, zboczach w nasłonecznionych miejscach, kwitnie od lipca do października, w czasie kwitnienia ścinamy wierzchołki w miejscu rozgałęzienia, suszymy w cieniu, w czasie suszenia nostrzyk nabiera zapachu siana, po wysuszeniu odsiewamy na sicie grubsze gałązki, ziele zwęża naczynia krwionośne, zwiększa napięcie mięśni gładkich naczyń, przeciwzapalny, przyspiesza gojenie ran, leczy stany zapalne skóry, zmiękcza,oczyszcza rany, czyraki, ropnie, podnosi ciśnienie, odwar pół łyżki ziela na szklankę wody o temperaturze pokojowej, pół godziny często mieszając ogrzewamy bez wrzenia, cedzimy, do okładów, przymoczek, przemywań, kataplazm 2 łyżki ziela na szklankę wrzątku, rozparzone ziele rozkładamy na płótnie, przykładamy do ran, można dodać korzenie żywokostu, koszyczki rumianku,kwiat nagietka, miododajny, składnik kosmetyków, aromatyzuje tytoń

Perz chwast polny ze zbóż i ogrodów, rozgałęzione kłącza osiągają15 m długości, wczesną wiosna lub jesienią zbieramy z pół kłącze, usuwamy korzenie i łuskowate pochewki liściowe, myjemy je, suszymy na słońcu lub w ciepłym pokoju, trzymamy w lnianych woreczkach, kłącze jest moczopędne, reguluje przemianę materii, leczy stany zapalne układu moczowego z obrzękami, kamicę nerkową, pęcherzowa, zaburzenia trawienia, przemiany materii, okłady na choroby skóry i lewatywy na zaparcia, napar łyżka ziela na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, pijemy 2-4 razy dziennie po szklance, piwo z perzu wysuszony perz kroimy na małe części, gotujemy z chmielem i drożdżami, pijemy po szklance 2-4 razy dziennie

Pietruszka dwuletnie warzywo, korzeń ma flawonoidy, śluzy, cukry, korzeń i owoce są moczopędne, hamują nadmierną perystaltykę, leczą choroby pęcherza moczowego i dróg moczowych, obrzęki, wzdęcia, utratę apetytu, zaburzenia trawienia, odwar z korzeni i owoców łyżka korzeni lub pół łyżki owoców na szklankę zimnej wody, utrzymujemy w stanie bliskim wrzenia, cedzimy, pijemy 2 razy dziennie po szklance, owoce są silniejsze, nie stosujemy w ciąży

Pięciornik gęsi, srebrnik dolna strona liści srebrzyście owłosiona, drobne, złotożółte, 5-płatkowe kwiaty, kwitnie całe lato, rośnie na łąkach, przydrożach, piaszczystych i wilgotnych brzegach rzek, w czasie kwitnienia ścinamy tuż nad ziemia roślinę, czyścimy, suszymy w cieniu w przewiewnym miejscu, ziele jest żółciopędne, przeciwskurczowe, pobudza czynność żołądka, jest w mieszankach ziołowych, leczy choroby układu pokarmowego z brakiem apetytu, niedostatecznym wydzielaniem soku żołądkowego, wzdęcia, koli jelitowe, wątrobowe, bolesne miesiączki po konsultacji z lekarzem, okłady z liści leczą bóle skurczowe, odwar łyżka ziela na szklankę wody, 30 minut ogrzewamy pod przykryciem, cedzimy, pijemy po szklance 2 razy dziennie, odwar z mniszkiem łyżka ziela pięciornika i łyżeczka korzenia mniszka na szklankę wody, 30 minut ogrzewamy pod przykryciem, cedzimy, pijemy po szklance 2 razy dziennie

Pięciornik kurze ziele rośnie w lasach, zaroślach, na łąkach, torfowiskach, liście przypominają kurze stopy, kwiaty mają 4 żółte płatki, każdy z czerwona plamką, łodyga rozgałęziona, ulistniona, ciemnobrązowe kłącze, w środku czerwone, w ogrodach lubi bardzo wilgotną glebę, rozmnażamy z nasion lub przesadzamy dzikie, kłącza zbieramy jesienią, odrzucamy łodygi, kłącza myjemy twardą szczotką i kroimy na kawałki, suszymy w 50 st, kłącze jest ściągające, przeciwbiegunkowe, bakteriostatyczne, zapierające, hamuje drobne krwawienia, leczy przewlekłe choroby układu pokarmowego i biegunki po konsultacji z lekarzem, zewnętrznie do płukanek, okładów, przymoczek, pędzlowań jamy ustnej, na żylaki odbytu, zapalenia dziąseł, jamy ustnej, gardła, trudno gojące się rany, opryszczkę, odwar łyżka kłącza na szklankę wody, ogrzewamy 30 minut bez wrzenia, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po pół szklanki, napar z rumiankiem po łyżce kłącza kurzyśladu i koszyczków rumianku na szklankę wody, ogrzewamy 30 minut bez wrzenia, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po pół szklanki, odwar do użytku zewnętrznego 3 łyżki kłącza na szklankę letniej wody gotujemy 15 minut, przykładamy na chore miejsca, w przewlekłych biegunkach można jeść 3 razy dziennie po pół grama proszku z kłącza

Podbiał kwitnie w marcu, pierwsze są łodygi z koszyczkami i łuskowatymi liśćmi, żółte kwiaty w koszyczkach, po przekwitnięciu jest puch, owocostan podobny do mniszka, po przekwitnięciu są długoogonkowe liście, są sercowate, górą ciemnozielone, dołem białoszare od wielu włosków, kwiaty zamykają się na noc, rośnie na brzegach wód, polach, łąkach, w wilgotnych zaroślach, na pogorzeliskach, w lasach, głównie na gliniastym podłożu, można przesadzić z rozmnożenia podziemnych części do ogrodu, pędy dzielimy na kawałki z kilkoma korzonkami, wiosna zbieramy liście dopóki nie maja brunatnych plam, w pogodne, bezdeszczowe dni zrywamy liście bez ogonków, osypujemy ziemię, układamy w koszyczkach, pojedynczą warstwę suszymy w temperaturze pokojowej lub do 40 st, potem usuwamy sczerniałe i pokryte rdzą liście, trzymamy w szczelnie zamkniętych naczyniach, liście są osłaniające, wyksztuśne, przeciwkaszlowe, leczą choroby górnych dróg oddechowych,nieżyt gardła i oskrzeli, uporczywe napady kaszlu, przewlekłe choroby układu oddechowego, odwar pół łyżki na szklankę wody o temperaturze pokojowej, pół godziny ogrzewamy pod przykryciem, cedzimy, pijemy po pół szklanki 2-4 razy dziennie, odwar z dodatkiem rumianku po łyżce liści podbiału i kwiatów rumianku na szklankę wody o temperaturze pokojowej, pół godziny ogrzewamy pod przykryciem, cedzimy, pijemy po pół szklanki 2-4 razy dziennie

Pokrzywa rośnie w zaroślach, na nieużytkach, przydrożach, liście i łodyga mają parzące włoski, od maja do września w suchy pogodny dzień ścinamy rośliny i zostawiamy w suchym miejscu w cieniu by przestała parzyć potem rozkładamy cienką warstwą w dobrze przewiewnym miejscu, suche ziele osmykujemy, liść jest moczopędny, przeciwbiegunkowy, przeciwgośćcowy, wzmacniający, hamuje krwawienia, korzeń ściągający, doustnie liście leczą biegunki, żylaki odbytu, bóle, mięśni, stawów, awitaminozy w porozumieniu z lekarzem, do płukania stanów zapalnych jamy ustnej, pochwy, bóli mięśni i stawów, okłady na czyraki w porozumieniu z lekarzem, napar 2 łyżki suszonych liści na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance między posiłkami lub stosujemy zewnętrznie, sok młode pędy wiosennej pokrzywy miażdżymy, wyciskamy sok, przez 2 tygodnie codziennie pijemy pół szklanki na wiosenne wzmocnienie, młode liście jemy jak szpinak, surowe to pasza dla kur, latem świeże liście, zima surowe poprawiają nośność jaj

Porzeczka czarna rośnie w wilgotnych lasach, bagnistych zaroślach, w ogrodach,tylko w ogrodach zbieramy młode liście, z każdego krzaka do 1/3 liści, suszymy je cienką warstwą w cieniu, bo łatwo się zaparzają, wyrzucamy porażone rdzą liście i gałązki, owoce zbieramy dojrzałe, suszymy w cieple, owoce mają cukry, witaminę C, kwasy organiczne, liście i owoce są moczopędne, napotne, przeciwreumatyczne, ściągające, leczą przeziębienia z gorączką, reumatyzm pomocniczo, okłady na trudno gojące się rany, napar z liści łyżka liści na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance na gorączkę, odwar z dodatkiem kory wierzby łyżka liści porzeczki i łyżeczka kory wierzby na szklankę zimnej wody, gotujemy 10 minut, cedzimy, pijemy szklankę 2-3 razy dziennie, odwar do użytku zewnętrznego 5-8 dkg suszonych liści na litr wody ogrzewamy bez wrzenia pół godziny na wolnym ogniu, cedzimy przez gazę, ciepłym odwarem nasycamy gazę, przykładamy do ran żylakowych, sok z owoców 3 razy dziennie po pół szklanki, owoce są do wyrobu soków, dżemów, win

Poziomka stale owocująca bylina nizin o gór, rośnie na polanach, suchych zboczach, w zaroślach, w ogrodach, liście zbieramy dokąd nie zaczynają żółknąć, zrywamy je bez ogonków układamy w 5 cm warstwach, suszymy w cieniu na zewnątrz, ziele ścinamy tuz nad ziemią przed dojrzeniem owoców, suszymy tak jak liście, owoce zbieramy w pogodny dzień suszymy w cieple, wszystko przechowujemy w półszczelnych opakowaniach, owoce maja flawonoidy, witaminę C, liście i owoce są moczopędne i ściągające, pomocniczo leczą miażdżycę, nadciśnienie, kamicę nerkową, pęcherzową zaburzenia przemiany materii, podagrę, zewnętrznie krosty, wykwity, mogą uczulać, napar łyżka liści na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, napar z dodatkiem brusznicy i czarnej porzeczki 100 g liści poziomki, po 50 g liści brusznicy i porzeczki, łyżka ziół na szklankę wrzątku, pijemy po szklance naparu w kamicy nerkowej

Prawoślaz osiąga 1,5 m, uprawiany i dziki, duże, różowe kwiaty na wierzchołku łodygi, duże, dłoniaste liście podobne do klonowych, gruby, krótki biały korzeń z żółtą skórką ma drobne korzonki, lubi głębokie dobrze nawożone i nawilżone gleby, słońce, nie lubi ciężkich gleb, nasiona siejemy do gruntu wczesną wiosną z nasionami innej rośliny np. sałaty, można rozmnażać na inne sposoby, ale siew daje najlepszy korzeń, korzenie zbieramy z dwuletnich roślin, przed wykopaniem ścinamy 10-15 cm nad ziemią ziele, odcinamy części łodygowe i drobne korzonki, wycinamy miejsca uszkodzone, oczka, nierdzewnym nożem usuwamy skórkę, kroimy wzdłuż na kilka części od razu suszymy w cieple, liście ok, 1/3 z rośliny zbieramy z kielichami, liście suszymy na powietrzu, kwiaty suszymy w cieple, przechowujemy w suchym miejscu w zamkniętym opakowaniu, korzeń i liście są przeciwkaszlowe, wyksztuśne, osłaniające, leczą stany zapalne układu pokarmowego, uszkodzenia nabłonków, wrzody żołądka, zaparcia, podrażnienia, nadkwaśność, choroby górnych oddechowych, gardła, oskrzeli z kaszlem i flegmą, zewnętrznie czyraki, rany, wrzody, ropne zapalenie powiek, w zaparciach u dzieci na lewatywy, macerat łyżka liści lub korzeni na szklankę przegotowanej letniej wody, odstawiamy na 30 minut, cedzimy, pijemy kilka razy dziennie łyżkę, kataplazm 2 łyżki liści lub korzeni na pół szklanki wrzątku na ciepłe okłady pod gazą lub ceratką

Rdest ostrogorzki jednoroczny o ostrogorzkim smaki, tworzy gęste skupienia w mokrych rowach, nad brzegami wód, w wilgotnych lasach i zaroślach, kwiaty to zielonoróżowy kłos, prosta czerwonawa łodyga, mylony z rdestem plamistym, który ma różowe prosto wzniesione kwiaty, ciemne plamy na liściach, nie jest gorzki, ziele ostrogorzkiego zbieramy w lipcu i sierpniu ścinając zielone ulistnione pędy z kwiatami w połowie rośliny, odcinamy żółte liście i boczne łodygi, suszymy na zewnątrz w cieniu lub w 30 st w suszarni, suszony do użycia nadaje się rok, ziele jest przeciwkrwotoczne, w porozumieniu z lekarzem na krwawienia maciczne, biegunki, nie stosujemy podczas zapalenia nerek i śluzówek układu pokarmowego, odwar łyżka ziela na szklankę wody w temperaturze pokojowej, ogrzewamy 30 minut bez wrzenia, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie pom1/4 szklanki

Rdest ptasi płożący z drobnymi różowymi kwiateczkami, ma małe wydłużone listki, kwitnie od czerwca do października, bywa porażony grzybem w postaci białych plam na liściach wtedy nie zbieramy, rośnie na łąkach, przydrożach, polach, toleruje nieurodzajne suche gleby, liście maja różny kształt zależnie od miejsca występowania, lubią go kury, gęsi, kaczki, zbieramy jesienią z piaszczystych miejsc, gdzie jest bujny niepodeptany, zdrową roślinę ścinamy na 5 cm nad ziemią, otrzepujemy, układamy w koszach, suszymy w cieniu na zewnątrz warstwą do 10 cm grubości, ziele jest moczopędne, ściągające, reguluje przemianę materii, polecany seniorom w przewlekłych stanach zapalnych dróg moczowych, skąpomoczu, reumatyzmie, skazie moczanowej, dnie, uzupełniający w leczeniu gruźlicy, miażdżycy, nieżytów żołądka i jelit, zwiększa odporność, okłady i przymoczki na rany i uszkodzenia skóry, napar łyżka ziela na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, odwar z kruszyną łyżkę ziela rdestu i łyżeczkę kruszyny na szklankę zimnej wody, gotujemy 10 minut, cedzimy, pijemy szklankę 2-3 razy dziennie

Róża dzika, polna, rozłogowa kolczasty krzew między, przydroży, zarośli, sadzony na żywopłot, różowe lub białe pachnące kwiaty, czerwone owłosione owoce dojrzewają końcem września i w październiku, zbieramy niedojrzałe w sierpniu i wrześniu, gdy są czerwone lub schnące przed przymrozkami, ale mają mniej witaminy C, szybko suszymy do 50 st, owoce maja dużo witaminy C, B1, B2, K, flawonoidy, karotenoidy, są moczopędne, żółciopędne, wzmacniające, przeciwszkorbutowe, zwiększają przepływ żółci w drogach żółciowych, łagodzą bezsenność, nerwowość, wzmacniają dzieci i seniorów, napar łyżka owoców na szklankę wrzątku, parzymy 5 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie szklankę można dodać łyżkę soku malinowego, odwar łyżka owoców na 2 szklanki wody, gotujemy 5 minut, cedzimy, ostawiamy na 12 godzin, pijemy 3-5 razy dziennie po pół szklanki, nalewka 50 dkg owoców i 25 dkg cukru zalewamy litrem mocnego wina lub wódki, odstawiamy na tydzień w ciepłe miejsce, zlewamy, cedzimy, pijemy 1-2 kieliszki dla seniorów i osłabionych ludzi, owoce to surowiec na soki, dżemy, wina, preparaty witaminowe i wzmacniające, liście na herbatki

Rumian szlachetny trwała pachnąca roślina ma białe brzeżne kwiaty i żółte środkowe, roślina ozdobna, kwiaty języczkowe są wiatropędne, rozkurczające, pobudzają pracę żołądka, leczą zaburzenia żoładkowo-jelitowe, wzdęcia, niestrawność na tle nerwowym, kolki jelitowe, brak apetytu, zewnętrznie na stany zapalne skóry i błon śluzowych do przemywań, okładów, nasiadówek, napar 4 łyżki kwiatów na 2 szklanki wrzątku, parzymy, cedzimy, ciepły pijemy 2 razy dziennie lub stosujemy zewnętrznie

rumianek prosta rozgałęziona łodyga, delikatne pierzaste liście, koszyczek ma żółte środkowe kwiaty na główce i okalające je białe języczkowe, kwiaty pachną, dno koszyczka jest puste, rośnie na polach, łąkach, rumowiskach, ugorach, przy drogach, na łąkach, uprawiany w celach leczniczych, kwitnie od maja do pierwszych przymrozków, siejemy go wiosną lub końcem lata, tolerancyjny dla gleby, jednoroczny, lubi słońca, sieje się go w gliniastych wapiennych glebach, najlepiej siać go wiosną i przerywać co 30 cm, zbieramy co 2 dni w pogodne popołudnie dojrzałe koszyczki, białe kwiaty maja być rozwarte, nie zwisłe i nie zamknięte, suszymy pojedyncza warstwą na matach i sitach na strychach i w szopach, trzymamy w suchym i przewiewnym miejscu, koszyczki są przeciwzapalne,odkażające, rozkurczowe,wiatropędne, w okładach i przymoczkach leczą stany zapalne skóry, pęknięcia odbytu, uszkodzenia skóry, trudno gojące się rany, zapalenie spojówek, odmrożenia, oparzenia, upławy, rzęsistek, zapalenie warg sromowych, do płukania ust i gardła w zapaleniu gardła, jamy ustnej, dziąseł, anginie, z dodatkiem soli na obrzęki nóg, doustnie skurcze żołądka, jelit, nieżyty, przewlekłe zapalenie nerek i pęcherza moczowego, bolesne miesiączki, alergie, katar siewny, zapalenie spojówek, kolki u niemowląt, napar łyżka kwiatów na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance do zużycia w 3 dni, napar z miętą po łyżce kwiatów rumianku i liści mięty na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance do zużycia w 3 dni, kataplazm 4 łyżki na pół szklanki wrzątku, rozparzone owijamy w płótno i przykładamy na chore miejsce, nalewka do płukania, okładów, przymoczek 2 łyżki kwiatów na szklankę spirytusu, odstawiamy na 14 dni, przesączamy, 1-2 łyżeczki na szklankę wody do użytku zewnętrznego doustnie po 30 kropli 2-4 razy dziennie

Ruta szarozielona, aromatyczna, osiąga 70 cm, ,a pierzaste liście z drobniejszych listków, na liściach są zbiorniki olejku eterycznego, żółte kwiaty w gronach, kwitnie w lipcu i sierpniu, lubi słońce, ciepło, żyzne, wapienne gleby, nasiona siejemy w kwietniu do skrzynki sadzonki podrośnięte sadzimy na miejsce stałe, w pogodny dzień wczesnym rankiem przed zakwitnięciem lub w rękawiczkach po przekwitnięciu ścinamy szczyty pędów, suszymy w cieniu i przewiewie, osmykujemy liście, odrzucamy łodygi, trzymamy w potrójnych papierowych torbach, świeża ruta uczula, łagodzi odczyn okład ze świeżych kwiatów nagietka lub maść tranowa, liście rozkurczają, uspokajaj, kurczą macicę, nie dla ciężarnych, leczą skurcze pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, ułatwia przepływ żółci, stany zapalne dróg moczowych, miażdżycę u seniorów, zmniejszone wydzielone soku żołądkowego, można się zatruć, napa łyżeczka ziela na szklankę wrzątku, parzymy pod przykryciem 20 minut, pijemy szklankę 2 razy dziennie, napar z dziurawcem po łyżeczce liści ruty i ziela dziurawca na szklankę wrzątku, parzymy pod przykryciem 20 minut, pijemy szklankę 2 razy dziennie

Serdecznik ma różowe kwiaty, cętkowaną, purpurowobiałą wargę z żółtawym odcieniem, pusta, ciemnofiołkowa łodyga, głęboko powcinane naprzeciwległe liście spodem szare, roślina pachnie, rośnie pod płotami, na śmietnikach, rumowiskach, w zaniedbanych parkach, ogrodach, na brzegach lasów, początkiem kwitnienia zbieramy bez mączniaka ścinając wierzchołki do 25 cm i liście nad ziemią, suszymy na zewnątrz, usuwamy zżółkłe liście i grube łodygi, trzymamy w kilkuwarstwowych torebkach papierowych, ziele nasercowe, uspokajające, leczy łagodne choroby sercowo-naczyniowe seniorów, szybkie męczenie się, kołatanie serca, przyspieszenie akcji serca, nadmierną pobudliwość nerwową w menopauzie, napar łyżka ziela na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2 razy dziennie po szklance, napar z głogiem łyżka ziela serdecznika i łyżeczka kwiatów głogu na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2 razy dziennie po szklance

skrzyp polny rośnie na podmokłych łąkach, polach, brzegach lasów, ugorach, przypomina malutkie choinki, sztywne, puste, szorstkie łodygi, zgniecione skrzypią, zbieramy końcem czerwca i w lipcu w pogodny dzień jasnozielone skrzypy bez brunatnych plam, ścinamy je 10 cm nad ziemią, suszymy w cieniu, trzymamy w suchych przewiewnych miejscach, płonne pędy są moczopędne, mają biogeny, pomocnicze w miażdżycy, gruźlicy, kamicy nerkowej i pęcherzowej, u seniorów uzupełnia biogeny, odwar 2 łyżki ziela na 2 szklanki wody, gotujemy 15 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, odwar z dodatkiem liści poziomek 2 łyżki ziela skrzypu i łyżka ziela poziomek na 2 szklanki wody, gotujemy 15 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, można pic świeży sok

Słonecznik osiąga 2, 5 m, ma szerokie sercowate liście, białe kwiaty rurkowe i żółte pomarańczowe, jednoroczny, koszyczek ma 70 cm, kwiaty są przeciwgorączkowe, pobudzają apetyt, zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, leczą niedobór soku żołądkowego, leczą przeziębienia, stłuczenia, krwiaki, nadżerki naskórka, nalewka spirytusowa 5 łyżek świeżych kwiatów języczkowych na 0,5 szklanki spirytusu, odstawiamy na 2 tygodnie w chłodne ciemne miejsce, wyciskamy,pijemy 3 razy dziennie, po 30 kropli w chłodnej wodzie, olej jest jadalny,kosmetyczny, techniczny, jadalne nasiona

Sosna osiąga 40 m, wykorzystujemy drzewa przeznaczone do ścięcia, zbieramy pączki i wierzchołki pędów, na bocznych starych pędach są pojedyncze pączki, na młodych drzewkach na głównym pędzie i bocznych pączki są zebrane w koronki na wierzchołkach, koronkę tworzy zwykle 5 pączków w okółku i 1 w środku, pączki i koronki zbieramy zima, ale najlepiej wczesną wiosną, koronę ścinamy tuż przy nasadzie, wiosną z pączków są młode pędy, pączki mają witaminę C, tuż pod nasadą wycinamy 5-centymetrowe pędy z łuseczkami i żywicą, surowiec suszymy w pomieszczeniach w 35 st cienka warstwą, pączki tegorocznych pędów zbieramy latem, suszymy jak wyżej, pączki, pędy i wierzchołki, pączki są napotne, wyksztuśne, moczopędne, reszta wyksztuśna, przeciwskurczowa, antyseptyczna, leczą przeziębienia i choroby górnych dróg oddechowych u dzieci i seniorów, nalewki i odwary do kąpieli oczyszczają i odświeżają skórę, nalewka 100 g pączków lub młodych pędów na litr białego wina, pijemy kieliszek 3 razy dziennie na wiosenne zaburzenia przemiany materii, syrop 60 g zmiażdżonych pączków na 50 g wódki, zalewamy na godzinę, zalewamy ;itrem wrzątku, po 6 godzinach dajemy tyle samo cukru, cedzimy, gotujemy do uzyskania syropu, pijemy 4-5 łyżek dziennie, odwar 60 pączków lub igieł na litr wody, gotujemy do inhalacji, drewno to surowiec opałowy i meblarski, z korzeni mamy terpentynę, kalafonie, smołę, z igliwia olejek, ugotowane w alkalicznej wodzie i suszone igły są materacach dla ludzi z reumatyzmem, woda leczy reumatyzm i podagrę

Szakłak ciernisty krzew z drobnymi zielonkawymi kwiatami, kwitnie w maju i czerwcu, owoce to czarne, w środku zielone jagody, jajowate, ząbkowane liście, rośnie w zaroślach, lasach, na zboczach, wczesna wiosną z kilkuletnich gałązek zbieramy korę, suszymy na powietrzu 10-15 cm warstwy często przewracając, oczyszczamy suchą korę, wkładamy do worków, które trzymamy w przewiewnym miejscu, dojrzałe owoce zbieramy, suszymy w cieple pojedyncza warstwą, czyścimy, surowce trzymamy w półszczelnych opakowaniach, łatwo chłoną wilgoć, owoce maja biogeny i cukry, kora przeczyszcza jest łagodnie żółciopędna, leczy długotrwałe zaparcia, osłabiona perystaltykę, odwar 2 łyżki owoców na szklankę wrzątku, parzymy pod przykryciem 10 minut, pijemy szklankę przed snem, łyżeczka rozdrobnionych owoców z miodem lub śliwkowymi powidłami jedzona przed snem

Szałwia kilkuletnia rozgałęziona krzewinka dorastająca do 60 cm, ma duże fiołkowe kwiaty i szarozielone kosmate liście o zapachu kamfory, wrażliwa na mróz, lubi słońce, osłonięte miejsca, średnio wilgotne, wapienne, żyzne gleby, nasionka wysiewamy w marcu do skrzynek, w inspektach sadzimy zielone pędy wierzchołkowe lub wiosną rozsadzamy kępki, na zimę okrywamy, liście zbieramy z roślin tegorocznych jesienią, w 2 roku w maju i czerwcu przed zakwitnięciem i od września do przymrozków, zawsze w pogodne dni od razu po wyschnięciu rosy, suszymy cienką warstwę do 35 st, trzymamy w woreczkach w suchym pomieszczeniu, liście są antyseptyczne, przeciwzapalne, osłaniające, przeciwcukrzycowe, zwiększają krwawienia miesięczne, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, regulują perystaltykę, łagodzą wzdęcia, bóle brzucha, hamują biegunki, lecz zaburzenia miesiączkowe, nadmierne pocenie, odwary są przeciwcukrzycowe, do płukania ust i gardła w stanach zapalnych, ropniu dziąseł, okłady na trudno gojące się rany, napar łyżka liści na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-4 razy dziennie po pół szklanki, napar z rumiankiem po łyżce liści szałwii i koszyczków rumianku na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-4 razy dziennie po pół szklanki, napar do użytku zewnętrznego 2 łyżki szałwii na szklankę wrzątku parzymy pod przykryciem 10 minut, cedzimy do okładów i płukania

Świetlik łąkowy roczna silnie rozgałęziona roślina, ma małe, ciemne ząbkowane liście, białe kwiaty z fioletowymi żyłkami i żółta plamka na dolnym płatku, kwiat wygląda jak otwarte wargi, na tle zieleni jak świetlik lub świeczka, rośnie na wzgórzach, łąkach, pastwiskach, w zaroślach i rzadkich lasach, półpasożyt niektórych roślin łąkowych, ziele zbieramy w czerwcu i lipcu w pełni rozkwitu, ścinamy roślinę tuż pod rozgałęzieniem, nie łamiemy, nie gnieciemy, zbieramy suche okazy, suszmy w 30 st lub w przewiewie, wysuszony i oczyszczony trzymamy w potrójnych papierowych torbach, ziele i kwiaty są przeciwzapalne i ściągające, leczy zapalenia spojówek, światłowstręt, nadmierne łzawienie, szybkie męczenie oczu jako przemywania i okłady, odwar łyżka ziela na szklankę letniej wody, mieszamy, podgrzewamy przez 30 minut pod przykryciem bez wrzenia, cedzimy, pijemy 2 razy dziennie po pół szklanki, kataplazm 4 łyżki ziela na szklankę wrzątku, rozparzone ziele zawijamy w płótno do okładów, płuczemy odwarem po odcedzeniu

tasznik pospolity chwast pastwisk, pól, ugorów, spod płotów, wiosna wypuszcza rozetę liści, potem łodygę do 50 cm, kwiaty drobne białe na szczycie łodygi, owocki sercowate o kształcie toreb pasterzy, ziele zbieramy początkiem kwitnienia w kwietniu i maju ścinamy tuz nad ziemią z rozetami, czyścimy suszymy na zewnątrz w cieniu lub do 30 st, składnik zup, sałatek, jarzyn, ziele jest przeciwkrwotoczne, leczy długie,obfite miesiączki po konsultacji z lekarzem, pomocniczo w krwawieniach z nosa, leki robimy na zimno, macerat łyżka ziela na szklankę letniej wody, odstawiamy na 5 godzin, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po szklance, wyciąg z krwawnikiem po łyżce ziela tasznika i krwawnika na szklankę letniej wody, odstawiamy na 5 godzin, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po szklance, sok 10 dg świeżego ziela miażdżymy lub miksujemy, pijemy łyżkę stołowa wyciśniętego soku 2-3 razy dziennie

Tatarak trwała roślina o grubych, czołgających się, rozgałęzionych kłączach, kwiatostan to kolba, porasta brzegi wód, jezior, rzek, stawów, podmokłe łąki, kłącze zbieramy wiosną, wyciągamy z wody, odcinamy nadgniłe i nadziemne części, płuczemy, układamy do osuszenia, korujemy, skroimy suszymy w temperaturze do 40 st lub na słońcu, kłącze silnie pachnie, ma gorzki smak, jest moczopędne, reguluje wydzielanie soków trawiennych, pobudza apetyt, jest ściągające, przeciwzapalne, leczy przewlekłe choroby układu pokarmowego, niestrawność, nadkwasotę, nieżyt żołądka, owrzodzenia żołądka, płuczemy usta i gardło w stanach zapalnych, ściągające, łagodzi ból zębów, napar łyżkę kłącza na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy2-3 dziennie przed jedzeniem po pół szklanki, żucie kłącza łagodzi ból zębów, składnik kosmetyków, likierów, podkładka do pieczenia chleba, zdobimy nim wnętrza domów na Zielone Świątki

Topola czarna drzewo o 15-30 m wysokości, kora ciemnobrunatna, luźna rozpostarta korona, szerokie liście, owoc to torebka otwierająca się 2 klapami, porasta brzegi wód, liściaste lasy, sadzona, pączki zbieramy wczesna wiosną gdy zaczynają pęcznieć po ścięciu gałęzi, suszymy pojedynczą warstwę w temp. do 30 st, pączki są moczopędne, napotne, odkażające, leczą stany zapalne dróg moczowych, skazę moczanową, zwiększają wydzielanie moczu, obniżają poziom kwasu moczowego we krwi, u osób w podeszłym wieku łagodzą przewlekłą chorobę reumatyczną, zewnętrznie przyspieszają gojenie, leczą stany zapalne skóry, żylaki odbytu, napar 15-30 g pączków na litr wrzątku lub wrzącego słodkiego wina, po 30 minutach cedzimy, pijemy 1-3 szklanki dziennie, zewnętrznie zmiażdżone pączki przykładamy do chorych miejsc, z drewna robi się zapałki, celulozę, używane jest w stolarstwie, odwar z pączków barwi wełnę na żółto

Tymianek uprawiany na południu Polski, inaczej przemarza, rośnie na leśnych polanach, wyrębach, w suchych rowach, siejemy nasionka do gruntu lub inspektu, ładnie pachnie ma małe lilioworóżowe kwiaty na szczycie owłosionej szarej łodygi, drobne liście mają podwinięte do góry brzegi, na początku kwitnienia ścinamy części szczytowe 5 cm nad ziemią, suszymy w przewiewnym miejscu, ziele jest wyksztuśne, ściągające, odkażające, pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach, ułatwia odksztuszanie, łagodzi napady kaszlu, leczy choroby górnych dróg oddechowych, zewnętrznie do płukania jamy ustnej i gardła w anginie, napar łyżka ziela na szklankę wrzątku, parzymy pod przykryciem 10 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po kieliszku lub płuczemy jamę ustną, napar z anyżem łyżka ziela tymianku i łyżeczka owoców anyżu na szklankę wrzątku, parzymy pod przykryciem 10 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po kieliszku lub płuczemy jamę ustną, przyprawa olejek aromatyzuje jedzenie i kosmetyki

Tysiącznik mała roślinka między, łąk, przydroży, ma małe różowe kwiateczki na szczycie łodygi, kwitnie od lipca do września, dwuletni, w 1 roku wydaje różyczkę liści, w 2 łodygę z małymi listkami, kwiaty i owoce, siejemy go zaraz po dojrzeniu nasion w słonecznym miejscu o średniej wilgotności, nasiona mieszamy z piaskiem, siejemy do wilgotnego, ugniecionego gruntu z próchnicą, nasion nie przysypujemy ziemią, tylko przykrywamy jedliną, by nie wywiał ich wiatr, w naturze chroniony, na początku kwitnienia zanim dolne liście zaczną żółknąć zbieramy ziele ścinając z różyczkami nad ziemią, suszymy i przechowujemy zawieszone w pęczkach, ziele zwiększa wydzielanie soków żołądkowych, śliny, zwiększa apetyt, krótkotrwale obniża ciśnienie krwi, leczy choroby żołądka z niedoborem soku żołądkowego, brak apetytu, pomocniczo kamicę żółciową, napar łyżka ziela na szklankę wrzątku, 10 minut parzymy pod przykryciem, cedzimy, pijemy szklankę 2 razy dziennie

Wierzby biała, krucha, pięciopręcikowa drzewa i krzewy z wilgotnych lasów, znad brzegów wód i przydroży, korę zbieramy kiedy tylko ruszą soki, ścinamy pędy o 2 cm średnicy z odciętych gałęzi, ściągamy korę, suszymy na słońcu, kora ma przeciwgorączkową salicylinę, jest przeciwreumatyczna, przeciwbólowa, odkażająca, ściągająca, leczy gorączkę, reumatyczne choroby, bóle stawów, mięśni, migrenę, bezsenność, nieżyty jelit, biegunki, zewnętrznie trudno gojące się rany, bakteryjne zakażenia skóry, nadmierne pocenie się nóg, odwar łyżka kory na szklankę wrzątku, gotujemy 10 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance lub do okładów,. Kąpieli stóp, odwar z malinami, po łyżce kory wierzby i owoców malin na szklankę wrzątku, gotujemy 10 minut, cedzimy, pijemy 2-5 razy dziennie po pół szklanki, gałązki wykorzystuje się w wikliniarstwie i koszykarstwie, łyko służy do wyrobu sznurów, odwary zależnie od wierzby barwią tkaniny na różne tkaniny

żywokost wysoka, szorstko owłosiona roślina, ma duże liście, dzwonkowate, zwisające, fioletowe, różowe lub białe kwiaty zebrane w sierpiki, rośnie na wilgotnych łąkach, brzegach wód, w rowach, jest uprawiany, wieloletni, lubi słońce i półcień, lekkie, bardzo urodzajne, wilgotne gleby, rozmnażamy z kawałków korzeni, sadzimy je na głębokości 5-7 cm, korzeń zbieramy wczesną wiosna lub jesienią, po wykopaniu myjemy, usuwamy nadgniłe, sczerniałe i uszkodzone korzenie, suszymy w temperaturze do 50 st, przechowujemy w suchym pokoju w półszczelnym opakowaniu, korzeń przyspiesza gojenie i ziarninowanie ran, zwiększa liczbę białych krwinek, osłania śluzówkę oskrzeli, leczy choroby układu pokarmowego-owrzodzenia żołądka, jelit, górnych dróg oddechowych, uporczywy kaszel, zewnętrznie owrzodzenia skóry, źle gojące się rany, oparzenia, odmrożenia, pomocniczo zapalenie szpiku, odwar łyżeczka sproszkowanych korzeni na szklankę wody, gotujemy 15 minut, pijemy 3-5 razy dziennie po pół szklanki, odwar do użytku zewnętrznego 2 łyżki korzeni na pół szklanki wrzątku, zagotowujemy, zawijamy w płótno, przykładamy na chore miejsca,m zmieniamy okład 2 razy dziennie, młode pędy i liście są jadalne, cenna pasza dla bydła, u młodego bydła pobudza wzrost

Na podstawie książki Zioła i ich zastosowanie Barbary Kluźnickiej i Marii Dziak Państwowego Związku Wydawnictw Lekarskich, 1979 r,

Anyż biedrzeniec ma do 50 cm wysokości, zebrane w baldachy kwiaty, kwitnie w lipcu, owocuje w sierpniu, ma szarozielone owoce, lubi ciepłe, osłonięte od wiatru miejsca, żyzne, pulchne gleby, nasiona siejemy w kwietniu, rano zbieramy pokryte rosą ziele, suszymy na strychu w snopkach, wymłócamy nasiona, dosuszamy w suchych, przewiewnych miejscach przesypując często, przechowujemy w suchych miejscach w papierowych torebkach, owoce są wyksztuśne, wiatropędne, rozkurczające, na przewlekłe nieżyty oskrzeli, gardła, suchy kaszel, astmę, zaparcia z bólami brzucha, wzdęcia, bóle migrenowe, u dzieli wiatropędny, u kobiet mlekopędny, napar łyżka stołowa dobrze wysuszonych, sproszkowanych nasion na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie pół szklanki naparu na kolki u dzieci napój na mleko po łyżeczce kilka razy dziennie, powidła 1-2 łyżki wysuszonych, sproszkowanych nasion z miodem lub syropem, 2 razy dziennie po łyżce

Babki wąskolistna, lancetowata i szerokolistna, wielka, pospolita, lancetowata ma gładkie, wąskie, ciemnozielone liście różyczki, szerokolistna szerokie i błyszczące, kwiaty są brunatne zebrane w kłosy na długiej sztywnej łodyżce, babki rosną na polach, łąkach, pastwiskach, przydrożach, brzegach rzek, piaskach, polach, wąskolistną zbieramy od maja do sierpnia w czasie kwitnienia, liście zrywamy z ogonkami tuż przy ziemi, suszymy w cieniu, w przewiewnym miejscu w 40 st. suszymy cienka warstwą, bo się zaparzają i ciemnieją, liście maja garbniki, flawonoidy, witaminę C, biogeny, przeciwzapalna, bakteriostatyczna, wyksztuśna, pobudza wydzielanie soków żołądkowych, osłania przy wrzodach żołądka, dwunastnicy, zapaleniach śluzówki układu pokarmowego, na rany, odmrożenia, oparzenia, trudno gojące się rany, owrzodzenia, ukąszenia owadów, czyraki, odwar pomaga na zapalenie spojówek, napar łyżka stołowa liści na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie z miodem jako lek osłonowy na układ pokarmowy, napar z biedrzeńcem łyżka liści babki i korzenia biedrzeńca na szklankę wrzątku, po 15 minutach cedzimy, dodajemy miód, pijemy łyżkę 3 razy dziennie jako lek wyksztuśny, napar z dodatkiem bobrka trójlistnego łyżka liści babki i łyżka liści bobrka na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie przed jedzeniem pół szklanki, sok ze świeżych liści liście myjemy, suszymy na płótnie, tniemy, wyciskamy sok, 5 części soku na 1 część miodu pijemy lub dodajemy do zup, herbat, soku, gotowany z miodem w proporcji 1:1 można przechowywać w szczelnych naczyniach w chłodnym miejscu, okłady z liści myjemy je przegotowana chłodną wodą, przykładamy na chore miejsca całe lub miażdżone, młode liście można jeść surowe i gotowane, w kuracjach wiosennych z mniszkiem i pokrzywą

Berberys ciernisty krzew o żółtych pachnących kwiatach, owoce to podłużne czerwone jagody, rdza zbożowa daje na spodzie liści pomarańczowe plamki, owoce zbieramy we wrześniu przed pełnym dojrzeniem, zrywamy bez szypułek, suszymy w cieple lub na słońcu w przewiewnym miejscu, sczerniałe wyrzucamy, zostawiamy czerwone, przechowujemy w szczelnych suchych pudełkach, kora z korzeni i korzenie leczą choroby układu pokarmowego, owoce mają witaminę C, odkażają jelita, wg Świętej Hildegardy leczy choroby wątroby, leczy zaburzenia trawienia, kamicę żółciową i moczanowa, polecany seniorom, brak apetytu, długotrwałe spożywanie może uszkodzić serce, wątrobę, trzustkę, napar z kory lub korzeni łyżeczkę do herbaty surowca zalewamy szklanką wrzątku, parzymy pod przykryciem 10 minut, cedzimy, pijemy 1-2 razy dziennie szklankę przed jedzeniem, napar z owoców pijemy kilka razy dziennie na uzupełnienie witamin, pokarm ptaków

Bez czarny osiąga kilka m, ma pachnące drobne, kremowe, długoszypułkowe kwiaty w baldachogronach, kora szara z brodawkami, na przekroju gąbczasty rdzeń, owoce ciemnofioletowe, słodkie, bez rośnie w zaroślach, na skrajach lasów, rumowiskach, ptaki jedzą owoce, wydalają nasiona, sadzimy przez odkłady lub sadzonki w ogrodach, owocom wypłukujemy nasionka, kwitnie od maja do początku czerwca, rankiem zaraz po rozwinięciu zbieramy kwiaty, zerwane kwiatostany luźno układamy w koszyku, suszymy nawleczone na sznurek rozwieszone w cieniu w przewiewnym miejscu, dosuszamy w słońcu lub w cieniu w cieple, odrywamy szypułki, trzymamy w szczelnych woreczkach, dojrzałe, ciemnofioletowe owoce zbieramy ścinając całe baldachy, niedojrzałe odrywamy, suszymy w piecu pilnując by ich nie przypalić, odrywamy szypułki, trzymamy w worku, kwiaty są napotne, maja biogeny, rutynę, cholinę, kwasy organiczne są napotne i moczopędne, owoce kwasy organiczne, karotenoidy, witaminę C, z gr B, garbniki, są napotne, moczopędne, przeczyszczające, bez leczy przeziębienia, gorączki, grypę, anginę, u dzieci i seniorów leczy choroby nerek, reumatyzm, powidła poprawiają metabolizm i są przeciwbiegunkowe, zewnętrznie na wypryski skórne, zapalenie gardła, jamy ustnej, dziąseł, odmrożenia, oparzenia, rany, zapalenie skóry i spojówek, napar z kwiatów łyżka kwiatów na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 3-4 razy dziennie po szklance jako lek moczopędny i napotny, napar z dodatkiem kwiatów lipy po łyżce kwiatów bzu i lipy zalewamy szklanką wrzątku, parzymy 15 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy co 2 godziny po pół szklanki, zagęszczony odwar z owoców 4 łyżki owoców gotujemy w szklance wody przez 15 minut, cedzimy, pijemy 1-2 szklankę dziennie na bóle newralgiczne, powidła owoce gotujemy z miodem lub cukrem, najlepiej same, domiadzamy chłodne, łyżkę rozpuszczamy w szklance ciepłej wody, pijemy przy biegunkach i złej przemianie materii, inhalacje przy przewlekłych katarach wdychamy pary naparu, napój 5 dużych kwiatostanów, 0,5 kg cukru i jedna pokrojona cytryna na 5 l wody, przykrywamy, zostawiamy na 8 dni, cedzimy, trzeba szybko zużyć, kuracja wiosenna przez 2-4 tygodnie pijemy szklankę słabej herbaty z liści bzu, z owoców są konfitury, powidła, soki, kompoty, można robić konfitury z malinami i porzeczkami, kwiaty można jeść w cieście naleśnikowym, owoce to pokarm dla ptaków

Biedrzeniec mniejszy i większy trwałe pachnące rośliny, mają białe lub różowe kwiaty zebrane w baldachy, mniejszy ma 50 cm wysokości, większy metr, rosną w rowach, na nasypach kolejowych, miedzach, polach, zaroślach, kwitną od czerwca do września, korzenie zbieramy jesienią lub wczesną wiosną, wykopujemy rośliny, czyścimy korzenie, suszymy w cieple, trzymamy w szczelnych opakowaniach, łatwo wilgotnieje, przeciwkaszlowy, moczopędny, rozkurczowy, leczy przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych, krtani, gardła, oskrzeli, astmę, choroby układu pokarmowego, wątroby, przewlekłe nieżyty żołądka, jelit, pęcherza, dróg moczowych, kamicę nerkową, nalewka rozszerza mięśniówkę naczyń krwionośnych, zmniejsza napięcie mięśni gładkich, okład na rany, odwar z korzeni łyżka stołowa sproszkowanego korzenia na 2 szklanki zimnej wody, gotujemy 20 minut, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie po szklance, napar z podbiałem łyżka stołowa korzeni i łyżeczka podbiału na szklankę wrzątku, pijemy 3-5 razy dziennie po pół szklanki na wyksztuszenie

Bobrek tworzy kępy i zarośla na torfowiskach, mokrych łąkach, bagnach, nad brzegami rzek i stawów, zagrożony wyginięciem, ma skórzaste, ciemnozielone, trójdzielne liście na długich ogonkach, białoróżowe kwiaty zebrane w grona na szczytach łodygi, pierwszy raz zbieramy liście w maju i czerwcu przed koszeniem łąk, drugi raz pod koniec lata, zbieramy zdrowe liście bez rdzy, ogonków, suszymy w cieniu cienką warstwą, słabo wysuszone gniją, przechowujemy w półszczelnym pojemniku w suchym, przewiewnym pokoju, można używać uprawiany obom zbiorników wodnych, nasiona zbieramy zaraz po dojrzeniu, rozmnażamy przez siew, liście pobudzają apetyt, wspomagają wydzielanie soków trawiennych, żółci, polecany przy chorobach wątroby, wzmacnia, przeciwastmatyczny, napar łyżka liści na szklankę wrzątku, doprowadzamy do wrzenia, gotujemy 20 minut, cedzimy, pijemy pół szklanki pół godziny przed jedzeniem

Borówka brusznica ma czerwone, cierpkie, kwaskowate owoce, bagienna ma czarne owoce, drobna krzewinka z owalnymi, stale zielonymi liśćmi, białoróżowe kwiaty, owoce to czerwone, kwaśne, w środku białe jagody, rośnie w lasach sosnowych, na wrzosowiskach, w zaroślach, liście zbieramy jesienią, czyścimy, suszymy cienka warstwą w cieniu w przewiewnym miejscu, usuwamy sczerniałe liście, owoce zbieramy jesienią, liście odkażają pęcherz i drogi moczowe, są moczopędne, ściągające, leczą choroby nerek, pęcherza, dróg moczowych, nieżyty żołądka, jelit, biegunki, obniżają ciśnienie, odwar łyżka liści na szklankę wrzątku, gotujemy pół godziny, cedzimy, pijemy szklankę 2-3 razy dziennie, odwar z dodatkiem dzięgla łyżkę liści brusznicy i łyżeczkę korzeni dzięgla na szklankę wrzątku, gotujemy 30 minut, cedzimy, pijemy szklankę 1-2 razy dziennie, może powodować ból żołądka, garbniki podrażniają układ pokarmowy

Bratek ma 10-20 cm, fiołek trójbarwny ma małe, żółtofioletowe kwiaty przypominają bratki ogrodowe, bratek polny ma żółtawobiałe, mniejsze kwiaty, bratki to chwasty polne, rosną na polach, ugorach, przydrożach, łąkach, brzegach lasów, są 1-2-letnie, kwitną od maja do października, raz zbieramy w maju i czerwcu, 2 raz jesienią, ścinamy zielone, stojące części rośliny, od razu suszymy w cieniu w przewiewnych miejscach w słoneczny dzień, w deszcz suszymy ogrzewanym pokoju, odsiewamy nasiona, usuwamy żółte liści,trzymamy w suchym miejscu w worku, napotny, ziele leczy choroby oskrzeli, suchy kaszel, moczopędne, leczy obrzęki skąpomocz, nadciśnienie, miażdżycę, osłabienie mięśnia sercowego, napar łyżka ziela na szklankę wrzątku, gotujemy 10 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie szklankę, można dodać łyżkę miodu lub syropu, napar z dodatkiem bzu łyżka ziela i łyżeczka kwiatów bzu na na 2 szklanki wrzątku, parzymy 1o minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance jako lek napotny

Brzoza brodawkowata ma zwisające gałęzie, rośnie na suchych, piaszczystych glebach, omszona jest mniejsza, ma wzniesione gałęzie, rośnie nad brzegami rzek, strumieni, torfowiskach na wilgotnych glebach ma mniejsze, grubsze, okrąglejsze liście spodem owłosione, zbieramy liście brzóz, młode lepkie zbieramy wczesna wiosną, zimą pączki, suszymy w 35 st cienką warstwę bez przewracania, dawniej na chore stawy przykładano świeże liście, na rany cienką warstwę kory, liście i pąki leczą kamicę nerkową, skazę moczanową, nie drażnią nerek, ograniczają wydalanie białka z moczem, napar pączków pobudza wydzielanie żółci, leczy białkomocz, sok z brzozy pomaga w kamicy nerkowej, pęcherzowej i wzmacnia, napar z liści łyżka liści na szklankę wrzątku parzona 5 minut pod przykryciem, odcedzona pita po szklance 2 razy dziennie, napar z bzem łyżeczka kwiatów bzu, łyżka liści brzozy na szklankę wrzątku parzona 5 minut pod przykryciem, odcedzona pita po szklance 2 razy dziennie, napar z pączków łyżka pączków na szklankę wrzątku parzona 5 minut pod przykryciem, odcedzona pita po szklance 2 razy dziennie, sok z brzozy, bzowina, oskoła 40-50 kropi ze spirytusem na szklankę wody 3-4 razy dziennie, gałęzie i kora używane są w wikliniarstwie, koszykarstwie, liście barwią bawełnę, z kory pozyskuje się dziegieć, liście to pasza dla zwierząt

Bylica piołun gorzka, wonna roślina, drobne, jasnożółte kwiaty, filcowate liście wierzchem szarozielone, spodem białawe, rośnie na przydrożach, nieużytkach, polanach, zrębach, liście i młode pędy ścinamy przy ziemi, suszymy w cieniu często poruszając, ziele pomaga wydzielanie soku żołądkowego, żółci, moczu, krwi miesięcznej, wzmacnia, leczy bezsokowość, bezkwaśność i choroby żołądka, niestrawność, choroby wątroby z mniejszym wydzielaniem żółci, wyciąg leczy wszy i świerzbie, nie stosujemy w ciąży, za duża dawka truje, napar 1 łyżeczka ziela na szklankę wrzątku, cedzimy po 10 minutach, pijemy łyżkę co 2 godziny, przyprawa wódek i likierów, wina

Cebula ostra czerwona żytawska i łagodna, duża, biała moderska, lek na rany i owrzodzenia, warzywo ma witaminy B, E, K, PP, prowitaminę A, obniża ciśnienie krwi, leczy nadciśnienie, zapalenie oskrzeli, koklusz, astmę, zaburzenia układu pokarmowego, zewnętrznie rany, owrzodzenia, czyraki, ropnie, zapobiega chorobie górskiej, miazga do okładów mielona lub tarta cebula rozłożona na gazie, przykładana na miejsca objęte reumatyzmem, daje zaczerwienienie skóry, na rany, czyraki, ropnie dajemy pieczoną w piecyku, syrop, cebule mieszamy z miodem lub syropem, podgrzewamy, wyciskamy przez płótno, pijemy łyżkę 3-5 razy dziennie, dzieci łyżeczkę do herbaty, sok z cebuli dobrze pokrojoną zasypujemy cukrem, odstawiamy w cieple na kilka godzin, sok przeciskamy przez płótno, łyżka 2-4 razy dziennie

Chaber rośnie w zbożach, na miedzach, ugorach, ma błękitne rurkowe i języczkowe kwiaty zebrane w koszyczki, zbieramy je w okresie kwitnienia, płatki muszą być stojące, nie rozchylone ani zwisające, po zerwaniu, wyrywamy pojedyncze kwiaty, układamy luźno w koszyczkach, nie ugniatamy, suszymy w przewiewnym pokoju, od razu suche szczelnie pakujemy, kwiaty są moczopędne, żółciopędne, przeciwzapalne, obecność kwasu pruskiego szkodzi tylko zwierzętom jedzącym paszę z bławatkami, ludzie nie zjedzą odpowiednio dużo kwiatów, by się zatruć, lek moczopędny w chorobach nerek i dróg moczowych, obrzęki, lek przeciwzapalny, zewnątrz płukanki i okłady w zapaleniu spojówek i błon śluzowych, w medycynie ludowej na choroby wątroby i złą przemianę materii, napar z kwiatów 2 łyżki kwiatów na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po pół szklanki przed jedzeniem, z dodatkiem świetlika 40 g kwiatów bławatka i 30 g ziela świetlika mieszamy, 2 łyżki ziół na szklankę wrzątku parzymy 10 minut, cedzimy, na okłady na podrażnione oczy, miododajny, używany do wyrobu kadzideł i barwników

Chmiel pnącze okręcające się wokół drzew i krzewów, kwitnie od lipa do września, pędy mają kilkanaście m, owocostan to zwisająca szyszka, która żółknie i brązowieje, ma czerwone gruczoły, rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach, rozmnażamy wiosną z korzeni, szyszki zbieramy dojrzałe, żółtozielone, cienką warstwą suszymy w suchym i przewiewnym miejscu, odsiewamy pył, trzymamy w szczelnie zamkniętych naczyniach, dojrzałe szyszki i gruczoły są uspokajające, antyseptyczne, pobudzają czynność żołądka, wygaszają libido, z szyszek robi się piwo, lek uspokajający w stanach pobudzenia, stresu, bezsenności, nadmiernej pobudliwości płciowej, osłabieniu, bakteriobójczy, bakteriostatyczny, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, napar z szyszek łyżeczka szyszek na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, pijemy 203 razy dziennie po szklance, z dodatkiem kozłka po łyżce szyszek i korzenia kozłka na szklankę wrzątku, gotujemy, cedzimy, pijemy 1-2 razy dziennie po szklance, dobre są kąpiele na bazie szyszek, łodygi stosuje się w wikliniarstwie

Chrzan rozmnażamy przez korzenie pocięte na 1 cm kawałki sadzone jesienią lub wiosną, przeciwreumatyczny, drażniący, bakteriobójczy, sok z korzenia chrzanu z dodatkiem amoniaku w proporcji 4:1 wcierano w stawy z obrzękiem reumatycznym i w zapaleniu ścięgien, pomaga w chorobach wątroby, dróg żółciowych, bólach, stawów, mięśni, nadwyrężeniu ścięgien, syrop do 10 dkg utartego świeżego chrzanu wlewamy pół szklanki przegotowanej wystudzonej wody, odstawiamy na pół godziny pod przykryciem, sok wyciskamy przez płótno, dodajemy 10 dkg syropu lub miodu, 3 razy dziennie po łyżce, dzieci po łyżeczce, okłady z miazgi świeży chrzan trzemy, okładamy chore miejsca miazgą, powoduje pieczenie, po okładzie wycieramy się, smarujemy wazeliną lub tranem, nalewka 10 dkg korzenia na szklankę wódki, odstawiamy na tydzień, cedzimy, przeciskamy przez gęste płótno, nacieramy chore miejsca, przyprawa do mięs, odkaża gardło, zatoki i jamę ustną, sok w mleku zapobiega kwaśnieniu

Cykoria wieloletnia bylina o wzniesionej łodydze, rozeta liści, łodygowe lancetowate, ostro ząbkowane, kwiaty to niebieskie koszyczki, kwitnie od czerwca do października, rośnie na miedzach, pastwiskach, przydrożach o podłożu kamienistym i piaszczystym, rozmnażamy przez siew lub pocięte kawałki korzeni, korzeń zbieramy z dzikiego stanu późną jesienią, korzenie są żółciopędne, moczopędne, wspomagają wydzielanie soku żołądkowego, leczy bezkwaśność, bezsenność, niedostateczne wydzielanie żółci, nieżyty układu żołądkowego, napar z korzenia 6 łyżek sproszkowanego korzenia na 2 szklanki wrzątku, cedzimy po 15 minutach, pijemy pół szklanki 2-3 razy dziennie, dodatek kory kruszyny, liści mięty, ziela krwawnika wzmacnia wydzielanie żółci, dodatek skrzypu, rdestu ptasiego i korzenia wilżyny jest moczopędny

Czernica tworzy jagodniki w lasach, krzewinka ma niebieskie granatowoczarne jagody z woskowym nalotem,czerwone w środku, jagody zbieramy dojrzałe, układamy w koszykach wysłanych liśćmi, suszymy na słońcu, potem w pomieszczeniach w 60 st, za ciepło się przypali, za zimno spleśnieje, suchym odsiewamy zanieczyszczenia, trzymamy w płóciennych woreczkach wypełnionych papierem, liście zbieramy w czasie kwitnienia od maja lub przed kwitnieniem, suszymy i przechowujemy jak jagody, owoce i liście mają sacharozę, kwasy owocowe, pektyny, garbniki, są przeciwbiegunkowe, ściągające, lekko moczopędne, leczą nieżyty jelit i żołądka, zapalenia dróg moczowych, pęcherza,biegunki, owsiki, zapalenie gardła, jamy ustnej, owrzodzenia dziąseł, liście pomocniczo w cukrzycy, napar z owoców łyżka jagód na szklankę wrzątku gotujemy, cedzimy, pijemy 2-5 razy dziennie po pół łyżki, napar z liści 4 łyżki na pół l wrzątku, gotujemy, cedzimy, pijemy 2-3 szklanki dziennie, napar z jagód z szałwią 2 łyżki jagód, łyżka szałwii na szklankę wrzątku, gotujemy, płuczemy i robimy okłady, owoce są jadalne na surowo i w przetworach

Czosnek przyprawa, świeże ząbki maja witaminę C, związki siarki są bakteriobójcze, obniżają ciśnienie, zwiększają wydzielanie soków trawiennych, niszczy bakterie w układzie pokarmowym, leczy biegunki, wzdęcia, przewlekłe nieżyty żołądka i jelit, stany spastyczne, nieżyty oskrzeli gardła, astmę, miażdżycę, opóźnia starzenie, lewatywa leczy owsiki, okłady rany, żylaki, czyraki, odmrożenia, oparzenia, owrzodzenia, grzybice skóry, nalewka spirytusowa na reumatyzm, przetwory dobre dla dzieci i seniorów, nalewka 10 dkg utartych ząbków na szklankę spirytusu, odstawiamy na tydzień, przeciskamy przez płótno, można na 2 części nalewki dodać część kropli miętowych, pijemy 20 kropli 3-5 razy dziennie, napar 2-4 ząbki siekamy zalewamy gorącym mlekiem, przez 3-4 tygodnie pijemy codziennie na noc jako wzmocnienie i w przewlekłych nieżytach dróg oddechowych, miazga 1-3 ząbki trzemy z pietruszką lub selerem i masłem do smarowania chleba, miazga do użytku zewnętrznego 10 dkg czosnku trzemy i przykładamy na chore miejsca, lewatywa łyżeczka nalewki na szklankę letniej wody, robimy na noc przez 3-4 dni na robaki jelitowe

Dąb szypułkowy i bezszypułkowy mają kilkadziesiąt m z młodych drzew wiosną zbieramy korę w czasie przerzedzania lasów, powinna mieć kształt rurki, nacinamy poprzecznie co 20-30 cm korę i łączymy nacięcia podłużnym wtedy odchodzi, żołędzie to surowiec na kawę, zupę, odpowiednio przyrządzone są jadalne, kora jest ściągająca, leczy wieże odmrożenia i liszaje, nieżyty żołądka, jelit, biegunki, zmniejsza stany zapalne w układzie pokarmowym, przeciwbakteryjny w chorobach nerek, pęcherza, nadmiernym krwawieniu miesiączkowym, odwar do płukania i przemywań stanów zapalnych gardła, dziąseł, żylaków odbytu, upławach, oparzeniach, odmrożeniach, krwotokach zewnętrznych, odwar łyżka kory na szklankę zimnej wody, gotujemy 10 minut, cedzimy, pijemy 1-3 razy dziennie po pół szklanki i do płukanek, przemywań, odwarów, odwar do kąpieli z 5 łyżek kory, na litr wody pół litra odwaru, na choroby skóry i hemoroidy, można dodać rumianek, żołędzie to dodatek do karmy dla świń, kora wykorzystywana w garbarstwie, drewno w budownictwie

Drapacz podobny do ostu, ma 1 m wysokości, łepka kłująca łodyga, na szczytach gałązek są pojedyncze koszyczki, zbieramy w czasie kwitnienia w lipcu i sierpniu, zdrewniałe części wyrzucamy, suszymy liście i kwiaty w suchych przewiewnych miejscach, ziele, liście i szczyty pędów kwiatowych pobudzają apetyt, wydzielanie soków żołądkowych, zmniejszają fermentacje w jelitach, uzupełnia biogeny w czasie rekonwalescencji, polecany dla dzieci i seniorów, napar 2 łyżki dobrze rozdrobnionego ziela na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut, cedzimy, 2-3 razy dziennie pijemy między posiłkami pół szklanki na wzmocnienie, poprawę przemiany materii, napar z dodatkiem rumianku 10 części ziela drapacza na 1 część kwiatów rumianku mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, parzymy 15 minut, cedzimy, dodajemy łyżkę miodu, pijemy przed jedzeniem na apetyt

Dziewanna wysoka do 2 m roślina ma białożółte włoski, rośnie na piaszczystych słonecznych miejscach, skrajach lasów, przydrożach, łąkach, dwuletnia, w 1 roku wypuszcza duże, szerokie, gęsto owłosione liście, w 2 złocistożółte kwiaty zebrane w górze łodygi w kwiatostany, pachnie miodem, ozdobna roślina lubi słońce, suche miejsca, każdą glebę, woli żyzne, nasiona wysiewamy na ziemię i dociskamy, kwiaty zbieramy w pogodne, suche dni po obeschnięciu rosy,wyskubujemy płatki, układamy w koszu, suszymy od razu po przyniesieniu cienką warstwą w ciemności, nie poruszamy, trzymamy w szczelnych pudłach ubite w suchym i ciemnym miejscu, kwiaty są wyksztuśne, przeciwskurczowe, osłaniające, rozpuszczają śluz w oskrzelach, z miodem lek przeciwkaszlowy, leczy choroby dróg oddechowych, kaszel, chrypkę, astmę oddechową, kolkę żołądkową i jelitową, zewnętrznie stłuczenia, odmrożenia, oparzenia, pryszcze, krosty, nerwobóle, napar łyżka kwiatów n szklankę wrzątku, gotujemy, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po pół szklanki, można dodać ziela rumianku lub liści malwy, odwar 4-8 łyżek kwiatów na 2 szklanki zimnej wody gotujemy 30 minut, cedzimy, przykładamy na chore miejsca, jeśli kwiaty są duże i pokrywają łodygę od góry do dołu zima będzie śnieżna i mroźna, jeśli małe i rzadkie zima będzie łagodna

Dzięgiel roślina dwuletnia lub bylina ma krótki, gruby, rozgałęziony korzeń, łodyga osiąga 1 m, liście są duże, kwiaty drobne, zielonkawe w kulistych baldachach,podobny do dzięgla leśnego żyjącego w ;asach i zaroślach, siejemy go po zbiorze nasion pod koniec lipca, na początku sierpnia w rozsadniku lub inspekcie, do gruntu przesadzamy po wzejściu, można pociąć łodygę, która da odrosty korzeniowe, lubi żyzną, głęboką, wilgotną ziemię, słońce i półcień, korzenie z posadzonej rok temu rośliny kopiemy jesienią lub wiosną przed kwitnieniem, jesienią ścinamy ok 10 cm nad ziemią ziele na paszę dla bydła,korzenie myjemy, tniemy wzdłuż, suszymy w 35 st lub na słońce, potem dosuszamy w 35 st, trzymamy w szczelnie zamykanych puszkach, sok może uczulać, korzeń reguluje trawienie, uspokaja, wiatropędny, leczy wyczerpanie nerwowe, nadpobudliwość, nerwowość, bóle głowy, osłabienie, zaburzenia układu pokarmowego, biegunki, zaparcia, choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, otępienie starcze, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, na brak apetytu i niekwaśność u dzieci, pomaga osobom palącym, odwar łyżka rozdrobnionych korzeni na szklankę zimnej wody, gotujemy 20 minut, uzupełniamy wodę, cedzimy, pijemy pół szklanki między posiłkami jak lek żołądkowy, po posiłkach wiatropędny i przed snem, można połączyć z koprem i kminkiem, wcierany w skórę olejek dzięglowy znieczula, łagodzi bóle mięśni i nerwobóle, młode listki są jadalne, ogonki korzeni dekorują torty i są do wyrobu likierów, z łodyg robi się konfitury

Dziurawiec ma żółte kwiatki, potarte wydzielają czerwony sok stąd krewka Matki Boskiej, zakwita ok, 24 czerwca, stąd ziele świętojańskie, na liściach są dziurkowate gruczołki, silna, naga łodyga , żółte czarnokropkowane kwiaty z żółtymi gruczołkami, rośnie w lasach liściastych i mieszanych, na nasłonecznionych polanach, łąkach, ugorach, wzgórzach, zbieramy młode, kwitnące pędy z pączkami, ścinamy w połowie wysokości, czyścimy, suszymy cienką warstwą w cienistym, przewiewnym miejscu, raz zbieramy od czerwca do połowy lipca, drugi w końcu sierpnia, ścięte rośliny odbiją, ziele jest rozkurczające, ściągające, żołądkowe, moczopędne, uspokajające, przyspiesza gojenie się ran, leczy choroby wątroby, przewodu pokarmowego, nieżyt żołądka, jelit, złe trawienie, niedokwaśność, zapalenia dróg żółciowych, skurcze dróg żółciowych i układu trawiennego, kamicę żółciową, wyczerpanie nerwowe, nerwobóle, bezsenność, bóle głowy, ściągający i przeciwzapalny na śluzówkę układu pokarmowego, zmniejsza bóle miesiączkowe, poprawia regenerację nerwów, leczy ich uszkodzenia, porażenia, zewnętrznie kwiaty leczą trudno gojące się rany, są przeciwzapalne, ściągające, odkażające, olej 1 część kwiatów i pąków, 1 część spirytusu i 5 części oleju lub oliwy gotujemy, po wyparowaniu płynu cedzimy czerwony olej przez gazę i przesączamy przez watę do okładów, napar z dodatkiem mięty łyżka kwiatów i łyżeczka mięty na szklankę wrzątku parzymy pół godziny pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, nalewka 10 dkg kwiatów, pąków, liści zalewamy pół l spirytusu, po tygodniu cedzimy, przeciskamy przez gazę, pijemy 2 razy dziennie po łyżeczce na pół szklanki wody lub mleka, może uczulać na słońce

glistnik łodyga po przekrojeniu wydziela mleczny pomarańczowy sok, wiosną pojawia się rozeta liści, potem łodyga z żółtymi kwiatami, po przekwitnięciu są owoce strąki, pojawiają się nowe pędy kwiatowe, kwitnie od kwietnia do października, odlotu jaskółek, rośnie w krzakach, ogrodach, zaroślach, rumowiskach, w cienistych, wilgotnych miejscach, zbieramy w czasie kwitnienia z korzeniami, suszymy w 30 st, nie wolno go obracać w czasie suszenia, jest kruchy, sok barwi ręce i ubranie, ziele i korzeń są rozkurczające, żółciopędne, uspokajające, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, znieczula w bólach wątrobowych w kamicy żółciowej, wrzodach żołądka, kamicy nerkowej, bolesnych miesiączkach, sok niszczy kurzajki, duże dawki podrażniają jamę ustną, przełyk i układ pokarmowy, odwar 0,5 łyżki ziela na szklankę wody w temperaturze pokojowej, mieszamy, gotujemy pod przykryciem pół godziny bez wrzenia, cedzimy, 3 razy dziennie pijemy łyżkę, odwar z dodatkiem mięty po łyżce glistnika i liści mięty,na szklankę wody w temperaturze pokojowej, mieszamy, gotujemy pod przykryciem pół godziny bez wrzenia, cedzimy, pijemy łyżkę 2-3 razy dziennie, dym z glistnika odstrasza komary i muchy, glistnik stosujemy pod kontrolą lekarza

Głóg pospolity babicha, dwuszyjkowy i jednoszyjkowy, głogi mają kilka metrów, białe kwiaty, czerwone owoce, rosną w zaroślach, na brzegach lasów, w ogrodach tworzą żywopłoty, w pełni dojrzałe owoce zbieramy jesienią, we wrześniu i październiku, niedojrzałe, zepsute wyrzucamy, odrywamy szypułki, kwiaty zbieramy w rozkwicie, suszymy na powietrzu lub w suszarniach, leczy choroby serca, nadciśnienie, podagrę, owoce i kwiatostany z liśćmi są moczopędne, nasercowe, uspokajające, rozkurczające, polecane seniorom, owoce mają witaminę B1, leczą kołatanie serca, starcze zmiany serca, przedwczesne skurcze serca, miażdżycę, bezsenność, nadpobudliwość nerwową, napar łagodzi reumatyzm, bóle mięśni i stawów, nalewka rozszerza naczynia krwionośne, chroni przed atakami dusznicy bolesnej, odwar łyżeczka ziół na pół szklanki wody w temp. Pokojowej, mieszamy, pół godziny ogrzewamy pod przykryciem bez wrzenia, cedzimy, pijemy szklankę 2 razy dziennie, owoce to dodatek do dżemów, marmolad, win, robi się z nich syropy, kisiele, galaretki, wódki, zastępstwo herbaty i kawy, głóg używamy pod kontrolą lekarza, pokarm ptaków

Gorczyca jasna, chwast przydrożny, ma szorstko owłosioną łodygę, żółte kwiaty, żółte nasiona i łuszczyny z dzióbkami na szypułkach, nasiona są osłaniające, powlekające, przeciwzapalne, przeczyszczające, leczy choroby układu pokarmowego, stany zapalne żołądka i jelit, zaparcia, wrzody żołądka i dwunastnicy, zaburzenia trawienia, zapalenie migdałków i gardła, nie stosujemy w czasie ostrych stanów zapalnych układu pokarmowego i nie robimy drażniących goryczników, kleik2 łyżeczki nasion na szklankę przegotowanej wody zostawiamy na noc, pijemy 3 razy dziennie jako lek powlekający, osłaniający, nasiona wcześniej miażdżymy na przeczyszczenie, gorczyca czarna ma mniejsze nasiona, leczy zewnętrznie, reumatyzm, bóle mięśni i stawów

Jałowiec krzew do 10 m wysokości, lubi jałowe zakwaszone gleby w poszyciach lasów, nieużytkach, pastwiskach, ma niebieskie szyszkojagody, najpierw są zielone, w 2 roku jesienią niebieskie, owoce zbieramy od października do marca, na płachtę strzepujemy owoce i igły, suszymy je cienką warstwą w suchym, ciemnym, przewiewnym miejscu, można dosuszyć w cieple, trzeba robić przerwy w leczeniu, niewskazany w ciąży i w zapaleniu dróg moczowych, owoce są moczopędne, żółciopędne, leczą zaburzenia trawienia, olejek odkaża, lek moczopędny, zwiększa filtrację nerek, leczy obrzęki na tle nerkowym i krążeniowy, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i żółci, pobudza perystaltykę, olejek leczy reumatyzm i nerwobóle, odwar łyżka owoców na szklankę wody w temperaturze pokojowej, mieszamy, pół godziny ogrzewamy bez wrzenia, cedzimy, pijemy łyżkę 3 razy dziennie, wino tłuczemy 60 g owoców, zalewamy litrem wina, ogrzewamy do wrzenia, zostawiamy 3 dni do zmacerowania, przelewamy do butelki, rano na czczo pijemy szklankę moczopędnego płynu, , kąpiele gotujemy 2 kg młodych gałęzi z garścią owoców, płyn dodajemy do kąpieli na reumatyzm, podagrę i wypryski, można jeść codziennie od owoce od 4 do 15 zwiększając codziennie o 1 potem zmniejszając do 4, powidła, tłuczemy świeże owoce bez uszkodzenia pestek, zalewamy je wodą do zakrycia, gotujemy pół godziny na wolnym ogniu, cedzimy przez płótno, płyn smażymy do konsystencji miodu, można dodać cukru, łyżka na 2 łyżki miodu lub wina po jedzeniu lub na noc suszone i palone jak kawa owoce na podagrę były stosowane, konfitura ze smażonych z cukrem młodych wierzchołków pędów była stosowana na astmę, gałązki z owocami święci się na Matki Boskiej Zielnej, do celów obrzędowych robiono z niego piwo, podstawa ginu

Jarzębina krzew lub drzewo, rośnie w lasach, zaroślach, ozdobna roślina, korale zbieramy dojrzałe w październiku lub po przymrozkach, żółte odrzucamy zrywamy czerwone, suszymy w cieple cienką warstwę, wolno schną, suche oczyszczamy z liści i zanieczyszczeń, trzymamy w woreczkach w suchych miejscach, łatwo chłonie wilgoć, owoce maja kwasy organiczne, witaminę C, karotenoidy, pektyny, antocyjany, cukry, garbniki, są moczopędne, przeciwbiegunkowe, leczą zmniejszone wydzielanie moczu w chorobach nerek, nieżyt żołądka, podrażnienie pęcherzyka żółciowego, odwar leczy biegunki, suszone leczą, surowe są trujące, gotowane lub mrożone jadalne, odwar 2 łyżki rozdrobnionych owoców na 3 szklanki wody w temperaturze pokojowej, mieszamy, zostawiamy w stanie wrzenia 30 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie pół szklanki, z owoców robi się wódki, soki, syropy, powidła są przeciwbiegunkowe

Jasnota to chwast rośnie na śmietniskach, w zaroślach ma białe wargowe kwiaty dołem zielono nakrapiane, kłącze ma długie podziemne rozłogi, kwiaty w pełni kwitnienia zbieramy i suszymy cienka warstwą w cieniu na zewnątrz lub w suszarni od razu po zbiorze, kwiaty są moczopędne, przeciwkrwotoczne, wyksztuśne, zmiękczające, lecz upławy, nieżyty górnych dróg oddechowych, jamy ustnej, gardła, wysypki, egzemy, biegunki, czyści krew, napar łyżka kwiatów na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie szklankę, młode liście i wierzchołki pędów są jadalne, miododajna

Jemioła to krzewinka z żółtymi pędami, pasożytuje na gałęziach drzew liściastych głównie topoli i brzóz, ma zimozielone liście, d jesieni do wiosny zbieramy odrzucając najgrubsze łodygi, zbieramy tylko z wycinanych drzew, bo jest zagrożona, schnie przez kilka tygodni w temperaturze do 30 st, łatwo czernieje i nasiąka wilgocią, tylko pod kontrolą lekarza, ziele rozszerza naczynia, obniża ciśnienie, jest przeciwskurczowe, przeciwkrwotoczne, nasercowe, leczy miażdżycę, nadciśnienie, zawroty głowy, częstoskurcz, uderzenia krwi do głowy, długotrwałe miesiączki, zewnętrznie do kąpieli i nasiadówek w chorobach kobiecych, odwar 2 łyżki ziela na 2 szklanki wody w temperaturze pokojowej, pół godziny ogrzewamy pod przykryciem bez wrzenia, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie 1/4 szklanki, wino 40 g świeżych liści zalewamy litrem białego słodkiego wina, odstawiamy na 10 dni, przez 15 dni pijemy 2 razy dziennie przed jedzeniem pół szklanki, owoce to pokarm drozdów i jemiołuszek

Jeżyna krzew z zarośli na brzegach lasów, przydroży, skarp, ma czarne owoce, liście zbieramy przed kwitnieniem, dojrzałe owoce, oba surowce suszymy w suchym przewiewnym miejscu owoce w 35 st, owoce mają witaminy, głównie C i cukier, liście garbniki, inozytol, kwas cytrynowy, są wyksztuśne, moczopędne, regulują metabolizm, leczą zaburzenia przemiany materii, złe trawienie, choroby dróg oddechowych, kaszel, chrypkę, choroby nerek i pęcherza, zewnętrznie na rany owrzodzenia, do płukania gardła, sok jest przeciwgorączkowy, napar z liści łyżka na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy szklankę 2 razy dziennie, odwar z liści łyżka liści na szklankę wrzątku, gotujemy, cedzimy,pijemy 1-2 razy dziennie po szklance z łyżką miodu, nalewka 1 część owoców na 10 części wódki po kilku tygodniach pijemy 2-3 kieliszki dziennie jako lek napotny i przeciwgorączkowy, sok z owoców na gorączkę, z owoców robimy konfitury, galaretki, dżemy, soki, syropy, wina, jadalne są surowe

Kalina krzew ma 3-4 m, kuliste lub wydłużone owoce zwane koralami, porasta lasy i zarośla, brzegi rzek, strumieni, wilgotne miejsca, owoce zbieramy po dojrzeniu, korę wiosną przed wyjściem liści, odwar z kory rozkurcza, obniża ciśnienie, zmniejsza skurcze macicy, łagodzi bolesne miesiączki, menopauzę, przeciwporonna, odwar 2 łyżki kory na szklankę wrzątku, gotujemy w stanie lekkiego wrzenia pół godziny, pijemy 3 razy dziennie po pół szklanki, z owoców robi się syropy, konfitury, nalewki, jedzą je ptaki, z dodatkiem miodu łagodzą kaszel

Kminek dwuletnia roślina łąk, między i przydroży, w 1 roku jest rozetka pierzastych liści, w 2 wysoka rozgałęziona łodyga, lubi żyzne gleby wapienne, wilgotne, wolne od chwastów, słońce, rozmnażamy przez siew, kwitnie w maju, owocuje w lipcu, w lipcu w pogodny dzień wczesnym rankiem ścinamy rośliny, wiążemy w snopki, suszymy, po kilku dniach młócimy, owoce przesiewamy, przechowujemy w płóciennych woreczkach, owoce są wiatropędne, pobudzają wydzielanie soków trawiennych, poprawiają smak leków, dodatek do kapusty, wiatropędny, rozkurczowy, pomaga w nadmiernej fermentacji jelitowej, wzdęciach, kolce jelitowej, utracie apetytu, moczopędny, mlekopędny, dla matek karmiących, niszczy robaki jelitowe, przetwory są polecane dzieciom i seniorom, napar łyżka zmiażdżonych owoców na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie szklankę jako lek mlekopędny, napar z miętą i rumiankiem łyżeczka koszyczków rumianku, 2 łyżki liści mięty, łyżka zmiażdżonych owoców kminku na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy szklankę 3 razy dziennie jako lek kojący, 0,5-1 g sproszkowanego kminku z łyżeczką miodu lub powideł 2-4 razy dziennie, miododajny, po wymłóceniu ziele to mlekopędny dodatek do paszy

kocanki mają srebrne włoski, liczne ulistnione łodygi zakończone pomarańczowożółtymi koszyczkami, mają 30 cm wysokości, pospolite na ugorach, piaszczystych glebach, wydmach, nieużytkach, kwiaty zbieramy od lipca do sierpnia przed rozwinięciem koszyczków, suszmy do 35 st w przewiewie na powietrzu, po wysuszeniu usuwamy szypułki, koszyczki są żółciopędne, rozkurczające, pobudzają pracę żołądka, odwar leczy choroby wątroby, niedostateczne wydzielanie żółci, stany zapalne i skurcze dróg żółciowych, niedokwaśność, zaburzenia trawienia, pobudzają apetyt, odwar pół łyżki kwiatów na szklankę ciepłej wody, gotujemy 30 minut, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie po szklance, z kwitnącego ziela jest żółty barwnik

Kolendra najstarsza roślina uprawowa, przyprawa, nasiona siejemy pod koniec marca, kiedy gleba przeschnie, lubi słońce, żyzne, bagienne gleby, kwitnie w czerwcu, dojrzewa w sierpniu, dojrzewające owoce są zielone, różowe i żółtobrunatne, w pogodny dzień wczesnym rankiem ścinamy rośliny, wiążemy w snopki, suszymy, po kilku dniach młócimy, owoce przesiewamy, przechowujemy w płóciennych woreczkach, owoce są wiatropędne, znoszą skurcze układu pokarmowego, poprawiają trawienie, perystaltykę, leczą nieżyty żołądka, jelit, biegunki, choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, łączymy z kminkiem, anyżem, rumiankiem, koprem, reguluje trawienie, odwar łyżeczka owoców na szklankę wody w temperaturze pokojowej, mieszamy, pół godziny gotujemy bez wrzenia, cedzimy, pijemy pół szklanki 3 razy dziennie, olejek aromatyzuje perfumy, słodycze i alkohole

Konwalia bylina z białymi wonnymi dzwoneczkami, rośnie w runie leśnym, zaroślach na brzegach lasów, można zbierać tylko z uprawy, na początku kwitnienia zbieramy kwiatostany i liście bez żółknących kwiatów, suszymy cienka warstwą, rok można przechowywać, liście i kwiatostany zwalniają tętno, regulują pracę serca i wahania ciśnienia, słabo moczopędne, w porozumieniu z lekarzem leczy niewydolność układu krążenia, nerwice sercowo-naczyniowe, wzmacnia napięcie mięśnia sercowego i akcję serca, dawniej leczono padaczkę, puchlinę wodną, odrobaczała, pył z konwalii powoduje kichanie

Koper włoski podobny do kopru ogrodowego, osiąga 2 m, dwuletni, w mrozy przemarza, lubi głębokie, żyzne wapienne gleby, słonce, wczesną wiosną siejemy do gruntu, w pogodny dzień wczesnym rankiem ścinamy rośliny, wiążemy w snopki, suszymy, po kilku dniach młócimy, owoce przesiewamy, przechowujemy w płóciennych woreczkach, owoce są wyksztuśne, wiatropędne, regulują trawienie, leczą bóle żołądka, jelit, biegunki, zaburzenia trawienia, brak apetytu, złe trawienie, brak laktacji, choroby z kaszlem, usta płuczemy w zapaleniu gardła i jamy ustnej, składnik proszku troistego leku przeczyszczającego dla niemowląt, napar łyżka owoców na szklankę wrzątku, parzymy pod przykryciem 20 minut, cedzimy, pijemy szklankę 2-3 razy dziennie, dzieci kilka razy dziennie łyżeczkę, we wzdęciach i kolce 2-3 razy dziennie jemy łyżkę sproszkowanych nasion z mlekiem, cukrem lub miodem, miododajny, pasza z ziela pobudza laktacje bydła

Kopytnik liście mają kształt kopyta, są długoogonkowe, małe czerwonobrunatne kwiaty, zapach daje kaszel, kichanie, wymioty, rośnie w zaroślach, lasach liściastych, w wilgotnych miejscach, pod leszczyną, liście i ziele zbieramy od maja do września korzenie wiosną i jesienią w pogodne dni, zbieramy surowiec ręcznie podważając go nożem, czyścimy z mchu i innych rzeczy, suszymy w 30 st, ziele, liście i korzenie są wyksztuśne, nadmiar wymiotny, leczy przewlekłe nieżyty oskrzeli, gardła, zaflegmienie, polecany palącym, seniorom, leczy zalegający śluz w drogach oddechowych, suchy kaszel nie stosujemy w astmie i rozszerzeniu oskrzeli, napar łyżeczka ziela i korzeni na szklankę wrzątku, parzymy 20 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po kieliszku, napar z anyżem po łyżeczce ziela kopytnika i owoców anyżu na szklankę wrzątku, parzymy 20 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po kieliszku

Kozieradka jednoroczna roślina łodyga góra owłosiona ma do 60 cm, trójlistkowe liście z przylistkami, kwiaty na krótkich łodyżkach wyrastają pojedynczo lub parami z kątów liści, są bladożółtawe, owoce to strąki, zbieramy strąki kiedy żółkną, suszymy je, młócimy, trzymamy w suchym, przewiewnym miejscu przesypując często, dojrzałe nasiona są osłaniające i wzmacniające, leczy owrzodzenia, opuchlizny, czyraki, ropnie, odwar wzmacnia, odwar łyżeczka rozdrobnionych nasion na szklankę wody gotujemy przez 30 minut w temperaturze blisko wrzenia, cedzimy, 3 razy dziennie pijemy pół szklanki, kataplazm rozgniecione lub sproszkowane nasiona zwilżamy wodą, rozkładamy na gazie, przykładamy na chore miejsca

Kozłek porasta błotniste łąki, brzegi rzek, wilgotne zarośla, pod ziemią ma grube kłącze z drobnymi korzonkami tworzącymi brodę, białe, różowe i liliowe kwiaty, roślina ma do 1,5 m, lubi żyzne, próchnicze lub piaszczysto-gliniaste, wapienne gleby, głęboką uprawę nawożenie, w lipcu sierpniu siejemy nasiona do inspektu lub rozmnażamy zdrowe rozłogi, korzenie zbieramy jesienią, oczyszczamy, płuczemy pod bieżącą woda, podłużnie kroimy, suszymy najpierw na powietrzu, potem w ciepłym pokoju, trzymamy w potrójnych papierowych torbach lub skrzyniach, suchy korzeń pachnie, korzeń uspokaja i jest przeciwskurczowy, leczy stany wyczerpania nerwowego, napięcie, lęk, stres, pobudliwość nerwową, histerię, bóle żołądka, wątroby i jelit, odwar łyżeczka korzenia na szklankę letniej wody, 30 minut ogrzewamy bez wrzenia, cedzimy, pijemy szklankę 3 razy dziennie, nalewka spirytusowa 2 łyżki sproszkowanego korzenia na szklankę spirytusu, odstawiamy na tydzień, cedzimy, 2-4 razy dziennie pijemy 10-30 kropli, napar łyżka korzenia na szklankę wrzątku parzymy pod przykryciem 15 minut, cedzimy, pijemy szklankę 2-3 razy dziennie, napar z dzięglem łyżka korzeni kozłka i łyżeczka korzeni dzięgla na szklankę wrzącej wody, 15 minut parzymy pod przykryciem,cedzimy, pijemy pół szklanki 2-4 razy dziennie, macerat 4 łyżki korzenia na szklankę letniej wody odstawiamy na 6 godzin, pijemy 3-5 razy dziennie po łyżce, zapach wabi koty, stosowany przez długi czas kozłek obniża trawienie

Kruszyna rośnie w wilgotnych lasach sosnowych i zaroślach nad brzegami rzek, gałązki są kruche, łamliwe, kora ma białe cętki, liście są jajowate, białe, drobne kwiatki, owoc podobny do czarnej jagody, najpierw czerwony potem czarny, na wiosnę wykopujemy dzikie krzaczki, wsadzamy w cieniu do lekko wilgotnego gruntu, sadzimy co 60 cm w rzędzie, przycinamy, korę zbieramy wczesną wiosną, gdy rusza soki roślinne, odcinamy 2-3 letnie gałęzie bez mchu, tniemy na kawałki, nacinamy je, ściągamy rurki kory, suszymy na słońcu lub w piecach, wiążemy w pęczki, przechowujemy w workach, jeśli suszymy na słońcu trzeba wyprażyć w 100 st korę lub rok czekamy, kora i owoce są żółciopędne, przeczyszczają, rozpulchniają kał, polecane seniorom z leniwym jelitem, przewlekłymi zaparciami, człowiek się przyzwyczaja, składnik mieszanek żółciopędnych, odwar z kory wcierany w skórę zwalcza świerzb, odwar łyżka kory na szklankę wody, gotujemy 15 minut, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po pół szklanki, odwar z lukrecją po łyżeczce korzenia lukrecji i kory kruszyny na szklankę zimnej wody, gotujemy 15 minut, cedzimy, pijemy 1-2 dziennie pół szklanki, odwar z owoców pół łyżki owoców na szklankę wody, gotujemy 15 minut, cedzimy, pijemy 1-2 łyżki na łagodne przeczyszczenie, owoce lubią drozdy-drozdowe drzewo

Krwawnik rośnie na suchych łąkach, przydrożach, pastwiskach, ma białe lub różowe drobne kwiaty zebrane na szczytach łodyg, długie mocno powcinane liście, mocno pachnie, ziele z kwiatami zbieramy od lipca do października z białych okazów ścinamy nożem w połowie wysokości, suszymy w cieniu w temperaturze do 35 st, przechowujemy w workach w suchym, przewiewnym miejscu, ziele hamuje krwawienia, przeciwskurczowe, wiatropędne, przeciwzapalne, napary tamują krwawienie z układu pokarmowego, pobudzają apetyt wywołany niedoborem soku żołądkowego, łagodzi wzdęcia odbijanie, lek czyści krew, ułatwia usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii, przeciwdziała tworzeniu kamieni nerkowych, przeciwskurczowy w zaparciach, bólach jelita grubego, zewnętrznie wyciąg leczy stany zapalne skóry, trudno gojące się rany, napar łyżeczka ziela na szklankę wrzątku, parzymy 15 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie szklankę, macerat, zimny wyciąg z ziela łyżka ziela na szklankę letniej wody, odstawiamy na 6 godzin, cedzimy, pijemy 2-4 razy dziennie po pół szklanki, zewnętrznie na okłady i do kąpieli, napar z miętą łyżeczka liści mięty i łyżka kwiatów krwawnika na szklankę wrzątku parzymy 15 minut od przykryciem bez wrzenia, cedzimy pijemy szklankę 2-3 razy dziennie, świeży sok z ziela pijemy 2 łyżeczki z wodą kilka razy dziennie, posiekane liście to pokarm dla indyków

Lawenda półkrzew dorasta do 60 cm, ma lancetowate liście i drobne fioletowe kwiaty, wiosną wysiewamy do inspektu nasiona lub sadzimy sadzonki, potrzebuje dużo słońca, kwiaty wewnętrznie są przeciwskurczowe, odkażające, zewnętrznie drażniące i odkażające, przetwory łagodzą wzdęcia, ułatwiają trawienie, są wiatropędne, olejek wcierany w skórę leczy gościec, swędzenie skóry, zakażenia bakteryjne, napar 2 łyżki leków na 2 szklanki wody, parzymy pod przykryciem 10-15 minut, cedzimy, pijemy szklankę 3 razy dziennie

Len włóknodajny i olejodajny, nasiona są powlekające, zmiękczające, osłaniające, przeczyszczające, leczy nadkwasotę, stany zapalne i nieżyty żołądka, biegunki, niestrawność, wrzody żołądka i dwunastnicy, nasiona nasączone woda przeczyszczają, kataplazmy leczą oparzenia, odmrożenia, trudno gojące się rany, sucha, pękającą skórę, wyciąg zimny, łyżka nasion na pół szklanki przegotowanej wody odstawiamy na noc, pijemy na czczo, robimy 2 porcje, pijemy wieczorem na wrzodową chorobę i nieżyty, można dodać kilka kropli miętowych, kataplazm 5 dkg utłuczonych nasion na pół szklanki wrzątku, mieszamy, rozkładamy na gazie, przykładamy na chore miejsca pod ceratką

Lipa drobnolistna i szerokolistna drzewo uprawiane w ogrodach, parkach, sadach, na ulicach, rosnące dziko w lesie, drobnolistna ma mniejsze sinawe liście, kwitnie od końca czerwca do połowy lipca, kwiaty zbieramy w suchy dzień, kiedy część kwiatów jest rozwinięta, reszta się rozchyla, po zbiorze obcinamy kwitnące wierzchołki, suszymy cienką warstwą na papierze w cieniu lub przewiewnym pokoju do 40 st, suche kwiaty są żółte i pachnące, przechowujemy w szczelne zamkniętych pudełkach, kwiatostany obu lub są przeciwbólowe, napotne, przeciwskurczowe, żółciopędne, napary i odwary leczą grypę, przeziębienie, zapalenie oskrzeli, anginę, płuczemy usta w zapaleniach gardła i jamy ustnej, polecana dzieciom i seniorom, napar 1-2 łyżki kwiatu na szklankę wrzątku, parzymy pod przykryciem 10 minut, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie po pół szklanki, odwar do użytku zewnętrznego 8 łyżek kwiatów na 2 szklanki letniej wody, gotujemy 20 minut cedzimy, płuczemy jamę ustna i gardło, dodajemy do kąpieli w nerwobólach, napar z dodatkiem malin równe części kwiatów lipy i suszonych malin zaparzamy, dodajemy miód, drewno używane jest w rzeźbiarstwie do produkcji rzeźb i naczyń

Lubczyk trwała roślina ma 0,5-1,5 m, naga łodyga, połyskujące liście, bladożółte kwiaty, korzenie zbieramy z kilkuletnich roślin jesienią, kopiemy, myjemy, suszymy na strychu lub na słońcu nawleczone na sznurki, korzeń jest moczopędny, wiatropędny, wyksztuśny, leczy choroby dróg moczowych i skąpomocz, nieżyty górnych dróg oddechowych, zwieksza krwawienia miesięczne, odwar łyżka rozdrobnionych korzeni na szklankę wody, mieszamy, ogrzewamy pół godziny bez wrzenia, cedzimy, pijemy 3 razy dziennie po łyżce

Lukrecja roślina wieloletnia, liście podobne do akacji, fioletowoniebieskie kwiaty zebrane w długie grona, rozgałęzione, grube kłącze z rozłogami, owoce to długie strąki, żółty, słodki korzeń, lubi słońce, osłonięte od wiatru miejsca, żyzne, wapienne, wilgotne, głębokie gleby, rozmnażamy z rozłogów lub nasion, nasiona moczymy, wczesną wiosna siejemy do skrzynek, wykiełkuje 50%, przykrywamy szkłem, trzymamy w cieple, często zraszamy, 10 cm sadzonki dajemy do gruntu, z rozmnażania z nasion surowiec jest po 5-6 latach, z sadzonek po 4 latach, korzeń wyksztuśny, przeciwzapalnym rozkurczający, leczy choroby górnych dróg oddechowych, zaflegmienie, chorobę wrzodową dwunastnicy, żołądka, stany zapalne przewodu pokarmowego, nadmierne wydzielanie soku żołądkowego, łagodzi skurcze układu pokarmowego, podnosi ciśnienie, napar łyżka korzenia na szklankę wrzątku parzymy 20 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po łyżce, napar z anyżem łyżkę korzenia lukrecji i nasion anyżu na szklankę wrzątku parzymy 20 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 3-5 razy dziennie po łyżce,odwar z kruszyną po łyżeczce korzenia lukrecji i kory kruszyny na szklankę zimnej wody, gotujemy 15 minut, cedzimy, pijemy 1-3 razy dziennie po pół szklanki

Łopian rośnie na przydrożach, w ogrodach, na rumowiskach, osiąga 2 m, w 1 r są duże, spodem szare liście rozety, w 2 sztywna rozgałęzioną łodygę z mniejszymi liśćmi, kwitnie w lipcu, kwiaty to okrągłe, różowoczerwone koszyczki z haczykowatymi szczecinkami, którymi przyczepiają się do sierści, piór i ubrań, korzenie zbieramy wczesna wiosną z 2 letnich roślin, po oczyszczeniu usuwamy części łodygowe i przecinamy wzdłuż, suszymy w 50 st, usuwamy ściemniałe na przekroju i małe, korzenie są grzybostatyczne, bakteriobójcze, moczopędne, żółciopędne, napotne, czyszczą krew, leczą nieżyty układu pokarmowego, złą przemianę materii, pomocniczo jako lek moczopędny, pobudzają czynność pęcherzyka żółciowego, zewnętrznie na czyraki, łojotok, trądzik młodzieńczy, są przeciwzapalne, przyspieszają gojenie ran, sok ze świeżych korzeni 10 dkg korzeni myjemy przegotowana wodą, trzemy na tarce lub miażdżymy w moździerzu, wyciskamy przez płótno, pijemy łyżeczkę 3 razy dziennie, odwar z suchych korzeni łyżka korzeni łopianu na szklankę wrzątku, zostawiamy na 3 godziny pod przykryciem, zagotowujemy, cedzimy, pijemy szklankę 3 razy dziennie, odwar z dodatkiem tataraku do użytku zewnętrznego po łyżce korzeni łopianu i kłączy tataraku na 2 szklanki wrzątku, gdy napęcznieje zagotowujemy, do okładów odwary 25% stężone, gotowane korzenie są jadalne

Macierzanka piaskowa tworzy kępki w lasach i na piaszczystych, suchych nasłonecznionych miejscach, ma małe niebieskofioletowe kwiaty, kwitnie od czerwca do września, pachnie, w ogrodach lubi słońce, piaszczyste średnio wilgotne gleby, kopczyki przesadzamy do ugniecionej ziemi, można siać nasiona, początkiem kwitnienia w czerwcu i lipcu zbieramy ziele, ścinamy młode niezdrewniałe pędy, suszymy w cieniu, przechowujemy w zamkniętych naczyniach, ziele jest wyksztuśne, odkażające, ściągające, leczy nieżyty górnych dróg oddechowych, kaszel, zaburzenia pracy układu pokarmowego-zaburzone trawienie wzdęcia, skurcze żołądka, zewnętrznie do płukania jamy ustnej i gardła, okłady na reumatyzm, nerwobóle, stłuczenia, napar łyżka ziela na szklankę wrzątku, parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 1-2 razy dziennie po pół szklanki, napar do użytku zewnętrznego 5 łyżek ziela na szklankę wrzątku parzymy pod przykryciem 10 minut, rozkładamy na płótnie, przykładamy na chore miejsce

Malina krzew wilgotnych lasów i ogrodów, przejrzałe maliny zbieramy w bezdeszczowe dni, suszymy szybko w piecyku pojedynczą warstwą, trzymamy w szczelnym opakowaniu, lepsze są dzikie owoce, owoce maja pektyny, cukry, witaminę C, kwasy organiczne, liście i owoce są napotne i ściągające, leczą przeziębienia, grypę, anginę, biegunki, gorączkę, można płukać jamę ustna i gardło, odwar 2 łyżki owoców na szklankę wrzątku gotujemy pod przykryciem w stanie łagodnego wrzenia 15 minut, cedzimy, pijemy szklankę 2-3 razy dziennie, odwar do użytku zewnętrznego 2 łyżki liści na szklankę letniej wody, mieszamy, ogrzewamy 30 minut, cedzimy, do okładów i płukanek

Melisa trwała, miododajna roślina pachnąca cytryną, rośnie w ogrodach, dziczeje, ma drobne, wargowe kwiaty, kwitnie od czerwca do września, zbieramy 2-3 razy w czasie wegetacji, scinamy i osmykujemy liście, suszymy na powietrzu w silnym przewiewie lub do 35 st, liście uspokajają, pobudzają trawienie, leczą wyczerpanie nerwowe, nerwobóle, neurastenię, zaburzenia trawienia, choroby dróg żółciowych, odwar łyżka liści na szklankę letniej wody, mieszamy, gotujemy 30 minut pod przykryciem bez wrzenia, cedzimy, pijemy szklankę 2 razy dziennie, liście mogą być przyprawą do mięs, sosów, marynat, uprawiana obok pasiek, w Południowej Europie pije się herbatę z liści

Mięta pieprzowa ma chłodzący smak, ciemnozielone łodygi i liście, dołem czerwonofioletowe, drobne, fioletowe kwiaty, wieloletnia roślina, co 4 lata trzeba przesadzać w nowe miejsce, lubi żyzne, wilgotne, próchnicze, wapienne gleby, słoneczne, otwarte miejsca, w 2 połowie czerwca gdy są paki kwiatowe ścinamy mięte 5 cm nad ziemią w pogodny dzień, w cieniu osmykujemy liście, drugi raz jak odrośnie, suszymy w cieniu w silnym przewiewie, trzymamy w szczelnie zamkniętym naczyniu, nie zbieramy liści z rdzą miętową dającą pomarańczowobrunatne plamy w dole liści na łodygach, liście pobudzają trawienie w żołądka są żółciopędne, wiatropędne, odkażające, znieczulające, poprawiają smak i zapach, leczy zaburzenia trawienia, skurcze żołądka, brak apetytu, kolkę jelitową, choroby wątroby i dróg żółciowych, zewnętrznie do płukania ust w stanach zapalnych jamy ustnej, okostnej, bólach ucha, bolesnych owrzodzeniach i obrzękach, kataplazm z nostrzykiem po 2 łyżki liści mięty i ziela nostrzyku mieszamy, zalewamy pół szklanki wrzątku, rozparzone ziele dajemy na płótno i przykładamy pod ceratką na chore miejsca, napar łyżka liści na szklankę wrzątku parzymy 10 minut pod przykryciem, cedzimy, pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, składnik słodyczy, likierów, kosmetyków, szamponów, past do zębów

mniszek trwała roślina z trawników, przydroży, łąk, ma duże, głęboko powcinane liście, długi, rozgałęziony, mięsisty korzeń w środku brunatny, na zewnątrz biały, łodyga ma biały sok mleczny, kwiaty zebrane w żółte koszyczki, puchowe owocki łatwo odchodzą od dna kwiatostanu, owoce tworzą kulę, po zdmuchnięciu rozsypują się, zostaje naga główka z wieńcem suchych liści wyglądająca jak głowa mnicha, korzenie zbierają końcem lata i jesienią, muszą być grubsze od ołówka, płuczemy je, kroimy, suszymy w przewiewnym miejscu w cieniu lub w cieple z zamkniętym pomieszczeniu, korzeń i liście są żółciopędne, przeczyszczające, lekko moczopędne, pobudzają apetyt, leczą wzdęcia, złe trawienie, brak apetytu, zaburzenia pracy układu pokarmowego, kamicę wątrobową, słabe wydzielanie żółci, choroby pęcherza, sok leczy złą przemianę materii, niestrawność, odchudza, odwar łyżka korzeni na 2 szklanki letniej wody, 20 minut gotujemy, cedzimy, pijemy szklankę 2 razy dziennie, odwar z dodatkiem mięty łyżka korzeni mniszka, łyżeczka liści mięty na 2 szklanki letniej wody, 20 minut gotujemy, cedzimy, pijemy szklankę 2 razy dziennie, sok ze świeżego ziela 20 dkg ziela płuczemy przegotowaną wodą, miażdżymy, wyciskamy sok, pijemy 3 razy dziennie po 50 ml płynu, 5 szklanek soku zalewamy 1/4 l spirytusu, mieszamy, odstawiamy na tydzień, cedzimy, 2 razy dziennie po łyżce pijemy, można dłużej przechowywać jak sok, miododajny, liście przed kwitnieniem są jadalne, z suszonego i palonego korzenia można robić kawę