Przyroda, strona 39

Mitrydatyzm polega na uodparnianiu się na trucizny poprzez przyjmowanie dawek danej trucizny mniejszych od śmiertelnej. Ciało czlowieka, zwierząt, a także roślin i grzybów rozpoznaje truzicnę jako antygen (antygenem jest białko lub to co wiąże się z białkami), u roślin elicytor i uczy się to zwalczać poprzez wytworzenie odpowiednich przeciwciał. Realnym przykładem mitrydatyzmu jest William Haast z Miami Serpentarium Laboratories, który wstrzykiwał sobie jady węży m.in. kobry indyjskiej, kobry królewskiej i czarnej mamby, z czasem z jego osocza izolowano surowicę dla osób ukąszonych, uodparnianie na trucizny jest powszechne u ludzi pracujących z jadowitymi zwierzętami np. gadami, skorpionami i pająkami.

Nazwa pochodzi od króla Pontu Mitrydaesa IV, który uodpornił się na trucizny. W czasach dawnej arystokracji rycerze i szlachta często przyjmowali małe dawki trucizn, by uniknąć otrucia przez rywali politycznych. Takżę wojownicy ninja stosowali tę metodę. U roślin przykładem uodparniania są superchwasty. Istnieją andyjscy Indianie odporni na arsen. Naukowcy twierdzą, że to zmiany genetyczne, ale układ odpornościowy reaguje na metale np. są uczulenia na nikiel czy srebro, uczulenie to patologiczna reakcja układu odpornościowego, czyli układ odpornościowy reaguje na jony metali. Alergie i uodpornienia powstają na zasadzie pamięci immunologicznej. W przypadku uczulenia ukłąd odpornościowy atakuje nie zawsze szkodliwe substancje czy materiał biologiczny jak pyłki roślin i stara się je zniszczyć.

Układ odpornościowy człowieka ma za zadanie niszczyć patogeny (elementy biologiczne) i toksyny, które dostają się do ciała człowieka, odporność nieswoista ma na celu zabezpieczenie przed wszystkim co może okazać się szkodliwe, jak rogowa warstwa naskórka, lizozym we łzach, ślinie, który działa bakteriobójczo i grzybobójczo, nablonek migawkowy w oskrzelach i rzęski w nosie, które wymiatają zanieczyszczenia na zewnątrz. Odporność swoista jest skierowana na konkretne antygeny.

Rośliny zamykają metale ciężkie w wakuolach i narządach,którze zrzucają jak liście i owoce. Przed toksynami i patogenami rośliny bronią się tworząc białka PR obronne, które ograniczają przepuszczalność błon komórkowych. Elicytor łacząc się z odpowiednim receptorem inicjuje ich syntezę. Rośliny w odpowiedzi na toksynę tworzą białka, enzymy neutralizujące ją, blokującejej centrum aktywne (miejsce, wktórym toksyna reaguje z elementami rośliny), helatory metali ciężkich. Te białka poprzez zrosty korzeniowe u drzew, roślin zielnych, bylin,krzewów i grzybni grzybów mikoryzującychsą przenoszone na inne roślinę. Bakterie brodawkowe korzeniowe tworzą białka Nod, które przywracają równowagę hormonalną zaburzoną przez toksyny, które naśladują hormony. Rośliny wytwarzają też helatory wiążące i usuwające metale ciężkie, helatory te są przekazywane do sąsiednich osobników. Pierwsza linia obrony u roślin to ściany komórkowe i kutykula.

U kręgowców odporność jest związana z układem chłonnym i naządami limfoidalnymi, Przy pomocy białek albumin woda z tkanek jest wprowadzana do naczyń limfatycznych przez akwaporyny (kanały białkowe dla wody). W pracy układu odpornościowego bierze udział grasica, kaletka i szpik kostny, gdzie powstają komórki układu odpornościowego, białe krwinki. Wszystkie komórki krwi powstają z komórek macierzystych szpiku kostnego. Każdy ukłąd narządów ma własną tkankę limfatyczną, drogi oddechowe BALT, jama nosowa i ustna NALT, skóra SALT, układ pokramowy GALT, błony śluzowe MALT. Układ chłonny jest zbudowanym z naczyń chłonnych i węzłów chłonnych. Odporność nieswoista, wrodzona polega też na fagocytozie patogenów. Naczynie limfatyczne ma śródbłonek zewnętrzny, mięśniówkę gładką, śródbłonek wyścielający, w środku są zastawki. W środku płynie chłonka. Oprócz tego jest śledziona i wyrostek robaczkowy. W węzłach chłonnych dojrzewają limfocyty, mają one specjalne receptory białkowe, zwane markerami, które rozpoznają dany antygen. Po dojrzeniu limfocyty opuszczają węzły chłonne i biorą udział w odpowiedzi immunologicznej. Limfocyty i inne białe krwinki płyną z krwią i limfą po ciele i mogą przenikać przez ściany naczyń krwionośnych i limfatycznych do tkanek i tam działać. Nosnikami informacji są cytokiny, białka tworzone przez leukocyty. Cytokiny są białkami prozapalnymi, podzają odpowiedź imunologiczną. Limfokiny robią limfocyty, monokiny monocyty i neutrofile. Odpowiednikiem szpiku u ptaków jest bursa Fabrycjusza.

Obok limfocytów, które są agranulocytami, są monocyty i granulocyty. Monocyty są duże, mają 1 jądro, są zdolne do fagocytozy, przenikają z krwi do tkanek, tam stają się makrofagami (komórkami tucznymi), to one ochłaniają patogeny i unieszkodliwiają antygeny jak toksyny, potem stają się komórkami prezentującymi antygen APC, płyną do węzłów chłonnych i pokazują limfocytom receptory patogenu lub strukturę antygenu, by dojrzewająće tam limfocyty mogły go rozpoznać i zwalczyć. Granulocyty pochodzą z linni mieloidalnej szpiku kostnego, dzilimy je na obojętnochłonne neutrofile, które mają duże płatowe jądra, przenikają do tkanek, gdzie fagocytują patogeny i giną, kwasochłonne eozynofile, atakuja pasożyty, ich liczba wzrasta w czasie uczulenia, zasadochłonne, bazofile, razem z mastocytami (komórkami tucznymi) wydzielają związki chemiczne zmieniające przepuszczalność naczyń, one odpowiadaja za obrzęk, dzięki nim, inne komórki i przeciwciała przenikają do miejsc infekcji. Limfocyty należą do linii limfoidalnej, powstają na drodze hemopoezy razem z innymi komórkami, ale dojrzewają w różnych narządach limfoidalnych (szpik, węzły chłonne, bursa Fabrycjusza). Limfocyty rozpoznają dany antygen i niszczą go, wśród nich są duże komórki z ziarnistościami NK,które niszczą komórki nowotworowe i zainfekowane np. wirusami komórki ciała. Limfocyty T dojrzewają w graiscy lub węzłach chłonnych. U ssaków grasica jest za mostkiem, zbudowana jest ze zrazików oddzielonych tkanką łaczną, każdy zrazik ma korę i rdzeń. Powstałe wszpiku niedojrzałe limfocyty płyną tu z kriwą, po kontakcie z komórkami nabłonkowymi zrazików namnażają się, powstają naich powierzchni marker TCR (receptor limfocytów T), który wiąże się z antygenem, wszystkie limfocyty mają marker CD3, te z receptorem CD4 to pomocnicze limfocyty LiTh, te z CD8 są cytotoksyczne LiTc, dojrzałe limfocyty, kompetennte immunologicznie opuszczają grasicę, mają zdolność robienia komórkowej reakcji immunologicznej, grasica tworzy hormony tymulinę i tymozynę,które kontaktują ją zresztą ciała. Z wiekiem grasica zanika, im organizm starszy, tym trudniej zachodzi uodparnianie, najintensywniej zachodzi we wczesnym dzieciństwie. Bursa Fabrycjusza jest u ptaków. Budową przypomina grasicę, jest uwypukleniem wola, stanowi główny narzą limfatyczny ptaków, tu u ptaków dojrzewają limfocyty B, u innych kręgowców w szpiku, one uczestniczą w humoralnej reakcji odpornościowej, tworzą przeciwciała w płynie. LiB u kręgowców dojrzewająć tworzą marker powierzchniowy receptor LiB, BCR, może rozpoznawać ogromne ilości antygenów, po związaniu antygenu LiB tworzą dla niego receptory, zmieniają się w plazmocyty, które tworzą przeciwciała.

Śledziona i węzły chłonne to narządy obwodowe, śledziona jest w pobliżu żołądka, oacza ją torebka z tkanki łącznej, łączy się z beleczkami dzielącymi miąższ na zraziki, miąższ ma miazgę białą i czerwoną, białą ma limfocyty ułozone wokół naczyń krwionośnych,którymi płyną do niej i z niej, czerwona ma zatoki żylne z komórkami krwi oraz markofagi niszczące stare komórki, młode wracają do krwioobiegu. Węzły chłonne są w całym ciele, obok rozgałęzień naczyń limfatycznych szyi, jamy brzusznej, pach i pachwin są ich skupiska. Skupiska są także w wyrosttku robaczkowym, stanowią migdałki podniebienne i grudki jelita grubego (kępki Peyera), Każdy węzeł otacza torebka łącznotkankowa, wnika do wnętrza miąższu i dzieli go na zraziki, tu są LiT, LiB,makrofagi i komórki plazmatyczne, tu jest prezentacja i rozpoznanie antygenu, ich powiększenie mówi o zakażeniu. Same antygeny to cząsteczki rozpoznawane przez LiB i LiT jako obce, każda taka cząsteczka ma epitop, czyli fragment, który rozpoznaje dane przeciwciało, epitop może być jeden, wiele takich samych lub rózne, które rozpoznają różne przeciwciała, niektóre toksyny same w sobie są epitopami, limfocyty rozpoznają te antygeny, które zaprezentują im komórki reprezentują antygen, komórki te mają na powierzchni główny kompleks zgodności tkankowej klasy I lub II (MHC I, MHCII), cząsteczkę, dzięki której rozróżniają swoje komórki od obcych, MHCI są na wszystkich komórkach mających jądro, prezentują antygen limfocytom CD8+ MHC II,na LiB i makrofagach, prezentują antygen LiCD4+, gdy ten kompleks rozpoznaje odpowiedni receptor TCR, zostaje uznany jako obcy, rozpoczyna to ciąg reakcji prowadzących do namnożenia Li z receptorem dla danego antygenu, to jest pamięć immunologiczna, LiB łączą się z nim i prezentują jego fragmenty z MHC II, przy kolejnym spotkaniu z tym samym antygenem są APC, LiB po kontakcie z antygenami stają się komórkami plazmatycznymi robiącymi immunoglobuliny. Przeciwciałami są immunoglobuliny o danej budowie, robione przez LiB, są to rozpuszczone w osoczu receptory antygenów, u ssaków są grupy immunoglobulin IgG, IgM, IgA, IgD, IgE, mają cząsteczkę Fab wiążącą antygen i część stałą charakterystycznądla Ig, Fc,każda wiąże jeden editop antygenu, ale ilość antygenów dla których możemy robić przeciwciała jest nieograniczona. Ig ssaków mają 4 łąńcuchy, 2 lekkie L i 2 ciężkie H, część Fc to część C łańcuchów ciężkich, Fab ma fragmenty wszystkich łancuchów. IgG aktywują białka dopełniacza i są w tkankach i krwi, IgM są w krwi, na receptorach LiB i są głównymi przeciwciałami odpowiedzi pierwotnej, aktuwują układ dopełniacza, IgA są na pow. błon śluzowych i bronią je przed infekcjami, IgD są receptorami LiB biorą udział w różnicowaniu limfocytów, IgE są w tkankach, odpowiadają za degranulację bazofili i mastocytów,udział w uczuleniach i atakach pasożytów. Dojrzałe limfocyty opuszczają narządy limfoidalne i z krwią i limfą rozmieszczają się po ciele, potrafią przenikać przez ściany naczyń krwionośnych do tkanek. Cytokiny to białka, które kontaktują ze sobą komórki układu odpornościowego między sobą z narządami limfoidalnymi, oprócz cytokinin, są białka dopełniacza i interleukiny oraz biłka ostrej fazy. Cytokiny wydzielaja komórki układu odpornościowego po kontakcie z antygenem, są nośnikiem informacji o reakcji obronnej, ich zasięg jest krótki, ich receptory mają komórki odpornościowe oraz inne komórki ciała. Interleukiny należą do cytokin, robią je limfocyty, jest ich 20,numerujemy je od IL-1, pobudzają one komórki do podziałów i różnicowania. IL-1 robiona przez monocyty nakazuje podwzgórzu podnieść temperaturę, IL-2 robiona przez LiT pobudza namnażanie limfocytów, interferony INF np. gamma uczestniczą w walce z wirusami podczas linii obrony, chemokiny kierująkomórki w odpowiednie miejsca i tam je lokują.

Każdy organizm porozumiewa się ze sobą, podstawowy język wszystkich organzimów to język chemiczny, każdy organizm wydziela substancje zmieniające ekspresje genów, wpływające na emocje. Jednak zwierzęta mają system dźwieków określające ich uczucia i chęci, kot wydaje ok. 100 dźwieków, pies 10, język zwierząt jest porównywany do języka niemowląt, każdy dźwiek oznacza inny komunikat,chęć zabawy, spokoju, głód,pragnienie, potrzeby fizjologiczne, radośc, smutek, przywiązanie, sympatię, ostrzeżenie, u zwierząt rolę gra mowa ciała, pozy okreslające nastrój zwierzęcia. Najlepiej rozwinięty język maja delfiny, które mają również swoje imiona, wołając się używają dźwięków przypisanych danemu delfinowi, każdy ma inne imię.

Pszczoły mają język tańca, mową ciała pokazuja kierunki geograficzne, miejsce położenia pozytku, odleglość od barci lub ula i zagrożenia, tak samo trzmiele, mrózki i termioty te infromacje przekazują poprzez znaczenie ścieżek do pożytku feromonami. Ryby głębininowe znaczązdolność do rozrodu pulsami swiatła.

Ptaki porozumiewają się spiewem,zmianą ubarwienia, samiec wabi partnerkę śpiewem i ubarwieniem, potem pisklęta piszczą, żeby dać im jeść. Ptasi spiew to także rozmowa między rodzicami, rodzicami a pisklętami oraz ostrzeganie innych zwierząt. Para żurawi, która przylatuje na miejsce gniazdowania informuje klangorem inne pary,że znalazła odpowiednie terytorium i zajmuje je. Samce walczące o samice kłócą się danymi dźwiękami, inny jest klangor podczas przylotu inny podczas odlotu. Pisklęta wydają jeszcze inne dźwięki. Zmiana ubarwienia wielu zwierząt informuje o dojrzałości płciowej. Formą komunikacji jest zostawienie swojego zapachu na danym terytorium, robią to wilki. Ryby rafowe kolorami pokazują swoje terytorium i fakt, że mogą być niebezpieczne, tak samo kumaki pokazuja kolorowy spód ciała. Małepieski przewracajasię na plecy pokazują bezbronnośc i uległośc, zranione ryby ławicowe wydzielają substancje informujące inne ryby o zagrożeniu, ptak podrywajcy się do lotu inspiruje inne ptaki do ucieczki, krzyk ssaka informuje inne ssaki o zagrożeniu. Dzwiękami porozumiewają się żaby, kumaki, świerszcze, cykady, ropuchy, ptaki, rzekotki, koty (dorosłe miauczą tylko przy ludziach, nauczyły się, że na to reagujemy), wilki, psy. Płazy i ryby morskie porozozumiewają się kolorami ciała, psy feromonami. Dużo zwierząt używa mowy ciała. Każdy gest psa i kota oznacza inne uczucie, inną potrzebę. Feromonami porozumiewa się 1,5 tys zwierząt, jako główny lub jeden z głównych sposób komunikacji, jest u owadów np. bombykol wyodrębniony od jedwabnika morwowego informuje samce o dojrzałości rozrodczej samicy. Psy,koty, gryzonie dzięki narządowi lemieszowemu również porozumiewają się zapachami, dzięki zmianom zapachu potrafią wyczuwać choroby, nastroje innych zwierząt i ludzi.

Zadowolony szczur rozszerza podstawę uszu, zdenerwowany zwęża, kiedy się denerwuje uszy bledną, gdyż kurczą się naczynia krwionośne, krew płynie do mięśni, szczęsliwym szczurom uszy czerwienieją. Zdenerwowany kot stawia uszy, chodzi by się wyżyć, zwęża źrenice, szczęśliwy leży,mruczy, śpi, bawi się, rozszerza źrenice, obniża wibrysy, usmiecha się. Zły pies kładzie uszy, warczy, pokazuje zęby i dziąsła, przestraszony kuli ogon, szczęśliwy macha ogonem, uśmiecha się, skacze. Rzekotka drzewa i pełzacze maja barwy maskujące, upodabniają się do środowiska i żyją w środowisku,które je maskuje, zagrozlony kumak pokazuje jaskrawy brzuszek, by ostrzedz drapieznika. Kumak górski i niznny maja refleks kumaka, kładą sie na plecach, podkurczaja nogi pod siebie i pokazują żółty lub czerwony brzuszek udając trujące płazy. Jaskrawa salamandra plamista wydziela gruczołami przyusznymi drażniącą jame ustną wydzielinę, daje ona swędzenie i stan zapalny mijający po kilku godzinach.

Psy, koty,konie, krowy płaczą, krzyczą, smieją się na swój sposób, psi smiech to skakanie i zianie, koci to mruczenie, wystawianie się do głaskania, tupanie łapkami (pierwotnie miało pobudzic laktacje u mamy), prężenie, szczęśliwa krowa jest spokojna, koń rozluźnia nozdrza, wywija do środka wargi, kołysze ogonem, rozluźnia szczękę, dolna warga może zwisać.

Każde zwierzę pokazuje emocje, potrzeby i chęci, wszystkie zwierzęta komunikują się między sobą i z nami.

W Kanadzie żyja kaktusy,które naturalnie znoszą niskie temperatury, rosną w Kolumbii Brytyjskiej, Alberta, Saskatchewan, Monitoba i Ontario, wytrzymują one temperatury poniżej 30 st.

Escobaria vivipara to pokryta cierniami kula z dużymi kwiatami przeważnie różowymi, ma tarczkowate żebra, ciernie wyrastają w pęczkach, lubi gleby piaszczyste, suche, kamieniste i żwirowe zbocza, rosnie w Albercie, Saskatchewan, Monitobie. Wytrzymuje do -22 st. C

Opuncja Opuntia fragilis var. fragilis ma jajowate, spłaszczone czlony, ciernie drobne, cienkie otaczają kilka dużych, szydlastych, duże, kolorowe kwiaty, rosnie od Kolumbii Brytyjskiej po Ontario, lubi skalne podłoża, piaszczyste i żwirowe gleby, toleruje lekki cień.wy trzymuje do -48 st.

Opuntia humifosa płaskie,jajowate człony, drobnie ciernie otaczają duże pojedyncze ciernie, żółte kwiaty, rosnie nawydmach, poreriach,sawannach,otwartych terenach, rosnie na południu Ontario wyrzymuje do -25 st.

Opuntia polycanthia var. polycanthia podłużne, pekate człony, kwiaty duże, różowe lub żółte, drobne ciernie otaczają kilka dużych, rosnie w Kolumbii Brytyjskiej, Manitobie, Albercie, Saskatchewan,wytrzymuje do -18 st. C,rosnie na suchych alkaicznych glebach, na otwartej przestrzenijak prerie, zbocza.

Przed zimnem chroni je niski wzrostt,kulisty pokrój i utrata wody zimą [http://kaktusy-kanadyjskie.cba.pl/ ]

Są też mrozoodporne kaktusy z USA, które można uprawiać w Polsce, u nas uprawia się:

Opuntia arenaria walcowate pędy, cienkie ciernie otaczaja duże, żółte kwiaty.

Opuntia basilaris łopatkowate człony, drobne ciernie i większe cierne, różowe kwiaty

Opuntia engelmannii jajowate, płaskie człony, drobne ciernie otaczają większe, żółte lub różowe kwiaty,

Opuntia erinacea długie, białe włosy otaczają ciernie, wydłużone jajowate, płaskie człony, żółtelub różówe kwiaty

Opuncja ciemnociernista Opuntia phaeacantha okrągłe, zwęzone u nasady człony,ciemnoróżówe kwiaty, długie, białeciernie i drobne ciemne, lubi wapienne, gliniasto-żwirowe gleby, slońce.

Maihuenia poeppigii ma rozgałęzione, mięsiste pędy, żebra są mięsiste,owalne, żółte, duże kwiaty, pokrój zwartej darnii

Maihuenia valentinii zwarty pokrój, duże ciernie, rozgłęzione, mięsiste pędy, żebra okrągławe, kwiaty duże duże, białe, środkiem żółte, narządy generatywne żółte.

Echinocereus engelmannii palikowate człony, żebra długie,ciernie dlugie, ostre,kwiaty fioletowe lub różówe

Echinocereus reichenbachii palowate, pekate pędy, żebra proste, ciernie rosną w drobnych pęczkach tworzących jasne pasy od góry do dołu,kwiaty duże,różówe

Echinocereus triglochidiatus pofałdowane, palowate, ciemne pędy, ciernie drobne, jasne w pęczkach, kwiaty duże, czerwone na dużych, łuskowatych szypułkach.

Sclerocactus whipplei duży,pofałdowany owal,ciernie w pęczkach, powierzchnia kaktusa kratowana, duże kwiaty żółte lub różówe, krótkie, grube szypułki, płatki suche,.

Pediocactus simpsonii pofałdowana kule, ukośne żebra, ciernie ułozone w równoległe do łodygi gwiazdki, kwiaty duże żółte lub różowe.

Mrozoodporne kaktusy sadzimy od 15 maja do 15 lipca, by ukorzeniły się przed zimą, nawozimy nawozem z potasem i fosforem, ale niskozatowym, gleba musi być zdrenowana, stanowisko południowe. Potrzebują słońca i świeżego powietrza, nie nadają się pod folię. Od drugiej polowy września przestajemy podlewać, jesienią izimą osłaniamy przed opadamipod daszkiem na palikach, inaczej woda zgromadzona w miękiszu wodnym zamarznie i uszkodzi roślinę. Daszek musi być przezroczysty, by miały slońce. Ekspozycja na mróz pozwala im zakwitnąć, nadają się na skalniaki i rabatki [https://www.castorama.pl/mrozoodporne-kaktusy-do-ogrodu-ins-99236.html ].

Ten wpis jest zainspirowany wiadomościami z Atlasu Zwierząt. Nie opiszę wszystkich mówek, a tylko te najciekawsze oraz jedne z najciekawszych błonkówek.
Mrówka rudnica Formica rufa ma rudawe zabarwienie górnej części, jest w Europie, na Kaukazie, Syberii i Ameryce Północnej. Pospolita w Polsce, zamieszkuje lasy, ponad gniazdem buduje kopce z igieł, liści i gałązek, czyli mrowiska, mrowisko może mieć do 1 m wysokości i liczyć 0,5-1 mln mieszkańców, ma duże żuwaczki, wyrzuca na kilka cm produkowany w odwłoku drażniący kwas mrówkowy, służy do polowań i obrony, społecznośc ma 3 kasty robotnice, samce i samice reprodukcyjne, większość społeczności stanowią robotnice, które karmią królową, utrzymują gniazdo, zaopatrują kolonię w pokarm, opiekują się jajami i larwami, chronią kolonię, płodne samice to królowe, początkowo są uskrzydlone, zapłodnione na wiosnę schodza na ziemię, tracą skrzydłą, skłądają jaja, z nich wykluwają się robotnice potrzebne do założenia kolonii, samce po zapłodnieniu szybko umierają, temperatura otoczenia jaj, pokarm larw, liczba robotnic i obecność królowej warunkują skład kolonii.
Iridomyrmex humilis ciemnożółte lub brunatne głowa i odwłok, bardzo długie odnóża, szybka i agresywna pozbywa się innych mrówek i termitów, ma gruczoły wydzielające owadobójcze i pbakteriobójcze substancje, liczne kolonia, gniazdo ma wiele królowych, atakują gniazda innych mrówek.
Mrówka amazonka Polyergus rufescens pospolita w środkowej i płd Europie, na płd. Skandynawii oraz w Polsce, pasożyt pierwomrówki łagodnej Formica fusca, lubi środowiska suche i nasłonecznione, całe ciało rudawe, społeczność tworzą uskrzydlone samce, płodne samice i robotnice, robotnice to też wojowniczki z mocnymi żuwaczkami, przeszkadzającymi w utrzymaniu porządku w gnieździe, dlatego napadają na inne mrowiska, biorą niewolnice, które służa jako robotnice, amazonki wydzielają substancje zapachowe odurzające niewolnice, dzięki czemu je kontrolują. Świeżo zapłodniona królowa wchodzi do gniazda pierwomrówki lagodnej by założyć nową kolonię, niszczy królowej i zajmuje jej miejsce, robotnice poddają się jej, opiekują się jajami i larwami.
Pierwomrówka łagodna Formica fusca występuje w całej Europie.
Kartonówka zwyczajna Lasius fuliginosus zasiedla Europę, Indie i Amerykę Pn. ma czarne, błyszczące ubarwienie, drąży gąbkopodobne gniazda z wejściami przez korytarze w dziuplach brzóz, lip, topól, dębów, chodują wybrane gatunki grzybów.
Hurtnica zwyczajna Lasius niger buduje gniazdo w ogrodach pod kamieniami, to najpospolitsza mrówka Europy.
Gmachóka drzewotoczna Camponotus ligniperdus żyje w środkowej i płn Europie, w Polsce popsolita, należy do mrówek cieśli, żyje w spróchniałych dziuplach i żywym drewnie drzew iglastych, gł. jodeł, drąży nisze i tunele, mrowisko rozbudowuje się ku górze, je spadź produkowaną przez mszyce i inne owady. Pokrewna jest mrówka cieśla Camponotus herculeanus przekraczająca 1,5 cm długości, największa mrówka Europy.
Wścieklica zwyczajna Myrmica rubra występuje powszechnie na terenach pagórkowatych i górzystych Paleoarktyki, żyje na Ziemi i pod kamieniami, ma rudawe ciałe, gniazdo buduje pod ziemią, we wrześniu tworzy roje osobników uskrzydlonych, liczne kolonie maja do 100 królowych składających jaja, hoduje mszyce by jeść spadź, jest agresywna.
To były przykłady polskich mrówek, mrówki mają obok pszczół społeczności na najwyższym poziomie, miliony członków kolonii żyją w zgodzie, każdy wykonuje swoje zadanie, skomplikowane gniazda zależnie od gatunków są z róznych materiałów, w ziemi, dziuplach, liściach, mrówki z klimatu umiarkowanego zima ogrzewają swoje kolonie budując je tak by zewnętrzna część była wystawiona na promienie słoneczne lub pod nasłonecznionymi kamieniami, słońce lub nagrzany kamień ogrzewają gniazdo. Kolonię tworzą głównie robotnice, niepłodne samice ze zredukowanymi skrzydłami, najmłodsze karmia larwy i królowe, najmłodsze szukaja pożywienia na zewnątrz, po przepoczwarzeniu mloda, uskrzydlona królowa łączy się z uskrzydlonym samcem i magazynuje jego spermę, korzysta z niej przez całe zycie, po zapłodnieniu samiec umiera, królowa traci skrzydła, składa jaja, z których wyklują się robotnice, odbywa się to w małym gnieździe, królowa opiekuje się pierwszą robotnicą i daje początek nowej kolonii. Niektóre gatunki uprawiają grzyby w specjalnie przygotowanych do tego komorach, grzyby uprawiane sa na fragmentach liści i resztek roslin, które gromadzą, zwilżają swoja wydzieliną, jedzą grzybnię, wiążą strzępki w ten sposób, że grzyb nie wytwarza owocnika, plewią inne gatunki grzybów jak ogrodnicy, przed wyrojeniem zabieraja fragmenty grzybni do założenia nowej uprawy, południowoeuropejska mrówka żniwiarka Messor barbarus zbiera fragmenty roslin i naisona, kroja je żuwaczkami, magazyjnują zaleznie od gatunku w innej komorze, nadmiar nasion, które wykiełkowały usuwają. Tropikalne mrówki tkaczki budują gniazda z liści, zszywając je, przybliżaja brzegi 2 kawałków liści, robotnice trzymają brzegi jeden przy drugim jak spinacze, inne szyją wykorzystując żywe, produkujące jedwabną nić larwy, łaczą nią rosliny, larwy służą jako spzulki, ziemne gniazda sa wykonane z gleby o zwartej konsystencji, robotnice rpzeżuwają ją, mieszaja z wydzielkiną i obrabiają, z tej masy rboią mocne, stabilne sciany, coś jak cement. W miarę powiększania się kolonii robotnice dobudowuja nowe pomieszczenia, mrowisko rozrasta się, pomkieszczenia są na wielu poziomach, łączą sie korytarzami, są magazyny jedzenia, komory dla jaj, larw, każda ma temperaturę i wilgotność przygotowaną do danego stadium rozwoju, mrowisko może całe być pod ziemia łączyć się z otoczeniem kanałami i otworem wejściowym lub wznosić się tworząc kopiec, ma on wiele strzeżonych przez strażników otworów wejściowych, mogą być zamykane kamyczkami i fragmentami roslin. W mrowisku oprócz mrówek właścicielek sa inne owady w róznych relacjach z nimi, niewolnicy to mrówki innego gatunku niz właściecielki, służą jako siła robocza, pasożyty to inne owady w mrówisku wykorzystujące mrówki, larwy wielu owodów naśladują dane stadium rozwoju mrowki, robotniceżywią je i opiekuja się nimi, np. chrząszcz Lomechusa emarginata wnika do mrowiksa, wytwarza uzależniającą mrówki słodką substancję, mrówki nie zajmuja się swoimi larwami, które je chrząszcz, sublokatorzy to owady np. chrząszcze, motyle lub inne bezkręgowce np. pajaki, stonogi zamieszkują mrowiska, gdzie szukają ciepła, schronienia i jedzą larwy, hodowle, wiele mrówek hoduje w podziemnych korytarzach mszyce korzeniowe, chronią je, apewniają mszycom i larwom dostęp do pożywienia, za to doją je ze spadzi.
Zadrzechnia fioletowa Xylocopa violacea zasiedla środkową i pd. Europę, jedna z największych europejskich pszczół prowadzi samotniczy tryb życia, zapłodnione samice wychodzą wiosną z bezpiecznej kryjówki, w której spędziły zime, budują gniazdo w pniach lbu spróchniałych palach, drąża tunel długi do 30 cm, podzielony jest na 30 komórek wypełnionych zapasami jedzenia, w każdej skałda jedno jajo, rozwija się larwa, opuszcza schronienie jako dorosłe stadium, lato pszczoły spędzaja na kwiatach, jedza pyłek i naktar, rozmnażaja się na początku jesieni, samiec umiera po apłodnieniu, samica szuka schronienia do przezimowania, lubi ciepłe, stepowe siedliska.
Pszczoła miodna Apis mellifera jeden z niewielu udomowionych gatunków owadów, hodowana na miód, wosk, jad do leczenia chorób reumatycznych, królowa zapewnia ciągłośc kolonii, robotnice czyszczą komórki, żywią i utrzymuja w cieple jaja, karmią królową, trutnie, larwy, bronia ula, buduja plastry, zbieraja nektar, pyłek, magazynuja miód, wentyluja ul, pszcozła domowa wystepuje na całym świecie, hodowana gł. do produkcji miodu, tworzy duże, doskonale zorganizowane społeczności, złozone z 3 rodzajów osobników podzielonych na 2 kasty, kasta reproduktorów to królowa i trutnie i bezpłdone samice, robotnice, życie wspólnoty toczy sie w plastrach miodu złozonych z wielu 6-kątnych komórek wosku, gdzie magazynowane sa zapasy pyłku, nektaru i rozwijają sie larwy, pszczela rodzina ma królową, kilkadziesiąt tysięcy robotnic i klilkaset trutni pojawiających sie między majem a sierpniem z niezapłodnionych jaj, królowa zyje 3-4 lata, łaczy się z trutniem w 3-4 tygodniu zycia, po kilkudziesięciu dniachzaczyna składać jaja, które dadzą początek nowej kolonii. Latem składa do 2000 jaj dziennie, rozwijająće się larwy zostają robotnicami, mogą stać się nową królową, jeśli będą karmione mleczkiem pszczelim, substancją wytwarzaną przez gruczoły pszczół karmicielek. Pszczoły to owady społeczne, tworzą trwałe zbiorowiska, u szczytu rozwoju kolonia może mieć ponad 100 tys osobników, robotnice, krolowa i trutnie maja specjalne rolę, to najlepiej zorganizowana społeczność u owadów, zadanie królowej to dawanie życia nowym osobnikom, dzieki jednoraozwemu połączeniu z samcem może ok 3000 jaj dziennie przez 5 lat, cykl zaczyna sie gdy mloda królowa opuszcza ul, w którym sie urodziła, wykonuje wokół niego kilka koncentrycznych okrążeń, aby potem go rozpoznać, potem wznosi sie wyżej by feromonami zwabić samce, jest lot kopulacyjny, samiec traci swój organ kopulacyjny i ginie, do akcji wkroczy inny samiec, usuwa organ rywala z ciała samicy i zostawia swój i tak kilka razy, potem robotnice usuwaja narząd ostatniego trutnia, królowa wraca do ula po kilku dniach składa jaja, potem przestaje produkować feromony i ksładać jaja, kilka ostatnich idzie do komórek królewskich, gdzie larwy będą karmione mleczkiem pszczelim. W najniższych komórkach w ulu są jaja, potem coraz wyżej coraz wyżej rozwinięte larwy, w najwyższych komórkach są poczwarki. Robotnica żyje ok. 40 dni, w tym czasie wykonuje różne zadania dla kolonii. Od 1 do 3 dnia po wyjściu z kokonu robotnica czyści komórki zwolnione przez inne robotnice, aby królowa mogła zlożyć w nich nowe jaja, ogrzewa złozone jaja potrzebujące min. 28 st. C, młode robotnice utrzymuja temperaturę trzymając jajeczka w licznych, zwartych grupach, 3-5 dzień pszczoła karmi młode miodem i pyłkie, zapasy zbiera z magazynów w komorkach, 6-9 dzień zjada duzo pyłku, wytwarza mleczko pszczele, karmi nim młode larwy przeznaczone na przyszłe królowe i królową, 11-17 dzień gruczoły robiące mleczko pszczele cofaja się, robotnica tworzy wosk, buduje i naprawia plastry, gromadzi pyłek, czyści ul, wietrzy ul-stoi wtedy na progu i energicznie porusza skrzydełkami, podejmuje pierwsze, orientacyjne loty na zewnątrz, 17-20 dzień rozwinięte gruczoły jadowe, broni ul, od 20 dnia staje się zbieraczką i zbiera pyłek i nektar. W ulu robotnice przygotowują wiele produktów potrzebnych kolonii i ludziom, wosk surowiec słuzy do budowy plastrów, robią go pszczoły w gruczołach odwłokowych, zwanych woskowymi, powstaje z przetworzenia substancji mających cukier, miód to podstawowy produkt robiony przez pszczoły z nektaru kwiatów, który magazynują w wolu, dodaja do niego enzymy, potem plują do woskowych komórek, gdzie zmieniaja go w miód, propolis to substancja pochodzenia roślinnego, pszczoły zbierają ja i przetwarzają za pomoca enzymów, jest antybakteryjny i przeciwgrzybiczy, owady cementują nim szczeliny  w ulu, niszczą grzyby np. pleśnie, mleczko pszczele mleczko królewskie to wysokobiałkowa substancja wydzielana przez specjalne gruczoły pszczół karmicielek, które by móc ją produkować jedzą duzo pyłku, larwy karmione przez cąłe życie mleczkiem pszczelim rozwijaja się jako płodne samice i zostają królowymi, pyłek roslin kwiatowych, który pszczoły zbieraja i magazynują. Rojenie ciągła aktywność polega na składaniu jaj przez krolową, sprawia, że ul nie mieści całej rodziny, gdy jedna komórka królewska zawiera przyszłą królową w stadium larwy, jej poprzedniczka z wieloma robotnicami i kilkoma trutniami opuszcza ul i tworzy rój pierwotny (pierwak), pszcozły te skupiaja się w kłąb rojowy na ziemi, gałęzi lub żywopłocie i po krótkim czasie docierają do miejsca, gdzie osiedli sie nowa kolonia, w dawnym ulu rodzi sie nowa królowa, wykluwa się z kokonu i niszczy pozostałe larwy z królewskich komórek, może zostać lub opuścić stare gniazdo z robotnicami i wieloma trutniami, powstaje rój wtórny.

Mrówkojady należą do rzędu szczerbaków Xenarthra, czyli zwierząt mających zredukowane uzębienie, rodziny mrówkojadów Myrmecophagidae. Są tu 2 rodzaje: Myrmecophaga z gatunkiem mrówkojad wielki Myrmecophaga tridactyla i Tamandua z tamanduą meskykańską Tamandua mexicana i tamanduą Tamandua tetradactyla.
Mrówkojad wielki Myrmecophaga tridactyla szarobrunatne futro z czarna pręga na bokach, długi pysk zakończony małym otworkiem gębowym, bez zębów, ma długi, lepki język, którym wygrzebuje z gniazd mrówki i termity, 4-palczaste kończyny, tylne są krótsze i cieńsze, przednie przystosowane do grzebania w ziemi. Prowadzi samotniczy tryb życia, w pary łączy sie tylko w czasie godów, ciąża trwa ok 180 dni, po urodzeniu młode wdrapuje sie na grzbiet matki, jest umaszczone tak jak ona, przez pół roku jest karmione mlekiem, a samodzielne po 2 latach, żyje w dżunglach deszczowych, lasach mieszanych, na trawiastych równinach i stepach, je głównie mrówki, lokalizuje je węchem, rozkopuje przednimi łapami mrowisko i wyciaga mrówki językiem, je tez larwy owadów, owoce i jaja ptaków. Mieszka w Ameryce Środkowej i Południowej.
Tamandua meksykańska Tamandua mexicana ma białe łapy, głowę i szyje oraz czarną kamizelkę na tułówiu, ma małe oczy, duże okragłe uszy i długie pazury, którymi rozgrzebuje gniazda mrówek i termitów, żyje w Ameryce Południowej na zach. od And i Środkowej od płd-wsch. Meksyku, żyje w lasach deszczowych i na sawannach, w pobliżu starych, porośniętych mchem drzew, śpią w dziuplach. Poruzemiawaja się syczeniem i wydzielina zapachową z odbytu, jedza mrówki i termity, jesienią są gody, jedno młode rodzi się wiosną, przez rok jest pod oipieką matki, potem osiąga dojrzałość i odchodzi, wydaje kilka miotów w roku.
Tamandua/mrówkojad czteropalczasty Tamandua tetradactyla ma jasny zwężajacy sie ku tyłowi ogon, nogi, szyje i glowę oraz czarną kamizelke na tułowiu z białymi plecami, je mrówki, termity, pszczoły, owoce, przednimi łapami rozgrzebuje gniazda, językiem wyjada owady, żyje w Ameryce Płd. w lasach deszczowych i na sawannach, podrażniony wydziela substancje o drażniącym zapachu, urodzone wiosną jedno młode po urodzeniu wchodzi na grzbiet matki, gdzie przebywa przez 18 miesięcy, koniec ogona jest lysy.
Kiedyś do tej rodziny był zaliczany mrówkojadek/mrówkojad karłowaty Cyclopes didactylus, teraz jest w Cyclopidae. Ma miękką długą jasną sierść z ciemna pręgą biegnącą wzdłuż głowy, szyi i pleców, spód ciała jest łysy, ma zakrzywione pazury, nadrzewny, nocny organizm, poluje w koronach drzew na mrówki i termity, po trwającej 2-3 miesiace ciązy samica rodzi jedno mlode w gnieździe zbudowanym z liści oboje rodzice się nim opiekują.  Żyje  wAmeryce Środkowej od Meksyku i Płd. do Boliwii i Brazylii, 64 chromosomy.