Przyroda, strona 77

W tym wpisie opiszę wybrane jętki, jakie można spotkać w Polsce. Są małe lub średnie, przednie kszrydłą są duże, przezroczyste, widoczne użyłkowanie, para tylnich skrzydełek jest zredukowana, dorosłe mają zredukowany aparat gębowy, nie jedzą, nimfy mają gryzący typ aparatu gębowego. Są oczy i przyoczka, w tyle odwłoka larwy maja skrzelotchawki, stopa ma 1 pazurek, u dorosłcyh rpzewód pokarmwoy wypełnia powietrze, imago żyje 1 dzień, na głowie są długie czułki, odwłok ma długie szczecinki, larwy zyja w wodzie, dorosłe na lądzie. Przeobrażenie niezupełne.
Rodzina wyskórowate Potamanthidae:
Wyskór złocisty Potamanthus luteus żółe oczy, jasno brązowe skrzydła, zakrzywiony w górę odwłok,wierzch brązowy, spód żółtobrązowy, samica ma ciemne kropki po bokach, odwłok ma długie widełki.
Ephemeridae:
Jętka góska/duńska Ephemera danica samiec żółtobrązowe ciało i skrzydłą, oczy w czarne plamy, wierzch tułowia w brązowe plamy, czarne kropki po bokach, odwłok i tułów maja brązowe plamy na wierzchu, plamy na tułowiu wyglądają po bokach jak lustrzane odbicia, samica ma brązowe plamy na weirzchu odwłoka, dużą plamę na tułowiu, brązowe oczy, zewnetrzny bok skrzydeł żóły, żółte ukośne pasy na przednich skrzydłach odchodzą od żółtego brzegu, reszta skrzydła bezowa.
Jętka pospolita Ephemera vulgata samiec brązowe ciało, czarne, zlewające się plamy na wierzchu tułowia, odwłoka i głowy, długie, zygzakowate widełki, długie czułki, czarne żyłki i plamki na skrzydełkach, samica ciało i ksrzydął brązowe, wierzch i boki tułowia są czarne, czarne plamki na wierzchu segmentów odwłoka.
Hexagenia bilinatea samiec brązowy spód, ciemnobrazowy, prawie czarny wierzch, ciemnobrązowe ząbki odchodzą od wierzchu na boki ciała, czarne żyłki na skrzydełkach, brązowy tułów, samica tułów brązowy, odwłok zgniłobrązowy, mna na segmentach na wierzchu ciemniejsze romby z jaśniejszymi rombami, bezowa głowa z czarnawą górą i oczami, brązowe żyłki na skrzydełkach, spód odwłoka ciemniejszy.
Murzyłkowate Baetidae: Rodzaj Baetis ma pastelowe barwy od niebieskiego po błekitny, szary, brązowy, miodowy, samica mają duże cozy, podzielone podłużną bruzdą:
Baetis alpinus samiec brazowe cialo, czarna pręga ze zlanych plam ciągnie się od głowy do przedostatniego segmentu odwłoka, ostatni jest brązowy, telson ciemniejszy, samica brązowa w ciemniejsze plamy na segmentach.
Baetis alternate brązowe ciało, ciemniejsze, szerokie opaski na segmentach, wierzch tułowia ciemniejszy.
Baetis atrebatinus brązowe ciało, segmenty odwłoka ciemne, jasne opaski pomiędzy segmentami, wierzch tułowia czarnawy, oczy brązowe, żyłki czarne, samica spód jasnobrązowy, wierzch ciemny, na granicach segmentów odwłoka są jasne opaski w kolorze tułowia.
Baetis buceratus samiec brązowe ciało, wierzch tułowia czarny, oczy brązowe, jasno otoczone, odwłok ma brązowe obręcze na segmentach pomiędzy nimisą jasne opaski, ostatnie segmenty brązowe, samica ciało brazowe wierzch tułowia czarny, brązowe segment z jasnymi opaskami.
Baetis calcaratus brązowe ciemno uplamione ciało, plamy sa na wierzchu ciała.
Baetis digitatis samiec czerwone oczy, brązowe ciało, szaroniebieskie skrzydełka, samica ma zielone lub żółte oczy, brazowe ciało i szaroniebnieskie skrzydełka.
Murzyłka dwuskrzydłowa Baetis dipterum przzroczyste skrzydełka, jest tylko pierwsza para, bardzo długie czułki.
Baetis fuscatus samiec żółte oczy, brazowy tułów, początek odwłoka zielony, koniec żółty, niebieskie skrzydełka, rozwidlenie zielone, samica zółta, oczy brazowe, jaśniejszy spód, szare skrzydełka.
Baetis gemellus żłtozielonkawy kolor, brązowe oczy.
Baetis muticus czarny tułów i początek odwłoka, srodek przezroczysto-mleczno-biały, koniec brązowy, 3 od końca segmenty dowłoka jaśniejszy, niebieskawe skrzydełka, samica czarny tułów, brazowy odwłok z jaśniejszymi, zółtawymi opaseczkami na granicach segmentów, białe rozwidle nie na odwłoku, biaęł odnóża.
Beatis niger samiec ciemnobrązowe ciało i ciemne skrzydełka, oczy ciemnobrązowe, samica czarny tułów, głowa i oczy, odwłok brązowy z pomarańczowymi opaskami pomiędzy segmentami, jasniejsze opaski na odwłoku, błękitne skrzydełkai rozwidlenie z tyłu, białę nogi.
Baetis rhodani samiec czarny wierzch tułowia, spód i głowa zgniłozielone, oczy czarne, odwłok ma brązowe segmenty oddzielone zgniłozielonymi opaskami, przezroczyste, brazowawe skrzydełka, samica brązowe oczy i ciało, jaśniejsze opaseczki na spodzie odwłoku, ciemny wierzch tułowia i odwłoka, przezroczyste skrzydełka, młoda samiczka żółta, czerwonooka. 
Baetis scambus czekoladowo brązowe ciało, brązowe oczy z czarnymi pasami, koniec odwłoka jasniejszy, zielono-brązowy, przezroczyste skrzydełka, samica ciemnobrązowe ciało, jasne opaski na odwłoku, czarne oczy, młoda ma zielonkawy spód i ciemnozielony wierzch, skrzydełka użyłkowane brązowo.
Baetis venustulus ciało brązowe.
Beatis vernus samiec brązowe ciało, tułów owłosiony, początek odwłoka jasny, perłowy, reszta brązowa z ajsnymi opaseczkami na granicy segmentów, brązowe oczy, przezroczyste skrzydełka, samica  brązowe oczy, zółte ciało, przezroczyste skrzydełka, spó tułowia jasnożółty, sa opaseczki na granicach segmentów.
Zmarzłocikowate Heptageniidae:
Ecdyonurus dispar samiec czarne oczy, pomarańczowe ciało w czekoladowe pasy, przezroczyste skrzydłą, samica ciało jasnobrązowe w ciemnobrązowe pasy, skrzydła brązowe, oczy czarne.
Ecdyonurus venosus samiec wierzch w brązowe ciemniejsze i jaśniejsze pasy, skrzydął przezroczyste, spód rdzawobrązowy, oczy ciemnobrązowe, samica jasniejszy spód, boki i wierzch ciemnobrązowe, ciemniejsze niż u samca, skrzydłą mają niebieski odcień, oczy czarne, rozwidlenie czarne, ciało owłosione.
Ecdyonurus torrentis samiec ciało żółte w brązowe, cienkie, skośne pasy, brazowe skrzydełka w ciemniejsze plamy, samica brązowa, skośne, ciemne plamy po bokach segmentów, brazowe oczy, ceglaste skrzydła w brazowe plamy.
Ecdyonurus aurantiacus samiec brązowawy, w ciemnie palmy, samica żółty spód, brązowe plamy na segmentach odwłoka, żółte oczy i skrzydełka w czarne plamki.
Ecdyonurus insignis samiec ciemnobrązowy odwłok w czarne, ukośne pasy, wierzch tułowia i oczy czarne, skrzydełka czarno użyłkowane, brzeg czarny, samica zielonooliwkowa w ukośne brązowe pasy po bokach segmentów odwłoka i na tułowiu, oczy moro, czarne żyłki, wierzch skrzydełek żółty.
Epeorus sylvicola samiec brązowe ciało w czekoladowe, ciemne pasy na odwłoku, tułów ma pierwszą połowę jasnobrązową, drugą ciemnobrązową, brązowe oczy i żyłki, samica ma brązowe oczy i tułów czerwony dowłok w brązowe pasy, brązowe żyłki i jasnobrązową plamę na skrzydełku.
Epeorus alpicola samiec beżowobrązowe ciało w brazowe opaski na segmentach, spó ciała z brązową pręgą idącą przez cała długość, przezroczyste skrzydełka, brązowe żyłki, czarne oczy, samica brązowa w brązowe pasy, brązowe żyłki.
Epeorus assimilis samiec oczy czarne, wioerzch tułowia czarny, spód ciała jasnobrązowy, na wierzchu odwłoka są brązowe, poprzeczne plamy, skrzydełka na początku mają żółtą plamę, brązowe żyłki, na brzegu czarna plama, reszta przezroczysta, młody samiec beżowy w ciemniejsze plamki na odwłoku, samica brązowa w ciemne opaski na dowłoku.
Epeorus fragilis samiec szare oczy, miodow ciało, brązowe, ukośne pasy na segmentach, początek odwłoka szarozielony, przezroczyste skrzydełka, samica jasnomiodowa, wierzch tułowia i odwłok zielonkawo oliwkowe z ciemnomiodowymi opaskami na segmentach, koniec odwłoka jasnomiodowy, skrzydełka mętno-przezroczysto-miodowe.
Epeorus frisoni samiec oczy szare, tułów i koniec dowłoka brązowo-zielonkawe, odwłok szary, przezroczyste skrzydełka z brązową plamą na końcu, samica miodowo-brązowa, spód jaśniejszy, żółtawy, na odwłoku są cieniutkie, brązowe opaski, szare, obwiedzione brązowo oczy, przezroczyste skrzydełka.
Epeorus hesperus nimfa rdzawa, jednolicie ubarwiona.
Epeorus longimanus samica miodowa, ciemniejszy odwłok, przezroczyste skrzydełka, oczy brązowe.

Pisząc o krzewach Polski pominęłam derenie, więc opisuję je teraz. U nas występują:
Dereń biały Cornus alba krzew z pokładającymi się i ukorzeniającymi gałęziami, starsze pędy są czerwone, jesienią fioletowawe, jajowate, krótkogonkowe liście, jesienią żółkną, białe, 4-krotne kwiaty w baldachogronach, 4 długie pręciki, 1 słupek w środku, białe lub niebieskawe owoce-pestkowce, roslina ozdobna, u nas zdziczała, lubi wilgotne gleby, mało wymagający, odporny na mróz.
Dereń właściwy, jadalny Cornus mas krzew lub małe drzewko, naprzeciwległe, jajowate liście z kończykami i krótkimi ogonkami, kwiaty zebrane w kuliste baldachy z 4 podsadkami, baldachy zebrane są w naprzemianległe grona, óżłta, 4-płatkowe kwiaty, 4 pręciki, 1 słupek, owoce to czerwone, podłużne pesktowce, cierpki smak, roslina jadalna, owoce je się na surowo, w dżemach, sokach, nalewkach i innych przetworach, roslina ozodbna, rosnie na glebach wapiennych, odporny na susze i zanieczyszczenia, rz drewna robi się koła zębate, roslina kosmetyczna, kora dezynfekuje jamę ustną.
Dereń rozłogowy Cornus sericea krzew z czerwonawymi gałęziami, jajowate, szerokie, zaokrąglone na końcu liście mają krótkie ogonki, białe, 4-krotne kwiaty z 4 pręcikami zebrane są w płaskie podbaldachy, owoce to białe pestkowce, roslina ozdobna lubi jasne stanowiska, odporna na zanieczyszczenia, niewymagająca co do gleby, roslina inwazyjna, porasta skraje lasów.
Dereń sidwa Cornus sanguinea krzew, gałązki brunatnozielone, jesienią krwistoczerwone, duże, jajowate, zwężone ku nasadzie liście z delikatnym kończykiem, krótki ogonek, duża blaszka, obustronnie zielone, jesienią czerwienieją, białe kwiaty mają 4 długie pręciki, 1 słupek, 4 ostre, długie płatki zebrane są w podbaldachy, owoce to niebieskie, kuliste jagody, roslina jadalna, dojrzałe owoce sa jadalne, kosmetyczna, z nasion robi się mydło, ozdobna, odporny na mrozy i zanieczyszczenia, lubi każdą glebę, lubi śwaitło.
Derenie uprawiane:
Dereń kousa Cornus kousa krzew lub małe drzewo o stozkowatej koronie, nakrzyżległe, jajowate, zwężone ku zaostrzonemu końcu liście, jesienią są czerwone lub pomarańczowe, 4 białe, jajowate, zaostrzone podsadki kwiatowe, kwiaty drobne, zielone, owoce to długoszypułkowe pestkowce, roslina uprawna, lubi półprzepuszczalną, wilgotna glebę, słoneczne stanowiska, pochodzi z Azji.
Dereń drzewiasty, pagodowy Cornus controversa dla odmiany drzewo,eliptyczne, skrętoległe liscie z bardzo krótkimi ogonkami i zaokrąglona blaszką, jesienią czerwienieją, kwiaty są białe, 4-krotne, płatki zaostrzone, kwiaty zebrane w baldachogrona, kuliste, drobne, niebieskie owoce, ozdobna roslina odporna na mrozy i zanieczyszczenia, lubi wszystkie gleby i słońce.
Dereń kwiecisty Cornus florida krzew lub rzewo o szerokiej, nieregularnej koronie, cienkie powiginane pędy, zielone potem z sinozielonym nalotem potem brązowawe, jajowate, zaostrzone, owłosione, krótkoogonkowe liście, z wierzchu zielone, od spodu białawe, drobne, żółte lub zielone kwiaty z okwalnymi, wciętymi na końcach 4 białymi podsadkami, wcięcia sercowate, rózowawe, podsadki mogą byc całe rózowe lub podłuzne, zalezy od odmiany, kwiaty zebrana w podbaldachy, owoce to cylindryczne, czerwone pestkowce, roslina ozdobna, lubi zyzne, przepuszczalne, wilgotne, obojętne lub kwaśne gleby, wrażliwy na mróz, z twardego drewna robi się czółenka w tkalniach, wielokrążki, oprawy do narzędzi, i główki kijów golfowych, roslina barwierska, z korzeni pozyskać można czerwony barwnik, roslina lecznicza, kora i korzenie leczą malarię. W Polsce jest w Ogrodzie Botanicznym UJ.
Dereń kanadyjski Cornus canadensis krzew z zielonymi gaąłzkami, owalne, krótkoogonkowe, skrętoległe liście są zaostrzone, mogą tworzyć kończyki, drobne, białe kwiaty z kremowymi słupkami, każdy kwiat ma 1 słupek, płatki sa kremowe, długie, kwiaty 4-krotne, kwiaty zebrane w baldachogrona, czerwone, kuliste owoce, roslina ozdobna, lubi wilgotne, chłodne, ocienione miejsca, żyzne, przepuszczalne, wilgotne gleby.
Dereń skrętolistny Cornus alternifolia krzew lub niskie drzewo o poziomych gałązkach, liście są skrętoległe, okrągławe, ogonkowe, jesienią stają sie pomarańczowe, ogonki sa krótkie, koniec leciuteńko zaostrzony, kremowe, kuliste kwiaty zebrane są w podbaldachy, mają bardzo długie pręciki, owoce to czarno-niebieskie jagody na czerwonych, długich szypułkach, roslina ozdobna, mrozoodporna, lubi półcień lub słońce, żyzne, średnio wilgotne, dobrze przepuszczalne gleby, preferuje kwaśne gleby.

Tym razem opiszę rośliny ogrodowe o ozdobnych liściach, które zdobią gdy nie ma kwiatów.
Klon jesionolistny Acer negundo nieregularna, szeroka, nisko rozgałeziona korona, oliwkowa kora jest gładka, potem pęka, są brodawki, ulistnienie naprzeciwległe, liście nieparzystopierzaste, listki jajowate, piłkowane, wierzch owłosiony, szczytowy odcinek jest dłoniastodzielny na 3 łatki, żółkna jesienią. Męskie kwiaty są wiszące, żeńskie zebrane w grona. Owoc złozony z 2 skrzydlaków. Roslina miododajna. Piekna roslina rozsiewana z sadzonek, bez specjalnych wymagań glebowych, lubi słoneczne miejsca, przycinania się rozrasta.
Klon palmowy Acer palmatum gładka, szara lub szarobrązowa kora, głęboko wycięte 5-7 klapowe liście dłoniaste, zielone, potem żółkną i pomarańczowieją i czerwienieją, purpurowe, drbone, 5-działkowe i 5-płatkowe kwiaty zebrane w kwiatostany, owoce to brązowe lub czerwone orzeszki z rozwartymi skrzydełkami-skrzydlaki, roslina ozdobna, potrzebuje żyznej, stale lekko wilgotnej gleby, słonecznego stanowiska i przycinania, uprawiana z sadzonek,, niektóre odmiany sa bardzo wrażliwe na mróz, ma wiele ozdobnych odmian, niektóre mają cały rok czerwone liście, inne liście dwukolorowe-zielone z czerwonymi obwódkami.
Klon rdzawy, śniady Acer rufinerve ciemnozielona, poprzecznie prążkowana, popekana kora, rozłozysta korona, dłoniaste, trójklapowe, zielone, u nasady czerwono owłosione liście, jesienią są czerwono-pomarąńczowe, drobne, żółte lub zielone kwiaty zebrane w grona, owoce to orzeszki, najpierw skrzydełka są zielone, potem czerwone, cały owoc to skrzydlak, surowe zimy sa dla niego niebezpieczne.
Klon Shirasawy Acer shirasaviensis drzewo lub krzew o kulistej koronie, gładka, szarobrązowa kora, sztywne, dłoniaste, 11-klapowe liście, brzegi podwójnie, ostro piłkowane, zielone, latem żółkną, jesnienią pomarańczowieja i czerwienieją, ogonki są czerwone, drobne, rózowo płatkowe i kremowo działkowe kwiaty, owoce to skrzydlaki, orzeszki z rozwartymi skrzydełkami, mrozoodporny, lubi słońce lub półcień, lubi wilgotne gleby.
Modrzewnica zwyczajna, północna Andromeda polifolia krzewinka, rosnie w Polsce, długie, rozgałęzione podziemne pędy, nadziemne wzniesione, wiotkie gałązki, skórzaste, zimozielone, wąskolancetowate liście o podwiniętych brzegach, krótkoogonkowe, sinawe od spodu, od góry zielone, zwisające na czerwonych szypułkach kwiaty zebrane są w szczytowe baldachogrona od 2 do 8 kwiatów, kielich 5-działkowy, dzwonkowata korona 5-płatkowa, płątki białe lub różowe, 1 słupek z długa szyjka i grubą zalążnią, 10 pręcików z wyrostkami na szczycie, owoce to 5-komorowe torebki, wznosi się ku górze, roslina ozdobna, mrozodporna, lubi cień i kwaśna glebę z torfem kwaśnym.
Berberys Thunberga Berberis thunbergii ciernisty, silnie rozgaęłziony krzew, całobrzegie, owalne, zielone, żółte lub czerwone liście, drobne, zółte kwiaty zebrane w grona, są 5-krotne, owoce to czerwone jagody, odporny na mróz, zanieczyszczenia powietrza i zasolenie gleby, choroby i szkodniki, trzeba przycinać zagęszczone gałęzie i usuwać stare pędy.
Berberys pośredni Berberis media rozłożysty, gęsty, ciernisty krzew, ciemnozielone, błyszczące, odwrotnie jajowate, drobne liście, zółte, 5-krotne kwiaty w gronach, podłużne, czarne, małe jagody, lubi słońce lub półcień, brak wymagań co do gleby, odporny na mrozy i zanieczyszczenie powietrza.
Berberys ottawski Berberis ottaviensis ciernisty krzew o jajowatym pokroju, zielone, odwrotnie jajowate liście, są zielone, żółe, 5-krotne kwiaty w gronach, jajowate, czerwone jagody, liście jesienią czerwienieją, mają niebieskawy połysk, lubi slońce lub półcień, każdy odczyn gleby, sadzimy sadzonki.
Brzoza brodawkowata Betula pendula kora młodych drzew jest pomarańczowa, z czasem bieleje, pęka,łuszczy się, liście są klinowate, podwójnie piłkowane, mają nagie ogonki, młode liście sa lepkie. Kwiaty zebrane są w długie, walcowate, żółte kotki. Owoce to eliptyczne, trójklapowe orzeszki ze skrzydełkami. Roślina lecznicza, liście działaja moczopędnie, odtruwająco, wzmacniająco, leczą zapalenie nerek, gościec, łuszczyce, choroby dróg moczowych. Z drewna robi sie węgiel kwas octowy, smołę, metanol.
Bukszpan wieczniezielony, zwyczajny Buxus sempervirens kulisty, zwarty krzew, eliptyczne, skórzaste, naprzeciwległe, ciemnozielone liście, drobne, zóławe kwiaty w gronach, męskie są z 4 listków owkiatu i 4 pręcików, żeńskie mają 4-8 listków, słupek z 3 znamionami, owoce to torebki, drewno jest surowcem do produkcji mebli i ozdób, roslina ozodbna, lubi słońce i cień, obojętne lub lekko zasadowe gleby, przed zimą trzeba go podlać by zapewnić mu zapas wody, dobrze znosi suszę ale jest wrażliwy na mróz.
Wrzos zwyczajny, pospolity Calluna vulgaris zimozielona krzewinka, gałęzie rozesłane po ziemi, naprzeciwległe, drobne, igiełkowate liście, 4-krotne, drobne, ózowoliliowe kwiaty dzwonkowate zebrane w grona szczytowe, 4-działkowy, ząbkowaty kielich, owoc to torebka z 4 komorami, ma drobne nasionka, ziele leczy choroby nerek, układu moczowego, reumatyzm, działą moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwwirusowo, uspakajająco, roslina miododajna, ozdobna, odporna na mróz, lubi kwaśna, mało żyzną, żwirową glebę.
Surmia bignoniowa, zwyczajna Catalpa bignonioides drzewo z krótkim pniem i szeroka koroną, duże, szerokie, jajowate lub sercowate liście, koniec zaostrzony, od spodu omszone, dzwonkowate, 5-płatkowe kwiaty zebrane w wiechy, biało-żółta, fioletowo nakrapiana korona, owoce to długie, cienkie torebki, mają przegrodę, owłosione nasionka, owoce utrzymuja się na drzewie do wiosny, lubi słońce, żyzną, przepuszczalną, lekka glebę, młode drzewka są wrażliwe na mróz.
Surmia pośrednia Catalpa erubescens drzewko ze stożkowatą, potem owalną korona, sercowate liście, młode purpurowobrązowe, starsze zielone, białe kwiaty zebrane w wiechy, owoce to długie stronki, utrzymują się do wiosny na drzewie, młode wrażliwe na mróz, lubią żyzną glebę i osłonięte stanowisko.
Grujecznik japoński Cercidiphyllum japonicum stożkowata lub walcowata korona, może być wiele pni, gałęzie rosna do ziemi, naprzeciwległe, całobrzegie, owalne lub okrągławe liście, koniec zaostrzony, nasada sercowata, brzegi ząbkowane, wierzch zielony, spód niebieskozielony, wiosną czerwonawe, latem niebieskawozielone, a jesienią jaskrawożółte, pomarańczowe lub czerwone, kwiaty męskie to pęczek czerwonych precików zebranych w pachwinach paczków, żeńskie mają skręcone znamiona słupków, dwupiennośc, owoce to błyszczące, jasnozielone mieskzi z brązowymi nasionami, roslina ozdobna, lubi półcień, żyzne, wilgotne, lekko kwaśne lub obojętne gleby, odoporny na szkodniki i choroby.
Judaszowiec kanadysjki Cercis canadensis małe drzewo o rozłożystej koronie, popielata lub czarna kora, sercowate, całobrzegie, zaokrąglone liście, najpierw brązowozielone, potem jasnozielone, potem żółte, rózowe kwiaty motylkowe w pęczkach, rosną na pedach i wyrastają z pnia, owoce to spłąszczone, zielone strąki, roslina ozodbna wrażliwa na mrozy, lubi ciepłe stanowiska.
Choisia trójlistkowa Choisya ternata intensywnie zielone, potem żółte, błyszczące, wrzecionowate liście w okółkach, 5-krotne, białe kwiaty w wiechach, płatki wrzecionowate, lubi słońce lub półcień, wytrzymuje mrozy do -10 st. C.
Dereń biały  Cornus alba krzew z pokładającymi się i ukorzeniającymi gałęziami, starsze pędy są czerwone, jesienią fioletowawe, jajowate, krótkogonkowe liście, jesienią żółkną, białe, 4-krotne kwiaty w baldachogronach, 4 długie pręciki, 1 słupek w środku, białe lub niebieskawe owoce-pestkowce, roslina ozdobna, u nas zdziczała, lubi wilgotne gleby, mało wymagający, odporny na mróz, lubi wilgotne, podmokłe gleby, torf, odporny na suszę i mróz, zanieczyszczenie powietrza, słoneczne stanowiska.
Dereń właściwy, jadalny Cornus mas krzew lub małe drzewko, naprzeciwległe, jajowate liście z kończykami i krótkimi ogonkami, kwiaty zebrane w kuliste baldachy z 4 podsadkami, baldachy zebrane są w naprzemianległe grona, óżłta, 4-płatkowe kwiaty, 4 pręciki, 1 słupek, owoce to czerwone, podłużne pesktowce, cierpki smak, roslina jadalna, owoce je się na surowo, w dżemach, sokach, nalewkach i innych przetworach, roslina ozodbna, rosnie na glebach wapiennych, odporny na susze i zanieczyszczenia, z drewna robi się koła zębate, roslina kosmetyczna, kora dezynfekuje jamę ustną.
Leszczyna pospolita Corylus avellana wzniesione gałezie tworzą szeroka koronę, gładka, popielata kora ma poziome kreski z korka, ulistnienie skrętoległe, owalne, podwójnie pilkowane liście z kończykami, są owłosione, maj sercowate nasady i drobne łezkowate przylistki, roslina jednopienna, męskie kotki są długie, zółte, wyrastają po 2-4, żeńskie są na krótkopędach, widać tylko czerwone znamiona, pyłek jest żółty, owoce to bezbielmowe orzechy, owocnia jest zdrewniała, zrosnięta z okrywą nasienną, ma okrywę z 3 zrosniętych podkwiatków. Roslina uprawna i jadalna, orzechy są jadalne. roslina ozdobna, z drewna robi się węgiel rysunkowy.
Perukowiec podolski Cotinus coggygria zaokrąglona korona krzewu, żółte drewno, skrętoległe liście są jajowate, czerwone, całobrzegie, jesienią żółkną, pomarańczowieją lub czerwienieją, drobne, długoszypułkowe, rózowe kwiaty zebrane są w wiechy na końcach pędów, roslina ozdobna, lubi każdą glebę, nawet piaszczystą i wapienną, lubi słońce lub półcień, mrozoodporna, są odmiany zielonolistne.
Wawrzynek Burkwooda Dapchne Burkwoodii krzew o okółkowych, odwrotnie lancetowatych, zielonych, kremowo obrzeżonych, siedzących liściach, jasnorózowe, 4-krotne, trąbkowate kwiaty zebrane w główki, owoce najpierw są żółte potem czerwonobrązowe, lubi ciepłe, słoneczne stanowiska n glebach wapiennych, żle znosi dużą wilgotność gleby.
Oliwnik srebrzysty Elaeagnus communata drzewo o nierególarnej koronie, brązowe, srebrzyście opalizujące pędy, skrętoległe, podłuznie jajowate, srebrzyste, na obu końcach zaostrzone, krótkoogonkowe liście, kwiaty żółte, zebrane w kątach liści, trąbkowate, owoce to pestkowce, mrozoodporny, lubi suche, sloneczne stanowiska, półprzepuszczalne, lekkie, przewiewne gleby.
Trzmielina Fortune'a Euonymus fortunei gęsto ścielący sie, niski krzew z korzeniami przybyszowymi, na których sa nowe pędy, zimozielone, skózaste, eliptyczne, górą błyszczące liście, jesienią są purpurowe, białe, dzbanuszkowate drobne kwiaty w gęstych wieszkach, roslina ozdobna, lubi żyzną, próchniczą, lekko wilgotną glebę, lubi słońce i lekki półcień, silniejszy mróz jest dla niej groźny, trzeba chronić przed mrozem, przycinać młode pędy, dobrze zrobić pergolę, po której będzie sie pnąć.
Trzmielina japońska Euonymus japonicus pnąca roslina o owalnych, bardzo którtko ogonkowych liściach, białe, 4-płatkowe kwiaty zebrane w baldaszki, nadaje sie do przysłonięcia altanek, wrażliwa na mróz, lubi luźną, żyzną, obojętną glebę.
Buk zwyczajny Fagus sylvatica gładka, popielata kora, z czasem staje sie szorstka i pomarszczona. Liście są jajowate, feliste, u góry błyszczące, u dołu owłosione, mają owłosione ogonki, ulistnienie skrętoległe. Pączki liści są lancetowate. Młode liście i pędy są owłosione. męskie kwiaty zebrane są w koszyczki, maja czerwonawy, rurkowaty okwiat, kwiaty żeńskie wyrastają po dwa w miseczkowatej, czteroklapowej okrywie, pyłek jest kulisty i porowaty, owoce to trójgraniaste orzeszki-bukiew są w owłosionej torebce-kupuli. Drewno nadaje sie na meble, owoce to pokarm dzików, lubi słońce lub półcień, żyzną, wilgotną, próchniczą glebę.
Glediczja trójcierniowa Gleditsia triacanthos drzewo o luxnej, nieregularnej koronie, ulistnienie skrętoległe, zlozone, parzystopierzaste liście, zielone, eliptyczne listki zaokrąglone z obu stron, pęd i gałązki pokryte sztywnymi, trójdzielnymi kolcami, promieniste, zielonożółte kwiaty zebrane w grona, owoce to płaskie, czerwone, błyszczące, skręcone strąki, lubi gleby przepuszczalne, średnio wilgotne i ubogie, odporna na suszę.
Bluszcz zwyczajny  Hedera helix giętka łodyga oplata drzewo, rozgałęzione, ukorzenione, liście jajowate, z wierzchu ciemnozielone, faliste, nasady sercowate, obupłciowe, drobne, 5-krotne kwiaty zebrane w kuliste wiechy, owoce to okrągłę, granatowe pestkowce. Roślina ozdobna i lecznicza, liście działaja wyksztusnie, przeciwzapalnie, żółciopędnie, przeciwgoścowo, leczą zapalenie oskrzeli, wzmagają krwawienie miesiączkowe, trądzik,. pokrzywke, odmrożenia, łagodzą ból przyreumatoidalnym zapaleniu stawów, wyicąg koi skórę, leczy celulitis, roślina miododajna. Woli gleby próchnicze, świeże i słoneczne stanowiska, jest tolerancyjny.
Rokitnik zwyczajny Hippophae rhamnoides rozgaęłziony krzew lub drzewo z młodymi pędami zakończonymi kolcami, mają jajowate miedziane pączki, młode gałązki sa miedziane, starsze szarawe, pędy z cierniami tworzą rozgaęłzienia 2 rzędu, liście sa lancetowate, krótkoogonkowe, srebrzysto omszone, wierzch szarozielony, spód srebrzysty, podwinięte brzegi, roslina dwupienna, kwiaty męskie są zółozielone rosną w pęczkach, żeńskie pojedynczo, owoce to pomarańczowe pestkowce, roslina ozdobna, jadalna, owoce nadaja się na soki, dżemy i przetwory, lecznicza, wzmacnia odpornośc, działa przeciwbólowo, leczy reumatyzm, choroby żoładka, skóry, przeziębienia, leczy konie z robaków, poprawia wygląd ludzkiej skóry, opóźnia starzenie, odporny na mróz, suszę, zanieczyszczenia powietrza, lubi silne zasolenie.
Hortensja omszona Hydrangea aspera krzew o grubych i sztywnych pędach, rozrasta sie przez korzenie, młode pędy owlosione, starsze mają łuszczącą sie korę, duże, lancetowate, owlosione, ciemnozielone liście, fioletowe, purpurowe, niebieskie, talerzykowate kwiaty płodne wewnątrz kwiatostanu i białe, płonne brzeżne, lubi cień i półcień, kwasne lub obojętne gleby, nie potrzebuje przycinania.
Ostrokrzew Meservy Ilex meserveae krzew o zwartym pokroju i fioletowych pędach, sztywne, skózaste, owalne, ostro ząbkowane liście, ząbki tworzą kolce na brzegach blaszki lisciowej, kubkowate kwiaty zebrane w pęczki w kątach liści, dwupienność, żółte lub czerwone jagody to owoce, lubi żyzną, lekko wilgotną glebę, słoneczne stanowiska, ale toleruja cień, mrozoodporne, wrażliwsze odmiany powinny byc zimą osłonięte od wiatru.
Ligustr vicaryi Ligustrum vicaryi gęsty krzew o łocistych liściach, proste, rozgaęłzione pędy, liście eliptyczne, błszczące, zaostrzone, nasady szeroko klinowate, drobne, rurkowate, białe, pachnące kwaity zebrane w walcowate wiechy, granantowe, kuliste owoce, lubi każą glebę, od piaszczystej po cieżką gliniastą, lubi słońce, cień i półcień, wrażliwy na zimno.
Suchodrzew mirtolistny Lonicera nitida dobrze rozkrzewiony krzew, jasnobrązowa kora, liście owalne lub jajowate, naprzeciwległe, drobne, białe kwiaty, owoce to purpurowe jagody, lubi gleby próchnicze, świeże, cień, wrażliwy na mrozy, przymarza do ziemi w zimie.
Nandina domowa Nandina domestica niski, zwarty krzew, liście jajowate, zwinięte, krótkoogonkowe, zaostrzone na końcu, jesienią czerwienieją, białe kwiaty zebrane w stozkowate wiechy, czerwone owoce, lubi gleby przepuszczalne, kwasne, słoneczne stanowiska.
Pęcherznica kalinolistna Physocarpus opulifolius krzew o wyprostowanych pędach, ciemnobrązowa, łuszcząca sie kora, owalne, 3-klapowe liście, białe lub rózowe, talerzykowate kwiaty zebrane w wiechy, owoce to czerwone mieszki z żółtymi nasionkami, roslina ozdobna, lubi słoneczne stanowiska, każdy rodzaj gleby, mrozodporna.
Topola amerykańska Populus deltoides duże, nisko rozgaęłzione drzewo o luźnej koronie, purpurowobrązowe pędy, trójkątne, szerokie liście, najpierw są purpurowe, potem zielone, potem brązowe z czerwonym ogonkiem, dwupienna, męskie kwiaty sa w kotkach, są czerwone, żeńskie zielone, kwiaty są w gronach, puszyste owoce, torebki z włosami nasiennymi w gronach, mrozoodporna, dobrze znosi zanieczyszczenia lubi slońce i lekki półcień.
Topola Prunus fremontii rozłożyste drzewo, grube konary, sercowate liście, nasady lekko uwypuklone, końce zaostrzone, żółkna jesienią, ogonki krótkie, kwiaty żeńskie zielone, kubeczkowate zebrane w grona, męskie to kotki, dwupienna, owoce z puszkiem, torebka z włosami nasiennymi. 
Topola kanadyjska Populus canadiensis rosłe drzewo z szeroka i wysoką koroną, zgrubiały pień, szara, głęboko bruzdkowana kora, trójkątne liście, nasady sercowate, ogonki krótkie, końce zwężone, blaszka ząbkowana, kotki męskie czerwone i błszczące, żeńskie zielone w gronach, owoce to torebki z włosami nasiennymi, drewno dobre na celulozę.
śliwa wiśniowa Prunus cerasifera niskie drzewo, prosty, smukły pień, luxna korona, cienkie, odwrotnie jajowate liście są delikatnie piłkowane, ciemnoczerwone, purpurowe, brązowawe, białe, długoszypułkowe, talerzykowate, 5-krotne kwiaty, owoce to żółte lub czerwone pestkowce, roslina miododajna i ozdobna, lubi piaszczyste, lekkie gleby, dobrze znosi susze, słońce, mozna ją szczepić.
Czeremcha zwyczajna Prunus padus ma wiele pni, korona jest ciemna, brązowa, ma smukłe, przylegające do gałązek pędy, są widoczne przetchlinki. Ulistnienie skrętoległe, liście jasnozielone, eliptyczne, piłkowane, w kątach nerwów mają włoski, od spodu sa szare, maja gruczołki miodnikowe. Pięciopłatkowe, białe kwiaty o długich płatkach zebrane są w grona. Owoce to kuliste, czarne pestkowce. Roślina ozdobna i lecznicza, młode liście odkażają. Drewna używa się w stolarce.
Sumak odurzający Rhus typhina krzew lub niskie drzewo, parasolowata korona, grube, owłosione pędy, nieparzystopierzaste liście z owalnymi, cienkimi listkami, czerwienieją, pomarańczowieją i żółkną jesienią, roslina dwupienne, drobne kwiaty zebrane sa w stożkowate wiechy, rozległe korzenie płytko położone, owoce to pestkowce, żółte drewno, roślina miododajna, owoce są jadalne, lubi słońce, odporny na chorby i szkodniki, trzeba usuwać odrosty korzeniowe, nie trzeba przycinać korony.
Róża czerwonawa Rosa glauca nagie, ciemnoczerwone, oszzronione gałązki, krzew, nieparzystopierzastodzielne liście, listki owalne, piłkowane, nagie, owłosione na nerwie, 5-krotne, rózowe, jasniejsze w środku kwiaty, wolne, nagie słupki, znamiona skupione w główkę, owoce to drobne, czerwone lub pomarańczowe hipancja, roslina ozodbna, lubi każdą glebę, słoneczne stanowisko, mrozoodporna.
Wierzba Boydii Salix Boydii karłowate drzewko, czerwonobrązowe gałązki, szerokie, eliptyczne, omszone, mięsiste liście, nasady sercowate, ogonki króciutkie, kwiaty bez okwiatu zebrane w kotki, dwupienna, lubi gleby wilgotne, nie lubi piaszczystych i suchych, mrozodporna, odporna na zanieczyszczenia, potrzebuje słońca, ale jest wrazliwa na suszę.
Wierzba alpejska Salix alpina  mały płożacy rkzew z długimi, płożacymi gałęziami, młode gałązki sa zielone, starsze brunatne, włochate, szpiczaste pączki, odwrotnie jajowate, zaostrzone na końcach, krótkogonkowe liscie, całobrzegie, skrętoległe, dwupienna, kwiaty zebrane w kotki o purpurowych łuskach, kwiaty wyrastają z liśćmi męskie mają 1 miodnik, wolne pylniki, młode słupki owłosione, z czasem łysieja, roslina ozdobna, lubi słoneczne stanowiska, kamieniste podłoże, suche warunki.
Wierzba szwajcarska Salix helvetica mały, gęsty, okrągławy krzew, mlode pędy są biało filcowato owłosione, odwrotnie jajowate, delikatnie zaostrzone, tepe lub zaokrąglone liście, żęńskie kotki o purpurowo-czerwonych przysadkach, słupki siedzące, szyjki dołem owłosione, kotki męskie dwubarwne, owłosione, wolne nitki pręcików, owoce to wołosione, podłużne, pekające 2 klapami torebki, dwupienna, roslina ozdobna.
Wierzba płożaca Salix repens cienkie, nagie zagięte gałęzie, brązowa kora, słabo owlosione, tępe pąki, liście złożone z lancetowatych, całobrzegich odcinków na krótkich ogonkach, nie ma przylistków, kotki sa na owłosionych, dwukolorowych przysadkach, żeńskie sa podługowate, siedząće, słupki mają krótkie trzonki, męskie sa jajowate, pylniki są brunatne, nasady pręcików są owłosione, jest 1 miodnik. Owoce to torebki otwierające sie spiralnie skręconymi klapami. Roslina ozdobna i miododajna, roślina dwupienna, nie potrzebuje specjalnej gleby, tylko przycinania zwieszających sie pędów.
Wierzba sachalińska Salix udensis rozłożysty krzew, spłaszczony, krótkoogonkowe, lancetowate, zwężone na końcach liście, kotki męskie żółte, kotki żeńskie szare, młode kwiatostany są srebrzyste, lubi wilgotne, ubogie w wapń gleby, lubi słońce, jest doporna na mróz.
Wierzba fińska Salix finmarchica karłowata wierzba, brązowe gałązki, jajowate, krótkoogonkowe liście, końce zaokrąglone, srebrzyste, kwiatostany to kotki, w męskich kotkach widac żółe pylniki, kotki gęsto pokrywaja gałazki, dwupienna, płożaca, lubi wilgotne, próchnicze gleby, słoneczne lub półcieniste stanowiska.
Bez czarny Sambucus nigra zielona kora z wiekiem szarzeje, widać na niej przetchlinki, czerwone pączki, nieparzystodzielne liście mają eliptyczne, zaostrzone odcinki, mogą mieć nitkowate przylistki, białe, pięciopłatkowe kwiaty z 1 słupkiem i 5 pręcikami zebrane są w płaskie baldachogrona, owoce to czarne pestkowce, są jajowate, rpslina lecznicza, kwiaty działaja przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo, napotnie, wyksztusnie, moczopędnie, leczą gorączke i biegunki, zapalanie spojówek, owoce nadają się do spozycia po przetworzeniu np. jako herbatki, konfitury itd. Roslina ozdobna. Mrozoodporny, potrzebuje półprzepuszczalnej gleby, slońca lub półcienia.
Tawuła brzozolistna Spirea betulifolia krzewy o okrągłym pokroju, zielone, jajowate, krótkoogonkowe liście, końce zaokrąglone, białe, 5-krotne kwiaty zebrane w baldachy, lubi wilgotne gleby, mrozoodporna. 
Tawuła japońska Spiraea japonica zwarty krzew o sztywnych pędach, liście jajowate, piłkowate, o ostrcyh końcach, rózowe kwiaty z długimi pręcikami zebrane w baldachogrona, roslina ozdobna, wysadzana z sadzonek, lubi słońce i dobrze nawożona glebę, wiosną trzeba ją przycinać.
Tawuła van Houtte'a Spiraea vanhouttei rozłożysty krzew, łukowato wygięte gałęzie, jajowate, krótkoogonkowe, zaostrzone liście, przypominaja trójkąty, starsze żółkną, białe pięciopłatkowe kwiaty talerzykowate zebrane w baldachy, odporna na mrozy, suszę, zimno i zanieczyszczenia, lubi każdą glebę ogrodniczą, preferuje gleby żyzne i wilgotne.
Wiąz holenderski Ulmus hollandica drzewo o szarej korze, owalnej koronie, liście owalne, brzegi podwójnie ząbkowane, wieksze ząbki maja wiele mniejszych ząbków, ogonki krótkie, starsze liście żółkną, pęczki drobnych kwiatów ze zrosniętym kielichem, drobne płątki, wystają pręciki na zewnątrz, pęki w kątach liści, owoce to orzeszki ze skrzydłami, skrzydlaki, lubi słońce lub półcień, odporny na susze, lubi żyzne gleby.
Wiąz pospolity Ulmus minor kora szara, bruzdowana, cienkie, czerwone, paki, jajowate, zaostrzone liście, jeden bokm maja mniejszy, karbowana blaszka liściowa o piłkowanym brzegu, kwiaty zbiałymi pręcikami zebrane są w pęczki. Owoc to jajowaty skrzydlak, roslina ozdobna.
Kalina koralowa Viburnum opulus krzew o luznej niesymetrycznej koronie, szara kora, kuliste przetchlinki, nakrzyżległe, brunatne paki, dłoniaste, trójdzielne, ząbkowane liście na średnich ogonkach, ulistnienie naprzeciwległe, palowy system korzeniowy, długie korzenie przybyszowe, białe, trąbkowate kwiaty zebrane w baldachogrona, 5 okragło zakończonych płatków, kielich z niewielkich ząbków, owoce to czerwone pestkowce, roślina lecznicza, kora działa przeciwskurczowo, leczy robaczyce, dusznice bolesną, leczy choroby układu oddechowego zwierząt, roslina jadalna po ugotowaniu i innej obróbce cieplnej je się owoce, pozyskuje sie z nich czerwony barwnik, z gałązek robi sie pręty i druty, roślina ozdobna, drewno nadaje się na opał, robi sie z niej podkładki dla innych roslin, lubi mokre gleby, bardzo wilgotne, lubi każde natężenie światła, potrzebuje przycinania.
Krzewuszka cudowna Weigela florida zwarta korona krzewu, jajowate, naprzeciwległe, zólto obrzeżone, piłkowane liście krótkoogonkowe, rózowe, dzwonkowate kwiaty w kątach liści pojedynczo lub grupowo, lubi słońce, półcień, wilgotną, zyzna glebę. 
Klon zwyczajny Acer platanoides okrągłu pień z popekaną kora, pączki sa oliwkowe, młoda kora oliwkowa, dłoniastodzielne, ogonkowe liście, zielone kwiaty zebranme są w baldachogrona, mają 5 działek, 5 płatkó, 8 prręcików, 1 słupek. Owoc złozony z 2 skrzydlaków, skrzydła dłuższe od orzeszków. Roslina miododajna.
Klon jawor Acer pseudoplatanus prosty pień, kora szara, z czasem ma żłobienia, nakrzyżległe pąki z zielonymi łuskami, liście z wierzchu żywozielone, od spodu szarawe, dłoniastodzielne, ogonkowe, piłkowane, ogonki sa rynienkowate, nasady sercowate, ulistnienie nakrzyżległe, żółtozielone, pięciokrotne kwiaty zebrane są w grona. Owoce złozone z 2 skrzydlaków, orzeszki są kuliste, skrzydła długie. Roslina miododajna.
Klon jesionolistny Acer negundo nieregularna, szeroka, nisko rozgałeziona korona, oliwkowa kora jest gładka, potem pęka, są brodawki, ulistnienie naprzeciwległe, liście nieparzystopierzaste, listki jajowate, piłkowane, wierzch owłosiony, szczytowy odcinek jest dłoniastodzielny na 3 łatki. Męskie wkiaty są wiszące, żeńskie zebrane w grona. Owoc złozony z 2 skrzydlaków. Roslina miododajna. Sadzony z sadzonek, brak wymagań co do gleby, lubi słoneczne miejsca.

Typ: stawonogi Arthropoda
Podtyp: szczękoczułkowce Arachnomorpha
Gromada: pajęczaki Arachnida
Podgromada: roztocza Acari
Nadrząd: dręcze Parasitoformes
Rząd: kleszcze Ixodides
Są tu 2 rodziny mające pancerz twarde Ixodidae i pozbawione pancerza miękkie (obrzeżkowe) Argasidae.
Kleszcze to najwieksze roztocza. To pijące krew głównie kręgowców pasożyty zewnętrzne. Ciało kleszczy orkywa rozciągliwy, cienki oskórek, układ krążenia to zatoka zylna, skąd hemolimfa jest wypychana ruchami ciała, pierwsza para podnózy ma narząd Hallera, to zagłębienie ze szczecinkami zasłoniętymi blona, reaguje na węch i zmiany wilgotności. Mają tyjkowaty hypostom, przypominający harpun ryjek z ząbkami, którym wbija się w ciało gospodarza, za pomocą śliny przykleja go do ciała, hypostom zbudowany jest ze zrośniętych szczękoczułek i nogogłaszczek, podstawa ryjka jest ze zrośniętych bioder nogogłaszczek, na końcu sa kolce, ząbki, od ryjka odchodzą głaszczki talpi, mają 4 czlony, mają szczękoczułki z tnącymi blaszkami, szczękoczułki moga być wysuwane do przodu i przecinaja skórę gospodarza, potem do rany idzie hypostom. Są 4 pary odnóży, pierwsza ma narząd Hallera. biodra łączą odnóża z brzuszną strona ciała, na brzusznej stronie ciała pośrodku jest otwór płciowy, bardziej w tyle odbytowy, boki ciała mają blaszki z przetchlinkami-peritremae. Samica jest większa ma niewielka tarczke grzbietową, która u mniejszego samca pokrywa cały grzbiet. Larwa kleszcza to nimfa. Przeobrażenie niezupełne, nimfa jest podobna do dojrzałego kleszcza, nie ma rozwiniętych narządów płciowych.
Najbardziej znany jest kleszcz pospolity/psi Ixodes ricinus, zyje w całej Europie do 2000 m n. p. m. Lubi wilgotne i zacienione miejsca. Ona ma 7-8 mm, on 1-2 mm, atakuje owce, psy, koty, kopytne, ludzi, pijąc krew rozciąga się gromadząc ją w wolu, zapas może starczyc na rok, ślina kleszcza ma cementująca substanję przyklejającą hypostom z gospodarzem.
Kleszcze zyja w wysokich trawach, w lasach na roslinach zielnych i niskich krzewach. Głownie zyją w łąkach i lasach, wspinają się na rośliny zielne, byliny i niskie rkzewy by stamtąd atakowac gospodarzy. siedząc na spodniej stronie liści i na gałązkach potrącanych przez gospodarzy spadają na nich, do 2 godzin szukają miekkiego, cienkiego, wilgotneho naskórka, który mogą łątwo przeciąć by sie przykleszczyć, przykleszczają sie i ssą przez kilka dni, nabite odchodzą same. znieczulają miejsce ukłucia, tak, że gospodarz nie wie, że ma kleszcza.