biologia i ochrona przyrody

Insulinoodporność to brak wrażliwości tkanek na insulinę, która poraża wchłanianie glukozy do wnętrze komórek i jej metabolizm komórkowy oraz wytwarzanie energii oraz skutkuje jej podwyższonym stężeniem we krwi. Glukoza zamiast się wchłonąć zostaje we krwi, dlatego, że do jej wchłonięcia potrzebna jest insulina, która łaczy się z odpowiednimi receptorami na powierzchni komórek. Zmienia ich konformację umozliwiając wniknięcie cząsteczek glukozy do środka. Bez insuliny wnikanie glukozy jest niemożliwe podobnie jak niemozliwość jej połączenia z receptorami albo brak ich reakcji na insulinę. Insulina produkowana jest w komorkach beta trzustki na wyspach Langerhansa, to białkowy hormon anaboliczny, którego głównym zadaniem jest transport glukozy z krwi do komórek. Jej prohormon proinsulina powstaje w siateczce śródplazmatycznej (reticulum endoplazmatycznym, RE) szorstkiej, tam jest powstanie mostków dwusiarczkowych i powstanie odpowiedniej sekwencji aminokwasów, usunięcie zbędnych peptydów, w cysternach RE powstaje struktura przestrzenna insuliny. W aparatach Golgiego jest formowanie ziaren wydzielniczych, czyli formy, w której hormon jest wydzielany do osocza. W tej formie insulina w pęcherzyku z aparatu Golgiego idzie do błony komorkowej, w środku pęcherzyka dalej dojrzewa. Błona pęcherzyka łaczy się z błoną komórkową, jego zawartość zostaje uwolniona na zewnątrz, to emiocytoza. Ludzka trzustka wydziela 40-50 jednostek insuliny dziennie, co stanowi 15% puli insuliny wytworzonej w trzustce. Główny regolator wydzielania insuliny to glukoza, potrzeba 4,4-5,5 mmol/dl (80-100 mg/dl) glukozy by zaczęło się jej wydzielanie, maksymalne wydzielanie insuliny jest przy stężeniu glukozy 16,7-27,8 mmol/l (300-500 mg/dl). Glukoza wiąże się z receptorem błony komórkowej komórek beta i aktywuje wydzielanie insuliny. Insulina razem z krwią dociera do tkanek, wiąże się z receptorami insulinowymi,  zmienia się konformacja białek GLUT, które przyłączają cząsteczki glukozy, do białek GLUT przyłaczają sie jony wapnia, umozliwiając transport glukozy. W jelitach do receptorów GLUT również przyłączają się jony Ca2+ i jest transport glukozy. Największą rolę odgrywa w mięśniach i komórkach wątroby. Receptory GLUT1 i GLUT4 to najważniejsze reptory dla glukozy. GLUT4 wymaga insuliny do działania. Przyłączenie glukozy do jej receptora aktywuje receptory GLUT4, które są białkami cytoplazmatycznymi, tylko 10% to białka błonowe, a insulina umozliwia ich wędrówkę do błony, tylko 1. Szlak insulinowy zaczyna się przyłączeniem insuliny do receptora insulinowego RI, który ma 2 domeny wewnątrz i 2 zewnątrzkomórkowe. Kiedy insulina połaczy się z zewnętrzkomórkowymi jest autofosforylacja wewnątrzkomórkowych, sygnał idzie na białka IRS, IRS1 jest ważny dla mięśni ISR2 dla wątroby. Mutacje genu kodującego ISR2 mogą być przyczyną insulinoodporności. Bialka ISR aktywują kinazę fosfatydyloinozytolową PI3K, ona fosforyluje w blonie komórkowej bisfosforan fosfatydyloinozytolu PIP2 do trisfosforanu fosfatydyloinozytolu PIP3, on łaczy się z kinazą 1 zależną od fosfatydyloinozytolu DK1, tu ubstratem jest kinaza B (białko Akt). Ono fosforyluje białko AS160, które ma 4 domeny, jedna z nich łaczy się z bialkami Rab występującymi na pęcherzykach z bialkami receptora GLUT4, które łaczą się z nimi, płyną do błony komórkowej, łaczą się z nią, receptor GLUT4 wychodzi na powierzchnię blony. Mutacje któregoś z genów kodujących odpowiednie białka uniemożliwia cały proces na różnych etapach porażająć wydobycie GLUT4. Także mutacje kodujące same receptory GLUT i RI uniemozliwiają wchlanianie glukozy przez insulinoodporność. Dlatego cukrzyca typu II jest dziedziczna. Ale nie tylko genetyka, takżę otyłośc może powodować deformację receptorów GLUT, nie tylko GLUT4 porażając wchłanianie glukozy oraz deformacje receptorów RI, przez co insulina nie może się z nimi połaczyć. Szczególnie otyłość brzuszna, czyli ta spowodowana nadmiarem kalorii w diecie. dlatego warto dbać o prawidłową wagę, oczywiście są ludzie, którzy nigdy nie schudną, ale warto zadbać o redukcję brzuszka, redukcja brzuszka w początkowej fazie, zanim nie dojdzie do uszkodzenia trzustki pozwoli receptorom się zregenerować. Cukrzyca typu II również powtaje, kiedy insulina nie może być uwolniona z trzustki. Pamiętajmy, że glukoza jest potrzebna jako źródło energii, dlatego nie wolno z z cukrów prostych, zamiast tego trzeba ruszać się jak najwięcej, najlepiej na świeżym powietrzu, jeść dużo owoców, warzyw, nasion, pić dużo wody, opalać się celem uzupełnienia witaminy D, naprawdę te wszystkie procesy przebiegają przy udziale jonów wapnia, który wchłania się tylko dzięki witaminie D, a fosforylacja to przyłaczenie fosforu, on też potrzebuje witaminy D, żeby się wchłonąć. Ciekawe na ile ochrona przed słońcem wpłynęła na epidemie cukrzycy? I pamiętajmy, że konserwanty i związki chemiczne w jedzeniu przetworzonym również mogą uszkadzać białka np. receptory cukrzycy, nie sam cukier, ale częśc tego co oznacza się literą E i numerkiem. O tym jak bardzo potrzebujemy glukozy świadczy fakt, że środki na robaki jak Vermox blokują właśnie wchłanianie glukozy, a klasyczne trucizny jak cyjanek blokują cytochrom IV uczestniczący w jej metabolizmie komrkowym, rezygnacja z cukru jest równoznaczna z zablokowaniem jej wchłaniania albo metabolizmu.

Faktem jest, że sportowcy, nie tylko zajmujący się sportami walki, dzięki tzw. pamięci mięśniowej potrafią automatycznie zareagować w charakterystycznych sytuacjach np. piłkarz nożny potrafi trafić piłkę, która przypadkowo podtoczy się pod jego nogi. Pamięć mięśniową zdobywamy podczas treningu, takim rodzajem pamięci jest także jazda na rowerze, ruchy wykonywane podczas szydełkowania czy wyszywania. Ludzie zajmujący się sztukami walki uczą się w ten sposób odpowiadać na ciosy.

Jednak ultra instynkt to coś więcej. W sytuacji zagrożenia życia każdy z nas jest w stanie wydobyć z siebie nadludzką siłę. Zagrożenie stanowi stres, podczas którego układ limbiczny przejmuje kontrolę nad ciałem. Układ limbiczny otacza pień mózgu, który odpowiada za podstawowe czynności biologiczne jak perystaltyka, skurcze serca, przepony i mięśni żebrowych. Układ limbiczny odpowiada za emocje, odruchy, pamięć. W sytuacji zagrożenia informacje płyną z narządów zmysłów do odpowiednich ośrodków w mózgu (wzroku, słuchu), stamtąd do hipokampu, tam informacja jest analizowana na podstawie poprzednich doświadczeń np. kiedy drapieżnik mnie zaatakuje zrobi mi krzywdę, więc na podstawie wcześniejszych doświadczeń analizuje najlepszą formę obrony. Człowiek lub zwierzę widzi nadchodzące zagrożenie np. ofiara zbliżającego się drapieżnika, jej układ limbiczny (hipokamp jest jego częścią) wysyła sygnały do pnia mózgu, ten przejmuje kontrolę nad ciałem i wysyła sygnały do podwzgórza, o zagrożeniu.

W czasie skrajnego zagrożenia zostaje pobudzony układ współczulno-nadnerczowy. Jest on zbudowany ze współczulnego układu nerwowego z cholinergicznymi nerwami przedzwojowymi i adrenergicznymi nerwami zazwojowymi oraz z rdzenia nadnerczy, którego unerwiają zakończenia nerwowe włókien przedzwojowych nerwu trzewnego, zakończenia te unerwiają komórki rdzenia nadnerczy, komórki chromochłonne wytwarzające katecholaminy jak adrenalina, noradrenalina, dopamina. Hormony te są w tych komórkach magazynowane. Hormony te są formą adaptacji do sytuacji stresowych. Adrenalina, dopamina i noradrenalina są syntetyzowane i uwalniane do krwiobiegu jako odpowiedź na silny stres np. atak drapieżnika. Hormony te oddziałują na serce, mięśnie szkieletowe, oskrzela powodując podniesienie ciśnienia krwi, rozszerzając oskrzela, zwiększają przepływ wdychanego powietrza, szybsze oddechy, szybciej dostarczają tlenu i oddają CO2. Adrenalina rozszerza naczynia krwionośne, zwiększa przepływ krwi w mięśniach i sercu,rozkurcza mięśnie gładkie układu pokarmowego, zwiększa pojemność wyrzutową serca, przyspiesza akcję serca, rozkurcza mięśnie gładkie w oskrzelach, zwiększając ich światło, zwiększa rozkład glikogenu ni podnosi poziom cukru we krwi, noradrenalina obkurcza je podnosząc ciśnienie. Wzrost ciśnienia wspomagają wazopresyna, angiotensyna II, a metabolizm mięśni hormon wzrostu. Adrenalina stanowi 80% produkowanych katecholamin. Podwzgórze wytwarza hormon uwalniający adrenokortykotropinę (kortykoliberynę) CRH, która w przednim płacie przysadki mózgowej stymuluje uwalnianie adrenokortykotropiny ACTH, która pobudza produkcję hormonów kory nadnerczy, kortyzolu i kortykosteronu oraz pobudza rdzeń nadnerczy do produkcji adrenaliny i noradrenaliny. Obok ACTH uwalnia się beta endorfina, która blokuje odczuwanie bólu. Hormony kory nadnerczy również uczestniczą w odpowiedzi na silny stres, hormony steroidowe docierając do komórek docelowych np. w mięśniach łączą się z danym receptorem błonowym, przenikają do wnętrza komórki i do jądra, gdzie wpływają na ekspresję odpowiednich genów i zmieniają jej metabolizm.

W warstwie kłębuszkowej kory nadnerczy powstają mineralokortykoidy, pod spodem jest warstwa pasmowata i warstwa siatkowata tworząca glukokortykoidy i androgeny u obu płci. Główne glukokortykoidy, których produkcja rośnie w odpowiedzi na stres to to kortyzol i kortykosteron, mineralokortykoidy to angiotensyna, która obkurcza tętniczki podnosząc ciśnienie krwi i aldosteron, synteza aldosteronu odbywa się przy udziale sodu, potasu, ACTH na drodze układu reninowo-angiotensynowego. Układ ten reguluje ciśnienie tętnicze krwi i przemianie elektrolitowej, wątroba wytwarza angiotensynogen, jego synteza rośnie pod wpływem glukokortykoidów. Angietensynogen z krwią płynie do nerek, obecny w komórkach tętniczki doprowadzającej kłębuszka nerwowego enzym renina oddziałuje z angiotensynogenem powoduje powstanie angiotensyny I, konwertaza przekształca ją w angiotensynę II, całość reguluje wiążanie adrenaliny z receptorami adrenergicznymi w komórkach przykłębuszkowych. Angiotensyna II obkurcza tętniczki, hamuje syntezę reniny, pobudza syntezę aldosteronu. Aldosteron działa na transport jonów. Aldosteron zwiększa liczbę kanałów sodowych w łonie komórkowej luminalnego bieguna komórek kanalików, zwiększając resorpcje sodu w nerkach. Rośnie międzykomórkowe stężenie sodu. Sód przenika do osocza, gdzie podnosi ciśnienie krwi, aldosteron aktywuje też enzymy mitochondrialne, produkujące ATP potrzebne do działania pomp sodowo-potasowych. Stymuluje on też syntezę innych związków wysokoenergetycznych jak NADPH+, potrzebnych do resorpcji jonów sodu. Hormon wzrostu GH zwiększa transport aminokwasów do komórek mięśniowych, wzmaga syntezę białek w mięśniach, wzmacnia też glukoneogenezę w wątrobie, dzięki czemu mięśnie i serce dostają więcej glukozy, zwiększa też syntezę glikogenu w wątrobie. GH pobudza rozkład tkanki tłuszczowej i uwalnianie wolnych lipidów z tkanki tłuszczowej do osocza, pobudza on też mineralizację kości. Dopamina to neuroprzekaźnik uwalniany przez dopanergiczne neurony układu nerwowego. Wzmaga napięcie mięśni, koordynację ruchów, Hormony nadnerczy pobudzają akcję serca, zwiększają pojemność wyrzutową krwi, zwiększają ciśnienie tętnicze krwi, rozszerzają oskrzela, dzięki temu człowiek oddycha szybciej, dostaje więcej tlenu, szybsze tętno sprawia, że krew szybciej go rozprowadza, większe ciśnienie, więcej krwi dociera do tkanek, adrenalina powoduje również rozkład glikogenu w mięśniach i wątrobie do glukozy. Krew dopływa do mięśni szkieletowych, płuc i serca, organizm by oszczędzić energię i zasoby (tlen, glukozę) ogranicza krążenie w układzie pokarmowym i perystaltykę. Komórki dostają więcej tlenu i glukozy, rośnie tempo oddychania komórkowego, powstaje więcej cząsteczek ATP i ciepła, temperatura ciała rośnie. ATP jest zużytkowane na pracę mięśni. kortyzol zwiększa lipolizę, czyli rozkład tłuszczu, rozpad glikogenu, glukoneogenezę. Sprzyja wydzielaniu insuliny przez trzustkę, wchłanianie glukozy w mięśniach jest insulinozależne.

Adrenalina wpływa na węzeł zatokowy serca zwiększając pojemność wyrzutową serca, aldosteron, angiotensyna II sprzyjają resorpcji jonów w nerkach. Jony potasu, sodu, chloru i wapnia biorą udział w pracy serca i mięśni szkieletowych. Skurcze mięśnia sercowego, skurcz miogenny, są komórki rozmieszczone w różnych obszarach serca, tworzą węzły, komórki węzłów maja dużo materiałów zapasowych, maja niestabilny potencjał spoczynkowy (rozrusznika), w miotubulach, świadczy to o różnym rozkładzie jonów w środku i na zewnątrz, potencjał rośnie, gdy osiągnie wartość progową jest potencjał czynnościowy, kanały jonowe generujące potencjał czynnościowy. Jest powolna spoczynkowa depolaryzacja jest dzięki kanałom If, podczas depolaryzacji komórek zamykają się, otwierają się kanały wapniowe, w środku jest ujemny ładunek, jony wapnia idą do środka komórki, jest potencjał czynnościowy, komórki te łączą się złączami szczelinowymi im wstawkami, potencjał rozprzestrzenia się na reszt komórek, repolaryzacja jest dzięki jonom potasu, Kanały If otwierają się kationy idą do komórki, potencjał rośnie do uzyskania progu pobudliwości, otwiera się kanał wapniowy, jest depolaryzacja, otwiera się kanał potasowy, jony potasu uciekają z komórki jest repolaryzacja. Złącza szczelinowe to kanały błonowe, którymi komórki w sercu są połączone, przepływ jonów przez ten kanał daje zmianę potencjału. Obok komórek rozrusznikowych są komórki robocze (kardiomiocyty), kardiomiocyt ma filament główny z główkami miozyny i siateczkę śródplazmatyczna z jonami wapnia, skurcz tych komórek ma 3 fazy: depolaryzację, Plateau i repolaryzacje, te 3 fazy warunkują potencjał czynnościowy komórki roboczej, kardiomiocyt jest spolaryzowany, różnica wynosi 90 mV, kilka kationów płynie z sąsiedniej komórki, jest to bodziec gwałtownej depolaryzacji, szybko otwierają się kanały sodowe, jony sodu płyną do komórki, odwrócenie potencjału do 20 mV, jest faza Plateau, wolno otwierają się kanały wapniowe, jony wapnia idą do komórki, otwierają się kanały potasowe, potas ucieka z komórki, jony wapnia uciekają z siateczki sródplazmatycznej, jest to faza zależna od jonów wapnia, komórka kurczy się repolaryzacja to usunięcie jonów potasu,. Zjawiska elektryczne wyprzedzają zjawiska mechaniczne, kanały If z rodziny CHN4 aktywuje hiperpolaryzacja, na ich pracę wpływają wewnątrzkomórkowe nukleotydy cAMP (cykliczny adenozyno-1,5-monofosforan), przepływ jonów K+/Na+. Węzeł zatokowy przy żyle głównej górnej- węzeł zatokowy SA narzuca rytm całemu sercu, serce kurczy się zgodnie z jego częstotliwościom, potencjał czynnościowy z jednego węzła idzie do drugiego, każdy węzeł generuje potencjał czynnościowy, są 4 drogi między węzłowe, węzeł przedsionkowo-komorowy AV daje skurcz komór i przedsionków, pęczek Hisa ma prawą i lewą gałąź wzdłuż przegrody międzykomorowej, na koniuszku serca są włókna Perkuliniego, to układ bodźcoprzewodzący serca, bodźce idą węzłami, serce kurczy się od końca wyrzucając krew. Fazę Plateau warunkuje przepuszczalność jonów Ca2+ i K+, tu rośnie przewodnictwo jonów Ca2+, maleje K+, potencjał czynnościowy w sercu otwiera kanały wapniowe w błonie komórkowej, jest to zależne od wapnia uwalnianie wapnia, w komórce wapń jest zgromadzony w siateczce śróplazmatycznej, jest uwalniany i usuwany na zewnątrz na zasadzie antyportu z udziałem pompy wapniowej, tu działa ATPaza, jest rozkład ATP. Uwalnianie wapnia z siateczki śródplazmatycznej jest z udziałem troponiny, część jonów wapnia jest usuwana z komórki, pompa sodowo-potasowa zapewnia wymiennik wapnia, siła skurczu zależy od ilości jonów Ca2+, w starszym wieku wymiennik przestaje działać wapń zostaje w komórce. Skurcze mięśni gładkich np. naczyń tętnic, przewodu pokarmowego też zależą od jonów wapnia i energii z ATP. Także skurcze mięśni szkieletowych, biochemia skurczu mięśnia-na filamentach cienkich są główki miozyny potrzebują energii, do miozyny przyłącza się ATP, troponina i tropomiozyna blokują wślizgiwanie się aktyny, uwalnia się wapń łączy się z tropomiozyną, główka obraca się wzdłuż osi filamentu, do miozyny przyłącza się nowa cząsteczka ATP, regeneruje on miozynę i jest możliwy kolejny skurcz. Układ sarkotubularny umożliwia przenoszeniem impulsów względem komórki. Błona, sarkolema ma wgłębienia do komórki (sarkocytu), to kanaliki poprzeczne T, wzdłuż komórki biegną tubule, siateczka sarkoplazmatyczna magazynuje jony wapnia, siateczka tworzy kanaliki wewnątrzkomórkowe, łączą się w końcowy kanalik zbiorczy. Kanalik T i ER łączą się z receptorem DHT i wypustka stopkową. Białka tworzą kanały wapniowe, jony Ca2+ wpływają do komórki przez, kanalik T, jest depolaryzacja, impuls idzie do receptora DHT, pociąga on wypustkę stopkową, otwierają się kanały wapniowe, wapń wypływa. Zakończenia aksonów rozszerzają się w cysternę jest acetylocholina, łączy się z receptorem wapniozależnym, między błoną presynaptyczną i postsynaptyczna otwierają się kanały jonowe jest impuls, esteraza rozkłada Ach.

Adrenalina powoduje również wyostrzenie zmysłów, do mózgu dociera więcej informacji, ale z pominięciem wyższych ośrodków nerwowych. Mózg również oszczędza energię, wyciszając aktywność tych części, które nie są w danej chwili potrzebne. Podczas odruchowych reakcji nie trzeba myślenia, więc myślenie jest zatrzymane. Rośnie siła mięśni, zakres ruchu, wytrzymałość, receptory chroniące ścięgna przed zerwaniem, narządy Golgiego, zostają wyłączone. W wyjątkowo niebezpiecznej sytuacji zostaje całkowicie wyłączona świadomość, by więcej energii i zasobów wykorzystać na przetrwanie. Mózg nie traci energii na trawienie czy myślenie, za to robi wszystko by uniknąć zagrożenia. Jest to tryb walki lub ucieczki, który nie pozwala na zbytnie analizowanie. Mają go nie tylko ludzie, ale też zwierzęta. One wiele razy muszą bronić siebie albo młodych przed drapieżnikami. W tym stanie organizm mobilizuje się do tego by przetrwać, zwierzęta przeważnie wybierają ucieczkę, chyba, że matka broni młodych. Organizm w tym stanie często wykazuje siłę kilkakrotnie większą niż normalnie. Poza tym szczególnym stanem organizm nie jest w stanie jej wygenerować. Taki stan jest krótkotrwały, służy tylko do szybkiej ucieczki lub obezwładnienia napastnika. Istnieją dwa rodzaje tego stanu jednego doświadczył każdy z nas kiedy idąc spokojnie nie zauważył np. przez wiejący wiatr albo słuchawki nadjeżdżającego samochodu, ale zdążył odejść, ciało reaguje przed świadomością, mózg zauważa samochód i każe ciału cofnąć się na pobocze zanim pojazd nadjedzie. Potem serce nam szybko bije, szybko oddychamy, boimy się, chociaż zagrożenie minęło, nasze ciała reagują na hormony stresu. Druga opcja to stan, kiedy reakcja dzieje się zupełnie poza świadomością, często człowiek nie pamięta zdarzenia. Dzieje się tak w przypadku skrajnego zagrożenia. Można to nazwać ostatecznym ultra instynktem. Druga opcja ma pewne skutki uboczne, przeciążenie mięśni może powodować zerwanie więzadeł oraz uszkodzenia mięśni, wzrost ciśnienia tętniczego może uszkodzić naczynia krwionośne, szybsze oddychanie komórkowe, zwiększona synteza ATP i jego rozpad powodują powstanie dużej ilości wolnych rodników tlenowych, komórki broniąc się wytwarzają więcej enzymów dehydratacyjnych. Reaktywne formy tlenu mogą uszkadzać ścianki naczyń krwionośnych i pęcherzyki płucne. Hormony te działają na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, ich duże stężenie we krwi daje znak podwzgórzu i przysadce by przestały produkować własne hormony stymulujące gruczoły dokrewne do ich syntezy, człowiek traci siły, ciśnienie spada, organizm chcąc je wyrównać zwiększa produkcje moczu, spadek ciśnienia do mniejsze dostawy tlenu i glukozy do komórek, organy przyzwyczajone do ich większej podaży reagują zwolnieniem pracy. Człowiek ma wyczerpane zapasy glikogenu, nagły rozkład tkanki tłuszczowej powoduje podniesienie poziomu ketonów we krwi, a skutkiem glukoneogenezy jest amoniak, organizm musi je zdetoksykować. Następuje obniżenie poziomu cukru we krwi. Czym zatem jest ultra instynkt? Stanem kiedy starsze struktury mózgu przejmują kontrolę nad ciałem wyłączając wyższe ośrodki korowe. Dzieje się to w sytuacji skrajnego zagrożenia życia organizmu lub jego potomstwa. Żeby ten proces zaszedł musi zaistnieć realna szansa zagrożenia, zwykle zwierzęta unikają zagrożenia, tak samo nasz mózg stara się unikać zagrożeń, dlatego zwykle reagujemy ucieczką. Jeśli jednak zdarzy się atak drapieżnika, a organizm nie ma wyjścia stanie do walki, ten sam mechanizm jest u psów na łańcuchu, które nie mając gdzie się wycofać atakują człowieka, który do nich podejdzie. W takich sytuacjach organizm reaguje instynktownie bez straty czasu na myślenie, w tym czasie drapieżnik mógłby zaatakować, więc organizm reaguje odruchowo. Jest to krótkotrwała reakcja, która ma na celu obronę przed drapieżnikiem np. uderzenie go rogami lub ucieczkę np. podczas pożaru lasu ze strefy zagrożonej.

Iryzacja, tęczowanie to zjawisko optyczne wynikające z interferencji światła białego odbitego od powierzchni przezroczystych lub półprzezroczystych sklładających się z wielu warstw o róznych właściwościach optycznych. Powstaje na powierzchni baniek mydlanych jako odbicie promieni świetlnych od wewnętrznej i zewnętrznej warstwy bańki oraz interferencji (nałożenia) odbitych fal. Tu częśc światła odbija się od zewnętrznej powierzchni, częśc od środkowej, odbite fale nakladają sie na siebie, my widzimy sumę odbitych fal w postaci róznych kolorów (długości fali). Iryzacja zachodzi na powierzchni ciał satłych złozonych z cienkih warstw, światło przechodzi przez nie, część odbija sie od zewnętrznych, częśc światła przenika głebiej i odbija sie od kolejnych warstw.
Iryzacji podlegaja też minerały, tu wyrózniamy labradoryzację, labradorescencję, czyli odbicie światła od inkluzji (wrostków) ciał obecnych na powierzchni minerału, każdy wrostek odbija część swiatła, które ulega interferencji, tu jest światło gł. niebieskie i zielone, jest u labradoru i spektrolitu. Opalescencja światło ulega rozproszeniu na spękaniach i szczelinach, jest mlecznobiała poświata, jest m. in. w opalu. Schillerescencja polega na odbiciu światła od róznej grubości warstewek albitu lub rys i spękań naprężeniowcyh, jest w ortoklasie, adularze, odbicie swiatła w szczelinkach zachodzi w krysztale górskim. Tu widzimy kolory tęczy.
W chmurach gł. kłebiastych soczekowatych Altocumulus lenticularis, rzedziej w kłebiastych  Cumulus, kłebiasto-pierzastych Cirocumulus czy kłębiasto-warstwowych Stratocumulus. Powstają w wyniku dyfrakcji (załamania) światła.
W biologii zachodzi na perłowych warstwach muszli mieczaków np. łodzików, perłopławów, skrzydłach motyli np. mieniaka tęczowca Apatura iris, skrzydłach innych owadów np. żuka gnojowego Geotrupes stercorarius, biegacza zlocistego Carabus auratus, kruszczycy złotawki Cetonia aurata, piór ptaków np. kolibry, paw zwyczajny Pavo cristatus, sierści ssaków np. mandryla Mandrillus sphinx, łusek gadów i ryb.

Irys niski ma do 25 cm wysokości, kwitnie od kwietnia do maja, gdy przekwitnie ucinamy kwiatostan,

Kosaciec syberysjki ma metrowe liście, białe, niebieskie lub fioletowe kwiaty, toleruje wilgotne gleby i półcień, może kilkanaście lat rosnąc w jednym miejscu, ma wąskie liście, niebieskie kwiaty z żółtymi żyłkami

Irys żółty rosnie na brzegach rzek i jezior, ma żółe kwiaty, osiąga 1,5 m

Irys pstry lubi żyzne, wapienne, dobrze zdrenowane gleby, kwitbnie od maja do czerwca, ma żółte, brązowo żyłkowane kwiaty

Kosaciec gładki ma szablowate liście, kwitnie na fioletowo w czerwcu i lipcu, lubi zdrewnowane gleby, może rosnąc przy oczku wodnym

irys żyłkowany kwitnie w marcu i kwietniu, ma pojedyncze lub podwójne kwiaty na szczycie łodygi kwiatonośnej, są niebieskie lub fioletowe z plamkami, osiąga 15 cm długościlubi lekkie, piaszczyste gleby, słońce, wcięzkich glebach co roku na początku czerwca wykopujemy cebulki

Kosaciec bucharyjski kwitnie od kwietnia do maja, lubi słońce, ciepłe miejsce, umiarkowanie wilgotne gleby, żyzne, przepuszczalne,obojętne lub zasadowe gleby, wrażliwy na zalewanie, ma żółte, pachnące kwiaty z brązowymi plamkami, sadzimy na początku października dwa razy gęłbiej niż wysokość cebulki, rowki muszą mieć ziemię kompostową i mało mączki kostnej

Kosaciec bródkowy ma bródkę, czyli smugę włosków na dolnych płatkach wdłuż nerwów, kwitnie w maju i na początku czerwca, lubi żyzne, próchnicze gleby i słońce, kwiaty maja rózne kolory

Irys Danforda lubi piaszczyste, luźne, żyzne, lekko wapienne gleby, ciepło, słońce, kwitnie od marca do kwietnia, sadzimy cebulki na 6-8 cm, ma 2 liście, óżłte kwiaty, nadaje się do doniczek, wykopujemy w czerwcu, sadzimy w październiku i listopadzie

Irys wspaniały kwitnie na przęlomie maja i czerwca,ma 60 cm wysokości, białe kwiay z żółtymi plamkami

irys aucheri ma 20-30 cm, kilka 5-7 centymetrowych, niebieskich kwiatów z żółtymi bródkami, oachną fiołkami

Irys kaukaski kwitnie późną wiosną, liście są szarozielone, wyrastają razem z kwiatami, żółte kwiaty z ciemnymi bródkami

Iris fosteriana ma 10-15 cm wysokości, liście są długie, kwiaty żółto-fioletowe,

Irysy holenderskie są żółte, niebieskie, fioletowe, mają 40-60 cm, angielskie 40-50 cm,mają żółte, fioletowe, purpurowe kwiaty,

Irysy cebulowe lubią slońce, cieplo, miejsca osłonięte od wiatru, gleby żyzne, przepuszczalne, umiarkowanie wilgotne, sadzimy je od drugiej polowy września, angielskie i Juno na początku października, żylkowane na końcu, hiszpańskie i holenderskie na początku listopada, odległośc między małymi wynosi 5-10 cm,między dużymi 20 cm, głebokość sadzenia cebulki to 5-12 cm, nawozimy nawozami mineralnymi lub organicznymi fosforowo-potasowymi,wykopujemy je latem co kilka lat, rozmnażamy z cebulek przybyszowych

Nagietek lekarski łodyga rozgałęziona, gruczołowato owłosiona, żeberkowana, liście dolne krótkoogonkowe, łopatkowate, dolne siedzące, lancetowate, kwiaty zebrane w pomarańczowe koszyczki, brzeżne nibyjęzyczkowe, środkowe rurkowate, owoce to niełupki, palowy, rozgałęziony korzeń, roślina ozdobna, lecznicza, leczy rany, oparzenia, owrzodzenia, otarcia, odmrożenia, łagodzi stany zapalne skóry i oczu, roślina jadalna, liście można jeść na surowo do sałatek.języczki jadalne na surowo, smażone razem z ogonkami, można nadziewać

Fiołek polny opisany w dziale fiołki, jadalny kwiat surowy jako dodatek do sałatek, surówek, posypywania ziemniaków, kanapek, kasz, ryżu

Aksamitka rozpierzchła jadalne świeże lub surowe kwiaty, ma dużo luteiny, dodatek do sałatek i surówek

Nasturcja jadalna to nasturcja większa, jemy całe kwiaty, sałatka z liści z olejem i cytryna łagodzą bakteryjne zapalenia pęcherza, liście ze świeżym chrzanem, zsiadłym mlekiem pomagaja na choroby żołądka, młode listki jemy jako źródło witaminy C, nasturcja niska ma jadalne liście i kwiaty, nasiona nasurcji zastepują kapary

Chaber bławatek jadalne kwiaty na herbatki i jako dodatek do surówek,sałatek

Liliowce można jeść płatki surowe, na kanapkach, w sałatkach lub konfiturach

Piwonie jemy płatki w sałatkach, kanapkach, konfiturach,mają skrobię,cukry, garbniki, olejki eteryczne, żelazo, chrom, magnez, potas, sód, można parzyć herbatki i napary,roślina lecznicza, bardziej jako przyprawa lub lek na zaparcia, artetyzm,reumatyzm,zaparcia,hemoroidy,zapalenia błon śluzowych i skóry

Czosnek niedźwiedzi jadalny w sałatkach, herbatkach,zupach,surówkach, papkach jak szpinak

Lawenda wąskolistna kwiaty i liście na surówki, kanapki,

rozmaryn liście w sałatkach, sosach, kanapkach

Bazylia w sałatkach, sosach, kanapkach, przyprawa do pizzy, sałatki greckiej, dań śródziemnomorskich

Kłosowiec ma jadalne liście, można z całej rośliny robić napary, ma wzniesione,kanciaste łodygi, liście lancetowate, naprzeciwległe,zależnie od gatunku karbowane, ząbkowane, calobrzegie,kwiaty zebrane w klosy,rosna w okółkach, 5-działkowy kielich zrośnięty,korona biała,różowa, czerwona, pomarańczowa, niebieska,owoce to rozlupnie z 4 rozłupek

Orlik pospolity grube kłącze, liście trójsieczne, odziomkowe dlugoogonkowe, karbowane, łodygowe krótkoogonkowe, odcinki zaokrąglone, łodyga rozgałęziona, owłosiona, kwiaty długoszypułkowe, fioletowe, białelub różowe, maja długą ostrogę, 5 działek, zrośniete płatki, owoc to mieszek z dzióbkiem, jemy liście surowe lub w sosach, zupach

Lubczyk liście w sosach,zupach, sałatkach, przyprawa do rosołu

kocanki włoskie całe gałązki dodajemy do ryżu, rosołu, mięsa, można wyjąć po ugotowaniu, można zjeść, z kwatów są lecznicze napary, leczą siniaki

Ogórecznik lekarski cały szorstko owlosiony, łodyga wzniesiona, rozgałęziona, liście dolne, ogonkowe eliptyczne, górne obejmują łodygę, podługowate,kwiaty zebrane w skrętki, kielich z 5 częściowo zrośniętych działek, korona z 5 zaostrzonych płatków,jest 5 białych osklepek, owoce to rozlupnie, ma jadalne liście do sałatek, zup, sosów, twarogów

Karczoch zwyczajny liście powcinane, ogonkowe, pierzaste, odcinki ząbkowane, zaostrzone, wierzch ma białe włoski okrywowe, dolna powierzchnia owłosiona, ogonek i nerwy płaskie górą, wypukłe dołem, fioletowe kwiaty zebrane w kuliste kwiatostany otoczone łuskowatymi liśćmi, liście obniżają poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, chronią wątrobę, zwalczają drobnoustroje, główki kwiatostanowe są warzywem, jadalne po ugotowaniu, upieczeniu lub usmażeniu

Farbownik lekarski napar z ziela działa wyksztuśnie, młode lisćie są jarzyną

Rumian pospolity

Miodunka liście ma jadalne na surowo, nadaja się do sałatek, surówek jako podstawa i dodatek, można je gotować, dodawać do sosów, zup, szpinaku, mają dużo witaminy C

Floks (płomyk) wiechowaty wzniesiona, sztywa łodyga, liście lancetowate, dolne nakrzyżległe, górne skrętoległe, kwiaty zebrane w baldachogrono, trąbkowate, różowe,czerwone, fioletowe lub białe, kwiaty są jadalne na surowo w salatkach, surówkach, kanapkach

Koniczyna biała i łąkowa (czerwona) liście i kwiaty jadalne na surowo w sałatkach, surówkach, na kanapkach

Dzwonek liście skupionego i brzoskwiniolistnego jadalne są surowe i gotowane, rapunkuł i jednostronny maja jadalne korzenie,surowe smakują jak rzodkiewka, można gotować i dusić na maśle

Fiołek rogaty liście ogonkowe, karbowane, dolne sercowate, górne lancetowate kwiaty 5-płatkowe z ostrogami, długoszypułkowe, pozostałe fiołki też są jadalne,kwiaty je się w surówkach, sałatkach na kanapkach, można z nich robić lody, konfiury, syropy,

Kwiat dyni, cukinii, ogórka kwiaty jadalne surowe lub zapiekane z nadzieniem lub bez, do surówek i sałatek, waryw na patelnię

Robinia akacjowa drzewo o luźnej koronie, kora popękana, ciemna, korzeń palowy z bocznymi, liście nieparzystopierzastozłożone, skrętoległe, od spodu szare, z wierzchu zielone, białe, motylkowe kwiaty zebrane w grona, owoce to gładkie, długie strąki,kwiaty jadalne surowe i w naleśnikowym cieście,m można je utrzeć z cukrem

Berberys ma jadalne owoce surowe i w przetworach

Mahonia pospolita krzew wieczniezielony, liście nieparzystopierzaste, ząbkowane, kwiaty żółte, 6-płatkowe, nitki pręcików zbliżaja się do slupka po dotknięciu, owoce to jagody,zielone, potem niebieskie, jadalne surowe, suszone i w przetworach

magnolia drzewo o zwartej koronie, liście całobrzegie, języczkowate, ogonkowe, kwiaty różowe, czerwone, żółte, białe, płatki okółkowe, owoce zbiorowe z mieszków, jadalne kwiaty surowo i jako dodatek do ryżu, makaronu, sałatek

Migdałowiec nasiona jadalne surowe i w ciastach, ciasteczkach,przetworach

Mięta cytrynowa liście naprzeciwległe, języczkowate, kwiaty fioletowe, wargowe w kłosach z przysadkami, owoce to rozłupnie z 4 rozłupek, jadalna na surowo w sałatkach, twarogach, surówkach, kanapkach, deserach

Pigwowiec japoński owoce jadalne w konfiturach, dżemach,sokach, nalewkach, herbacie

Poziomki ozdobne mają różowe lub pomarańczowe i długoszypulkowe kwiaty, reszta rośliny wygląda jak inne poziomki, jadalne owoce surowe i w przetworach

Lilak pospolity kwiaty jadalne surowe i w przetworach jako dodatek do potraw, sałatek, usprawniaja trawienie

Opisuję rośliny, których wcześniej nie opisywałam