biologia i ochrona przyrody

Nie tylko warzywa, owoce i kiełki, jedzmy także nasiona.
Słonecznik czyli ziarna słonecznika zwyczajnego Helianthus annuus zawierają witaminy A, D, z grupy B, E, cynk, żelazo, potas, wapń, zdrowe tłuszcze, nadaje się do podjadania, posypywania kanapek, sałatek, surowek.
Pestki dyni Cucurbita pepo, cukinia to odmiana dyni, jej pestki zjadamy razem z owocem, zawierają zdrowe kwasy tłuszczowe, witaminy B1, B2, B6, C, a, D beta karoten, potas, cynk, selen, nadają się do jedzenia same, na kanapkach, surówkach, jako panierki.
Sezam czyli nasionka sezamu indyjskiego Sesamum indicum nadaje się do surówek, pieczywa, chałwy, ciastek, ciasteczek, mas cukierniczych, panierek, ma aminokwasy, cukry i tłuszcze, ma wapń i białko.
Czarmuszka siewna Nigella sativa przyprawa do wielu potraw i pieczywa, ma kwasy tłuszczowe, olejki eteryczne, nigellon rozszerzający drogi oddechowe, witaminy B1, B2, B3, selen.
Gorczyca biała Synapsis alba przyprawa do mięsiw, składnik musztardy, ma olejki eteryczne, selen, mangan, witanminę B1, wspomaga trawienie.
Orzech włoski Juglans regia nasiona mają zdrowe kwasy tłuszczowe, omega 3, błonnik, witaminy z grupy B, E, magnez, mangan, miedź, kwas elagowy-ptrzeciwutleniacz, białko, węglowodany, zdrowa przekąska i składnik surówek i sałatek, dodatek do ciast, ciasteczek, czekolady, wyrobów cukierniczych, nadzienie cukierków i pralinek.
Orzech laskowy czyli nasiono leszczyny Corylus avellana ma nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminę E i kwas foliowy, zdrowa przekąska, składnik ciast, ciastek, nadzienie pralinek, cukierków, sładnik sałatek i surówek.
Migdał czyli pestka migdałowca pospolitego Prunus dulcis ma białko, witaminę B2, E, magnez, fosfor, zdrowe kwasy tłuszczowe, błonnik, do jedzenia jako przekąska, składnik wyrobów cukierniczych.
Orzech nanercza zachodniego czyli nerkowca Anacardium occidentale ma białko, witaminy z grupy B, tłuszcz, cynk, wapń, magnez, potas, żelazo,  kwas foliowy, zdrowa przekąska.
Pistacje orrzeszki pistacji właściwej Pistacia vera mają witaminy z grupy B, E, wapń, fosfor, przekąska, składnik sałątek, surówek i słodyczy.
Groszek czyli owoc grochu zwyczajnego Pisum sativum składnik sałatek i surówek, zup, ma witaminy z grupy B, A, C, K, E, błonnik, potas, magnez, fosfor, żelazo, czy wapń.
Fasola zwyczajna Phaseolus vulgaris fasola w wielu odmianach, nadaje się na sałatki, samodzielne dania, dodatki do dań głównych, ma białko, witaminy A i C, z gr. B, białko, skrobię.
Bób Vicia faba m abiałko, sód, potas, błonnik, rozpuszczalny, nienasycone kwasy tłuszczowe, nadaje się na samodzielnedanie i składnik surówek i zup.
Cieciorka, ciecierzyca pospolita, groch włoski Cicer arietinum skłądnik sałatek, zup, dodatek do dań lub samodzielne danie, ma białko, błonnik, węglowodany, witaminy C, tiaminę, ryboflawinę, niacynę, B6, A, kwas foliowy, K, wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sód, cynk.
Soja warzywna Glicyne maxna sałatki, samodzielne dania, kotleciki, ma białko, nienasycone kwasy t;luszczowe, witaminy z gr. B, potas, żelazo, magnez, fosfor, wapń.
Pszenica to ziarniaki pszenicy orkiszu Triticum spelta, płaskórki Triticum dicoccum, samopszej T. monococcum i zwuczejnej T. vilgare, z pszenicy robi sie mąke na pieczywo,ciasta i makarony, ma witaminy B1, B2, B3, D, E, K, białka, węglowodany, tłuszcze, błonnik, sód, wapń, potas, magnez, fosfor, siarkę, żelazo.
żyto to ziarniaki żyta zwyczajnego Secale cereale, z których robi sie uniwersalna mąkę, ma witaminy z gr. B, cukry, blonnik, białko, tłuszcz, sód, potas, magnez.
Jęczmień to ziarniaki jęczmienia dwurzędowego Hordeum distichon, z których robi się kasze, ma sód, potas, magnez, witaminy z gr. B, błonnik, cukry, tłuszcze, białka.
Ryż to ziarniaki ryżu siewnego Orysa sativa, stanowią podstawę wielu dań: ryżu z jabłkami, smietaną i cukrem, risotta, mają białko, wapń, żelazo, witaminy B1, B2, B3.
Kukurydza to ziarniaki i kolby kukurydzy zwyczajnej Zea mays, zjada się dojrzałe ziarniaki gotowane jako danie główne i w occie składnik sałatnik warzywnej, młode kolby zjada się marynowane w całości, mają skrobię, białka, selen, fosfor, potas, magnez, witaminy z gr. B, E i A.
Proso to ziarniaki prosa zwyczajnego Panicum vulgatum, włosowatego P. capillare i rózgowego P. virgatum z prosa robi sie mąke i kasze, proso ma witaminy z gr. B, głównie B1 i B2, białko, cukry, fosfor, wapń, cynk, jod, potas, sód, magnez, brom, krzem, nienasycone kwasy tłuszczowe.
Amarantus to nasiona szarłatu wyniosłego Amaranthus cruentus zjadany jako dodatek do wypieków, deserów, sałatek, ma nienasycone kwasy tłuszczowe, skwalem, żelazo, wapń, magnez, witamine D, A, E, C, błonnik i wszystkie egzogenne aminokwasy.

Wzwiązku ze zbliżającą się Wielkanocą wpis o jajku. Tradycja święcenia jaj pochodzi z czasów średniowiecza, kiedy w czasie postu nie mozna było spożywać również jaj jako produktów odzwierzęcych. Jajko symbolizowało Stary i Nowy Testament oraz więź Boga z człowiekiem, ale jajko to też odrodzone życie, zmartwychwstanie życia, odrodzenie. Wielkanoc to szczególny czas, szczególnie w klimacie umiarkowanym na półkuli północnej, kiedy po zimowej przerwie wszystko budzi się do zycia, odradza sie cała przyroda, zwierzęta budzą się z zimowego snu, rosliny wieloletnie wypuszczają rozety liściowe, zakwitaja pierwsze kwiaty, drzewa i krzewy wypuszczaja pąki, liście i kwiaty, rośliny jednoroczne zaczynają kiełkować, wracaja ptaki do gniazd, wszystkie ptaki rozpoczynaja gody, rodza się nowe młode zwierzątka, także u ssaków. A rodzą się dzięki jajku, czyli komórce jajowej.
Każdy wyższy organizm, nie licząc bakterii, wirusów, pierwotniaków i niektórych grzybów był kiedyś stadium jednokomórkowym, każdego rozwój zaczynał sie od jajeczka.
Jajeczko, oocyt, żeńska komórka rozrodcza, gameta, powstaje na drodze oogenezy, owogenezy. Oocyty powstają z gonocytów, czyli niedojrzałych komórek prekursorowych, pierwotna komórka płciowa wchodzi w pierwszy podział mitotyczny powstaje oogonium, ono ma kolejna mitozę, oogonium rośnie, dzieli się mitotycznie w oocyt I rzędu, dzieli się on mejotycznie, ale jego podział zahamowany jest w diplotenie profazy I, wszystkie te podziały dzieją się w zyciu płodowym dziewczynki po rozwoju żeńskich organów płciowych, oogeneza jest zahamowana aż do okrsu dojrzewania, gdzie aktywuje ją działanie żeńskich hormonów, wtedy to kończy się mejoza powstaje oocyt drugiego rzędu, który wchodzi w kolejną mejozę zatrzymaną w metafazie II, te podziały to owulacja, czyli jajeczkowanie, dokończenie podziałów następuje po zapłodnieniu, inaczej jajeczko obumiera i zostaje wydalone-m. in. u kobiet lub resorbowane-m. in. u kotek, suczek itd. Oocyt w czasie profazy pierwszej przechodzi 2 etapy prewitellogeneza, oocyt gromadzi RNA,białka i organelle i witellogeneza, gromadzone jest żółtko.
Ze względu na obecność komórek pomocniczych oocyty są solitarne, czyli bez nich u obleńców, wirków, jamochłonów i alimentarne mają komórki pomocnicze-folikularne, panoistyczne mają komórki folikularne, u ważek, jętek, pierwogonków, pcheł, szarańczy oraz nutrymentalne, meroistyczny, maja komórki folikularne i troficzne, dziela się na politroficzne-u skoczogonków,muchówek,błonkówek i telotroficzne-u pluskwiaków,równo- i różnoskrzydłych.
Ze względu na obecnośc materiałów zapasowych jaja dzielimy na:
alecytalne, prawie pozbawione żółtka, bez substancji odżywczych, u strzykw i wielu pasożytów,
mezolecytalne, średniożółtkowe, średnia ilość żółtka, dzieli się ono wolniej niż embrion, ale nawieksze komórki,
oligolecytalne, mało żółtka, jest u ssaków łożyskowych, jezowca, lancetnika, komóka musi rozwijać się w ciele matki,
polilecytalne, bogatożółtkowe dużo żółtka, które się nie dzieli, są u stawonogów, ryb, gadów, ptaków, płazów, stekowców.
Ze względu na rozmieszczenie żółtka dzielimy jaja na izolecytalne o rónomiernie rozmieszczonym żółtku w cytoplazmie,
anizolecytalne, nierónomierne rozmieszczenie żółtka, jest ono na jednym biegunie-telolecytalne lub w środku centrolecytalne.
Jajo zawiera materiał genetcyzny, czyli zakodowane cechy, które pozwalają utrzymać się organizmowi przy żcyiu, ale i cechy, któe charakteryzowały przodków potomka i to nie tylko rodziców, ale i przedstawicieli całej linii rodowej od jej początku. Geny nie rozchodzą się do gamet równomiernie, ale każda komórka jajowa to potencjalny zespół genów danego przodka, geny przetrwają do zaniku linii genetycznej, czyli ostatniego potomka. To jest własnie dorodzenie z jaja.
Życzę szczęśliwych, rodzinnych i pogodnych Świąt.

Jeże to nocne ssaki owadożerne, które są zagrożone. W Polsce jest Jeż europejski Erinaceus europaeus szare ciałko na grzbiecie pokryte kolcami, czarne plamki na oczkach, kiedy jeż jest spokojny kolce leżą gładko, kiedy się zdenerwuje stawia je na sztorc, je chrząszcze, gąsienice, dżdżownice, jaja, ślimaki, sen zimowy w gnieździe z liści, ruja jest w kwietniu, młode rodzą się na początku lata, po 6 tyg. młode są samodzielne, 2 miot jest we wrześniu, młode są ślepe i łyse, skóra jest różowa, z czasem przebijają się przez nią kolce.Są pożyteczne, zjadają owady, ślimaki niszczące uprawy. Zagrażają im psy, dlatego warto przed wypuszczeniem psa na noc świecić światło, by je odstraszyć albo trzymać na noc psy w domu lub szopie. Warto trzymać na noc w domu koty. Zagrażają im wypalanie i wykaszanie traw. Kiedy znajdziemy ranne jeże, trzeba zawieźć je do weterynarza, który wyleczy je za darmo. Jeże rozmnażają się wiosną, wtedy maluchy do jesieni zdążą rozwinąć się na tyle, by przespać zimę. Jeżyki z drugiego, wrześniowego miotu mogą nie dać rady. Jeże jedzą bezkręgowce, a jesienią jest ich mało. Chcąc im pomóc można znalezione niemowlęta karmić mlekiem dla kotów, starsze karmą dla kotów, można wystawić miseczkę z wodą jeśli nie zbiornika. Najlepiej zanieść do weterynarza. Warto zrobić z siana i liści kopczyk, gdzie jeże mogą schronić się na podwórku lub na działce. One zrobią w nim gniazdko. Można zrobić też domki dla jeży. Domki dla jeży robimy ze drewnianych skrzynek wyścielanych sianem, ustawiamy je w miejscu, gdzie rzadko chodzimy i z daleka od zgiełku. Jeśli znajdziemy brudnego, rannego jeża można go oczyścić atomizerem do czyszczenia zębów napełnionym wodą. Małe jeżyki piszczą, tak można je namierzyć, starsze tracą zdolność wydawania głosu, można usłyszeć ich tupanie i szeleszczenie. Jeże potrzebują naszej pomocy,kiedy spotykamy je w dzień, nie uciekają, nie zwijają w kulkę, mają rany, pozbawione kolców miejsca, dużo kleszczy, rany, muchy siadające na ciele, wszelkie zmiany skórne,przewraca się, nie reaguje na dotyk, jest na mrozie lub śniegu, nie może chodzić, wtedy trzeba zanieść zwierzę do weterynarza, on podejmie leczenia i wyda dalsze instrukcje. Kleszcze, larwy i jaja much można usunąć pęsetą. Znalezionego na zimnie jeża można ogrzać kładąc go w pobliżu butelki z ciepłą wodą, termoforu, poduszki elektrycznej. Ogrzany jeż sam szuka jedzenia i picia, musi mieć dostęp do wody i jedzenia (kociej karmy).

Często spotykamy stare, zaniedbane sady. są one cenne ze względu na obecność starych, niespotykanych już odmian roślin użytkowych m. in. drzew i krzewów. Polska Akademia Nauk oraz Naukowcy z Wydziału Botaniki UJ poszukują takich odmian, zwłaszcza nasion do ocalenia. Stare odmiany to m. in. jabłonie: grochówka, jakubek, kosztela, cesarz Wilhelm, grusze: dobra Ludwika, bergamotka złocista, bera ulmska i biała, śliwy: lubaszka, opal, renkloda zielona, węgierka zwykła, sliwa brzoskwiniowa, czereśnie: buttnera czerwona, czarna póxna, hedelfińska, sercówka nieszawska, przybrodzka, rózowa wielka, wiśnie: goryczka królewska, lubeńska, hortensja, królewska itd.[http://stareodmiany.pl/]. Krzewy to m. in. porzeczki: gigant z Boskoop, biała z Juteborga, rosenthala czarna, lakstona, heros, maliny: kamencid, latbam, progress, rubin, preussen, agretst: biały plenny, biały triumf, czerwony triumf, książę majowy, siewka Maurera, najwcześniejszy żółty, malopolski, sa też byliny jak truskawki: czerwony kapturek, Afryka, klimaks, perła Pragi, Regina [http://stareodmiany.republika.pl/index.html]. Istnieja tez odmiany, dziś już nie wystepujące w uprawach, które można spotkach w starych, zdziczałych sadach.
Jak odnowić taki ogród? Przede wszystkim trzeba usunąć wszelkie, niepotrzebne samosiejki konkurujące z drzewami i krzewami o wodę, biogeny i slońce czyli np. głogi, tarniny, brzozy, wierzby itd. Trzeba wyciąć na przełomie marca i lutego stare gałęzie, jedni podają, że wystarczy wyciąć jeden pęd z kilku rozgałęzień łodygi, inni, że trzeba wyciąć wszystkie, nowe gałazki będą miały większe owoce, wychodzące wilki (mlode gałazki, wyrastające z istniejących gałęzi), bedą miały lepszy dostep do światła, obcina się zostawiając trochę starych pędów, na których wyrosną nowe. Tak samo przycinamy krzewy jak porzeczki, maliny, agrest, plewimy krzewy i byliny np. truskawki, jesienią truskawki obcinamy, w marcu wycinamy uschnięte pędy krzewów, obcinamy gałęzie i pędy malin na kilkadziesiąt cm, starsze można obciąć na kilkanaście, odrosną odnowione, troche potrwa zanim porządnie zaowocują. Trzeba usuwac liście, grabic jesienią, starsze drzewa są wrazliwsze na choroby niż młode, liście mozna przerobic na kompost by nawozić nimi roslinki. Warto usunąć chwasty wokół roslin by nie odbierały im wody i związków mineralnych, truskawkom obcinamy liście jesienią do kilku cm nad ziemią. Trzeba je wiosną w kwietniu-maju zasilić nawozem z esklepu ogrodniczego. Na zimę drzewa i krzewy warto ocieplić słoma i wapnem, wiosną zasilic kompostem. Warto przesadzić nowe truskawki z rozłogów w inne miejsce, stare jest wyjałowione przez długotrwałą obecność roslin, które pobrały z niej to czego potrzebowały, zmiana miejsca da dostęp do potrzebnych biogenów, jesienią (wrzesień-pażdziernik) przesadzamy truskawki w inne miejsce. Również stopniowe odmładzanie drzewek przez obcięcie 1 pędu nie kilku naraz u drzew oraz obcięcie kilku pędów krzewu przy ziemi, a reszty niewielkie przycięcie o kilka cm. Przycięte wiosną rosliny moga owocować na przyszly rok [http://mojafirma.infor.pl/nieruchomosci/ogrod/drzewa-i-krzewy/269356,Jak-odmlodzic-starsze-krzewy.html]. Krzewy czerwonych i białych porzeczek przycinamy nisko, nawozimy i kładziemy ściółkę, jeżyny i jeżyno-maliny i ich mieszańce pozbawiamy suchych, zdrewniałych pędów [http://www.zielonyogrodek.pl/jak-odmlodzic-stare-krzewy-owocowe]. 

Zbliża się jesień, dni stają sie coraz krótsze, liście zaczną opadać z drzew, staniemy sie ospali, zmęczeni, zacznie dokuczaćnam najpierw chłód pote, zimno i mróz. Dobrym sposobem na poprawę chumoru jest ruch na świeżym powietrzu, niestety wiele osób pracuje do późnych godzin popołudniowych, a nawet ci, którzy pracują do 15 gdy w grudniu wracaja do domu jest już zmrok. Wiadomo, że człowiek potrzebuje kontaktu z przyrodą, szczególnie z zielenią, dlatego ważne są kwiaty doniczkowe, mogą to być fikusy, paprocie, storczyki, anturium, kaktusy, bromelie, mirt zwyczajny, cyklameny, figowce, araukarie, draceny, gerbery, wilczomlecze, pierwiosnki, wczesna wiosna pojawiają się krokusy i hiacynty, które potem można przesadzić do ogródka. Dobrze mieć rosliny kwitnące w czasie zimy, czyli rośliny z cieplejszych stref klimatycznych, tzw. rosliny dnia krótkiego.
Kolejnym przyjacielem jest zwierzak, pies zmusza do aktywności fizycznej bez względu na pogodę, takie spacery hartują organizm i poprawiają kondycje, ruch rozbudowuje tkankę mięśniową, mięśnie generują ciepło, więc ludzie umięśnieni słabiej marzną niż niewysportowani. I pies i kot wtulającsię w człowieka ogrzewają go ciepłem swoich ciał. Kot mrucząc wibruje, jest to dobry masaż, podobnie jak ugniatanie łapkami. Zabawa z pupilem poprawia humor, uspakaja, łagodzi stres.
Kolejnym ważnym elementem przetrwania zimy jest dieta, oczywiste jest, że gdy dni sa króciutkie mniej się ruszamy niz late, odpada jazda na rowerze, praca na działce, więc zrezygnujmy z kalorycznych potraw na rzecz warzyw i owoców, szklarniowe produkty maja gorszy smak, ale taką samą ilość witamin i biogenów co rosliny rosnące na wolnym powietrzu. Trzeba jeść dużo pomidorów, ogórków, sałaty, dobre sąsprowadzane z zagranicy cytrusy i banany. Dobre są owoce, tóre łatwo się przechowują jak jabłka oraz owoce roslin owocujących do późnej jesieni-jabłka, gruszki, sliwki, morele. Dobre są suszone morele, brzoskwinie, jabłka, sliwki, rodzynki. W marcu pojawiają się na rynku włoskie odmiany winogron. Najlepiej ograniczyć mięso i tłuszcze, chyba, że intensywnie uprawia sie sporty zimowe, wtedy potrzeba więcej energii, podobnie jak podczas pracy fizycznej. Warzywa i owoce możemy jeść do woli. Dieta pomaga także walczyć z przeziębieniem, odpowiednia dawka witamin i biogenów pozwoli zachować dobrą odpornośc organizmu. W okresie przeziębień warto jeść dużo czosnku, który dodatkowo obniża cisnienie krwi. Gdy wracamy zmarznięci do domu rozgrzać pomoże się nam herbatka z sokiem z malin i potrawa przyprawiona papryczką chilli, którą można jeść surową w sałatkach i na kanapkach.
Jesienią i zimą cierpimy na niedobór światła, stąd wszystkie depresje sezonowe, możemy złagodzić objawy stosując najsilniejsze żarówki, które przydadzą się także podczas czytania, a dla dzieci do odrabiania lekcji. Ważny jest efekt kolorystyczny, czerwienie i brązy kojarzą się z jesienią i zimą więc postarajmy się o zasłony, obrusy i ubrania w kolorach lata i wiosny: zieleni, błękicie, żółci, różach, starajmy sie wybierać wzory w kwiaty, słoneczka, owoce. Da to doskonały efekt psychologiczny. Warto pomalować ściany białą, odblaskową farbą lub zwykłymi farbami w kolorach zielenym, błąkitnym, żółtym. Dobrym rozwiązaniem jest tapeta ze zdjęcia kwietnej łaki skompanej w słońcu lub słonecznej, tropikalnej plaży. Podkręćmy kaloryfery, dołóżmy do pieca, tak by w domu była temperatura około 25 stopni. Porozwieszajmy zdjęcia polnych kwiatów, lasów, łak, jezior, morza, gór.
Jesli chcemy, żeby nieprzyjazny okres szybko minął można rzucic się w wir pracy, odrobic ewentualne zaległości, jeśli mamy mozliwość odrobić pracę na przyszłość np. uzupełnijmy dokumenty. 
Przede wszystkim długie wieczory to dobry czas na rozmowę z rodziną, wspólne oglądanie zdjęć z wakacji, planowanie kolejnych, wspólne przygotowywanie posiłków, wspólne obejrzenie szalonej komedii, gry rodzinne np. kalambury, gra w karty. W czasie weekendu i Świąt warto wybrać się na długi spacer w odpowiednim dla nas tempie, oczywiście kolo południa, kiedy jest najzdrowsze światło. Ciemne okulary ograniczają dostęp światła do oczu obniżając poziom melatoniny i pogłębiając obniżenie nastroju więc zrezygnujmy z nich, pierwsi ludzie w czasie zlodowaceń nie chronili oczu przed blaskiem odbitym od sniegu, a przed zlodowaceniami przed światłem odbitym od piasku-człowiek pochodzi z Afryki i ludzkość dalej istnieje.