biologia i ochrona przyrody

Lato to kolejna z 4 pór roku klimatu umiarkowanego, astronomiczne zaczyna się od przesilenia letniego w czerwcu,kiedy jest najdłuższy dzień w roku, trwa przez czas, kiedy dnia ubywa, ale jest dłuższy od nocyi trwa do zrównania dnia z nocą we wrześniu. Lato klimatyczne jest kiedy średnie dobowe temperatury powietrza przekraczają 15 st. C. Lato fenologiczne dzieli się na wczesne lato to czas dojrzewania zbóż, owocowania borówek, czereśni, wczesnych wiśni, poziomek i truskawek, przypada na 2 ostatnie dekady czerwca, dojrzewają czerwone i żółte porzeczki, kwittną bez czarny, liguster pospolity, szałwia łąkowa, maki, chabry bławatki, ostróżeczka polna, większość kwiatów ogrodowych i chwastów polnych, kwitną trawy, pełnia lata, czyli lato właściwe przypada na lipiec, sierpień i początek września, kwitnie lipa, są żniwa, owocują gruszki, wczesne jabłka, czereśnie, wiśnie, śliwki, mirabelki, maliny czerwone i żółte, czarne porzeczki, agrest, jeżyny, jeżynomaliny, owocuje bez czarny i jarzębina. Dalej kwitną chwasty, w tym dzwonki, wrotycz, dziurawiec, dziewanna, cykoria podróżnik, krwawnik pospolity, to pora kwitnienia ziół i owocowania traw. Ptakki dorastają, uczą się latać, uczą się samodzielności, ssaki rodzą się, odrastają od piersi, ucząs ię samodzielności, zaczynają się drugie lęgi ptaków w ciągu roku. Latem zwierzęta wykazują pełną aktywność, żerują, drapieżniki polują, w dniu przesilnenia letniego jest najdłuższy okres dobowy syntezy witaminy D w skórze oraz jest ona najefektywniejsza. W czerwcu jest największa aktywność mózgu, wiosną i latem człowiek wytwarza najwięcej endorfin, serotoniny i dopaminy. Jesteśmy najszczęśliwsi, zdażają się jednak deszcze, dla nas nieprzyjemne, dla roślin stanowiące źróło wody do picia, zasilające wody gruntowe, cieki i zbiorniki wodne, są też burze. Owocuja pierwsze warzywa pełnia lata, pomidory, ogórki, cebula, papryka, czosnek, wczesnym latem sałata, kalarepa, rzodkiewka, późnym latem są cukinia, bakłażany i patisony. Ptaki odlatujące przygotowują się do odlotu siadając na gałęziach i drutach. Lato to gody jaskółek i jerzyków. Owocują jagody i borówki. Przez całe lato jest masowe kwitnienie i owocowanie roślin ozdobnych w ogrodach.

Tutaj opiszę ciekawe zjawisko. Leje krasowe powstają w wyniku procesów krasowych, czyli rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, krasowieniu ulegają wapienie, gips, dolomity, sól kamienna, kreda. Proces polega na chemicznej reakcji wody Co2 i skały, woda nasycona CO2 z atmosfery lub gnijących szczątków organicznych styka sie ze skałą:  CaCO3 + H2O + CO2 → Ca(HCO3)2, potem woda z wodorowęglanem wapnia wnika w skały, gdzie zachodzi odwrótna reakcja powstania węglanu wapnia, powstają nacieki, są stalaktyty, czyli wytrącony węglan wapnia w postaci zwisających z sufitu jaskini sopli, stalagmit, czyli odwrotnośc stalaktytu, powstaje gdy krople wody nasyconej węglanem wapnia spadają w jedno miejsce i wytrąca się osad, połaczenie stalaktytu i stalagmitu, które z  czasem następuje daje kolumne stalagaat Ca(CO3)2=CacO3+H2O +CO2. Leje krasowe powstają w wyniku rozpuszczenia dużej powierzchni skały przez wodę i zapanięcia stropów kanałów krasowych.
Inne formacje krasowe to:
ospa krasowa powstaje przez wypłukiwanie niewielkich fragmentów pionowej skały np. w czasie deszczu, tworzą się pory,
żłobek i żebro krasowe-spływająca woda np. rozpuszczony śnieg wypłukuje w skale koryta, powstają długie, głebokie na kilka cm żłobki rozdzielone żebrami krasowymi, uwał powstaje przez połączenie kilku lejów krasowych,
polje to kotliny powstałe z połaczenia kilku lejów i uwiałów, przypominają doliny górskie,
ostaniec krasowy to wysokie wzniesienie wapienne, które nie zostało wypłukane przez wodę,
ponor dziura w skale wydrążona przaz płynącą wodę, woda ta płynie tą dziurą, zamiast okrążyć skałę,
wywierzysko to źródło krasowe, otwór w skale, którym wody spod ziemi wypływaja na powierzchnie tworząc źródło,
studnia krasowa to pionowy tunel powstały przez rozpuszczenie skały przez wody opadowe, woda rozpuszcza skałę wzdłuż pionowych szczelin,
jaskina to duża szczelina skalna wypłukana przez wody, które opadły zostawiając szczelinę,
makarony to długie, cienkie, na całej długości podobne stalaktyty,
pizolity, powstają na dnie jaskini we wgłębieniach wypełnionych ruchomą wodą, ziarna skał i drobne kamyki zostają otoczone węglanem wapnia, mają szorstką powierzchnie, powstają w spokojnych wodach,
perły jaskiniowe mają gładką powierzchnie powstają w wartkich wodach,
draperie powstają na stromych ścianach jaskini dzięki spływającej nimi wodzie, węglan wapnia wytrąca się w postaci odstających od ściany falbanek,
Misy martwicowe powstają na dnie jaskini podczas parowania wody, są to zagłębienia powstałe z wytrąconego z wody węglanu wapnia, maja kręgi, slady poziomu wody,
terasy trawertynowe wypływająca z gorących źródeł woda z CO2 i związkami wapnia ochądza się, wytrąca się węglan wapnia osadza sie na nierównościach terenu i tworzy schody, tarasy, baseny, misy odzielone od siebie zaporami, którymi spływa woda.
Krasowienie zależy od klimatu, najsilniejsze jest w gorącym i wilgotnym, ukształtowania terenu, na płaskim woda głebiej wsiąka, od ukształtowania zależy rzeźba, stężenia CO2, na dużych wysokościach krasowienie zachodzi szybciej.

Dziś pomysł na wegański obiad z letnich składników.
Składniki: cukinia, sałata, pomidory, ogórki, papryka czerwona, zielona, żółta, cebula, zielone oliwki, papryczka chilii, imbir, czosnek, marchew, pietruszka, seler, por, sok z cytryny, miód, truskawki.
Na danie główne potrzebujemy 1 dużą marchewkę, 1 dużą cukinię, duży korzeń pietruszki i łodygę selera, 6 dużych pomidorów, cebulę, chili, czerwoną paprykę, imbir i czosnek. Gotujemy marchew, seler i pietruszke, potem kroimy w kosteczkę, w kosteczkę kroimy też pomidory, czosnek, chili, czerwona paprykę, imbir i cebulę, składniki mięszamy, dodajemy przesmazoną cebule i pora, smażymy pokrojoną w plasterki cukinię, podajemy z salsą, do tego surówka: pokrojone na półplasterki 3 pomidory, porkojone w paseczki papryki, ogórek pokrojony w plasterki, porwane liście sałaty, cebula w piórkach, oliwki, spajamy sokiem z cytryny.
Na deser: litrowa miska truskawek i miód, mielimy truskawki z 4 łyzkami miodu i zmarażamy, mamy zdrowy deser lodowy, który posłuży nie tylko do obiadu, ale i jako przekąska. Truskawek nie trzeba zamrażać, wystarczy wypić jako koktajl.
Z cukinii i sosu można zrobic zapiekankę, układamy plasterki cukinii w brytfannie, na nią nakładamy sos, mozna uzyć też plasterków bakłażana, trzeba go posolić i poczekać aż puści wodę, tak pozbywamy się goryczy, na to mpożna wyłozyć kukurydzę z puszki i groszek, kładziemy na wierzch plasterki żółtego sera lub mozarelli i zapiekamy, podajemy z opisana wyżej surówką. to jest danie wegetariańskie, juz nie wegańskie ze wzgledu na ser.
Lodowy deser mozna zrobić z dowolnych owoców.
Sałatka owocowa:  3 mandarynki, banan, szklanka borówek amerykańskich, szklanka borówek czarnych, szklanka malin czarnych, żółtych i czerwonych, poziomek, truskawek, winogron. Owoce przesypujemy do miseczki i mieszamy, banana kroimy w plasterki, mandarynki rozkładamy na cząstki, sałatki nie trzeba niczym przyprawiać jest gotowa do jedzenia.
Kolejna sałatka: 2 jabłka, 2 gruszki, 2 morele, owoce kroimy na plasterki i mieszamy w miseczce, nie trzeba przyprawiać.
Dania wegetariańskie nie są nudne, są smaczne i róznorodne, podane tutaj nie mają gluteny, laktozy ani cukru białego, więc są bezpieczne dla wiekszości ludzi. Składaja się z ogólnodostępnych składników, świeże warzywa i owoce mają wiele witamin, biogenów oraz innych nie wytwarzanych przez nasze organizmy a potrzebnych nam związków chemicznych jak barwniki roslinne, karotenoidy, flawonoidy itd., olejki eteryczne, błonnik itd. Owoce sa slodkie i zdrowe, starałam sie by dania były jak najmniej przetworzone, chyba, że tego wymaga jadalność. Także miód jest bardzo zdrowy, ma wiele witamin i biogenów.

Większość z nas lubi lody, niewiele jednak osób zdaje sobie sprawę z ich wartości odżywczych. Sorbety jako zamrożone owocowe pulby, przeciery lub soki-jeśli są naturalne wyciskane mają te same witaminy i biogeny oraz cukry, przeciwutleniacze, olejki eteryczne co owoce czy warzywa (dynia, marchew), z których są zrobione.
Lody smietankowe zrobione z żółtek jaj, śmietanki kremówki, cukru i owoców również maja wiele do zaoferowania. Cukry proste to źródło łatwo dostępnej energii dla wszystkich naszych komórek, w żółtkach są witaminy A, E, K, D, B1, B2, B5, łatwo przyswajalne żelazo, fosfor, wapń, żelazo, magnez, cholinę-fosfolipid będący skłądnikiem lecytyny, która między innymi buduje osłonki mielinowe, chroniąca nasze oczy luteinę. Śmietanka, a są i lody oparte na mleku zawiera wapń, fosfor, witaminę D, mrożony jogurt ma probiotyczne kultury bakterii. Także tłuszcze zawarte w mleku i żółtkach sa nam potrzebne chociażby do wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach m. in. D oraz pochodne cholesterolu to prekursory hormonów sterydowych m. in. płciowych czy hormonów kory nadnerczy oraz prekursory witaminy D wytwarzanej w skórze. Lpody maja też białko zawarte w mleku i żółtkach. Zawarta w lodach czekoladowych czekolada to źródło magnezu, a owoce w lodach owocowych to źródło wielu witamin i biogenów.
Lody można jeść z pokrojonymi świeżymi i suszonymi owocami, konfiturami, sokami, kawałkami gorzkiej czekolady, karmelem, bakaliami, miodem, dowolnymi orzechami i tym cokolwiek lubimy.
Mleko ma wapń, żelazo, magnez, cynk, sód, potas, fosfor, witaminy B1, B2, B5, B6, B9, B12, A i łatwo przyswajlane białka z kompletem niezbędnych aminokwasów.
Osoby nietolerujące mleka krowieka moga jeść lody oparte na jogurtach, kozim lub owczym mleku, albo sorbety. Weganie mogą sami robić lody oparte na mleku sojowym, ryżowym lub kokosowym.
Zamrażanie nie niszczy witamin ani biogenów, jedzmy więc lody na zdrowie.

Litopsy Lithops sp. zwane żywymi kamieniami lub kamykami to sukulenty liściowe z rodziny pryszczyrnicowatych (przypołudnikowatych) Aizoaceae. Pochodzą z Afryki, mają dużę, mięsiste, naprzeciwległe liście zrosnięte ze sobą nasadami, ich nasady tworzą pochwy, które okrywają zgrubiałą, pękatą łodygę. Liście mają rózne kolory, od różnych odcieni zielonego, po odcienie brązów, beżów i szarości i czerwieni, co zależy od gatunku i odmiany. W rozwoju jest pryrost na grubość, to rośliny dwuliścienne. Kiedy nowe liście zawiązują się na łodydze, rosną, wypychają stare, które więdną, ale zanim opadną litops może mieć 4 liście, starsze są barziej z zewnątrz, są ustawione prosstopadle do szczeliny pomiędzy młodymi Od września do października litopsy kwitną, łodyga rośnie, na jej szczycie rozwija się pączek kwiatowy, który wychodzi po za liście, z pączka rozwija sie pojedynczy żółty, biały, różwy, białożółty, białoróżwy lub czerwonawy kwiat. Kwiaty są duże, talerzykowate, jest kilka zielonych działek kielicha i wiele płatków korony, w środku jest pojedynczy słupek otoczony wieloma pręcikami. Kwiaty mają promienistą symetrię. Liście mogą się rozgałęziać, u niektórych gatunków i odmian zrastają się niżej, a przedziałek pomiędzy mini jest większy, u innych zrastają się mocniej, a przedziałek to tylko podłużna szczelina, przez którą wyrasta łodyga kwiatowa. Znamy 40 gatunków litopsów, ale sa one do siebie bardzo podobne, a poszczególne odmiany różnią sie od siebie kolorem liści, marmurkiem na ich szczytach, stopniem szostkośći górnej powierzchni liści, od gładkich po bardzo pofałdowane i kolorem kwiatów, więc do ich oznaczenia potrzeba wielkiej znajomości tych roślin. Ich oznaczanie utrudnia fakt, że wszystkie gatunki dowolnie się ze sobą krzyżują. Nazwa litopsy pochodzi od greckiego określenia kamień-lithos, a odkrył je William John Burchell w 1811 r. Litopsy rosną na pustyni, dlatego ich liście mają rozbudowany miękisz wody, jest on również w łodydze. Są podobne do kamieni, żeby roślinożerne zwierzęta ich nie widziały, ten mimetyzm, czyli upodobnienie organizmów do środowiska celem ukrycia się chroni je przed zjadaniem. Litopsy lubią przepuszczalne podłoże z mieszaniny piasku i żwiru, suche powietrze, jakie panuje w ich strefie klimatycznej, nadmiar wilgoci powoduje, że chorują. Lubią obfite, ale rzadkie podlewanie i są u nas uprawiane jako ozdobne kwiaty doniczkowe.