biologia i ochrona przyrody

Pietruszka siewna Petroselinum sativum dziczeje, leczyła i wzmacniałą dziąsła, pobudzała apetyt, leczyłą zaburzenia trawienia, dodawał sił, poprawiała odpornośc, dawała długowiecznośc, jedzono ją na surowo.
Pierwiosnek lekarski Primula veris leczył migreny, bezsennośc, napięcia nerwowe, dolegliwości związane z miesiączką i menopauzą, wino regulowało krążenie krwi.
Podbiał pospolity Tussilago farfara dym leczył astmę, śieże liście roztarte z miodem przykładano do opuchlizny, młode liście do owrzodzeń pozylakowych, wywarem z liści przemywano rany, okładano obrzęki, wywar z korzenia leczył podagrę, gościec, świeży sok wcierano w nos by pozbyc sie kataru, herbatka ułatwiała odksztuszanie.
Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica lek na krwawienia, gojący, liście to warzywo, łodygę wykorzystywano w przemysle włókienniczym, przedzień Św. Jana wieszano ziele na drzwiach i bramach by chronić dom przed złymi duchami, wiechy rosliny chroniły przed urokami, dym przepędzał chmury, tkaniny przeganiały złe duchy, liście w winie leczyły żołądek, skurcze jelit, mdłości, mlode liście ze ślimakami przeczyszczały, nasiona w winie leczyły zatrucia rtęcia, grzybami, ukąszenia gadów, zatrucia tojadem, maśc z sadła niedźwiedzia z liśćmi i nasionami leczyły podagrę, utarte, włozone do nosa liście hamowały krwawienie, wszawicę i wrzody leczono wodnym naparem z liści, pokrzywa leczyła swieżbie, chroniła przed piorunami, liść włozony do buta chronił stopy przed odparzeniem w tańcu.
Porzeczka czarna Ribes nigrum napar z liści i pączków leczył gościec, krwotokom, puchlinie wodnej, skazie limfatycznej, środek napotny, jadalne owoce na przetwory i na surowo. Poziomka pospolita Fragaria vesca roslina ozdobna, moczopędna, miała własciwości przeciwjadowe, przeciwgorączkowe, wino z nasion pietruszki i ziela poziomki pomagało wydalić kamienie nerkowe, sok z owoców niwelował przykry zapach z ust, owoce z cukrem i cynamonem działały moczopędnie, przeczyszczająco, przeciwgorączkowo, moczopędnie, z winem i cukrem leczyła zapalenie płuc, śledziony, gorączkę i suchośc w ustach, liście dodawano do warzyw i kleików dla chorych, z ziela robiono wode elczniczą, z owoców syrop na miodzie, konfekty, miodek, korzęń wkładany do nosa lub trzymany w ręku leczył krwawienia z nosa, odwar przykładano do ukąszeń przez pajaki, sok ze świeżego ziela i owoców wkraplano do chorych oczu, herbatki poziomkowe leczyły szkorbut, kamicę nerkową, żółciową, przeziebienie, żółtaczkę, wypryski, gruźlicę, wrzody, owoce wtarte w skórę odbarwiały piegi, owoce z mlekiem i cukrem wzmacniały rekonwalescentów, leczyły biegunki i zaparcia, świezo utarte owoce przykłądano do egzemy, liście wzmacniały, łagodziły dolegliwości miesiączkowe, leczyły podagrę i miażdżycę, świeże liście przykładano na rany i wrzody, suszonymi posypywano oparzenia, 3 kg świezych owoców z cebulą i sledziem wypędzało tasiemca.
Prawoślaz lekarski Althaea officinalis lek na cholere, krozęń gotowany w winie leczył choroby żołądka, czerwonke, biegunki, korzęn w mleku z figami i lukrecja leczył kaszel, gotowany w occie ból zębów, z miodem na rany, gotowany w sadle koguta lub gąsiora był przykładany do piersi w chorobach płuc, wino działało moczepdnie, wypłukiwało kamienie nerkowe, śluz z prawoslazu usmieżał podrażnione surówki, ziele leczyło choroby układu pokarmowego, zewnętrznie leczył obrzmiałe piersi w czasie laktacji, potłuczenia, opuchlizny, artretyzm, gotowane, przyłozone do pępka ziele przeczyszczało, dziś leczy chrypke, kaszel, choroby układu oddechowego, kolke nerkową, kamice, łagodzi ból przy wyrastaniu pierwszych zebów, naparem zkwiatów przemywa sie ropnie na powiekach, zapalenie spojówek, lewatywę robi soe przy biegunkach, naparem płucze sie gardła.
Rdest ptasi Polygonum aviculare lek przeciwcukrzycowy. 
Rokitnik zwyczajny Hippophaë rhamnoides owoce leczyły choroby i uszkodzenia skóry i wewnętrzne stany zapalne.
róża dzika Rosa canina robiono zniego syrop wzmacniający cieżarne i noworodki, owoce wzmacniały i uzupełniały niedobory przy niedożywieniu, roslina ozdobna, Rzymianie nosili w czasie uroczystości wianki z dzikiej rózy, poduszki wypełnione płatkami zapewniały spokojny sen, płatki gotowane w winie elczyły choroby jelit, biegunke, świeżymi okładano choroby skóry i oczu, perfuma i talizman chroniący od zła, lek przy krwawieniach i krwiopluciu a takzę krwawych wymiotach, czerwonce i kamicy nerkowej, hamowała krwawienia dziąseł i miesięczne, marmolada z owoców i nasion leczyła choroby dróg moczowych, róza leczyła podagrę, koklusz, kaszel miąższ z sokiem z cytryny i pigwą leczył febrę, owoce leczyły choroby serca, nadciśnienie, choroby wątroby, płatki kwiatowe leczyły niestrawnośc, bóle gardła, choroby skory, rany, odwar z młodych gałazek leczył biegunki, wodą rózaną przemywano chore oczy, galssami nacieranoukąszenia błonkówek.
Rumian szlachetny Anthemis nobilis środek przeciwbólowy, obniżał gorączke, leczył choroby kobiece, dzis stany zapalne, choroby układu pokarmowego i pęcherza mocozwego, rozkurczający, wiatropędny, pobudzający apetyt, regulujacy trawienie leczy choroby gardła, jamy ustnej, skóry, działa ściągająco.
Rumianek pospolity Matricaria chamomilla sok z rumianku leczył wątrobe, kwiaty bóle głowy i oczu, woda, w której sie gotował leczyła bóle rodzenia, poprawiał humor, pobudzał miesiączkowanie, wzmagał potencję mężczyzn, niszczył glisty, proszek z rumianku z miodem leczył astmę, rumianek leczył wszy, przebarwienia, wybielał piegi, leczył wągry, apsozyty uszu, stłuczenia, naderwanai mięśni, kwiatami wypychano materacyki lagodząc każdy ból, napar odświeżał zepsute mięso.
Ruta zwyczajna Ruta graveolens środek moczopędny i rozkurczowy, sadzona w ogródkach odpędzała zło i złe czary, dziewczęta idąc do kościoła wplatały kwiaty ze włosy, w czasie ślubów nosiły rutowe wianki, symbol niewinności, w Wigilę dawano krowom opłatki z dodatkiem ruty by zabezpieczyc je przed czarami, obłożenie rutom wg legendy miało uodpornic na wzrok bazyliszka.
Rzodkiew czarna Raphanus sativus leczyła kaszel i choroby płuc, łagodziła dolegliwości kobiece i poprawiała wzrok.
Serdecznik pospolity Leonurus cardiaca lecdyzł choroby serca, działał rozkurczowo, ściągająco, pobudzał miesiączkowanie, środek moczopędny, obniżający poziom glukozy we krwi. Skrzyp polny Equisetum arvense lek przeciwkrwotoczny, z czerwonym winem leczył gruźlicę, kapiele ujędrniały ciało, nacieranie leczyło rany i krwotoki zewnętrzne, proszek ze skrzypu z wodą leczył wrzody wątroby i macicy w winie wrzody wątroby, upławy, uszkdozenia jelit, rany w przewodzie pokarmowym, leczył krwotoki wewnętrzne i wymioty, gnijące rany, wrzody, nowotwory, okładano, przemywano wyciągiem lub skrzypem chore miejsca, używany bł do kapieli, parówek i nasiadówek, odwar leczył gruźlicę, bronchit, kamicę narkową, choroby nerek i pęcherza moczowego, leczono nim padaczke, krwotoki z nosa, robiono okłady na egzemy i liszaje.
Stokrotka polna Bellis perennis ziele leczy krwawienie z płuc i przewodu pokarmowego, środek przeciwgoroczkowy, wzmacniający, regulujący miesiączkowanie, pobudzajacy metabolzim, moczopędny, napar obniża ciśnienie krwi i przeciwdziała miażdżycy, środek wyksztuśny, leczy choroby dróg oddechowych, działa ściągająco na przewód pokarmowy, kapiele i oklady działaja ściągająco, leczą rany, owrzodzenia, krwawe wybroczyny i wykwity skórne.
sosna zwyczajna Pinus sylvestris w Wigilie wieszano na suficie wierzchołkisosny by chroniły dom przed urokami, pączki, igły i szyszki w serwatce lecyzły reumatyzm, szkorbut, puchlinę wodną, gruźlicę, smoła sosnowa leczyła choroby skóry i paznokci, popiół z igieł przykłądany do dziąseł leczył bóle zębów, z gotowanych w wodzie igieł z dodatkiem ługu robiono wełnę sosnową na materace dla chorych na reumatyzm, w pozostałej wodzie kapano chorych na podagrę, jedzone na czczo nasiona leczyły astmę, nalewka spirytusowa na pączkach i szyszkach leczyła gruźlicę pluc, wiory z trumny sosnowej pite z maką i wódką chroniły przed przepukliną, odwar z pączków, leczył szkorbut, artretyzm, działał moczopędnie, łagodził swiąd, balsam Kapotsky z mlodych pędów i zywicy limby leczył ukąszenia żmii, dzioby po ospie, wklepany w czoło dodawał rozumu.
Szałwia lekarska Salvia officinalis w Egipcie po epidemiach dodawano liście do jedzenia by pobudzic płodnośc ludzi, w Grecji była symbolem zdrowia i długowieczności, lek w chorobach kobiecych, drżeniu rak i niedowładach, leczono nia udary mózgu, urazy i porażenia, we Francji ziwązana z kultem Matki Bożej, wg. chrześcijaństwa ma zdolnośc dawania ulgi w cierpieniu, zjadane liście odstraszały złe duchy, wierzono, że zjedzona w maju dawała nieśmiertelność, wierzono, że ściąga owady, ptaki, gady i płazy, lecyzła czkawke i nerwicę, przyprawa, wcieranie świeżego liścia w zęby wybielało je, odświeżało oddech, kapano w wywarze niemowlęta, jedzono dla wzmocnienia w czasie epidemii, liście wkładano do modlitewników by ozeźwiały księży.
Szarłat wyniosły Amaranthus cruentus roslina jadalna dziczejąca, w Ameryce Płd, dodawała sił wojownikom, wypiekano z niej bułki, tortille, kleik, sporządzano napój atoli, zboże i jarzyna.
Szanta zwyczajna Marrubium vulgare leczyła choroby dróg oddechowych, sok z miodem leczył gruźlicę, wdychano tez opary powstałe przy jej gotowaniu, noszona przy sobie chroniła przed złem.
Szparag lekarski Asparagus officinalis dzieczeje, afrodyzjak, w Egipcie smazony z żółtkami, miodem i mlekiem wielbłada wyzwalał erekcje, odwary z kłączy leczyły choroby układu krążenia, nerek, reumatyzm, padaczkę, kąpiele leczyły ropnie i choroby skóry, nalewka z jagodami leczyła impotencję, w Chinach leczono podagrę, cukrzycę, środek moczopędny i poprawiający nastrój.
Slaz zaniedbany Malva neglecta jarzyna. Śliwa tarnina Prunus spinosa sadzona koło domów, leczyła przeziębienia, herbatka z kwiatów odtruwała, z płatków robiono konfitury, sok zniedojrzałcyh owoców leczył biegunki, kora leczyła febrę.
Tasznik pospolity Capsella bursa pastoris w Rosji wsypywano do butelek ze spirytusem pokruszone ziele, oblepiano ciastem butelki, wkładano do pieca i powstawała nalewka, byął środkiem hamującym krwawienia i lekiem napotnym, przeciwkrwotocznym i moczopednym.
Tatarak zwyczajny Acorus calamus środek przedłużający życie i przeciw chorobom żoładka, w Zielone Świątki zdobiono nim wnętrza domów, kłącza dodaje sie do kompotów, zjada sie je kandyzowane, leczono nim gruźlice, kłącze leczyło ból zębów, wzmacniało struny głosowe, leczył choroby układu pokarmowego, obrzęki, oparzenia, koklusz, kąpano w nim noworodki, robiono nasiadówki przy chorobach kobiecych, leczył owrzodzenia, trąd, zaburzenia pamięci, przeciwdziałał starzeniu, środek przeciwreumatycnzy i przeciwcukrzycowy, sproszkowane kłącze leczyło katar.
topola czarna Populus nigra przebywanie w jej poblizu i dotykanie jej leczyło chporoby skóry.
Tymianek zwyczajny/macierzanka tymianek Thymus vulgaris w Egipcie balsamowano nim zwłoki dodawano go do kadzideł, symbol siły i odwagi, przyprawa, damy dawały go swym rycerzom, leczono nim rany, kapano się w nim na powiększenie biustu, w bukietach niwelował zapach zwłok, smazone na patelni ziele jako kataplast przykładano na bolące miejsca przy artretyzmie i reumatyzmie, lek bakteriobójczy, koił nerwy, pobudzał do działania, robiono z niego zdrowe herbatki.
Wierzba biała Salix alba symbol budzącego się zycia, płodnosci, biblijny symbol mądrości i radości, rzeczy zrobione z wierzby m. in. palmy wielkanocne miały działanie magiczne, chorniły dom i uprawy przed burza i gradem, prtzebywanie w pobliżu drzewa zwiekszało płodność kobiet i zwierząt, wierzono, że czarownice latały na wierzbowych miotłach, kora leczyłą fegrę i kaszel, źródło chininy i aspiryny, przeciwgoraczkowy, przeciwreumatyczny i uleczący bóle głowy, choroby sledziony, niezyty jelit, wzdęcia, biegunke, zewnętrznie, leczyła trudno gojące się rany, potliwośc stóp, bakteryjne zapalenia skóry.
Wrzos zwyczajny Calluna vulgaris środek moczopędny, rozkurczowy, przeciwbakteryjny, łagodnie przeciwzapalny, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, poprawia trawienie, zwiększa łaknienie, leczy kamicę nerkową, choroby zoładka i jelit, stany zapalne pęcherza moczowego.
Żywokost lekarski Symphytum officinale leczył rany, złamania kości, wrzody zołądka, zapalenia przewodu pokarmoweo, niezyt jamy ustnej, gardła i krtanii.

Arcydzięgiel litwor Angelica archangelica ma jadalne kłącza, korzenie, lodygi, żucie korzeni miało zapewnić długie życie, wyciąg stanowił melisowej karmelickiej leczącej zaburzenia trawienia i nerwice, balsam komandorski leczył rany i owrzodzenia, sproszkowany leczył choroby płuc, sok zmieszany z cukrem wzmacniał odporność, Lapończycy robili z niego i mleka renifera ser, jedli kłacza, łodygi i korzenie, sok z korzenia gotowany w winie odtruwał.
Arnika górska Arnica montana w czasie przesilenia letniego rolnicy kładli w narożnikach pól bukiety z arniki co chroniło przed gradem, zasiana w oknach chroniła przed uderzeniami piorunów, ziele, kwiaty i korzenie uznawano za leki na padaczkę, wylewy, bóle serca, środki łagodzące wstrząsy mózgu.
Babka lancetowata Plantago lanceolata jej naisona leczyły czerwonke, kaszel i przyspieszały gojenie sie ran, sok zmieszany z winem leczył wewnętrzne krwotoki, napar i sok leczyły choroby dróg oddechowych, zapalenie pecherza moczowego, febrę, ziele stosowano w chorobach układu pokarmowego, dróg oddechowych, na trudno gojące się rany, wiórki z korzenia wkładano do ucha, by złagodzic bóle zębów, sluz z nasion leczył biegunki i dezynterie, sluzył też do płukania gardła, sok z lisci leczył febrę, użadlenia pszczół, trzmieli, działał przeciwzakrzepowo i przeciwbólowo, liscie utarte z białkiem przykładano do ukąszeń przez zmije, zmiażdzone z sola, smalcem przykładano na wrzody, ciepłe rozgotowane liście przykładano na kolke brzuszną. 
Bez czarny Sambucus nigra  w wigilię św. Jana chaty przystrajano gałązkami czarnego bzu, łopianem oraz bylicą chroniło to przed pożarem i epidemią, liście, kwiaty, pączki liściowe, kora, nasiona, z kawiatów robione wodę bzową i wypełniano nimi poduszeczki leczące ból ucha, podbrzusza, reumatyzm, owoce nadaja się na soki, marmolady, powidła, wina, liście słuzyły za plastry i okłady, robiono z nich maści, pedy prażone w smalcu słuzyły stosowano z bólach gośćcowych, proszek z mlodych liści leczył zatwardzenia, herbata z octem leczyła choroby układu oddechowego.
Bluszcz zwyczajny Hedera helix przetwory zbyły środkiem łagodzącym ból w postaci okładów, obmywań, kąpieli robiono płukanki w chorobach jamy ustnej i gardła, a także w bólach reumatycznych i artretycznych.
Bluszczyk kurdybenek Glechoma hederacea leczył choroby układu pokarmowego, moczowego i oddechowego, choroby wątroby, wzmacniał wydzielanie żółci, odtruwał.
borówka czernica Vaccinium myrtillus robiono błekitną farbę z owoców, suszone owoce i soki zmieszane z alkoholem pite jako kropelki leczyły biegunki, dezynterię, roztroje żołądka, odwar z liści leczył u dzieci glistnice i owsiki u dorosłych krwawienia przy hemoroidach, z owoców robiono alkohole.
Brzoza brodawkowata Betula pendula zwiastunka wiosny i symbol wieczności, gałązki chronił domy, pola i gospodarstwa przed złem, miotła brzozowa chroniła przed złodziejami, mozna różdżka wykryć cieki wodne, sok brzozowy ma cukry, biogeny, witaminy, białka, z kory robiono dziegieć leczący glisty, wszy i kleszcze, egzemy, liszaje, grzybice, wkładki do butów z kory chroniły przed potliwościa stóp.
Bylica piołun Artemisia absinthium wyciag dodany do atramenty chronił ksiązki przed owadami,  i myszami, posypanie sproszkowanym zielem poscieli chroniło przed insektami, w kopach zyta chroniły przed szkodnikami, okładano obtarte stopy liśćmi piołunu, sadzony w okół pasiek chronił pszczoły przed chorobami, leczył rany, oczyszczał krew, obsypanie nim łagodziło ból nerek, picie ekstraktuleczyło zatrucia pokarmowe, liście zmieszane z białkiem to okład na uderzenia, składnik wódki piołunówki-absyntu.
buklwica zwyczajna Stachys officinalis zadzona przy domu chroniła przed czarami, ziele było przyprawą, leczyło nerwice, bóle głowy, leki, nerwobole.
chaber bławatek Centaurea cyanus wierzono, że korzen noszony na szyi hamuje krwawienia z ran i nosa, proszkiem posypywano rano, leczył szkorbut, stany zapalne wątroby, ukąszenia owoadów i zmiji, proszek zmkwiatów leczył trudno gojące się rany, wrzody goleni (żylaki), czyraki, środek żółciopędny, napotny, moczopędny, leczy puchline wodną, choroby nerek i oczu, leczy kurzą ślepotę, napar reguluje miesiączki.
chmiel zwyczajny Humulus lupulus dawniej lek na bezsennośc, nadpobudliwośc seksualna, środek pobudzający apetyt, szyszek używa się do robienia piwa, młode pędy to warzywo jadalne, włókna chmielu służyły do wyrobu lin i tkanin workowatych.
Chrzan pospolity Armoracia rusticana świeżych liści uzywano jako okłady przy bólach głowy i reumatyzmie, na bóle mięśni i urazy ścięgien stosowano okłady ze sproszkowanego korzenia, kobiety pracujące na roli okładaly glowy liśćmi chroniąc się przed udarem, picie korzenia startego z winem leczyło zaparcia, syrop z chrzanu i octu leczył malarię, chrzan leczył infekcje, okładanie papka lydek chronilo przed potliwościa stóp, wykorzystywano go do produkcji alkoholi, zmieszany z piwem i winem leczył szkorbut, gościec i choroby skóry, korzen pobudza pracę nerek i zoładka, gotowany z miodem leczył chrypkę i zaflekmienie, gotowany w occie z owdą wzmiacniał dziasła i niwelował przykry zapach z ust, korzeń działał moczopędnie, ususwał kamień i piasek z nerek.
Cykoria podróznik Cichorium intybus ziele święcono w czasie Matki Boskiej Zielnej, kwitnące ziele powieszone na ścianie chroniło domowników przed chorobami zakaźnymi, ziele leczylo choroby układu pokarmowego i uzupełniało poziom biogenów.
Dąb szypułkowy Quercus robur w Grecji przepowiadano z liści i żołedzi jakośc plonów, obfity wysyp żołedzi zapowiadał korzystną hodowlę zwierząt w przyszłym roku, wczesne czerwienienie liści pożary, wczesne opadanie liści dlugą i srogą zimę, żółędzie sa jadalne dla ludzi, zbierano je jak orzechy laskowe wcześniej od ziarniaków pszenicy, żołedzie były dodawane do chleba.
Dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum dawniej lek uniwersalny, leczyło jedzenie nasion z mieszanych z miodem, uspakajał, w Izraelu wierzono, że daje moc przeciwstawienia sie przemocy i chronił kulturę przed innymi państwami, u nas na Świętego Jana robiono wieńce z kwiatów, sok z dziurawca służył przepowiadaniu chorób i odstraszaniu złych duchów, ziele rozsypane na podłodze w czasie porodu, w pieluszce dziecka i poscieli matki oraz wianuszki powieszone w oknie chroniły dziecko przed podmienieniem, ziela uzywano jako środka moczopednego, usuwającego kamienie moczowe, leczącego oparzenia, rany, wrzody, biegunki, gruźlicę, ze względu na czerwony kolor soku leczono nim krwotoki wewnętrzne.
Dziewanna wielkokwiatowa Verbascum densiflorum w Grecji robiono z niej amulety, w polsce wierzono, że wódka z dziewanny odpędza zło, korzeń w proszku gotowany w alkoholu leczył biegunki i choroby płuc, sok z korzenia pomieszany z winem leczył febrę, trzymanie w ustach ciepłego korzenia leczyło ból zebów, wywar korzenia w occie służył do płukania jamy ustnej i gardła, korzen był przeciw robakom, sok z liści i kwiatów wcierano w brodawki, wywar z liści i kwiatów leczył choroby oczu, do oparzeń przykładano swieże liście, zmęczone nogi mocozno w wywarze z kwiatów dziewanny i lisci babki, przykładanie lisci moczonych w occie leczyło wrzody i wole, robiono z dziewanny soki, maści, herbatki, alkohole, odwary, maści zmieszanej z masłem leczyły rany i wrzody i inne choroby skórne, lewatywa z naparu z kwiatów leczyła biegunki i dezynterię, sokiem z ziela przemywano oczy w czasie stanów zapalnych, wywar z kwaitów i korzeni był środkiem moczopędnym leczącym podagrę, kamicę nerkowa i działającym moczopednie, sok z rozgniecionych kwiatów z winem leczył dzumę, proszek z kwiatów zapobiegał pekaniu sutek u matek karmiących, alkoholową nalewka nacierano przy bólach krzyża, stawów, gośćcu, odwar sluzył do podmywań i nasiadówek przy hemoroidach, liście przykładane do bolących miejsc łagodziły ból, rozdrobniony proszek dodany do paszy leczył choroby płuc u bydła, przykładanie stłuczonych liści leczyło koniom kopyta, okład z gotowanych liści leczył guzy u ziwerząt, przeziębionym kotom dodawano do mleka napar z kwiatów, korzenie z maka i kaszą tuczyły drób.
Fiołek trójbarwny Viola tricolor stosowany jako środek czyszczący krew, leczący zapalenie płuc i choroby skóry, potłuczym zielem okładano przepukliny u dzieci, sok leczył żółtaczke i astme, ziele przykładano na rany i wrzody, sokiem z miedem smarowano krosty i świeżbie, odwar z kwiatów dawano matkom karmiącym by leczyć oseski starszym dzieciom dawano proszek z ziela z mlekiem i chlebem, jadło się kwiaty kandyzowane w cukrze.
głog dwuszyjkowy Crataegus laevigata owoce dodawano do maki przy pieczeniu chleba, środek nasercowy, leczył podagrę, krwawenia wewnętrzne, zapalenie opłucnej, głogi porastające miedze chroniły plony przed szkodnikami, w Wielka sobote palono cienrie w ognisku co chroniło plony przed zniszczeniem, wywar z glogu leczył ból zębów, chorowite dzieci kąpano w wodzie gdzie gotowano gałazki głogu, owoce jadły blade dzieci i niejadki.
Gorczyca czarna Brassica nigra przyprawa i skladnik sosów gorczycowych.
Gorczyca biała Sinapis alba usmieżała bóle zębów, leczyła szkorbut, działaała moczopędnie, pobudzła trawienie, młode liście w sałatkach, działały jak afrodyzjak, plastry gorczycy z octem leczyły wszystko.
Grążel żółty Nuphar lutea składnik preparatów, napojów i syropów zmniejszających libido, kłącze stosowano jako jarzyne.
Hyzop lekarski Hyssopus officinalis roslina slużąca do oczyszczania świątyń i obmywania trędowatych, działał przeciw nowotworom, chorobom skóry, sledziony, macicy, wątroby, leczył choroby pluc, gruźlicę, wzmiacniał płuca i ołdek płukano naparem gardlo, pito herbatki z miodem, mlode, smazone pedy leczyły choroby żoładka, gałązki między stronami książeczki do nabożeństwa ożezwiały księdza zapachem.
Jałowiec pospolity Juniperus communis w średniowieczu był uniwersalnym lekiem na wszystko, panaceum,  moczopędny, napotny, czyszczący krew, wzmacniający i łagodzący choroby zoładka, dymem z jalowca okadzano domy w ochronie przed dżuma i duchami, wiosna okadzano nim bydło by było zdrowe, w drogę zabierano gałazki by uchronić nogi przed obtarciami, masło robione w maselnicy z drewna jałowcowego lepiej sie zbijało, gałazka za świętym obrazkiem lub kapeluszem chroniła dom przed czarami, wywar z gałązek i owoców leczył wysypkę, liszaje i chronił przed resztą chorób, wywar z drewna służył do kapieli przy podagrze, reumatyzmie, chorobach skóry, odwar z owoców działał moczopędnie, napotnie, leczył puchline wodna i kamicę nerkową, powidła dodawano do mleka, piwa i wina, żucie owoców też chroniło przed chorobami, z jagód zporządzono w Holandii gin, który pierwotnie slużył jako środek moczopędny. 
jarząb pospolity Sorbus aucuparia łowcy ptaków wabili je owocami, z rzucania jesienią owoców wrózono katastrofy, gaąłzka pod łózkiem młodzieży niwelowała sny erotyczne, gaąłzki wplatano w wieńce dozynkowe by były dorodne plony, lek wzmacniający serce i ogólnie wzmacniający, nalewka obnizała libido mężczyzn, kwiaty były wykorzystywane moczopędnie i przeczyszczająco, owoce leczył biegunki, choroby płuc, nerek, wątroby.
jemioła pospolita Viscum album odwary leczyły wszystkie choroby, maści robiono z owoców, jej liście wieszano w czasie Bożego Narodzenia, miały zapewnić szczęście i chronic dom przed czarami. Jezyna fałdowana Rubus plicatus owoce leczyly przeziebienia i inne choroby. Krzew płonne pędy sa kanciaste, liscie nieparzystozłożone miękkie, piłkowane, owłosione, promieniste, białe lub rozowe, 5-krotne kwiaty w gronach, czarne zlozone owoce, pestkowce na wspólnym dnie kwiatowym, roslina jadalna surowa, na soki, dżemy, nalewki, lecznicza, elcyz przeziębienia, grypy, źródło salicylanów, kapiele łagodza owrzodzenia, rany, choroby skóry (opisuję ją, gdyż wcześniej nie była opisana przeze mnie na blogu).
Jeżówka purpurowa Echinacea purpurea leczyła rany, przeziębienia, ukąszenia węży, rzadko występuje w Polsce.
Kalina koralkowa Viburnum opulus środek przeciw nowotworom i dusznicy bolesnej, odwar z owoców posłodzony miodem leczył krwawienia z przewodu pokarmowego, odwar z korzenia leczył histerię, drgawki, bezsennośc, w pięsniach ludowych symbolizowała młodośc i piekno.
Kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum drzewko ozodbne, jego gałązki regenerowały siły zcyiowe człowieka.
Kminek zwyczajny Carum carvi nasiona były lekiem poprawiającym trawienie, codzienne jedzenie chronilo przed nagłą smiercią, przyprawa, nasiona czasem zmieszane z winem leczyły choroby żółądka, wątroby, wzdęcia, działały moczopędnie, z napoaru robiono lewatywy przy biegunce, czerwonce, upławach, rozgotowana miazga leczyła choroby płuc i dróg oddechowych, maść choroby oczu.
Kocanki piaskowe Helichrysum arenarium ziele leczyło choroby pasożytnicze i odstraszało mole, środek żółciopędny, moczopędny, przeciwreumatyczny, dzis dodawane do wiązanek, palm, wianuszków i wieńców dożynkowych.
Kolendra siewna Coriandrum sativum rzadko zdziczała, maści leczyły bóle głowy, jedzono owoce, nasiona, ziele, zastępowała pieprz, była lekiem poprawiającym trawienie, utartymi liścmi leczono różę, owoce dodawano do wina by je wzmocnic, leczyła zawroty głowy, bóle zołądka, biegunki, czerwonkę, dziwny posmak w ustach, robaczyce, sok z rosliny z dodatkiem olejku rózanego lecyzł opuchnięte piersi, woda z nasion leczyłą ból głowy, kolendra utrwalała piwo, leczyła opuchnięte oczy, odzywiała mózg, kandyzowane ziarna były jedzone jako słodycze, obrzucano się nimi w czasie imprez.
Konwalia majowa Convallaria majalis wino konwaliowe i nalewka z kwiatów leczyły epilepsję, była roślina ozodbną.
kozłek lekarski Valeriana officinalis lek przeciwko skurczom pochodzenia nerwowego, skłądnik odtrutek, lek na wszystkie choroby i czary, leczyła choroby wątroby, sledziony, kamienie nerkowe i piasek, działała moczopędnie, lecyzłą żółtaczke, epilepsje, histerię.
Krwawnik powpolity Achillea millefolium leczono nim rany i strupy u ludzi i bydła, krwotoki z nosa, leczono plamy i przebarwienia, okłady z ziela leczyły stany zapalne i ropne, wewnętrznie ziele stosowano na biegunki, przekrwienia, bóle trzewne, kolki, owoce piklowane leczyły bóle brzucha, kolki żoładka, utłuczone i przyłozone na czoło leczyło krwawienia z nosa, żucie korzenia bóle zębów, krwawnik pity z winem leczył rany cięte i kłute, gotowany w occcie dział moczopędnie, w winie leczył upławy i guzy, wdychano suszone liście na bóle głowy, masci z ziela leczyły rany, wrzody i fistuły.
Kruszyna pospolita Frangula alnus lek żółciopędny i dezynfekujący przewód pokarmowy, odwar z kory i owoców leczył świerzb.
Len zwyczajny Linum usitatissimum czasem dziczeje z upraw, roslina oleista i włóknista, leczył plamy, przebarwienia, liszaje, chorby paznokci, konwenty leczyły kaszel, chrypkę, zastrzaly, kąpiele łagodziły choroby kobiece, przykłądanie do oczu płatków namoczonych w wywarze z nasion wyostrzało wzrok, leczył biegunki, czerwonki, chorby nerek i pęcherza.
Lipa drobnolistna Tilia cordata symbol niewinności, nadziei i czystości w Grecji, święte drzewo Słowian, pod nia były narady wojenne, tańce, sądy, chroniła przed vurzami i złem, z łyka robiono kosze, cedzidła, meble i inne sprzęty, z drewno robiono posągi i naczynia, wypalano je na węgiel rysunkowy i składnik prochu, na lipach robiono kapliczki, liście przykłądano na chore oczy, działały przeciwbólowo i odkażająco, pączki liści leczyły wrzody, oparzenia i wzdęcia, na bóle glowy przykładano liście i pito herbatkę z kwiatów, środek przeciw wypadaniu włosów, węgiel drzewny z jej drewna laczył biegunki i czerwonke, herbatkę pito przy padaczce, puchlinie wodnej, zawrotach glowy, kaszlu, regeneruje siły witalne cżlowieka, leczy zmęczenie nerwowe, roslina mkiododajna, dobra dla pszczół.
Lubczyk ogrodowy Levisticum officinale rzadko dziczeje, ziele ma moc sprawiania, że ktoś odwzajemni naszą milość, korzenie lecza bóle wątroby, nasiona zastępują pieprz, skłądnik kapieli kosmetycznych, środek wiatropędny, moczopędny, pobudzający krwawienia miesiączkowe oraz zwiększający popęd płciowy.
Łopian większy Arctium lappa tłuczony korzeń lagodził ból, leczył stłuczenia i złamania, zmieszany z białkiem i sola leczył ugryzienia przez psy, wywar z nasienia leczył kamicę nerkową, gruźlicę leczył alkohol z nasion i owoców limby, lek oczyszczający krew, moczopędny, przeiwreumatyczny, leczący podagrę, wrzody, czyraki, kiłe, ukąszenia żmij, owadów, zakażenia, gruźlicę węzłów chłonnych, hemoroidy, bole zębów, zatrucia związkami rtęci, liście przykładano na rany, owrzodzenia i oparzenia, sokiem myto liszaje i zmiany przy luszczycy, nasiona dziaały moczopędnie i przeczyszczaly, z korzeni i łoju robiono leczące maści, sok z lisci, pędów i korzeni leczył szkorbut.
Macierzanka piaskowa Thymus serpyllum dzięcielina, leczyła choroby i dolegliwości kobiece.
Mak polny Papaver rhoeas jedzono pączki kwiatowe, w Egipcie przyozdabiano kwiatami groby, środek uspakający i powlekający w bólach gardła.
Manna jadalna Glyceria fluitans ziarniaki były spożywane przez ludzi i zwierzęta np. ptactwo, ziarniaki podawano chorym i osłabionym dla wzmocnienia organizmu.
Malina właściwa Rubus idaeus syrop z owoców byl odżywczy i wzmacniający, roztarte z wodą i miodem kwiaty służył do przemywania oczy przy zapaleniu spojówek, sok z liści z miodem leczył astmę, gotowane w winie posłodzone miodem liście leczyły wrzody na piersiach, sok z ziela z winem leczył brodawki, ukąszenia węzy, zmii, owoce były lekiem na żółtaczke, kamicę nerkowa, upławy, z malin robiono herbatke i środek napotny, poprawiała trawienie, leczyła niedokrwistość, sklerozę, bóle żoładka, odwary z miodem leczyły odre, odwar z liści łagodził bóle menstruacyjne, okłady z suszonych i świezych liści leczyły choroby skóry, w Tybecie napar z liści leczył nerwice, neurastenie i infekcje, napar z pędów zimowych leczył kaszel, z młodych był napotny, odwar z kwaitów przeciwgorączkowy.
Marchew siewna Daucus carota warzywo, łagodzi bóle brzucha, pobudza apetyt, libido, działa moczopednie, pomga wydalić kamienie moczowe, działała wzmacniająco i odrobaczająco.
Melisa lekarska Melissa officinalis dziczejąca, miododajna, wzmacniająca, działaał przeciwdepresyjnie, łagodziła bóle głowy, serca, żoładka, zatrucia grzybami, astme, reumatyzm, leczyłą zaćme, choroby wątroby, okłady lecyzły gościec, urazy, wrzody, picie naparów poprawiało pamięc.
Mięta pieprzowa Mentha piperita dziczejąca, w Egipcie uzywana do mumifikacji zwłok, w Rzymie nosozno wianki z mięty by pobudzić pracę mózgu, odświeżała oddech. Mniszek pospolity Taraxacum officinale sok leczył puchline wodną, choroby wątroby i bielmo, ziele leczyło ukąszenia skorpionów, Słowianie leczyli nim przebarwienia i plamy wątrobowe, leczył gorączke choroby zakaźne, żołądka, wątroby, puchline, malarię, ziele gotowane z soczewicą leczyło biegunke i czerwonke, korzeń z winem i octem leczył zatrzymanie moczu, z ziela z korzeniami robiono nalewki, świeże ziele przykładano na rany cięte i kłute, poprawia przemiane materii, leczy chorby skóry, syrop z kwiatów łagodzi kaszel.
Morszczyn pęcherzykowaty Fucus vesiculosus źródło jodu regulującego pracę tarczycy.
Nagietek lekarski Calendula officinalis nalewka z kwiatu leczyla choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, sledziony, żółtaczke, skurcze żołądka, nadciśnienie, kaszel, choroby serca, kamienie nerkowe, zaostrzał wzrok, picie soku pobudzało miesiączke, zeznętrznie leczył rany, proszek zkwiató leczył bóle zębów i wzmacniał odpornośc, liście leczyły nagniotki i brodawki, nalewka z kwiatów leczy rany, skaleczenia, wrzody, płucze się nim gardło przy jego chorobach.
Nawłoć pospolita Solidago virgaurea lek na ukąszenia grzechotników, środek gojący rany, moczopędny, zapobiegający kamieniom nerkowym.
Ogórecznik lekarski Borago officinalis Rzymianie pili wino by dodać sobie odwagi do walki, pito je też by pozbyc się smutku, środek oczyszczający krew, w Polsce wino wzmacniało serce, leczyło chorby żoładka, gruźlicę, łagodziło gorączke, robiono z niego soki, wina, wódki, syropy, konfekty, ziele jedzono w surówkach, gotowany w rosole z kury leczył żółtaczkę, gotowany korzeń leczył suchość w gardle, zgagę, mdłości, środkiem czyszczącym był jedzony z tłuszczem, migdałami i masłem, zapobiegał febrze, pomagał w chorobach serca i układu oddechowego, smazono świeże kwiaty lub mieszano z cukrem, robiono z nich napoje, dziś zewnętrznie leczy rany, oparzenia, wrzody, wewnętrznie choroby nerek, artretyzm, skazę moczową, reumatyzm, trądzik.
Oman wielki Inula helenium pomagał zachować odwage, napar z kwaitów działa moczopędnie, przeciwzapalnie, korzęń niszczy pasozyty, odstrasza wszy, komary i meszki.
Orzech włoski Juglans regia święte drzewo, symbol płodności, liścmi nacierano bydło by nie gryzły go gzy i muchy, świeże liście lecyzły gruźlicę wężłów chłonnych, nalewka na mlodych orzechach leczyła biegunki, odwar z liści leczył krzywicę i gruzlicę, olej z liści leczył krwotoki wewnętrzne, podagrę, zwalczał robaki, liście smazone w tłuszczu leczył rany i owrzodzenia, naparem z liści leczono bielmo, pito go przy kaszlu, dojrzałe owoce porawiały wzrok, mlode potencję, gotowano je z cynamonem na zupę, jedzono olej z owoców, używano go do produkcji farb.
Ostropest plamisty Silybum marianum oczyszczał drogi moczowe, owoce i olejek lecza choroby wątroby, żółtaczke, oczyszczają krew, leczą zatrucia grzybami.
Owies zwyczajny Avena sativa dziczejący, codzienne jedzenie płątków owsianych i kleiku zwiększało popęd plciowy, odmładzało, przeciwdziałało starzeniu się.
Perz własciwy Elymus repens w czasie głodu z szusu mieszanego z mąka pieczono chleb, zjadano ziarniaki, zupę robiono z niego z dodatkiem kaszy i mleka, fermentując na drożdżach dawał piwo, podczas wlak Chińczycy pościelali perzem spanie, dawali sobie nim sygnały, podczas pogrzebów niesiono go przed konduktem żałobnym, środek napotny, moczopędny, leczący wypryski, stany zapalne gardła, oskrzeli, gruźlicę, zapalenia stawów.

Zamieszkuja Afrykę i Azję, ssaki te należą do rzędu łuskowców Pholidota i obecnie zyje jedna rodzina łuskowcowate Manidae, mają ciało pokryte dachówkowato zachodzącymi łuskami, zagrozone zwijają się w kłębek, pangoliony dodatkowo wibrują ogonem jak nastroszonym łuskami biczem, pokrywające grzbiet łuski tworzą w czasie obrony powierzchnie tnącą. Brak zębów rekompensują trące łuski w przełyku i żółądku oraz połykanie kamyków gastrolitów, mają na ogół małe główki, duże tułowia.
Pangolion gruboogonowy Manis crassicaudata wydłuzone, płowoszare ciało, góra ciała, boki i kończyny pokryte sa łuskami, je mrówki i termity, dnie spędza ukryty między skałami, żeruje nocą, ma najgrubszy ogon ze wszystkich, ma małe oczy i uszy, spód rózowy, nieowłosiony, żyje w Indiach i na Sri Lance, mocne pazury umożliwiaja kopanie dołów w odpowiednio miekkim podłożu do 6 m głębokości, gniazda odnajduje po zapachu, dzieki mocnym pazurom i chwytnemu ogonowi świetnie sie wspina na drzewa poszukując jedzenia.
Pangolion olbrzymi Manis gigantea żyje w tropikalnych lasach i na sawannach Afryki Zachodniej i Środkowej jest najwiekszym pangolionem, ma mocne, grube, podłuznie karbowane łuski ulożone dachówkowato, pysk i spód ciała i kończyn pokrywa ciemna sierść, mocne, pięciopalczaste kończyny maja mocne, doskonale przystosowane do kopania pazury, chodzi na 4 łapach lub na dwóch poruszając sie mocnym, grubym ogonem, poluje na mrówki i termity przy pomocy długiego, lepkiego, wysuwanego języka, żeruje nocą, w dzień spi zwinięty w kłębek owinięty ogonem, uszy sa okrągłe, małżowina podobna do ludzkiej.
Łuskowiec stepowy Manis temminckii żyje  wAfryce Wschodniej i Południowej na preriach, sawannach, zaroslach i w lasach deszczowych, pysk, brzuch i gardło bezłuskie, reszte ciała pokrywają brunatnozielone łuski kamuflujące, ogon długi jak tułów, w dzień spi w swoich jamkach lub porzuconych przez inne zwierzęta, żeruje nocą, wspina sie na drzewa dzieki chwytnemu ogonowi i pazurom, długim lepikim językiem chwyta mrówki i termity, zyje samotnie pary łaczą sie tylko w czasie godów, ciąża trwa 4-5 miesięcy, samica opiekuje sie młodym, które po 3 miesiącach samo żeruje.
Pangolin pięciopalczasty Manis pentadactyla żyje w płd Chinach, ma silne pazury, mocny, chwytny ogon, wspina się dzieki niemu na drzewa, długim, lepkim językiem łapie mrówki i termity, żeruje noca, dzień przesypia zwinięty w kłebuszek w rozwidleniu gałezi, zagrozony zwija sie w kulę.
Pangolin jawajski Manis javanica żyje w Azji Płd-Wsch, ma długi tułów, brązowe łuski, mocne, pięciopalczaste łapy z mocnymi pazurami, duży, chwytny ogon dzięki czemu wspina sie na drzewa polując na mrówki, termity i inne owady, które łapie długim, lepkim językiem.
Łuskowiec długoogonowy Manis tetradactyla mała glowa, oczy i uszy, długi ogon, dluższy od tułowia i głowy, grzbiet i boki pokryte łuskami, spód bez łusek, mocne pazury, 5 palców, ogon chwytny, wspina się by polować językiem na mrowki i termity, zyje w lasach deszczowych od Ugandy po Senegal i Angolę.
Łuskowiec leśny Manis tricuspis mały łuskowiec, troche wiekszy od dłoni dorosłego mężczyzny, spód brazowy, bezłuski, wierzch i boki pokryte, dachówkowato ułozonymi, brązowymi łuskami, mocny, chwytny ogon i pazury, dobrze sie wspina, je mrówki i termity, które lapie długim, lepkim językiem, zyje w Afryce, w lasach deszczowych m. in. Senegalu i Kenii.
Manis culionensis jasnobrązowe, prawie żółte ciało pokryte z wierzchu i po bokach dachówkowato ułozonymi, okrągławymi łuskami, spód bezłuski, mocne kończyny, potężne pazury, chwytny, mocny ogon, mała glowa, długi, lepki język, dobrze się wpsina szukając mrówek i termitów

Łoś Alces alces żyje na północy Euroazji i Ameryki Płn. zyje w lasach z dużą ilością terenów podmokłych i bagien, czyli w łęgach, lubi obecność rzek i jezior, unika terenów skalistych. Łoś jest największym jeleniowatym Cervidae, waży do 800 kg. Ma brązowe futro, długą głowę z małym czołem, małe oczy, ruchome uszy, dobrze rozwiniętą, zwisającą górną wargę, ma krótką szyję, masywny tułów, długie kończyny z wąskimi racicami, na brodzie ma woreczek skórny z tłuszczem porośnięty długą sierścią-brodę, na grzbiecie garb. Ma największe poroże ze wszystkich zwierząt, poroże ma krótki pień podtrzymujący obie łopaty, łopaty sa poziome, mają kilka sęków, poroże to kostny twór wyrastający z kości czołowej, składa się z pnia możdżenia, który jest pokryty skórą i odrostków, młode poroże pokryte jest owłosioną, unaczynioną skórą-scypułem, po pewnym czasie scypuł złuszcza się, zostaje kostne poroże, kość z czasem traci swa gęstość, porowacieje, w końcu łamie sie i odpada, zwierzę zrzuca poroże, rana zarasta scypułem, rosną nowe odrosty, naczynia odżywiają rosnącą kość, dojrzałe poroże nie ma naskórka. Je rośliny, liście i młode pędy, głównie sosny zwyczajnej oraz wierzby, klonu, jarzębiny, brzozy, dębu, jałowca i kruszyny, jedzą dużo roslin wodnych, uzupełniająć jony sodu, aktywny przez cały dzień, najbardziej o świcie i zmierzchu, dobrze pływa, szybko biega-dp 56 kg/h. Po za okresem godowym prowadzi samotniczy tryb życia, we wrześniu i październiku samce przywołują samice, inaczej klępy lub łosze słyszanymi z odległości 3 km głosami. Ciąża trwa 8 miesięcy, samica rodzi 1-2 młode, ktore po 3 tygodnie chodzą za matka, która karmi je mlekiem przez 5 miesięcy, dojrzewają w wieku 1,5-2 lata. młode to cielę. Wyjątkiem w samotniczym zyciu jest obecność cieląt przy matce, w wieku 10 miesięcy oddalaja się od niej, samotnośc jest uzasadniona trudnymi warunkami, osobniki zajmujące duże terytoria nie muszą zima konkurować o pożywienie. Loś na moczarach porusza się po kępach trawy wyrastających na powierzchnię i stabilnych, poruszając się po bagnach mozna wykorzystać ślady łosi.
Poroże tyki z długimi odnogami-badylarz w kształcie łopat z krótszymi łaszynkami, to łopatacz, nogi badyle, ogon kwiat, w gwarze cielę nazywa się łoszakiem, a samica klempą lub łoszą.

Łasicowate Mustelide:
Łasica Mustella nivalis zmaieszkuje Europę, Pn Azję i PN Afrykę, zamieszkuje niziny i góry ponad 2000 m. n.p. m.długie, smukłe ciało do 30 cm długości z ogonem, krótkei kończyny, małe zaokraglone uszka, jasnobrunatnożółtawe futro, , spód białawy, zimą zmieniaja kolor na biały, nocny i naziemny tryp zycia, je ptaki, gryzonie, gady i owady, które wyciąga z norek, żyje samotnie lub w rodzinnych grupach, samica rodzi 4-7 młodych.
Łasica górska Mistella altaica żyje między Rosja a Chinami, kolor brunatnożółtawy, spód białawy, mniejsza od łasicy, nocny tryb życia, je głównie gryzonie, ptaki, płazy, gady, ryby i owady, po miesięcznej ciąży rodzi do 8 młodych, przez 2 miesiące karmi je mlekiem, zagrożona wydziela śmierdzący płyn z gruczołów odbytowych i krzyczy.
Kałanek łasica syberyjska Mustela sibirica żyje w Chinach, Japonii, Rosji, Korei, Tajlandii, długie ciało, krótkie łapki, rudawa sierść na twarzy i szyi biała plama, 40 cm dł. nocny tryb życia i o zmiechrzu, gdy mało jedzenia poszukuje go, gniazda buduje w dziuplach, norach innych zwierząt i między kamieniami, slepe nowordoki otwieraja oczka po miesiącu po 2 tyg. mają mleczne zęby.
Łasica długoogonowa Mustella frenata nogi krótkie, brązowe łapki, wierzch rudobrązowy, spód żółty, białą plama na podbródku, nocny i samotny drapieżnik polega na słuchu i węchu, dobrze sie wspina. Ameryka Pd.
Mustella africana mała brązowe, biały pasek na brzuchu, zyje w amamzonii.
Soból Martes zibelina zamkieszkuje lasy sosnowe i świerkowe pn Azji, od Syberii po Chiny, gęsta, miękka, ciemnobrunatna sierść, żółtoczerwonawa plama na gardle, żeruje za dnia, żyje na ziemi, dobrze się wspina, wiewiórki i inne gryzonie, owoce i jagody.
Kuna domowa kamionka Martes foinaciemne, brązowe futro, plama na gardle i szyi jest biała, zyje w Europie, zach i śr Azji, na nizinach i w górach, lubi otwarte i skaliste tereny, u nas lubi wsie i miasta, nocny tryb życia je króliki, myszy i inne gryzonie, dobrze sie wspina, zagrozona przenosi młode w zębach, wiedzie samotniczy tryb życia poza okresem rozrodczym.
Kuna leśna tumak Martes martes mieszka w Europie od Skandynawii po Bałkany, Azji Mniejszej, na zachodzie Syberii, lubi lasy wysokopienne, żyje na nizinach, w lasach i górach do 2000 m. n. p. m, waży do 2,5 kg, ogon ma 25 cm, brunetne futro z żótawą plamą na gardle i przodzie piersi, dobrze sie wspina, je drobne ptaki i ssaki, poluje nocą wspina sie na drzewa, chroni sie w dziuplach, między korzeniami i skałami, nie buduje nor, ciąża trwa 9 miesięcy, rodzi się 3-6 młodych, przez 6-7 tyg. sa karmione mlekiem, potem upolowanymi przez mamę zdobyczami.
Kuna amerykańska Martes americana brązowe futro, rudawa plama na piersi, je małe ssaki, owoce, warzywa, padlinę, żaby, ryby, gady, płazy, owady, poluje nocą i o zmierzchu, samitniczy tryb zycia, młode rodzą się w dziupli lub między skałami.
Kuna żółtogardła Martes flavigula żółe gardło, kremowy tułów, czarnawe łapki, głowa, gfutroa uszami i ogon, żyje w środkowej Azji, przez 3-4 miesiące mlode są z mamą poza tym samotnicza.
Kuna wodna Martes pennanti brazowe futro, ciemniejszy tył ciała, białe plamy na piersi i brzuchu zyje w Ameryce Pn. poluje na małe kręgowce, owady, po 12 miesiącach ciąży rodzą się 3 młode, po 7 tygodniach otwierają oczy, gniazdo jest w dziupli.
Norka amerykańska Mustella vison pochodzi z Kanady i Stanów Zjednoczonych, ma płaską głowę, krótkie, szerokie uszy, wydłuzona sylwetka, brązowe futro z białymi plamkami od spodu, poluje nocą, zyje pojedynczo lub w grupach rodzinnych przy rzekach i jeziorach, poluje na wodne zwierzęta, dobrze sie wspina i pływa.
Norka europejska Mustella lutreola żyje w Europie, brązowe futro, białe plamy pod brodą i na gardle, je ssaki, ryby, płazy, gady i owady, rodzi 2-7 młodych.
Gronostaj Mustella erminea zyje w Europie, Azji i Ameryce Pn na terenach otwartych, skrajach lasów, kamienistych terenach górskich na dużych wysokosciach, smukłe, wrzecionowate ciało do 30 cm dł, płaska głowa, mały pysk, krótkie kończyny, wierzch brunatny, spód żółtawy, zzimą te z zimniejszych stref bieleją, czubek ogona zostaje czarny, aktywny przez cała dobę, kryjówka do nory opuszczone przez inne zwierzęta, je ptaki, norniki i inne gryzonie, gady, płazy i owady, by zdezorientować ofiarę robi zygzakowate skoki.
Borsuk pospolity Meles meles żyje w lasach, na nizinach, formacjach krzewiastych, w Europie i Azji, w poblizu pól i domów, masywne ciało waży do 20 kg, krótkie kończyny, ogon ma 12-20 cm, futro na plecach czarne, na bokach szare, od spoduciemnie, glowa w podłużne białoczarne pasy, wszystkożerny, nocny, wykopuje nory, do których jest kilka wejść, zima wpada w letarg.
Borsuk amerykański Taxidea Taxus zyje w Ameryce od Kanady do Meksyku, szarorude futro, spód szyi ciemniejszy, głowa czarna w białe podłuzne pasy, biała pręga idzie od nosa przez kark do grzbietu, krótkie nogi, masywna sylwetka, nocny samotnik z obszarów otwartych, je ssaki, gady, owady, pestki słonecznika, kukurydzę i inne rosliny, kopie nory w ziemi, je gryzonie i jadowite węże.
Rosomak Gulo gulo żyje w zimnych lasach Skandynawii pn Azji i Ameryki Pn, z ogonem ma dł 1,3-1,5 m, 40-45 cm wys, waży do 30 kg, długi pysk, mocne łapy z długimi, zakrzywionymi pazurami, gęste, czarnobrązowe futro z jasną plama na głowie i szarożółtym pasem po bokachje renifery, kozice, młode losie, zima padline, dobrze sie wspina, zjada rybołowa zwyczajnego polując w gniazdach.
Balizaur Arctonyx collaris zyje w Chinach, Indochinach i Sumatrze, żółtobrunatny lub szary, łapy i brzuch czarne, gardło jasne, o zmierzchu i nocą poluje, kopie w ziemi, dobrze pływa, je robaki, drobne bezkręgowce i korzonki, których poszukuje ryjąc w ziemi silnymi zębami.
Ratel Mellivora capensis zamieszkuje całą Afrykę, Półwysep Arabski, zachodnią Azję, Nepal, Indochiny oprócz puistyń i lasów deszczowych, ma krótkie, masywne łapy z długimi zakrzywionymi pazurami, popielatobiałąwe futro na grzbiecieod spodu i po bokach czarniawe, jasna pręga idzie od oczu do ogona, wzystkożerny, sierśc długa i szorstkaje miód, owoce, jagody, korzonki, ptaki ,gady, drobne ssaki, gęste futro chroni go przed ukąszeniami węży, na które poluje.
Fretka Mustella furo pochodzi z Ameryki Pn i Hiszpanii, kolor od brunatnego przez nakrapiane do białego, małe zwierzę, smukłe, krótkie łapki, ogon ma 7-20 cm dł, o zachodzie i w nocy poluje na ptaki i drobne ssaki, je owoce i rosliny, ciekawska, ruchliwa, zaprzyjażnia sie z ludźmi i domowymi zwierzętami. Z tchórzem łączy sie w tchórzofredkę.
Tchórz zwyczajny Mustella putorius żyje w Europie, Azji, Ameryce Pn, zróznicowane siedliska zamieszkuje gł w pobliżu cieków wodnych, mieszka w poblizu ludzi, giętkie, smukłe ciało, krótkie łapki, ogon do 15 cm dł. futro brunatnoczarne, czarnobiałe na pysku, tworzy maskę, silna, krótka żuchwawydłuzone, zaostrzone zęby, dobrze rozwinięte kły, aktywny o zachodzie słońca i w nocy, je ptaki, ssaki, owoce, zagrozony wystrzykuje z gruzołów odbytowych cuchnącą ciecz.
Tchórz stepowy Mustela eversmanii żółte futro, czarnobrązowe lapy, dobrze pływa i nurkuje, drapieznik, aktywny nocą, zyje w Europie Wschodniej.
Tchórz czarnołapy Mustela nigripes z Ameryki Pn, żółtawe futro, szary spód, czarne łapy i twarz, mięsożerny, samice są mniejsze, nocny tryb zycia.
Zorilla Ictonyx striatus zyje w całej Afryce na pd od Sahary, zamieszkuje sawanny, półjałowe obszary, lasy i wydmy, ma wydłuzona sylwetkę, spiczasty pysk, ogon długości ciała, gęste, lśniące czarne futro z białawymi, szerokimi pręgami, na głowie są 3 duże, białe plamy, długie, ostro zakończone pazury przednich łap, prowadzi nocny tryb życia, przebywa głównie na zimei, je jaja drobne kręgowce, węże.
Poecilogale albinucha nocna, z pd Afryki, czarny spód, żółte podłuzne pasy na grzbiecie, biała szyja i głowa.
Prewiaska Vormela peregusna tchóz marmurkowy, ma duże óżłtawe i brązowe plamy na plecach przypominające żyłkowanie marmuru, żyje na Wschodie Europy po Mongolię w Azji, od spodu futro czarniawe, biały ogon z czarnym czubkiem, je susły, chomiki, inne gryzonie, jaszczurki, owady i larwy, zagrozona wydziela cuchnącą ciecz z gruczołów odbytowych.
Wydra Lutra lutra zyje na całej ziemi poza Australią i Madagaskarem, ma długie ciało, krótkie lapy z błona pławną, potężny ogon, oczy, uszy i nos są przesunięte do góry by mogła obserwować okolicę spod wody, futro ma krótką, ciemnobrunatną z wierzchu, kremową od spodu, duzo czasu spędza w rzekach i jeziorach, błona pławna ułatiwa poruszanie sie po błotnistych brzegach, dobrze sie wspina i skacze, je ryby, skorupiaki, żyje samotnie lub w grupach rodzinnych, aktywna przez całą dobę, przy ludziach nocą, norę kopie przy rzece lub jeziorze, ma wejście z wody na głębokości 1 m, komin wentylacyjny, parzenie jest zimą po 2 miesiącach rodzi się 2-3 młode karmione mlekiem 2 miesiące, mama uczy je pollować wypuszczając na lądzie zywe ryby, oraz wynurza sie trzymając młode na plecach i zanurze się by utrzymały sie na wodzie.
Wydra morska Enhydra lutris zyje u wybrzeży Pacyfiku, ma 1,2 m długości z 30 cm ogonem, waży do 37 kg, szeroka głowa, krótka szyja, stopy spięte błona pławną, czarnobrunatne futro, głowa, pierś i gardło są szarokremowe, zyje samotnie lub w grupach rodzinnych, je ryby i zwierzęta wodne, łapie zdobycz z zasadzki lub pościgupływa szybko po dnie poruszając piasekstrasząc drobne zwierzęta chwytane w całości lub wykorzystywane jako przynęty dla ryb, zanurzona wytrzymuje 5-6 minut.
Wydra wielka Pteronura brasiliensis ariraria żyje w rzekach i jeziorach Brazylii i Gujany i pn Argentyny, ciemnobrązowa sierść, na brodzie i gardle jest biaława, przekracza 1 m dł, waży do 35 kg, ogon ma do 70 cm, jest spłaszczony, słuzy jako broń, poluje za dnia zyje w rodzinnych grupach po 5-8 osobników, teren łowiecki grupy ma 10 km2, je ryby, drobne ssaki, gady i ptaki, w płytkich wodach poluje sama, w głebokich stadnie odcinając ofiarą drogę ucieczki, jak inne wydry teren znaczy moczem i odchodami.
Wydra karłowata Aonyx cinerea żyje w Azji pd-wsch i na archipelagu malezyjskim, ma niepełne błony pławne na łapach, mniejsza od innych wydr, ma szczątkowe pazury, je mięczaki i słodkowodne skorupiaki, dobrze rozwinięte trzonowce, zyje w grupach do 10 osobników, wydaje ponad 12 odgłosów o róznym znaczeniu.
Wydrzyca afrykańska Aonyx capensis żyje od Liberii do Etiopii i od dorzecza Kongo do Afryki pd, zyje na stawach, trzęsawiskach i ciekach wodnych przepływających przez lasy deszczowe, ma masywne ciało do 1 m długości, ma 40 cm gruby ogon, waży 15-25 kg, żyje w niewielkich grupach rodzinnych, parach lub samotnie, ciąża trwa 2 miesiące, rodzi się 1-3 młode, pozostaja przy mamie 60 dni, usamodzielniają sie i dojrzewaja płciowo po roku.
I kilka innych gatunków
Skunks zwyczajny Mephitis mephitis należy do skunksowatych, zyje w Ameryce Pn, ma czarne futro z 2 białymi paskami od karku po nasadę ogona, gruczoły okołoodbytowe wystrykują cuchnącą ciecz, je gryzonie, jaja, owady, żyje w norach z 1 samcem i wieloma samicami, zimą zostaje w norze.
skunks długoogoniasty Mephitis macroura zyje w Ameryce Pn i Srodkowej ma czarny spód i boki oraz biały wierzch ciała, zamieszkuje zróznicowane tereny od stepów po lasy, raz w roku po 2 miesiącach ciąży rodzi 6 mlodych, mięsożerny.