biologia i ochrona przyrody

Zwierzęta wykazują altruistyczne zachowania, altruizm to zdolność do pominięcia własnej korzyści, dla innego osobnika, na nawet gotowość do własnej niedogodności. Wolnobiegający pies potrafi zanieśc jedzenie drugiemu psu na łańcuchu, kot potrafi przynieśc upolowane zwierzęta chorym, starym, niepełnosprawnym członkom kolonii, wilki zwracają pokarm nie tylko dzieciom, ale starszym i niepełnosprawnym członkom stada też, nietoperze wampiry zwracają krew osobnikom,które nie zdążyły się napić. Są próby wytłumaczenia tego przetrwaniem populacji i genów nie samych osobników, gdyż zwracający wilk czy nietoperz sam zje mniej i mniej dostanie zasobów. Jednak altruizm sprzyja przetrwaniu osobnika. Zachowania egoistyczne są dobre na chwilę, altruizm opłaca się na dłuższą metę, wszystko chce jak najdłużej przeżyć w jak najlepszej formie. Siła, sprawność, szybkość zmieniają się wraz ze stanem zdrowia, połogiem,ciążą,porami roku, ranami, wiekiem, dziś jeden osobnik pomoże drugiemu, jutro pomoże mu ten drugi, dzięki temu funkcjonuje populacja, dzięki temu każdy osobnik ma jednakowe szanse, nawet słabszy. Altruizm krewniaczy to altruizm względem spokrewnionych osobników, potomstwa, rodziców, rodzeństwa. W stadach słoni, małp, wilków samice opiekują się wspólnie swoimi dziećmi. Szczury potrafią pomóc uwolnić się z zamknięcia innym szczurom i dzielą z nimi jedzeniem, szczury i myszy widzą,kiedy inne osobniki cierpią i starają się nie powodować ich bólu,mangusty karmia chore osobniki ze stada, mrówki i pszczoł dbają o członków swojego roju. Trzmiele skracają przespany czas, by opiekować się czerwiami. Największy altruizm okazują ssaki społeczne, ale i zwierzęta domowe w stosunku do pana, innych zwierząt tego samego gatunku lub innych np. psy broniące pana, koty znoszące upolowane myszy panu, psy i koty dzielące się jedzeniem, często zwierzęta ratują inne zwierzęta, panów, dzieci, nawet bóbr potrafił ogrzać dziecko, by nie zamarzło, pies potrafi wezwać pomoc do chorego pana, tak samo kot. Zwierzęta potrafią wezwać pomoc do drugiego chorego zwierzęcia, potrafią wychować młode innego gatunku jak własne, suka tygrysiątka, świnia pieski, kotka jeże, często kotka opiekuje się szczeniaczkami, suczka kociętami, karmia je piersią razem ze swoimi dziećmi. Psy potrafią wezwać pomoc nawet do obcych ludzi i zwierząt np.po zasłabnięciach. Altruizm odwajemniony polega na tym, że jeden osobnik pomoże drugiemu, potem drugi pierwszemu, ale psy są bezinteresowne, kochają nawet najgorszych panów. Ludzki altruizm też polega na zgodnym funkcjonowaniu rodziny, przyjaciół, społeczeństwa, ale psy są bardziej bezinteresowne od ludzi.

allelopatie to związki chemiczne wytwarzane przez rośliny, które wpływają korzystnie lub niekorzystnie na inne organizmy. Związki te ograniczają lub stymulują wzrost innych roślin, ograniczają rozwój chorób oraz niszczą pasozyty. Aksamitka Tagetes sp.-pierzastodzielne liście, listki owalne, wrzecionowate, ząbkowane, brzeżne kwiaty języczkowe duże, małe środkowe rurkowate zebrane w koszyczki, łodyga rozgałęzionaprzywabia do siebie nicienie, dzieki czemu omijają one warzywa i truskawki, wilczmlecz Euphorbia sp., cesarska korona Fritilaria imperialis i bazylia Ocimum basilicum odstraszaja gryzonie od upraw, mięta pieprzowa Mentha piperita odstrasza mszyce, nasturcje Tropaeolum sp. i nagietki Calendula officinalis przyciągaja mszyce do siebie chroniąc uprawy. Mrówki, mszyce i bielinki kapustniki odstraszają też lawenda Lavandula sp., majeranek Origanum majorana i tymianek Thymus vulgaris. Dodatkowo Mięta, tymianek, majeranek tanowią przyprawy do wielu potraw, paki nasturcji zastępuja w kuchni kapary, aksamitka ma jadalne kwiaty, zioła te mają także działanie prozdrowotne, dlatego warto zasadzić grządki pomiędzy uprawami. Bazylia i komosa Chenopodium sp. odstraszaja zapachem krety, bazylia to przyprawa, komosa biała Chenopodium album ma jadalne nasiona i młode liście, korzeń i ziele leczą kaszel i choroby oskrzeli. Posadzenie na miedzy krzaczka czarnego bzu Sambucus nigra odstraszy nornice, podobnie jak cesarska korona, czosnek Allium sp., wilczomlecze i nostrzyki Melilotus sp. Szałwia Salvia sp. chroni przed bielinkami, wrotycz przed muchami i mrówkami Tanacetum sp. Cykoria podróznik Cichorium intybus zwalcza nicienie w burakach, mięta chroni przed kiła kapuścianą, a czosnek chroni fasolę przed chorobami bakteryjnymi i grzybiczymi. Lucerna Medicago sp., zyto i cebula Allium cepa wydzielaja toksyczne związki dla mątwika buraczanego Heterodera schachtii, żyto i owies dla mątwika korzeniowego. Lawenda Lavandula sp. odstrasza mrówki zapachem. aksamitki, macierzanka, czosnek, szałwia, tymianek i hyzop lekarski Hyssopus officinalis odstraszają ślimaki. 
Allelopatie to też stymulacja zrostu roslin przez rośliny tak cząber ogrodowy Satureja hortensis pobudza wzrost i owocowanie fasoli i cebuli, warto go posadzic pomiędzy grządkami. korzenie pomidorów wytwarzają związki pobudzające wzrost selerów, dlatego warto by pomidory i selery sąsiadowały ze sobą. Czosnek i cebula wytwarzają fitoncydy bakteriobójcze i grzybobólcze związki chemiczne chroniące truskawki przed plesniami, dlatego w okolicy truskawek warto posadzić czosnek i cebulę, szałwia lekarska Salvia officinalis i tymianek odstraszaja bielinki, dlatego są dobrym sąsiedstwem dla kapusty, brukselki, kalarepy, posadzona w pobliżu kapusty fasola również odstrasza bielinki, za to kapusta wydziela substancje pobudzające jej wzrost, podobnie pobudza wzrost rzodkiewki, ogórków, ziemniaków i selerów. 
Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica sprzyja tworzeniu próchnicy w glebie, dlatego nie warto jej tępić, kozłek lekarski Valeriana officinalis przyciąga spulchniająca glebę dżdżownice, krwawnik pospolity Achillea millefolium stymuluje wzrost warzyw, wrotycz pospolity Tanacetum vulgare odstrasza mrówki. Bliskie towarzystwo pokrzywy, rumianka pospolitego Matricaria chamomilla i miety pieprzowej odstraszy szkodniki i podniesie odpornośc warzyw i owoców, dlatego warto posiać miętę i pozwolić żyć rumiankom, pokrzywom, komosie, krwawnikowi, nagietkom-wiele z tych roslin mimo, że chwasty oddziałuje na uprawy korzystnie. Fiołek polny i wyka Vicia sp. wspomagają wzrost żyta, cebula i kalarepa Brassica oleracea var. gongylodes na buraka, fasole Phaseolus sp, groch Pisum sativum, kukyrdzę Zea mays, rzodkiew Raphanus sp. i słonecznik Helianthus sp. warto miec obok ogóków Cucumis sativus. Kapusta brassica oleracea, kukurydza, chrzan Armoracia rusticana, len Linum sp. stymulują ziemniaki Solanum tuberosum. Groch, sałata Lactuca sativa, cebula, por Allium porum, pomidor Lycopersicon esculentum stymuluja marchew, kukurydza, kąkol Agrostemma githago chaber bławatek Centaurea cyjanus stymuluja pszenicę, koniczyna i lucerna stymuluja trawy, w tym zboża, lnicznik Camelina sp. stymuluje len, marchew Daucus carota, rzodkiew, truskawka Fragaria ananassa, ogórek, szpinak Spinacia oleracea stymulują sałatę, ziemniak, seler, koper, szałwia, burak, cebula stymuluja Brassicaceae, rzeżucha Cardamine sp. stymuluje szarłat Amaranthus sp.,  ziemniak, groch, fasola, ogórek, dynia Cucurbita pepo, kabaczek Cucurbita pepo convar. giromontiina, pszenica, bobik Vicia faba stymulują kukurydzę, ziemniak, marchew, ogórek, kapusta stymulują fasolę.
Jeśli chcemy zwalczyc chwasty: pszenica Triticum sp. hamuje wzrost bratka polnego Viola pratensis. Substancje wydzielane przez nasiona buraka Beta vulgaris hamują rozwój kąkolu polnego Agrostemma githago, rumianu polnego Anthemis arvensis i maruny bezwonnej Matriciara maritima. Wydzieliny z korzeni owsa Avena sp. zyta Secale sp. i lucerny Medicago sp. ograniczają kiełkowanie kąkolu, maruny bezwonnej, ostrożnia polnego Cirsium arvense i sporka polnego Spergula arvensis. Mięta pieprzowa, macierzanka pospolita Thymus vulgaris, szałwia lekarska Salvia officinalis hamują kiełkowanie gorczycy polnej Sinapis arvensis i ostów Carduus sp. zboża ozime: odmiany jęczmienia Hordeum sp. pszenicy, przenżyta Triticosecale sp. żyta hamują kiełkowanie rumianku pospolitego Matricaria chamomilla  i przytulii Galium sp.
Fitoncydy czyli środki bakterio, grzybo i pierwotniakobójcze mają jałowiec Juniperus sp. cebula Allium cepa, czosnek Allium album, czarna porzeczka Ribes nigrum, warto posadzić krzaczki na miedzy lub pomiędzy grządkami, na mniejszych działkach można posadzić warzywa w pobliżu porzeczek, warto na miedzy posadzić brzozy Betula sp., topole Populus sp., dęby Quercus sp. orzechy Juglans regia, sosny Pinus sp.
Gryka Fagopyrum sp. zwalcza perz właściwy Elymus repens, może zastąpić środki na perz, chaber bławatek stymuluje rozwój żyta.

Drzewa zmieniaja jesienią kolory w wyniku rozkładu chlorofilu i innych barwników, które są przetwarzane na zapasowe związki organiczne, które są magazynowane w pniach i korzeniach i z nich wiosną jest produkowana energia do rozpoczęcia nowego sezonu wegetacyjnego. Ale niektóre drzewa jak klon czy jesion jesienią produkują dodatkowo anucyjanidynę, czerwony barwnik. Na produkcję barwnika trzeba energii, a liście i tak opadną, więc dlaczego te drzewa to robią? Synteza antocyjanów, w tym antocyjanidyn jest wspólna z syntezą flawonoidów. Prekursorami są 3 cząsteczki malonylo-CoA i 1 p-kumaroilo-CoA, z których dzięki syntazie chalkonowej powstaje 4,2,4,6-tetrahydroksychalkon. Potem izomeraza chalkonowa izomeryzuje go do naringeniny, która jest hydroksylowana do dihydroflawonoli przy pomocy 3 enzymów hydroksylaza 3 flawononowa (F3H), 3’–hydroksylaza  flawonoidowa (F3’H) i 3’5–hydroksylaza flawonoidowa (F3’5’H). Wtedy zostaje określony  stopień hydroksylacji pierścienia B antocyjanidyny. W wyniku reakcji zależnie od enzymu ją katalizującego powstają dihydroflawonole: dihydrokempferol, dihydrokwercytyna i dihydromyrycytyna, które 4-reduktaza dihydroflawonolu zmienia w leukocyjanidyny. Potem syntaza antocyjanidynowa (ANS) przekształca leukoantocyjanidyny w antocyjanidyny, które mogą podlegac glikozylacji przez 3-glukozylotransferazy do antocyjanów. Antocyjanidyny są w kwiatach i owocach jako wabik dla zapylaczy i zwierząt jedzących owocnię. Są też w liściach zaatakowanych przez grzyby jednokomórkowe, jesienią grzyby owocują, ponieważ jest odpowiednia wilgotność, a rośliny muszą się bronić, żeby pozostałe barwniki zdążyły się rozłożyć i zostać pobrane w częsciach zimujących rośliny oraz, żeby dzięki parowaniu utrzymac parcie krozeniowe, gdyż woda i biogeny porzebne są do przeprowadzania reakcji biochemicznych. Pierwiastki są kofaktorami enzymów, kttóre umozliwiają ich pracę, rozkład chlorofilu i innych barwników jest z udziałem enzymów. Grzyby spowodowałyby wczesne opadnięcie liści przed pełnym rozkładem barwników i pełnym pobraniem potrzebnych materiałów, które z nich powstały. równiez same grzyby odebrałyby substancje odzywcze z liści dla siebie i roślina nie mogłaby pobrać ich do zimotrwałych części ciała. Antocyjaniny toksyczne dla grzybów zmniejszają to ryzyko,dlatego roślina synteztyzuje je tuś przed zrzuceniem liści.

Czy bagno może wciągnąć dom, zdrowe drzewo czy nawet kościół? Nauką zajmującą się bagnami jest paludologia, bagno to obszar o zwiększonej wilgotności, bagno stanowi zawiesina wodna osadów, roślinności-hydrofitów i helofitów oraz korzeni drzew i krzewów. Pod warstwą roslin i glonów jest woda lub zawiesina wodna osadów, czyli błoto. Ma różną gęstość. Głębokość wody i zawiesiny jest różna.
Bagna dzielimy na:
-bagna ombrogeniczne zasilane sa wodą opadową, gleby to moreny i sandry, zajmuja obszary krasowe i wydmowe w porośniętych torfowcami dolinach.
-topogeniczne zasilane wodami podziemnymi (podziemne rzeki lub jeziora), zajmują obszary bezodpływowe lub wysoczyzny morenowe.
-soligeniczne są w miejscach wyplywu podziemnych wód u podnóży stoków i krawędzi dolin, woda wypełniająca podziemne jaskinie uchodzi tędy na zewnąrz.
-fluwiogeniczne, są zasilane rzekami, wodami gruntowymi, towarzyszą ciekom wodnym.
Ze względu na stopień uwodnienia bagna dzielimy na stale zasilane wodą trzęsawiska pokryte warstwą, kożuchem roslinności, czyli płem, wiszar to pło na torfowisku wiszącym, czyli leżącym w obszarach źródliskowych, gdzie woda wybija na zewnątrz.
Mokradła stałe, gdzie woda przez cały czas jest blisko powierzchni gruntu.
Mokradła okresowe, gdzie poziom wody zmienia się wraz z porą roku, największy jest w czasie deszczy i roztopów, latem w czasie suszy opada.
Bagnistość to stopień ubagnienia danego obszaru, wyliczona w procentach, Ab to pole zabagnione, A pole powierzchnia odniesienia W polsce wynosi 8,3%.
Bagna mają różną głebokość, która zależy od głebokości wody poniżej roslinności, mają też różna powierzchnię. Zależy od wilekości zbiornika wodnego poniżej. Grunt bagna jest niestabilny, luźny, pod spodem jest woda, nic dziwnego więć, że ludzie czy zwierzęta nie wiedzące jak się po bagnie poruszać toną (łosie i inne zwierzęta zyjące na bagnach nauczyły się bezpiecznych tras, dlatego ludzie spacerujący po bagnach poruszają sie po sladach łosi, nie można tego robić samodzielnie, tylko pod okiem doświadczonego przewodnika). W zależności od wód zasilających bagno jego powierzchnia może się zwiększać i maleć, zależnie od opadów, tak jak powiększa sie poziom innych zbiorników wodnych. Woda ma zdolność erozjii, podmywa pobliskie skały, wypłukuje gleby, zabiera część lądu, erozje widać na klifach morskich, z czasem zerodowany kawałek skały zapada się dzięki sile ciężkości i wpada do moża, klify zapadaja się szybko, teren wokół bagien dzięki sile wyporu i gęstości zapada się stopniowo, także erozja na takich zbiornikach wodnych, gdzie ruch wody jest łagodny i powolny przebiega wolniej. Grunt zapada się wolniej. Woda może jednak podmyć fundamenty budynków czy korzenie drzew, które sie potem przerwacają.
Wody podziemne wypełniają pory i peknięcia w skałach, rodzaj i zaleganie skał, wody gruntowe, wody powierzchniowe kształtują ilośc i jakość tych wód. Woda przesiąka przez niektóre skały zatrzymuje się na nieprzepuszczalnych i tworzy się warstwa wodonośna, jest to zwierciadło swobodne, czyli podziemne jezioro w skale, zwierciadłow głebne wypełnia cała mozliwą przestrzeń. Wody wgłebne kontaktują się z gruntem, zasilaja je wody opadowe, wody z rzek, jezior w miejscach ujścia warstw wodonośnych na powierzchnię, wody głebinowe sa na dużej głebokości, są wysoko zmineralizowane i gorące.
Dla bagien znaczenie maja wody wgłębne, opadowe i nadziemne cieki i zbiorniki wodne.
Częśto słyszy się o jeziorach bez dna albo o makradłach wciągających drzewa, wiemy, że każdy dół, jezioro ma dno, wiemy, że drzewa pływaja po powierzchni, ale co jeśli bagno łaczy się z podziemnymi rzekami, plynącymi w grotach i pieczarach czy jeziorami, co gdy mniej wody jest w podziemnym zbiorniku niz nadziemnym? Wtedy woda będzie spływać, oczywiście stopniowo, dlatego, że działają tu opady, zasilanie z zewnątrz oraz opór zawiesiny, taki nurt porywa drzewo, czasem takie drzewo wypływaw innym miejscu, to porywa je nurt podziemnej rzeki i z wodą drzewo wypływa na zewnąrz, tam gdzie rzeka wypływa na powirzchnie.
Bagno to dom wielu roslin i zwierząt, rośną tu turzyce, manna mielec, trzcina, kaczeńce, skrzypy, borek, mchy, torfowce, częśto duże obszary bagien zarastają torfowcami, powstaja torfowiska. Żeruja i gniazdują tu ptaki blotne. Szczątki opadłe do bagien np. gałązki, drzewa rozkładaja się, beztlenowy rozkład daje wydzielanie fosforu, uwalnianego jako błedne ogniki. Żyją też swietliki i inne owady. W osadach żyją bakterie beztlenowe.

Apomiksja to rozmnażanie bezpłciowe przebiegające z wytworzeniem nasion, komórek i tkanek normalnie związanych z rozmnażaniem płciowym, polega na rozwinięciu się niezredukowanych, diploidalnych gamet żeńskich w zarodek, zjawisko to to apomejoza, podział niezapłodnionej komórki jajowej, powstaje zarodek i osobnik z materiałem genetycznym identycznym jak roślina macierzysta, regulatorem organizacji chromosomów podczas mejozy jest gen DYAD/SWI1, jego mutacja daje apomejozę, najbardziej płodne są triploidy powstałe przez zapłodnienie haploidalnym plemnikiem niezredukowanej komórki jajowej, niezredukowane gamety żeńskie mają pełną heterozygotyczność.
Apomiksja zwykle wiąże się z zapyleniem słupka i zapłodnieniem komórki centralnej i partonogenetycznym rozwojem niezredukowanej komórki jajowej, nie zapłodnionej przez drugi plemnik.
Apomiksje dzielimy na apomiksję gametofitową, gdy zarodek powstaje w zalązku z komórek woreczka zalążkowego lub embrionia przybyszowa, gdy powstaje z komórek osłonek czy ośrodka.
Apomiksja to strategia rozwoju mieszańców i poliploidó z nieparzystą liczba chromosomów np. 3n, 5n itd.
Były prowadzone badania nad rzodkeiwnikiem pospolitym Arabidopsis thaliana, sprawdzono in vitro zachowanie autonomicznego bielma AE. Po podwójnym zapłodnieniu powstaje bielmo, dziekie formy rzodkiewnika dzieki kompleksowi genów FIS mają prawidłowy przebieg zapłodnienia i powstawania bielma, mutacje genów FIS powodują powstanie bielma bez zapłodnienia, obniżenie poziomu metylacji DNA powoduje powstanie bielma po zapłodnieniu, hamuje powstanie bielma bez zapłodnienia, odkryto, że to mutacje genów FIS ze zwiększoną metylacją DNA odpowiadają za bezpłciowy rozwój bielma, daje to przełamanie imprintingu genomowego-rodzicielskiego piętna genomowego, polegającego na różnym stopniu metylacji genów od ojca i matki, allele od obu rodziców mają rózny stopuień metylacji, do zmetylopwanego genu nie moga dołączyć się enzymy transkrypcyjne i geny są wyciszane, dochodzi do tego w czasie gametogenezy, imprinting zapobiega partenogenezie. Badanie wykazało, że bielmo rozwija się niezapłodnione, sporządzono kultury in vitro dzikiego rzodkiewnika i dwóch mutantów i poddano metylacji DNA, po analizach cytoembriologicznych okazalo się, że były 4 typy zalązków-typowe, żeńśkie zalażki, zalażki z pustymi intergumentami, zalazki z rozrosniętymi intergumetnami i z autonomicznym bielmem. Autonomiczne bielmo miało kilka stadiów rozwojowych, od stadium 2 jąder do rozwiniętego stadium wielojądrowego, bielmo wychodowane in vitro było identyczne z kontrolnym bielem, któe badano poddając DNa metylacji w roślinie, bielmo in vitro rozwijało sie wolniej. Bielmo powstało zjądra wtórnego, ale ilość jąder mówi o udziale jąder biegunowych, frekwencja indukcji genów w bielmie była taka sama we wszystkich próbach i u dzikich i mutantów, niska ekspresja genów w próbach in vitro może byc efektem tłumienia ekspresji zmutowanych genów. Rosliny zdolne do apomiksji to apomikty.
Apomiksja wsytępuje u mniszka lekarskiego Taraxacum officinale i jeżyn Rubus sp. trawy np wiechlina łakowa Poa pratensis.
Jest kilka typów apomiksji: partenogneza czyli rozwój niezapłodnionej komórki jajowej w zarodek, występuje głównie u zwierząt i apogamia-zarodek powstaje w synergidy lub komórki woreczka zalążkowego. Jest też aposporia, bezzarodnikowość, czyli rozwój zarodnka z niezapłodnionej, diploidalnej komórki woreczka zalązkowego, tu komórki woreczka mają pochodzenie ze sporofitu, z osłonki lub ośrodka, jest u jaskra Ranunculus sp. i jastrzębca Hieracium sp. u którego komórka zalażka wypycha komórki archesporu i zajmuje ich miejsce, androgeneza, czyli podział samego plemnika, w kwiecie rozwija się organizm identyczny z rosliną ojcowską, diplosporia to rozwój diploidalnego woreczka zalązkowego z niezredukowanej komórki archesporialnej i zarodka z niezapłodnionej komórki jajowej, poliembrionia, wielozarodnikowość, w nasieniu powstaje wiele zarodków, jest u nagonasiennych, sosny Pinus sp., cedru Cedrus sp., jest poliembrionia fałszywa, polega na zlaniu się dwóch zalązkó lub powstaniu 2 zalążków w 1 ośrodku, poliembrionia prawdziwa w jednym woreczku powstaje wiele zarodków, poliembrionia rozszczepiona, zarodek albo komórka dzieli się na 2 identyczne, zarodki bliźniacze, rozwój i podział 2 komórek aparatu jajowego, niekoniecznie zapłodnionych, embrionia przybyszowa, czyli rozwój diploidalnych zarodków z tkanek somatycznych np. ośrodka na drodze bezpłciowej, dzieli się na embrionię nocelarną-dzieli się komórka ośrodka, necellusa i intergumentarną-dzieli komórka osłonki, intergumentu. Apomiksja obligatoryjna to apomiksja, któa jest głównym typem rozmnażania roslin, fakultatywna wystepuje w przypadku stresu, ale głównie takie rośliny rozmnażają się płciowo.