biologia i ochrona przyrody

Rośliny rozmnażające się bezpłciowo, czyli obok rozmnażania generatywnego (płciowego) mające rozmnażanie generatywne to rosliny klonalne. Są one wielopędowe - iteratywny typ wzrostu, mają oba sposoby rozmnażanbia, generatywny i wegetatywny. Są długowieczne, mają duże zdolności do rozprzestrzeniania się i kolonizowania nowej przestrzeni. Są wielopędowe, mają wiele jednostek nadziemnych, łaczą je organy podziemne np. korzenie u ryzofitów, rozłogi, łodygi, kłącza, cebule u kaulofitów. U sasanki zwyczajnej Pulsatilla vulgaris korzenie łączą kilka pędów nadziemnych, pędy mają liście, rozrastają się. korzenie się rozrastają jest korzeń główny, dzilei się na potomne, to reprodukcja wegetatywna, sasanka to ryzofit. Kaulofity maja bulwy np. kokorycz pełna Corydalys solida, z bulwy rosnie jeden pęd, tworzą się bulwy potomne, stara zanika, nowe przejmują jej funkcje. Sa gatunki robiące kłącza z krótkimi międzywięźlami to np. kosaciec syberyjski Iris sibirica, sa przyrosty, jest zwarta kępa, krótkie międzywięźla i gatunki z długimi np. konwalia majowa Convallaria majalis, długie mięzywięźla, podział kłączy, daje nowego osobnika. Śnieżyczk aprzebisnieg Galanthus nivalis ma cebule, poziomka Fragaria vesca robi rozłogi, są one nad lub pod powierzchnią. Uszkodzenie daje nowe osobniki. Klonalne maja iteratywny typ wzrostu, są 3 procesy, rozrastanie, obumieranie i odnawianie. Trwaja one cały czas życia rosliny. Rozrastanie to pomnażanie jednostek naziemnych i powiększanie organów podziemnych, rośnie areał osobniczy, osobniki pomnażają swoje organy, najstarsze pędy i organy podziemne obumierają. Osobnik się starzeje i dzieli na wiele jednostek potomnych o tym samym genotypie. Powstaja klony. Odnawianie polega na zastępowaniu starych fragmentów nowymi. roślina długo jest w jednym miejscu. Nie znamy wieku tej rosliny, znamy wiek środowiska. Reprodukcja wegetatywna to 2 sposoby: odłączanie fragmentów osobnika, belwek, organów lub komórek i stopniowe rozrastanie osobnika i jego podział. Odłączanie rozmnóżek jest np. u Lantana dundifera. Rozmnażanie może być przez rozrastanie i podział osobnika, najstarsze organy pekają i powstają nowe osobniki potomne. Długowiecznośc takich roslin, osobniki żyją dlugo w jednym miejscu, można określić ich wiek, łatwiej określić wiek pojedynczego pędu, mogąś żyć rok. Populacja widłaka spłaszczonego Diphasiastrum complanatum ma 850 lat, zajmuje powierzchnię 250 m2, orlica pospolita Pteridium aquilinum, kostrzewa czerwona Festuca rubra zyje 1000 lat. Mają dużą zdolność do kolonizowania przestrzeni, przebadano 48 gat. klonalnych, 22 z nich stanowiło jednoklonalną populację, całe stanowisko to był jeden klon np. turzyca błotna Carex acutiformes. Dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans szybko wnika między inne gatunki i tworzy płat. Trzcina Phragmites sp. zajmuje duże przestrzenie.

Wystę pują organy rozmnażania wegetatywnego:

-kłącza rhizoma, czyli zgrubiałe, podziemne pędy pełniące funkcje spichrzowe i przetrwalnikowe, rosna pod ziemią, są przekszałconymi lodygami z łuseczkowatymi liśćmi, tworzą pączki boczne i korzenie przybyszowe, merystemy wzrostu w szczytowym pączku umożliwiają wzrost kłacza na długość, są pod ziemią, mogą być proste lub rozgałęzione, mają miękisz spichrzowy magazynujący substancje odżywcze, rosliny z nimi to geofity ryzomowe.

-rozłogi stolones, pędy płożące nad lub pod ziemią, mają długie międzywęźla, w węzłach sązredukowane liście, podziemne rozłogi to kłącza, w węzłach powstają korzenie przybyszowe, z pąka co drugiego liścia wyrasta nowy pęd.

Bulwa, zgrubiała częśc korzenia lub pędu mająca funkcję spichrzową, przetrwalnikową i rozmnażania, zbudowane sa głównie z tkanki miękiszowej, ma białka, cukry, w tym skrobie, wodę, są korzeniowe (korzenie bulwiaste), w czasie spoczynku pozostają bulwy, a częśc nadziemna obumiera, pedowe, czyli uwstecznione, zgrubiałe pędy nad lub podziemne, wraz ze wzrostem stare bulwy kurczą się po zużyciu materiałów odzywczych, ale tworza sie nowe.

-bulwka bulbillus cebulkowata romnóżka służaca do rozmnażania, tworzy powstałe z pąka zgrubienie na łodydze, w kącie liści lub rozgaęlzieniu kwiatostanu, sa u roslin wysokogórskich, gdzie roslina nie zawsze zdąży wytworzyć nasiona ze względu na warunki zewnętrzne.

-pseudobulwa, nibybulwa, zgrubiały fragment łodygi u storczykowatych mający wzrost sympodialny (wieloosiowy), łodyga rozgałęzia się, a nowe łodygi przejmuja funkcje pędu głównego, heteroblastyczna pseudobulwa powstaje z 1 międzywęźla, homoblastyczna z kilku. heteroblastyczne tworza odpadające liście, po których zostają blizny, homoblastyczne tworza liście i kwiatostany. Pseudobulwy gromadzą wodę, biogeny, mogą fotosyntetyzować i oddychać.

-cebula bulbus to przetrwalnik służy przetrwaniu niekorzystnych warunków, występuje głównie u jednoliściennych roślin, odpowednie warunki jak natężenie światła, temperatura gleby itd. aktywują merystemy pędu wierzchołkowego, z które wytwarzają organy nadziemne jak zdolne do fotosyntezy liście i potrzebne do rozmnażania kwiaty. W krótkim zasie roslina żyję pełnią zycia, fotosyntetyzuje, wytwarza kwiaty i owoce, po dojrzeniu owoców nadziemne części obumierają, w cebuli zostają zgromadzone materiały zapasowe potrzebne do kolejnego wytworzenia nadziemnych części oraz dla komórek samej bulwy, które korzystają z nich w czasie oczekiwania na kolejne wypuszczenie częsci nadziemnych, jest to stan anabiozy. Cebula w czasie wegetacji wytwarza tez korzenie, którymi ciągnie wodę i minerały z gleby, po obumarciu części nadziemnych, korzenie tez obumierają, cebula w czasie oczekiwania nie pobiera wody ani minerałów, dlatego mozna wykopać cebulki roślin ozdobnych i przetrzymywać je z daleka od gleby. Metabolizm komórek cebuli zwalnia w czasie anabiozy. Wykorzystywane sa materiały zgromadzone w czasie wegetacji.

-odrosty, odrośla pędy z pączków śpiących i przybyszowych w korzeniach i dolnej części łodygi drzew i krzewów, powstaja po ścięciu drzewa lub krzewu w miejscu uszkodzenia np. u lilaka pospolitego Syringa vulgaris i robinii akacjowej Robinia pseudoacacia. Wykorzystywane są w sadzeniu lasów odroślowych.

-rozmnóżki wystepują już u mszaków i wyższych roslin telomowych, powstaja na rozłogach, brzegach liści, w kątach liści, na łodygach, są to bulwki lub fragmenty plechy., sa u mszkaów, paprotników i roślin nasiennych.

-pączki zimowe turiony, turio są to skrócone pędy z pakiem wierzchołkowym osłonięte zwiniętymi liśćmi, u roslin wodnych opadaja na dno, gdzie jest cieplej i tam przetrwają zimę, reszta rosliny obumiera, wiosną rozwijaja sie z nich nowe rośliny, sa tez u roslin ladowych.

-zarodniki, spory są u mszaków i paprotników. U mszaków: -mchy: sporofit rośnie w nieulistnioną łodyżkę, setę. Na jej szczycie jest zarodnia. W zarodni jest tkanka sporogenna. Komórki archesporu, powstaja z nich spory, maja mejozę, Zarodnia ma wieczko i perystom (ozębnię, rąbek). W suchym powietrzu zarodniki są uwalniane. Wieczko odpada, otwieraja się ząbki perystomu. Wiatr rusza sporofitem, zarodniki wypadają, upadają na ziemię. w podłożu kiełkuje splątek (protolema). Wytwarza chwytniki i łodyżkę. Rozwija się w gametofit. torfowce- Sporofity są małe, maja krótką, pękatą setę, są bezzieleniowe i całkowicie zamknięte w rodniach, na ich szczycie jest długa i ostra pozostałośc zarodni. Mają wieczko, które odpada rozsypując zarodniki. W zarodni nie ma ozębni. Po zapłodnieniu łodyżka z rodnią wyrasta na trzoneczku ponad ciało torfowca, żeby rozsypać zarodniki na większą powierzchnię. Zrodnik w podłożu rozwija się w nitkowaty splątek, który rozwija się w gametofit. Glewiki- sporofit ma bardzo krótką i dużą stopę. W zarodni jest archespor, z niego rozwijają się zarodniki. Po dojrzeniu zarodników zarodnia pęka od szczytu na dwie klapy. Po wypadnięciu zarodników sporofit nie obumiera, tylko dzięki stale dzielącym się komórkom u nasady cały czas wytwarza nowe zarodniki. Wątrobowce Sporofit rośnie, stopa mocno pobiera wodę z gametofitu. Woda idzie do sety, komórki rosną, rodnia jest rozrywana, jej pozostałość tworzy kołnierzyk sety. Gdy sporofit urośnie ponad rodnie i periancjum zarodnia otwiera się rozpadając na 4 klapy. Otwoera się powoli, żeby zarodniki byly równomiernie wysypywane. W zarodni są sprężynowato wygięte elatery, przy dużej wilgotności skręcaja się i wiatr ich nie rozwiewa, gdy jest sucho rozkręcają się i wiatr je porywa i rozsiewa. Po wysypaniu wszystkich zarodników klapy otwierają się calkowicie i widać elatery, elaterofor przyczepia elatery do środka zarodni. U paprotników dominuje sporofit, ma organy: korzeń, krótką, podziemną lodygę, kłącze i liście. U Polypodium sp. liście pełnią funkcję rozrodczą, na spodzie liścia, pod zawijką (induzjum) w skupieniach rozwijają się sporangia (zarodnie). W środku zarodni jest tkanka sporogenna, przechodzi mejozę, z każdej komórki macierzystej powstają 4 spory. Przy suchym powietrzu pierścień zarodni się kurczy, zarodnia się otwiera, zarodniki wysypują się. W podłożu zarodnik kiełkuje w przedrośle. Gametofit jest plechowaty, ma sercowaty kształt. Ma ryzoidy (chwytniki) czerpiące wodę. Skrzyp Equisetum sp. z kłącza wyrastają obok liści asymilujących tworzy nieasymilujące pędy zarodnionośne. Na szczycie sporofitu jest sporofilostan, to przekształcony liść tworzący zarodnie (sporangia). W czasie przekształcenia jeden z liści zwija się w tarczkę, pod nią powstają zarodnie z tkanką sporogenną. Po mejozie powstają zarodniki z długimi wyrostkami (elaterami, hapterami). W wilgoci się zwijają, rozwijają dgy jest sucho i jest rozsiewanie. Zarodniki kiełkują na wilgotnym podłożu. Z takich samych zarodników powstają przedrośla męskie i żeńskie. Widłaki na przykładzie widłaka Lycopodium sp. Widłak może mieć rozgałęzione, ulistnione łodygi, dojrzałe rosliny tworzą pędy rosnące pionowo w górę. Są to kłosy zarodnionośne (sporofilostany). Każda część sporofilostanu to przekształcony liść. Sporofilostan składa się z liści zarodnionośnych (sporofili). Każdy listek tworzy u nasady jedną zarodnię, powstają w nich po 4 zarodniki. W czasie suszy ściana zarodni pęka i wysypuja się jednakowe zarodniki. One kielkują w jednakowe przedrośla. Po 6 - 7 latach z zarodników kiełkują przedrosla o burakowatym kształcie. Mlode przedrośle ma mikoryzę z grzybami, żyje pod ziemią, górna część wzrasta na powierzchnię, wytwarza tam rodnie i plemnie. Po 12 - 15 latach dojrzałe przedrośle tworzy rodnie i plemnie. Widliczka Selaginella sp. Sporofit ma łodygę, liście i korzenie. Gdy dojrzewa tworzy kłosy zarodnionośne ze sporofilami. Na liściach zarodnionośnych powstają różne typy zarodni. Na dolnej stronie są megasporangia tworzące duże zarodniki, na górze są mikrosporangia tworzące małe zarodniki. W megasporangiach dojrzewa tylko jedna megaspora, po mejozie są 4, w mikrosporangiach dojrzewa wiele mikrospor. Zarodniki kiełkują w zarodniach. Z mikrospor rozwijają się gametofity męskie, z megaspor żeńskie. Mikrospora przechodzi jeden podział, powstaja dwie komórki, jedna tworzy gametofit męski i przedrosle męskie, druga organ rozrodczy tego gametofitu, czyli plemnię. 8 komórek tworzy ściane plemni, 4 są plemnikotwórcze. W wyniku ich mitozy powstaje 256 plemników. Plemniki maja po dwie wici. Po rozerwaniu ściany plemni rozsiewają się. W megasporangium powstaz 4 megaspory. Jedna rozwija się dalej by oszczędzić substancje odżywcze. Megaspora kiełkuje w żeńskie przedrośle większe od męskiego. Komórki przedrośla dziela się w plechę, ściana megaspory pęka, część przedrośla wychodzi na zewnątrz., tworzy chwytniki, może żyć na ziemi. Tu tworzą się rodnie. Woda zmywa z góy plemniki do przedrośla żeńskiego. Płyną do rodni. Jest zapłodnienie powstaje zygota, dzieli się w zarodek. Odżywiany jest przez gametofit żeński. Potem się uniezależnia. Gametofit męski jest uproszczony.

niektóre drzewa i krzewy np. wierzby Salix sp. mogą ukorzeniac gałazki.

ochrona mechaniczna-są albo otulone liśćmi, podziemne pędy chroni gleba i ściółka, niektóre rosliny górskie stref tropikalnych zamykają rozety liściowe, chroniąc pąki i kwiaty. U drzew i krzewów oraz zielnych roślin  dwuliściennych korek stanowi warstwę izolacyjną, martwe liscie pokrywają pączki, a wrażliwe organy jak liście sa usuwane. Opadłe liście stanowią izolacje podziemnych części rosliny, podobnie jak obumarłe częsci nadziemne, cebule, kłacza, korzenie, podziemne bulwy są chronione glebą, ściółka, nadziemnymi obumarłymi częsciami roslin

Ochrona chemiczna-większe stężenie osmotyczne obniża temp. zamarzania, jony gromadzą się w wakuoli i rośnie ciśnienie osmotyczne w komórce, rośnie stężenie jonów co obniża temperaturę zamarzania jej soku (sok wakuoli to wodny roztwór soli, białek, polioli, barwników roślinnych, materiałów zapasowych itd.), woda ucieka do przestrzeni międzytkankowej i tam zamarza, a w komórkach rośnie stężenie jonów i obniża się temp zamarzania, enzymy potrzebujące ciekłej wody do pracy mogą pracować, poza tym zamarzająca woda ma większą objętość i rozsadziłaby komórki, woda gromadzi się i zamarza pod pokrywą paka lub pod łupina nasienną, są białka AFP obniżające zamarzanie wody. Białka AFP są apoplastach wiąża się z kryształkami lodu nie pozwalając wytworzyć sie dużym kryształkom, które uszkodziłyby komórki i obniżają temperaturę zamarzania roztworu, w którym się znajdują, najwięcej ich maja świerki Picea sp. wystepuja one u roślin należących do zimnych stref klimatycznych. Także cytozol dzięki jonom, które przenikaja do niego z wakuoli podnosi swoje cisnienie osmotyczne obniżając temperaturę zamarzania. Właściwie zmiana cisnienia osmotycznego komórki, obecność białek AFP i usuwanie wody z komórki na zewnątrz celem zwiększenia ciśnienia osmotycznego to są kwalifikowane jako 3 różne spoosby. Zwiększenie stosunku nienasyconych kwasów tluszczowych do nasyconych pozwala zachować płynnośc błon komórkowych i wewnątrzkomórkowych.

Zima rośnie też sztywność ścian komórkowych przez większe stężenie celulozy i chemiceluloz by zamarznięta w przestrzeniach międzykomórkowych woda nie zmiażdżyła komórek.

Zwykle takie odwodnienie komórek też nie jest obojętne, dodatkowo zamarznięcie wody w przestrzeni międzykomórkowej daje spadek potencjału wody w komórkach powoduje przemieszczenie wody na zewnątrz, woda potrzebna jest do reakcji biochemicznych, a szybkie rozmarzanie powoduje napływ wody do komórek, wzrost cisnienia powoduje mechaniczne uszkodzenie, mróz jest korzystny tylko dla nasion potrzebujących wernalizacji, ale dorosłe rosliny potrafia sobie z nim radzić.

Duże znaczenie ma płeć, mężczyźni są ze względu na testosteron i androgeny lepiej przystosowani do niskich temperatur niz kobiety, biegaczki lepiej radza sobie w czasie upałów niz biegacze, za to zimę lepiej znoszą mężczyźni. Oczywiście mężczyzna ze stężeniem pozostałych hormonów w pobliżu dolnej granicy może być wrażliwszy na zimno niz kobieta, której stężenie hormonów niepłciowych dobiega do górnej granicy.

Najważniejsze jest akceptować odmiennośc onnych ludzi i szaować ich, to, że ktoś podkręca w biurze kaloryfer nie znaczy, że robi to na złość, jemu może byc po prostu za zimno, chociaż współpracownikowi może być za gorąco lub w sam raz to nie zależy od woli cżlowieka, tylko od stężenia hormonów. Odpowiednia temperatura otoczenia jest niezbędna dla pracy całego organizmu. Dla większości wynosi ok. 25 st. C, chociaż ludzie o skrajnych parametrach pewnie zawyżając lub obniżają tę wartość mierząć wszystkich do siebie.

Koty niszczą meble, psy tez, kot drapie dywany, obicia foteli, łapie frędzelki narzuty by ostrzyc i ścierac pazurki, my obcinamy paznokcie, kotom tez pazurki rosną przez cały czas, więc muszą je ścierać, wystarczy kupić drapak.

Koty sa kapryśne, co jest kaprysnego w tym, że kociak nie chce się bawic przez cała dobę, i kot, i pies, i chomik, i nawet czlowiek potrzebuje chwili dla siebie, na odpoczynek, sen (koty spią 12,5 godziny w ciągu dnia i nie jest to sen stały a poprzecinany okresami czuwania), posiłek. Zwierzę też może sie źle czuć. żadne zwierzę nie jest dyspozycyjne 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu.

Koty są fałszywe, bo co? Nie chcą się bawic przez 24 godz. na 7? Nawet najlepsi przyjaciele potrzebuja chwili dla siebie. Koty akurat bardzo sa przymilne, pragna naszej uwagi i ciepła, łaszą się, mruczą, wskakuja na kolana, grzeja, wyczuwaja kiedy ktos jest chory i tulą się wygrzewają czlowieka, wiedza gdy np. boli kolano i przytulaja sie do chorego miejsca, wygrzewaja je i mruczą, zastepują poduszke elektryczną. skąd kot wie o chorobie pana? Dzięki swej inteligencji zauważa kiedy zachowanie pana odbiega od normy i widzi gdy pan np. chodzi inaczej, nalizuje sytuację i wie, że pana boli noga.

Kot przenosi choroby. Każde zwierze przenosi choroby, a szczególnie owady przenosza zarazki na swych odnózach najpierw siadają na odchodach zwierząt lub padlinie, a potem na jedzeniu. Publiczny sedes lub klamka w publicznej toalecie, książki z biblioteki czy pieniądze to tez rezerwuar zarazków. Tak naprawde wszystkie te rzeczy sa niebezpieczne tylko dla osób z powaznie oslabiona odpornością HIV, terapie przeciwnowotworowe, białaczki (nikt nie zachorował licząc pieniądze czy czytając ksiązkę i jedząc jednoczesnie).

Kot atakuje rękę, mysli, że to myszka, ale nie jest agresja do człowieka tylko gonienie za ręką, a własciwie dłonią, tak jak pies goni za rzuconym patykiem.

Koty sa wdzięczne, te myszy i ptaszki pod drzwiami to prezenty od kotów wychodzących dla właścicieli za jedzenie i schronienie. Kot przynosi nam jedzenie, gdyż nie wie, że my jemy myszy, a często obserwuje właściciela jedzącego mięso, czasem tego mięska dostanie to traktując pana tak jak kta przynosi mu myszkę jako posiłek-nagrodę.

Kot jest obojętny. Nie jest, były historie, gdy kot ocalił synka właścicielki zaatakowanego przez psa, pogonił psa, chociaż zwykle kot jest mniejszy i słabszy, kot ogrzał swym ciałkiem wyrzucone niemowle dzięki czemu przezyło, czy zaatakował włamywacza skacząc mu na plecy i wbijając pazurki.

wiele również dzieci od niemowlęctwa wychowało sie z kotami, spalo z nimi w jednym łóżku, przytulone, kot to dobry towarzysz do nauki dziecka samodzielnego spania przy zgaszonym świetle. Obecność kota łagodzi dziecięcy strach.

Kot drapie. Jak sie broni gdy dziecko za mocno go scisnie, zada mu ból (są takie dzieci) albo nie chce sie bawić, gdyz boi się, bo kogoś nie zna albo był skrzywdzony, a ktos birze go na siłe to kot sie broni.

Kot pozwala zwalczyć roznoszące choroby gryzonie, odstrasza kuny, łasice i daje wiele radości.

A co wpływa na zdrowe dziecko, otóż od najmłodszych lat jest kształtowane przez rodziców, religię, która wymaga zachowania pewnych wartości, stosowania pewnych zasad i zachowań oraz buduje światopogląd, później grupa rówieśnicza, szkoła, media, wiemy, żę większość ludzi stara sie upodobnic do autorytetów, którymi może być tak gwiazda muzyki jak i osoba duchowna oraz ludzie pomiędzy. Telewizja oddziałuje na podświadomość, dziecko obserwuje i przejmuje zachowania nie tylko rodziny, przyjaciół, sąsiadów, ale i bohaterów fikcyjnych, dlatego ważne sa lektury szkolne kształtujące charakter i uczące wielu wartości.

Bardzo ważne sa postawy religijne, inaczej w danej sytuacji zachowa się chrześcijanin, inaczej buddysta, to też forma wychowania narzucona przez rodziców i środowisko, duzo osób zmienia wyznanie pod wpływem miłości. Wpływ drugiej połówki ma znaczenie szczególnie dla nastolatków. Z drugiej strony dobrze wychowany człowiek często wróci do dawnych, znanych i przez to bezpiecznych wartości oraz nie zrobi niczego niezgodnego z przekonaniami. Autorytety, czyli ludzie darzeni szacunkiem sprawiają, że ludzie chca brać z nich przykład i zachowywać sie tak jak oni, dziecko najpierw bierze przykłąd z rodziców, potem z kolegów, przez całe zycie obserwujemy różne postawy i uczymy się pewnych postaw.

ważne sa kręgi kulturowe np. w wielu krajach Europy Zachodniej oddawanie gazów jest uznawane za naturalną potrzebę organizmu, w Japonii nagość jest traktowana równie naturalnie, nie ma tu znaczenia genotyp, gdyż w Europie Zachodniej żyje wiele narodowści, tak samo w USA, tu liczą utrwalone przez lata zachowania, robie tak, bo wszyscy tak robią. Ludzie z tej samej kultury w dużych miastach USA czy Londynu zachowuja się tak samo bez względu na rasę czy kraj pochodzenia, wyjątek stanowią ortodoksyjne grupy religijne.

Środowisko życia ma znaczenie, ludzie często osoby słabsze dostosowują się do silniejszych.

Zachowanie zmieniają używki jak narkotyki, alkohol nie zmieniaja genów, ale powoduja zmiany w mózgu, więć to neurony w naszych mózgach decyduja o tym kim jesteśmy. O ile dziedziczne mogą byc choroby psychiczne, o tyle nie zawsze sie ujawniają, a często spowodowane są traumatycznymi wydarzeniami, czasem osoba nie obciążona genetycznie zwariuje wskutek np. wypadku czy gwałtu, a u osoby obciążonej choroba nigdy sie nie ujawni. Połączenia w mózgu powstaja w skutek uczenia się, poznawania nowych rzeczy, obserwacji świata, kontaktów z innymi ludźmi, przez cały czas tworzy sie nasza pamięć, nie tylko traumy zmieniają człowieka, także zwykłe doświadczenia i obserwacje kształtuja światopogląd np. osoba, w której rodzinie wierzy się np. w duchy obserwując świat, ucząc się nauk empirycznych przestaje w nie wierzyć, tak samo ktoś z rodziny ateistycznej może uwierzyć w cuda obserwując je np. na onkologii. To drastyczne przykłady, ale życie cały czas weryfikuje nasze poglądy.

Zwolennicy genetyki pdaja przykład rozdzielonych bliźniąt jednojajowych, to jeden argument, a ja mam kilka.

Dlaczego bliźnięta genetyczne (osoby odpowiednie do przeszczepów szpiku kostnego) wyznające różne religie będą sie zachowywać inaczej w danych sytuacjach?

Dlaczego pranie mózgu i hipnoza zmieniają zachowania i postawy, z pokonaniem nałogów włącznie?

Dlaczego urazy mózgu i utrata pamięci powodują zmiane osobowości?

Dlaczego przeżycia o wyjątkowym efekcie emocjonalnym (pozytywnym i negatywnym) zmieniają człowieka?

Dlatego, że charakter, posobowość powstają w mózgu, nie w genach, zmieniaja sie przez całe zycie, nawet zainteresowania-zauważcie, że miły nauczyciel ciekawie wykładający potrafi zaciekawić nawet nielubianym przedmiotem, a niemiły i nudny obrzydzi najciekawszą rzecz. Rodzice uczą miłości do kwiatów, wybiwrając programy telewizyjne kształtuje osobowośc, inaczej będzie zachowywać się dziecko oglądające brutalne bajki, często skierowane do starszej młodzieży, inaczej oglądające programy edukacyjne.

Inaczej zachowują sie ludzie wychowani w rodzinach patologicznych inaczej od młodości otaczani miłością, charakter nie jest stały kształtuje sie przez całe zycie, nasze doświadczenia to cegiełkii budujące nas jako osoby.

Adoptowane dzieci upodabniaja sie do adopcyjnych rodziców i przyszywanego rodzeństwa. Lubia te same rzeczy, wierzą w te same wartości, podobnie sie zachowują, za to różnią się diametralnie od genetycznych rodziców, których nie znają. Reasumując jest wiele argumentów opowiadających za wychowaniem i nie ma praktycznie rzadnego opowiadającego się za genami, nawet te bliźniaki to inna historia, one nawet czuja ból w tym samym czasie, fenomen bliźniąt jest nie rozwiązany przez naukę, ale nie sprawdza się w innych przypadkach.