biologia i ochrona przyrody

Gładzica ryba przybrzeżna, żeruje też w lagunach i ujściach rzek, żeby ikra nie opadała potrzebuje zasolenia 10 promili, w skórze ma komórki pigmentowe, które kurczą się i rozszerzają, dzięki nim zmienia kolor skóry

Raja nabijana ciernistka ma jaja z 4 kolcami i końcach, przez otworki woda z tlenem wpływa do zarodka, żyje w europejskich wodach przybrzeżnych na głębokości 10-60 m, tarło ma na płytszych wodach, tarło jest wiosną samice wypływają na tarliska wcześniej od samców, żyje na piaszczysto-mulistym dnie

Raja gładka żyje w przybrzeżnych wodach Europy, na dnie poluje na przydenne ryby, skorupiaki i mięczaki

sola podeszwica żyje na piaszczysto-mulistym dnie, wiosną składa ikrę, która unosi się na wodzie

Stornia fląderka je mięczaki, skorupiaki, larwy owadów, ryby, z czasem ma czerwone plamki, wpływa do ujść rzek, lubi różne zasolenie

Turbot żyje w północno-wschodnim Atlantyku i Bałtyku, rzadko dorasta 1 m

tobiasz i dobijaki żyją w przybrzeżnych wodach z piaszczysto-mulistym dnem, dzień spędzają zagrzebane w mule, żyją w ławicach

Konger duży przydenny drapieżnik, je ryby, skorupiaki, mątwy, ośmiornice, duże osobniki żyją w głębinie, małe przy brzegu, dojrzewają w wieku 5-15 lat, wtedy nie żerują, płyną na Atlantyk i Morze Śródziemne, w głębinach składają ikrę i umierają, żyje przy skalistych wybrzeżach Środkowej i Zachodniej Europy

Ostropłetwiec pospolita ryba żeruje w strefie pływów pośród glonów, spotyka na falochronach i portach, zimą schodzi na 100 m głębokości, je małe zwierzęta i ikrę, tarło jest od listopada do lutego, samica seriami składa ikrę pośród glonów i kamieni na dnie, samce pilnują ikry do wyklucia, narybek wykluwa się po 6 tygodniach, mają 5 mm, żyją w strefie pływów skalistego i piaszczystego wybrzeża, niejadalny

Iglicznia ma uwstecznione płetwy, rurkowaty pyszczek, do którego zasysa drobne zwierzęta, pływa pionowo, wiosną lub latem samica składa jaja do kieszeni na brzuchu samca, jest ich 200-400, po 5 tygodniach wylęga się 3 cm narybek, żyje w bujnie zarośniętych, płytkich, przybrzeżnych wodach

Śledź najważniejsza jadalna ryba, pływa ławicami, je zooplankton, jest na północy Atlantyku i morzach, podgatunki różnią się tarłem i wędrówkami, ikra unosi się w toni, podobną ekologię ma szprot,żyje też w Morzu Czarnym i Śródziemnym, żyje w przybrzeżnych wodach

Tasza żyje pośród morszczynu d kręgu polarnego po Zatokę Baskijską, tarliska ma w płytkich wodach, samica składa do 200000 jaj wśród roślin i w szczelinach skał, samice broni ich, macha płetwami by przygnać czystą wodę, narybek ma 7 mm, tasza zimuje w głębinie, żyje na kamienistym dnie i skałach na głębokości 20-200 m

Zębacz pospolity ma zęby, którymi miażdży muszle pustelników, małży, ślimaków i jeżowce, żyje samotnie na dnie na głębokości 100-300 ,, od października do stycznia samica składa kuliste pakiety ikry wśród glonów i kamieni, Blennius pholis żyje w strefie przyboru skalistych wybrzeży i toni w strefie pływów, samiec chroni ikry, lubią skaliste dno i chłodną wodę

Wargacz kniazik żeruje wśród skał, je mięczaki, skorupiaki, samica buduje z glonów gniazdo, do którego w czerwcu składa ikrę, lubi płytkie, przybrzeżne wody ze skałami

Wargacz melops żyje samotnie lub w małych ławicach na skalistym,, zaglonionym dnie

chelon żyje na południu Europy, je małe zwierzęta i wodorosty, ma filtr skrzelowy, zęby gardłowe umięśniony żołądek i długie jelito, które pomagają trawić pancerzyki ofiar, cefal cienkonogi żyje w tym samym środowisku, ma duży pyszczek, obie ryby żyją w ławicach w przybrzeżnych wodach, ujściach rzek i lagunach

Koleń pospolity pływa w tysiąc osobnikowych ławicach, je ryby, skorupiaki, mięczaki, dojrzewa w wieku 5-8 lat, żyje 20-24 lata, zamieszkuje strefy progów stałego lądu z miękkim osadem na 10-200 m głębokości, europejski rekin

Rekinek psi najliczniejszy rekin Europy, żeruje o zmroku i nocą, poluje na denne małże, skorupiaki, ślimaki, ofiary namierza węchem, rzadko poluje na szybkie zwierzęta, tarło jest jesienią, samiec zapładnia ikrę w ciele matki, po kilku tygodniach składa ona jaja wśród wodorostów, jaja maja żółte otoczki, często są wyrzucane na brzeg, ryba przybrzeżnych wód

Babka mała żyje w ujściach rzek, korytach między łachami, lubi piaszczyste i bagniste wybrzeża, tworzy małe ławice płytkich wód, poluje na denne organizmy, wiosną jest tarło, samica składa ikrę w pustych muszlach małży, samiec jej pilnuje, babka skalna lubi skalne, kamieniste wybrzeża i zbiorniki przypływowe

Dorsz jest kilka form dorszy, są z morza Bałtyckiego, Północnego, Atlantyku północnego, tarliska są na 100 m głębokości, ikrę składają w toni, narybek je plankton, żyją przy dnie chłodnych wód, do 500 m głębokości

Witlinek żyje od Hiszpanii po Norwegię Północną, je wieloszczety, małe rybki, skorupiaki, na południu tarło ma pod koniec zimy, im bardziej na północ, tym później na przedwiośniu, 4-5letnie samice mają 40 cm długości, robią 300000 ziaren ikry, narybek unoszą prądy morskie , większe rybki schodzą ku dnu za pokarmem, mały wąsik u na brodzie młodych znika u dorosłych, żyje w strefie szelfu kontynentalnego z piaszczystym i mulistym dnem

Bielmik żyje w wodach w obrębie szelfu kontynentalnego, czasem dociera na Morze Północne, żyje w ławicach, grupowo poluje na ryby, skorupiaki, wiosną na głębokościach 50-70 m jest tarło, jaja unoszą się w toni, rozwijają się 10-12 dni, narybek szybko rośnie do dojrzałości płciowej, podobnie żyje mały karlik, ryby zamieszkują piaszczyste, skaliste dno

Makrela najpospolitsza ryba wszystkich mórz Europy, żyje w ławicach, przy powierzchni poluje na zooplankton i małe rybki, lato spędza w Bałtyku, na północy zimuje w głębinie i wtedy nie żeruje, od kwietnia do czerwca odbywa tarło na wybrzeżu, samica składa 500000 jaj, jajo ma kroplę tłuszczu, która unosi je w toni, potem opada na średnią głębokość, gdzie wylęga się narybek, żyje w ławicach w otwartych morzach

Rdzawiec żyje przy wybrzeżach strefy szelfu kontynentalnego, starsze osobniki zimują w toni, poluje na śledzie, płotki, tobiasze, w marcu na głębokości 100-150 m odbywa tarło, ikra unosi się w wodzie, narybek je zooplankton, młode rybki w ławicach polują na piaszczystym i skalistym dnie na małe zwierzęta, podobnie żyje czarniak inaczej morski łosoś

Plamiak łupacz druga po dorszu jedzona ryba dorszowata, odławiamy go 300000 t, żyje w Północnym Atlantyku i w Morzu Północnym, je skorupiaki, mięczaki, ryby, wieloszczety łapane z dna, wiosną ma tarliska w bardzie zasolonych wodach, prądy morskie utrzymują ikrę przy powierzchni, po 14 dniach wychodzi 5 mm narybek, plamiak dojrzewa w wieku 3-4 lat, żyje 20 lat, zamieszkuje strefę szelfu kontynentalnego chłodnych mórz na głębokości 10-200 m

Na podstawie atlasu Rośliny i Zwierzęta część 5/5, Książka z Kluczem do Rozpoznawania, dodatek do Gazety Wyborczej w 2008 r na podstawie NASZA PRZYRODA rośliny i zwierzęta Europy wydanej przez Reader's Digest sp. z o.o z 2003 roku

Węgorz europejski tarliska ma na Morzu Sargassowym i Atlantyku, 6300 mil płynie tam z Bałtyku, po złożeniu jaj umierają, Golfsztrom przenosi larwy na północ, płyną do nas 9 miesięcy, w lutym i marcu młode węgorze pojawiają się w Morzu Północnym, później w Bałtyku, wpływają do rzek, wiele zostaje w ujściach, część płynie w górę rzeki, w rzekach żyją 5-20 lat, młodym węgorzom widać kręgosłup i organy, żyje w słonawych i słodkich wodach rzek

Minóg strumieniowy kręgousty nie ryba, w czasie kopulacji samiec przysysa się do samicy, tarło ma od kwietnia do czerwca, ikra ma 1400 jaj, samica składa je w wykopanej jamce w piasku lub żwirku w płytkiej wodzie, po tarle dorosłe giną, larwy ślepice jedzą drobne zwierzęta, stadium larwalny ma 3-5 lat, larwy mające 15 cm długości jesienią przeobrażają się w dorosłe, do wiosny nie żerują, wiosną mają tarło, żyją w małych rzeczkach i strumieniach

Minóg strumieniowy jego larwy są ślepe, nie mają zębów, przez 3-5 lat żyją w rzekach, dorosłe płyną do morza, gdzie jedzą łososie, śledzie, dorsze, jesienią płyną w górę rzek na tarliska, tarło jest w marcu następnego roku, samica składa jaja między kamieniami

minóg morski to pasożyt, tarła odbywa w słodkich wodach

Szczupak dobrze mu nawet w lekko słonych wodach, odporny, poluje na wszystko co się rusza wśród roślin wodnych, łapie pisklęta i małe ssaki, tarło trwa od lutego i marca, ikrę składa przy brzegu, żyje w czystych ciekach i jeziorach z bujną roślinnością na brzegu

Parposz stadna ryba żyje w przybrzeżnych wodach do 100 m głębokości, tarło ma w Bałtyku w ujściu Wisły

Koza zamieszkuje czyste wody stojące i cieki z piaszczysto-błotnistym dnem, dzień spędza w kryjówce, żeruje nocą na przydenne zwierzęta, pod każdym okiem ma rozdwojony kolec, ma 4 wąsiki, którymi namierza ofiary

Śliz żyje w płytkich ciekach ze żwirem na dnie, przy brzegach jezior i Bałtyku, nocą łapie skorupiaki i larwy owadów, do kwietnia do czerwca ma tarło, samica składa ikrę porcjami, samiec jej pilnuje, podczas godów ma wysypkę na brzuchu

Sum pospolity żyje w głębokich rzekach, jeziorach, stawach, poluje nocą na ryby i żaby, całe życie spędza przy dnie, tarło jest w maju i czerwcu, samica buduje gniazdo przy brzegu, samiec pilnuje ikry

Karp wszystkożerny, żeruje o zmroku, pyskiem szuka w mule mięczaków i części roślin, na początku lata odbywa tarło na mieliznach, przez tydzień składa seriami ikrę na roślinach, są odmiany barwne lustrzeń i karp nagi

Karaś żyje wszędzie oprócz zimnych, głębokich, dużych jezior i szybko płynących rzek, lubi zbiorniki z bujną roślinnością, w maju i czerwcu odbywa tarło w płytkich, zarośniętych miejscach, po kilku dniach wylęgają się larwy z przyssawkami, którymi przysysają się do roślin, sprowadzono tu amura, by zjadł nadmiar roślin ze stawów

Karaś chiński, złota rybka, sprowadzony z Azji do ozdoby, żyje w ciepłych jeziorach, kiedy temperatura wody ma 20 st, narybek wylęga się po tygodniu, rybki są szarawe, złocieją po kilku miesiącach

Leszcz najliczniejsza ryba dolnych biegów rzek, żeruje przy dnie, swoim pyskiem zbiera z mułu larwy owadów i mięczaki, przed tarłem stadnie płynie do zarośniętych brzegów, tam samce mleczaki chronią tarlisk, podobną ekologię ma krąp, żyją w stojących i wolno płynących wodach z dużą ilością jedzenia

różanka najpiękniejsza nasza ryba, w czasie tarła samicy wyrasta pokładełko, którym składa ikrę do jamki szczeżui lub skójki, po każdym złożeniu ikry samiec polewa małże mleczem, jednorazowo składa 40-100 jaj, po 3 tygodniach wylęgają się 9 mm rybki, które małż wyrzuca z wodą w czasie oddychania, żyje na zarośniętych mieliznach przy brzegach rzek i jezior

Lin je ślimaki, małże i larwy owadów, aktywny nocą i wieczorem, zimuje zakopany w mule, w hodowli można odławiać liny po 2 latach, żyje w płytkich, mulistych, bujnie zarośniętych jeziorkach, stawach i wolnych ciekach

Jelec tworzy ławice przy powierzchni, nie znosi zanieczyszczeń, je owady, mięczaki, inne bezkręgowce i rośliny, dojrzewa 2-3 lata, wiosną płynie na tarliska, samica składa jaja na roślinach wodnych, żyje w chłodnych, szybkopłynących ciekach i czystych twardodennych zbiornikach

kleń żyje w górach rzek, w górach jest do 1500 m wysokości, młode żyją w ławicach, dorosłe samotniczo, jedzą narybek, ryby i żaby, tarło jest od kwietnia do czerwca, żyje w czystych, bystrych wodach

Jaź zamieszkuje wolno płynące wody

Płotka najliczniejsza nasza słodkowodna ryba, na narybek polują szczupaki, okonie, sandacze, od maja do czerwca w płytkich zarośniętych przybrzeżnych miejscach jest tarło, lubi zasobne w jedzenie jeziora, wolnopłynące rzeki i słonawe wody, rybki maja różne kształty i kolory

Wzdręga je rośliny wodne i drobne zwierzęta, żeruje w płytkich, przybrzeżnych miejscach, krzyżuje się z uklejami i płotkami i innymi karpiowatymi, w maju ikrzyca składa 200000 jaj, przyklejają się do roślin wodnych po 7-10 dniach wylęga się narybek, niedobór roślin daje karłowate ryby

Brzana żyje przy dnie, nocą poluje na drobne zwierzęta, jest od zielonożółtej po czarnobrązową, ławicami płynie do tarlisk na płytkich, żwirowych mieliznach, jaja przylepiają się do dna, prąd je unosi, żyje w dużych, bystrych czystych rzekach z piaszczystym i kamienistym dnem

kiełb żyje w bystrych rzekach z kamienistym i piaszczystym dnem i zalanych kopalniach żwiru, dzięki ptakom, które przenoszą jaja na piórach, wąsikami wyczuwa na dnie pokarm, tarło jest w płytkich wodach od maja do czerwca

Ukleja pływa ławicami pod powierzchnią, tam poluje na pędraki i inne larwy i plankton, nie lubi zarośniętych wód, żyje w ciekach i zbiornikach, słonecznica żyje w stojących wodach, rowach, oczkach wodnych

Strzebla żyje w ławicach, polują na nią ryby i ptaki, towarzyszy pstrągom, z powierzchni je owady z dna drobne zwierzęta, żyje w potokach, dobrze dotlenionych jeziorach ze żwirowymi dnami

Łosoś płynie 4 lata z Atlantyku do rzeki, gdzie nie żeruje, tarło jest zimą, samiec ma wtedy barwy godowe, ciemny grzbiet i niebieskoczerwone boki, samice wykopują w dnie ogonem jamę długą na 2 m, szeroka na 10-30 m, tam składają jaj, żyje w Drawie, Gwdzie, rzekach w okolicy morza, żeruje w Atlantyku i Morz Północnym

Troc dzieli się na troć wędrowną, pstrąga potowego i troć jeziorną, jaja składa na kamieniach, po 6 tygodniach wychodzi narybek, pstrąg potokowy żyje w górskich ciekach, kiedyż żył tam, gdzie cieki zasilały wody podziemne, ma do 40 cm długości, troć jeziorna ma 50-80 cm, żyje w jeziorach, tarliska są w ujściach dojeziornych rzek, żyje w chłodnych ciekach i dobrze natlenowanych jeziorach

Pstrąg tęczowy żyje w stawach, jeziorach, potokach, lubi chłodne, dobrze dotlenione cieki, dużo je szybko rośnie

Sielawa zamieszkuje czyste, głębokie jeziora pojezierzy, pływa w ławicach, je plankton, tarliska to płaskie, przybrzeżne miejsca z piaszczystym i żwirowym dnem, żyje w chłodnych, ubogich w pokarm jeziorach

głowawica wiosną po roztopach płynie w górę rzek, samica kpie jamkę w żwirze, tam składa 2000-20000 jaj zależnie do swojej masy, po 35 dniach wychodzi narybek, rybki maja woreczek żółtkowy, który je odżywia, po roku mają 20 cm długości i polują, żyje w Popradzie i Dunajcu

Czyr szczokur ma populacje migrujące i niemigrujące, zamieszkuje chłodne, głębokie jeziora alpejskiego pogórza np. Jezioro Bodeńskie, osobniki różnią się morfologią

Sieja głąbiel w Bałtyku jest forma migrująca do górnych dopływów, żyje w czystych głębokich jeziorach pojezierzy, rzekach

Palia alpejska podgatunek palii wędrownej, ma formy drapieżne, zwykłe i zamieszkującą głębokie jeziora, różnią się morfologią, żyją w chłodnych, głębokich jeziorach Alp

Stynka ma formy wędrowną i osiadłą, Bałtycka płynie na tarliska w górę rzek, śródlądowa ma tarliska w płytkich jeziorach i przy ujściach ich dopływów, małe jajeczka opadają na dno, przylepiają się do niego, potem otoczka odkleja się, jaja pływają, po 2-5 tygodniach wylęga się narybek, je plankton, potem małe rybki i przydenne zwierzęta, żyje w wodach przybrzeżnych i jeziorach

Lipień kraina lipienia jest tam gdzie strumień przechodzi w rzekę, lubi czyste rzeki Środkowej Europy, Skandynawii i Północnej Rosji, w toni poluje na drobne bezkręgowce, w kwietniu i maju jest tarło, 2-letnie ryby mają 15-320 cm, rzadko lipień osiąga 50 cm, jego mięso pachnie tymiankiem, żyje w czystych, bystrych wodach z żwirowym dnem

Sandacz jego narybek ma 5-6 mm, pokarm ma z woreczka żółtkowego, potem poluje na zooplankton, największy okoniowaty, żyje w jeziorach,zbiornikach zaporowych, dolnym brzegu rzek, dużych i średnich dobrze natlenionych ciepłych jeziorach, głębokich, dolnych biegach rzek z twardym dnem, lubi wolnopłynące, głębokie rzeki, nie lubi zarośniętych stref przybrzeżnych, poluje na płotki, okonie, ukleje, leszcze, od kwietnia do czerwca ma tarło, samie pilnuje ikry, która ma do miliona ziaren, sandacz żyje do 20 lat, może mieć 1,3 m i ważyć 15-20 kg

głowacz białopłetwy żyje w dobrze natlenionych górskich jeziorach, w górnych biegach kamienistych rzek i strumieni, w krainie pstrąga, lubi czyste, płytkie wody, dzień spędza pod kamieniami i wystającymi brzegami, nocą poluje na małe rybki i przydenne zwierzęta, samica składa sznury jaj o kamieniami, sznur to gron z 100-250 jaj, tarło jest od marca do kwietnia, samiec pilnuje jaj, po 3-6 dniach wylęga się 6-mm narybek z woreczkami żółtkowymi

Okoń w zarośniętych zbiornikach są jaskrawe, w toni są jasne, w głębinach ciemne, , je ryby, jaja i narybek, samica składa siatkowate sznury jaj, lubi czyste wody stojące i kamieniste cieki

jazgarz żyje w dolnych biegach rzek z piaszczystym dnem, jego ikra tworzy sznury lub grona, lubi czyste wody stojące i kamieniste cieki

miętus jedyny dorszowaty słodkich wód, żyje w chłodnych, czystych, wolnopłynących i stojących wodach, sięga do 1200 m wysokości w górach, bywa w słonawych wodach Bałtyku, dzień spędza w ukryciu, nocą poluje na inne ryby i inne zwierzęta, tarło trwa od listopada do marca, samica składa kilka milionów jaj, każde ma kropelkę tłuszczu, która unosi na je na wodzie, narybek żyje w toni, po tarle dorosłe płyną ławicami pod prąd, ale nie oddalają się od tarliska

Ciernik ma wędrowna populacje w słonawych wodach i osiadłą w wodach śródlądowych, żyje w rzekach, jeziorach, stawach, na płyciznach Bałtyku, część ryb ze słonawych wód na czas tarła płynie do rzek, tarło trwa od marca do czerwca, ojciec dba o ikrę, cierniczek to osiadła ryba, żyje w zarośniętych rowach i oczkach wodnych

Na podstawie atlasu Rośliny i Zwierzęta część 5/5, Książka z Kluczem do Rozpoznawania, dodatek do Gazety Wyborczej w 2008 r na podstawie NASZA PRZYRODA rośliny i zwierzęta Europy wydanej przez Reader's Digest sp. z o.o z 2003 roku

Żaba trawna najczęstsza żaba Europy, żyje w lasach, ogrodach, parkach, w cieniu, z daleka od wody, w okresie godowym w pobliżu wód, już w marcu wędruje w kierunku wód, tam składa skrzek z 2000-4000 jaj, po 2-3 tygodniach wykluwają się kijanki, jedzą plankton roślinny i zwierzęcy, po 4 tygodniach zanikają zewnętrzne skrzela, po 7 pojawiają się tylne nogi, potem przednie, ogon znika po 12 tygodniach, żaba 4 miesięczny sen zimowy spędza zagrzebana w błocie

Żaba śmieszka największa żaba Polski, w kwietniu i maju samce kumkają, żyje w pobliżu zbiorników wodnych z bujna roślinnością, wygrzewa się w słońcu, zagrożona wskakuje do wody, je duże owady, traszki, młode żaby, zimę przesypia w błocie na dnie zbiornika, żaba wodna to mieszaniec śmieszki i jeziorkowej, są jeszcze dalmatyńska i moczarowa

Rzekotka drzewna żyje na łąkach, brzegach lasów, w nizinnych zaroślach z niskimi krzewami i liściastymi drzewami, trzcinowiskach na otwartych wodach, jest nadrzewna, wspina się dzięki przyssawką, samiec ma pod gardłem workowaty rezonator, śpiewa od kwietnia do połowy czerwca, łapie w locie owady językiem, zmienia kolor zależnie od otoczenia, poza godami żyje i zapada w sen zimowy na lądzie

Kumak górski żyje w Karpatach w oczkach wodnych obok lasów, w leśnych koleinach, od kwietnia do sierpnia pływają w małych zbiornikach wodnych i kałużach, przestraszone nurkują, samice składają jaja na roślinach wodnych i dnie, jest dzienny, zagrożony pokazuje jaskrawy brzuch, podobny odruch ma kumak nizinny, skóra kumaków ma gruczoły z trującą wydzieliną

Ropucha zielona żyje w ciepłych rejonach, lubi piaszczyste gleby, zmienia kolor ciała zależnie od otoczenia, w marcu i na początku kwietnia idą stadnie z zimowisk do miejsc godów

Ropucha szara w marcu i na początku kwietnia ropuchy masowo wędrują od zimowych do miejsc godowych, szara rozmnaża się w głębokich wodach, sznury jaj mają 2-3 m, po 10-16 dniach zależnie od pogody wylęgają się kijanki, w czerwcu i lipcu młode ropuszki wychodzą na ląd, poza okresem godowym jest samotnicza, poluje na owady i małe zwierzęta, żeruje nocą, żyje w lasach, ogrodach, parkach, na polach, łąkach

Ropucha paskówka dzięki budowie tylnych nóg szybko biega, ale nie skacze, zimuje zakopana 30-60 cm pod paskiem, nocna, od kwietnia do lipca ma gody, żyje na piaszczystych ziemiach z oczkami wodnymi

Pętówka babienica jest lądowa, samiec oplata wokół tylnych nóg sznury jaj i nosi je przez 2-3 tygodnie, potem w wodzie wykluwają się kijanki

Salamandra plamista po ciepłym deszczu wychodzi w dzień, zwykle aktywna nocą, wiosną i na początku lata samica rodzi w wodzie 15-20 kijanek z zewnętrznymi skrzelami i kończynami, je owady, ślimaki, dżdżownice, jej skóra ma gruczoły jadowe, nasza ma żółte plamki, zachodnia pasy, żyje w wilgotnych, cienistych, liściastych lasach od pagórków wzwyż

Traszka zwyczajna jej gody są najwcześniej ze wszystkich płazów, jaja składa pojedynczo na liściach roślin wodnych, gody są w stojących i wolno płynących wodach, wtedy samiec ma na grzbiecie grzebień, z boku głowy 5 pasów, 2 przechodzą przez oczy, na spodzie ogona jest jasny pasek, traszki polują w wodzie na zwierzęta wodne, poza okresem godowym żyją w lasach pod sągami, w norach, wykrotach, szczelinach skalnych, wtedy obie płcie mają brązowy wierzch, jasny spód, żyje w oczkach wodnych, strumykach i innych małych zbiornikach i ciekach

Traszka grzebieniasta gody ma wiosną w głębokich zbiornikach wodnych, samiec ma jasny pasek na ogonie i grzebień z wcięciem między tułowiem i ogonem, larwy wylęgają się 2-3 tygodnie po godach, po godach samiec traci szatę godową, mają długie palce i koniec ogona, żyje w stawach, oczkach wodnych, jeziorach

Żółw błotny zimuje na dnie zbiornika w miejscach gdzie jest powyżej 0, żyje w wodach z bujną roślinnością, na brzegu wygrzewa się i składa jaja, gody są w kwietniu, w lipcu samica składa 3-15 jaj, zakopuje je w ziemi, słońce je ogrzewa, je małe wodne bezkręgowce, kijanki, rzadko dorosłe płazy i małe ryby

Jaszczurka zwinka młode wylęgają się 3 miesiące od złożenia jaj, w marcu lub kwietniu opuszcza norkę, linieje, w kwietniu ma gody, niegotowa do kopulacji samica tupie przednimi łapkami i otwiera pyszczek, na przełomie maja i czerwca kopie jamki, gdzie składa 6-14 jaj i zakopuje je, żyje w górach i na nizinach, na nasypach kolejowych, łąkach, skrajach pól, wrzosowiskach, wydmach, najpospolitszy polski gad, na początku października szuka sobie zimowej kryjówki w norce, wygrzewa się w suchych miejscach na słońcu, je szarańczaki i chrząszcze, łapie je, potrząsa nimi i zjada, potrafi odrzucić ogon

Jaszczurka żyworodna żyje w górach i na nizinach, na skrajach lasów, moczarach, łąkach, polanach, skrajach dróg, lubi wilgoć, przestraszona zakopuje się w mule lub nurkuje, w maju ma gody, na przełomie sierpnia i września rodzi 5-8 czarnych młodych, poluje w trawie na pająki i małe owady, ma mała głowę i nogi, samica ma żółty brzuch, jest jaśniejsza, samiec ma pomarańczowy brzuch z plamkami

Jaszczurka zielona lubi słoneczne, kamieniste tereny z bujną roślinnością

Jaszczurka murowa, najzwinniejsza jaszczurka, wspina się na murki, szybko biega, wspina się na drzewa i skały, je owady, pająki, stonogi, sok owocowy, lubi kamieniste, skalne, suche tereny, zimuje ukryta w szczelinach skalnych, żyje na murkach i winnicach

Padalec samica ma brązowe boki i prążek na grzbiecie, samiec jest żółty, jest powolny, je ślimaki i dżdżownice, lubi wygrzewać się na słońcu, w październiku idzie do zimowej podziemnej kryjówki, w marcu opuszcza zimową kryjówkę, jajożyworodny, osłonki jajowe od razu pękają, młode są od razu samodzielne, jego jad jest niegroźny dla ludzi, żeruje w nocy i o zmierzchu, żyje w wilgotnych miejscach pod kamieniami i deskami, na skrajach lasów

Zaskroniec zwyczajny żyje na wilgotnych łąkach, w rowach, na brzegach stawów, najliczniejszy wąż, łuski na brzuchu są jego podparciem, je płazy, po obudzeniu wygrzewa się na słońcu, w maju ma gody, samica składa jaja w cieple, w sierpniu i wrześniu wykluwają się młode, w październiku zapada w sen zimowy pod korzeniami drzew i kamieniami, śpi gromadnie, jest na nizinach, niejadowity

Gniewosz plamisty dusiciel okręca się wokół ofiar, poluje na małe gady i jaszczurki, rzadko na myszy i pisklęta, żyje na przydrożach, nasypach, świetlistych lasach, na suchych, kamienistych terenach, na głowie ma plamkę, jest mniejszy od żmii, ma na głowie plamkę i mniejsze łuski, okrąglejsze źrenice, jest cieńszy

Wąż Eskulapa nasz największy gad, kąsa, ale nie jest jadowity, żyje w suchych, słonecznych miejscach, je jaszczurki, małe ssaki, jaja i ptaki, łapie je pyskiem, owija się wokół nich i połyka

Żmija zygzakowata poluje w dzień, kąsa i wstrzykuje jad, je gryzonie, ryjówki, jaszczurki i żaby, ma zęby jadowe, wiosną samce walczą o samice, jesienią samice rodzą po 5-8 żywych żmijek, które już mają rozwinięte zęby jadowe, żmija ma zygzak na grzbiecie, V lub X na trójkątnej głowie, kocie źrenice, czarne żmije są w górach i na bagnach, żmija dobrze pływa, żyje na nizinach i w górach, w suchych, wilgotnych i podmokłych miejscach, na trawiastych terenach i w zaroślach

Zaskroniec rybołów żyje w wilgotnych miejscach, je ryby, połyka je żywcem, ma 4-5 rzędów plam na grzbiecie

Na podstawie atlasu Rośliny i Zwierzęta część 5/5, Książka z Kluczem do Rozpoznawania, dodatek do Gazety Wyborczej w 2008 r na podstawie NASZA PRZYRODA rośliny i zwierzęta Europy wydanej przez Reader's Digest sp. z o.o z 2003 roku

Niedźwiedź brunatny zamieszkuje trudno dostępne nizinne i górskie lasy, dobrze pływa i wspina się na drzewa, jest wszystkożerny, je jagody, ryby, grzyby, mięso, żołędzie, owady, miód, jaja, grzyby, żaby, ssaki, jeleniowate, czasem gospodarskie zwierzęta, co 2-3 lata w czasie snu samica rodzi 1-3 młode, które otwierają oczy po miesiącu, są wielkości szczura, mama karmi je przez pół roku mlekiem, dzieci są przy niej, poza tym samotniczy, niedźwiedź dobrze słyszy, ma dobry węch, ale słaby wzrok, mieszka w lasach góskich

Żbik żyje samotniczo, zamieszkuje lasy, polując czołga się do ofiary i ją atakują, para jest razem w czasie godów, raz w roku w maju kotka rodzi dzieci, jeśli zginą rodzi następny miot, w dzień żbiki odpoczywają na gałęziach drzew i skałach, kot domowy pochodzi od kota nubijskiego, wolnożyjący tworzy kolonie do 15 kotów, żyje w opuszczonych budynkach, stodołach, fabrykach, żyje w lasach górskich

Ryś to nocny samotny kot, wiosną rodzi 2-4 kocięta, poluje na zające i inne gryzonie, żyje w lasach, ma futerko na poduszeczkach, żyje w lasach z dużym podszytem

Wydra je głównie płotki i okonie, rzadziej inne ryby, poluje na inne wodne zwierzęta, dobrze widzi, na długo wstrzymuje oddech pod wodą, dobrze pływa, samica rodzi w norach 2-3 młode, wibrysy na pyszczku są narządem dotyku, żyje na brzegach rzek i jezior, poluje w wodzie

Kuna leśna, tumak je gryzonie, ptaki, owady, może złapać wiewiórkę, szybka i zwinna, żyje w gniazdach wiewiórek i dziuplach, w sierpniu i wrześniu odbywa gody, ciąża trwa 8-9 miesięcy, zapłodnione jaja rozwijają się od stycznia do kwietnia, młode rodzą się w dziupli, oczy otwierają po 6 tygodniach, wtedy opuszczają gniazdo, rosną do 5 miesiąca życia, żyje w lasach liściastych i mieszanych ze starodrzewiem

Kuna domowa, kamionka prowadzi nocny tryb życia, żyje w pobliżu ludzi, przegryza kable w samochodach, wyjada jaja, kury i gołębie, raz w roku rodzi dzieci, karmi je przez 8 tygodni, po 3 miesiącach są samodzielne, żyje w lasach, na ich skrajach, na łąkach, polach, wśród skał, w ogrodach, w miasteczkach

Tchórz żyje w pobliżu ludzi na wilgotnych terenach, zamieszkuje dziuple i nory innych zwierząt, aktywny w nocy, poluje gryząc ofiary w kark, wrogów odstrasza wydzieliną z gruczołów, albinotyczny tchórz to fretka, mieszanka tchórza i fretki to tchórzofretka, zamieszkuje wilgotne lasy i łąki

Gronostaj szybki, zwinny, nocny drapieżnik, którego terytorium wynosi 20 ha, żyje w dziuplach, norach, rozpadlinach, poluje w dziuplach, samotniczy poza okresem godowym, ruja jest w lutym i marcu, dzieci rodzą się w kwietniu i maju, po 10 tygodniach są samodzielne, zimowe, białe futro z czarnym pędzelkiem chroni przed zimnem, żyje w lasach, parkach, ogrodach, osiedlach, podwórkach obok wody

Łasica najmniejszy polski drapieżnik, skacze polując na myszy, terytorium samca ma 8 ha, samicy mniej, zależy jego obszar od dostępu do jedzenia, w marcu i kwietniu ma pierwszy miot, drugi 4 miesiące później, przez 3 miesiące dzieci są z mamą, potem z nią i resztą rodziny, łasica żyje 7 lat, sowy, ptaki drapieżne i lisy polują na nie, żyje w lasach, ogrodach, na polach, osiedlach

Borsuk żyje w lasach, zaroślach, na łąkach, polach, przy wodach, ostrzy pazury o drzewo, przebywa przy norze, aktywny nocą, podłużnymi łapami kopie system korytarzy, w którym mieszka, wejście do nory jest ukryte w zaroślach lub wśród drzew, borsuki są powolne, jedzą dżdżownice, ślimaki, żaby, owoce i nasiona, zasypiają na zimę, budzą się w cieple, żyje w lasach, zaroślach, na polach i łąkach, przy wodach

Lis żyje wszędzie tam, gdzie znajdzie kryjówkę, głównie w lasach, je gryzonie, króliki, ptaki, naziemne, owoce, padlinę, ma dobry węch, wzrok i słuch, w styczniu i lutym łączy się w pary, wtedy wydaje dźwięki, w kwietniu i maju rodzą się liski, dorastając mocują się stojąc na 2 łapach, lisy są nocne

Wilk szybko biega, przez noc przebiegnie 160 km, poluje od kopytnych po gryzonie, atakuje zwierzęta gospodarskie, największy psowaty, żyje w stadach, stada mają hierarchię, każdy osobnik okazuje swoje miejsce poprzez pozy i gesty, wilki polują stadnie, współpracują ze sobą, razem wychowują szczenięta, pomagają starszym, wilk to przodek psa, żyje w lasach, w górach i na niżu, zamieszkuje stepy, zimą stadom przewodzą starsze samce

Jenot nocny ssak, je ssaki, płazy, gady, jaja, pisklęta, padlinę, rośliny, wiosną rodzi rodzi 5-12 dzieci,, gdy młode przestają pić mleko ojciec pomaga dla nich polować, zagrożony przywiera do ziemi i udaje, że go nie ma, żyje w zadrzewieniach i zakrzewieniach, często przy wodach, do nas przyszedł z Rosji, sprowadzony tam dla futer z Azji

Szop pracz wspina się na drzewa, sypia na gałęziach, przyszedł z ameryki Północnej, wszystkożerny, je owoce, bezkręgowce, żołędzie, rzadko poluje na ryby i myszy

Dzik lubi taplać się w błocie i trzeć o drzewa, tak oznacza teren, kąpiele błotne niszczą pasożyty skórne, dzik to zwierzyna czarna, przodek świni, żyje w lasach liściastych, mieszanych, na płytkich bagnach, zakrzewieniach, w górach do granicy lasów liściastych, żeruje ryjąc w ściółce leśnej, je żołędzie, bukiew, korzenie, bulwy, larwy, grzyby, myszy, płazy, często żeruje na polach

Łoś co roku zrzuca łopaty, żyje w lasach z mokradłami nad rzekami, na zalesionych bagnach, terenach podmokłych, rozlewiskach, je korę, rośliny wodne, gałązki drzew i krzewów, przepływa kilkanaście km i nurkuje, klempa późną wiosną rodzi do 2 młodych, rzadko 3, do października ssą mleko, ale po 2 tygodniach życia jedzą gałązki, jesienią samce dołączają do stad samic

Żubr krowa ma mniejsze i położone bliżej rogi, największy dziki ssak Europy, waży do 900 kg, je trawy, turzyce i inne rośliny zielne, korę, zimą je głównie gałązki drzew i krzewów, krowy z cielętami żyją w 20 osobowych stadach, samotne lub żyjące w małych grupkach samce dołączają do samic w czasie godów

Sarna poroże kozła to parostki, najmniejszy przedstawiciel zwierzyny płowej w Europie, żeruje o zmroku i w nocy, w spokojnej okolicy aktywna w dzień, pary tworzą się w czasie rui id lipca do sierpnia, kozły zabiegają o kozy, zapłodnione jajeczko zaczyna rozwijać się w grudniu, ciąża łącznie trwa 9,5 miesiąca, koźlę rodzi się wiosną, młode są przy mamie, żyje w lasach z gęstym podszytem, na polach i łąkach

Jeleń szlachetny największy europejski przedstawiciel zwierzyny płowej, żeruje na polanach w stadach o zmroku i w nocy, łanie z młodymi i starsze łanie tworzą osobne stada, samce osobne, w czasie rui we wrześniu samce ryczą na rykowiskach, żyje w zalesieniach

Daniel je rośliny zielne, żołędzie, bukiew, zimą korzonki, ruja jest jesienią, najsilniejszy samiec ma harem, którego broni przed innymi samcami, jego łanie rodzą w czerwcu, żyje w świetlistych lasach liściastych, mieszanych, parkach, rzadki na wolności w południowo-zachodniej i zachodniej Polsce

Kozica żyje na górskich polanach i w paśmie kosówki, zimują na pastwiskach, dobrze się wspinają, ale nie lubią nagich skał, samice z młodymi i seniorkami tworzą stada, samce są samotne lub w stadach kawalerskich, łączą się z samicami w czasie rui, koźlęta rodzą się w lipcu, żyje w wysokich górach, czasem niżej

Jeż europejski, nasz jedyny kłujący ssak, spokojny ma kolce ułożone na tułowiu, je chrząszcze, dżdżownice, jaja, gąsienice, ślimaki, zimuje w norkach z gałęzi i liści, ruja jest w kwietniu, jeżyki rodzą się latem, we wrześniu jest 2 miot, jeżyki są samodzielne po 6 tygodniach, żyje w świetlistych, suchych lasach, na skrajach lasów, miedzach, w ogrodach, zakrzewieniach, parkach, górach

ryjówka aksamitna osobniki swojego gatunku na swoim terenie toleruje w czasie rui, podczas spotkania z inną ryjówką wydaje wysokie dźwięki, aktywna w dzień i w nocy, bez jedzenia przeżyje 3 godziny, żeruje wśród liści i gałązek, w norach i tunelach, żyje rok, polują na nią sowy, mieszka w lasach, na łąkach, brzegach rzek i jezior, najliczniejsza ryjówka w Polsce

Ryjówka malutka nasz najmniejszy ssak, żeruje wśród opadłych liści drzew i krzewów i e korytarzach innych ssaków, musi jeść, by utrzymać ciepło, samica rodzi 2 razy w roku, żyje w lasach, zakrzewieniach, na wilgotnych terenach z wysoką trawą

Rzęsorek rzeczek samotny ssak, żyje w płytkich nrach, które wykopuje w brzegach rzek, wejścia są pod wodą, dobrze pływa, poluje w wodzie na drobne rybki, wodne owady, kijanki, żaby, traszki, w ślinie ma jad, samica od kwietnia ma 3 mioty po 5-9 młodych, żyje 18 miesięcy, niektóre samice są płodne w roku swoich narodzin, większość rzęsorków w następnych, mieszka na porośniętych brzegach wód, moczarach o bagnach

Zębiełek biały żyje na łąkach, skrajach lasów, przy domach, ogrodach, stertach liści, kompostownikach, je owady, gąsienice, padlinę, mięczaki, miękkie zwierzęta je całe, z chrząśzczy zostawia pancerze i skrzydła, wrażliwe na chłód i głód, zamieszkuje łąki, krzewy, ogrody, stare budynki

Kret żyje w świetlistych lasach liściastych, na gęstych łąkach, ogrodach, porusza się podziemnymi korytarzami 20-40 cm pod ziemią, zimą głębiej, kopce kreta dają wentylację, ma łopatkowate ręce, którymi kopie tunele, je dżdżownice, swojej masy, łącznie połowę krety jedzą pójdźki i płomykówki, gdy wychodzą na zewnątrz za jedzeniem lub materiałem do budowy gniazda, słabo widzą, czują wibrysami

Szczur wędrowny, samica rodzi 4-5 miotów w roku, łącznie 40-50 młodych, szczur wyjada i zanieczyszcza zapasy, wszystkożerny towarzysz człowieka, żyje w kanalizacji, na wysypiskach, w pobliżu wód, tam gdzie ma jedzenie

mysz domowa wydziela mysi zapach, samica dojrzewa po 6 tygodniach, jeśli ma jedzenie przez całe żyje na kilku m2, żyje 1,5 roku, wędruje za jedzenie, mieszka w pobliżu ludzi, w spichlerzach, magazynach jedzenia

Badylarka to najmniejszy gryzoń Polski, wspina się po trawie, żyje na wilgotnych łąkach, polach, w zaroślach, ma chwytny ogonek, gniazdka buduje na wysokich trawach, je ziarniaki zbóż i owady, w maju jest pierwszy miot, wydaje potomstwo już w sierpniu i wrześniu, starsze badylarki wydają wtedy 2 i 3 miot, młode ssą mleko przez 16 dni, dorosłe są między 4 a 6 tygodniem

Mysz zaroślowa dzięki budowie nóg skacze na tylnych łapkach, żyje na polach, w zaroślach, widnych lasach, sadach i ogrodach, jesienią wchodzi do budynków, kopie norki, gdzie zakłada gniazda i gromadzi zapasy, je nasiona i owady, aktywna nocą, polują na nią sowy, tchórze, gronostaje i koty, pierwszy miot wydaje w marcu, do września wydaje 3-5 miotów po 4-7 mysiąt, żyje 2 lata

Mysz leśna je owoce, nasiona, owady, małe bezkręgowce, dobrze słyszy, aktywna w nocy, dobrze się wspina, żyje w lasach z gęstym podszytem i w innych wilgotnych, zalesionych miejscach, gniazdka buduje na gałęziach, żeruje w ściółce, dobrze się wspina

Mysz polna je owady, mięczaki, larwy, pająki, nasiona i owoce, rodzi 6-7 młodych, kopie norki, aktywna całą dobę, żyje na skrajach lasów, brzegach wód, krzewiastych zaroślach, polach, łąkach, gniazdka w norkach wyściela trawą

Karczownik, szczur wodny, polnik ziemnowodny dobrze pływa i nurkuje, mieszka w pobliżu wód, na brzegach jezior, stawów, na łąkach i w sadach, buduje norki pod ziemią, z wyrzucanej z korytarzy ziemi tworzy kopce, je rośliny, bezkręgowce i małe rybki

Nornica ruda żeruje w runie w liściach i mchu, buduje tuneliki, dobrze się wspina, aktywna głównie nocą, jej terytorium wynosi 100 m od norki, oznacza je moczem, w dobre lata bardzo się rozmnaża, młode opuszczają gniazdko po 15 dniach, po 30 są samodzielne, aktywna jest przez cały rok, żyje w lasach, zaroślach przy lasach

Piżmak największy nornicowaty, sprowadzony do nas jako zwierzę futerkowe, norki kopie na brzegach wód, żyje na brzegach cieków i zbiorników wodnych, kanałów, na bagnach i mokradłach, dobrze pływa, tylne nogi tworzą wiosła, ogon ster, zimuje w konstrukcjach z patyków i gałęzi, niszczy groble i wały przeciwpowodziowe

Chomik europejski przestraszony staje na tylnych nogach i pokazuje ciemny brzuch, zamieszkuje suche tereny z ilastymi i lessowymi glebami, kopie tunele z komorą mieszkalną i spiżarnią, szkodzi mu intensywne rolnictwo, pokarm gromadzi w workach policzkowych, w norce opróżnia je łapkami, zimą śpi, co 6 dni budzi się by jeść, samotniczy, żyje na polach ze zbożami, koniczyną, lucerną, rzepakiem, na łąkach i pastwiskach

Polnik na polach robi dziury, kopczyki i wąskie ścieżki, je trawy, zioła, korzonki, nasiona, rzadko owady, jest na polach z koniczyną, lucerną, rzepakiem, zbożem, je co 2 godziny, polują na niego sowy, koty, lisy, ptaki i ssaki drapieżne, żyje na otwartych łąkach, polach, pastwiskach

Nornik bury żyje na ugorach, łąkach, polanach z wysoką trawą i ziołami

nornik śnieżny żyje w Tatrach nad granicą lasu, łąkach, wśród skał, na południowych stokach, dzienny

Smużka i smużka stepowa wspina się po trawie i gałęziach, chodzi po ziemi, gniazdo z trawy i mchu buduje w spróchniałych pniach, jesienią na 7 miesięcy idzie pod ziemię, tam śpi, w maju ma gody, raz w roku w czerwcu rodzą się młode, jest nocna, żyje w zaroślach, lasach, na łąkach, głównie podmokłych

Bóbr europejski gryzą miękkie drzewa, olchy, wierzby, topole, jedzą gałązki i łyko, zagrożone biją ogonami o taflę wody, rodzice pomagają dzieciom podczas pierwszych opuszczeń domku, największy gryzoń, monogamiczny, para jest razem do końca życia, co roku wiosną samica rodzi 2-4 młode, są z nią przez 2 lata, w 3 roku dojrzewają i opuszczają gniazdo, bóbr dobrze pływa, nurkuje, buduje żeremia i tamy, żyje 25 lat, zamieszkuje spokojne rzeki, rzeczki, jeziora wśród wilgotnych lasów, największy gryzoń

wiewiórka pospolita buduje kuliste gniazda z mchu lub trawy wysoko w koronie drzewa przy pniu lub w dziupli, tam spędza zimę, je nasiona, pączki drzew, owoce, grzyby, owady, jaja, pisklęta, jesienią gromadzi zapasy, zakopuje je w ziemi lub chowa w dziuplach, 1-2 w roku rodzi 3-5 młodych, dzieci rodzi w gniazdach, dziuplach lub przebudowanych gniazdach wron i srok, polują na nią kuny i ptaki drapieżne, żyje w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, parkach i ogrodach, jest odmiana ruda i szaroburnatna, pazurki pomagają jej się wspinać, nie zapada w sen zimowy, w łagodne zimy gody zaczynają się w grudniu, po ziemi skacze

Świstak zamieszkuje górskie łąki, doliny w górach, skaliste tereny ponad lasem, głównie na południowych stokach do 2500 m n p m, zdenerwowany podnosi ogon, letnie nory są płytkie, zimowe są rozgałęzione, mają więcej wejść, sięgają 3 m w głąb ziemi, sen zimowy trwa 6-7 miesięcy, przed snem uszczelnia norę kamieniami, ziemią i sianem, żyje w koloniach, gdy pojawi się puchacz, kruk, lis, orzeł świstak wydaje wysoki dźwięk ostrzegający resztę kolonii, je trawę i gryzonie

Orzesznica jest tam, gdzie leszczyna, je orzechy laskowe, owoce, owady, pyłek kwiatów, gniazdka buduje 1-2 m nad ziemią na krzewach, zimuje w gniazdach nad ziemią, żeruje nocą i o zmroku, żyje w lasach i zaroślach, młode szybko porastają gęstym, szarym futerkiem, żyje na skrajach lasów, w lasach, zaroślach leszczyny, jeżyn, na polankach

Popielica je owoce, orzechy, nasiona, owady i grzyby, które trzyma w przednich łapkach, latem i jesienią podwaja swoją masę, sen zimowy trwa 7 miesięcy, aktywna nocą, gniazda buduje w dziuplach drzew, żyje w lasach liściastych i mieszanych, parkach, leśnych budynkach

Koszatka żyje w lasach liściastych i mieszanych, w górach w świerczynie i kosówce

Żołędnica żyje w lasach liściastych, mieszanych, iglastych, sadach, nocna, dobrze się wspina, żeruje na ziemi, je chrząszcze, owady, ślimaki, pająki, młode ptaki, myszy, korę drzew, owoce, gniazdka buduje w dziuplach

Zając szarka ma duże uszy, słuchy, dobrze słysz, żyje samotnie lub w grupach broniących swojego terytorium przed innymi grupami, śpi w kotlinkach czyli jamkach w ziemi, są naturalne lub sam kopie, żyje na terenach otwartych, polach, zagajnikach, brzegach lasów, polują na młode ptaki i ssaki drapieżne

Zając bielak ma gęsto owłosione stopy, by chodzić po śniegu, żeruje o zmroku i nocą, 2 razy w roku linieje, najpierw kolor zmieniają nogi, potem tułów, zimą je korzenie i korę drzew, latem owoce, byliny i trawy, żyje w lasach, na bagnach, w pasmie kosówki i wyżej

Dziki króli ma kąt widzenia 360 st, pociera gruczołami na brodzie o ziemię roznosząc swój zapach, lubią lekką, piaszczystą glebę, w której łatwo kopać nory, najwyższe rangą samce i samice wybierają najlepsze miejsca w kolonii, aktywny nocą, oddala się od nory o 100-200 m, je rośliny, udomowiony 2000 lat temu, żyje na łąkach, skrajach lasów, polach otoczonych krzewami, parkach, ogrodach

Podkowiec mały żyje samotnie, zimuje w wilgotnych miejscach w temperaturze powyżej 0, jesienią i zima ma gody, zarodek rozwija się w kwietniu, w czerwcu lub lipcu w dziupli lub pod dachem matki rodzą w kolonii jedno młode, 3-tygodniowe młode już lata, w sierpniu jest samodzielne, je owady i pająki, żyje na zalesionych terenach na południu Polski, zimuje w starych kopalniach i jaskiniach

Karlik malutki najmniejszy i najpopularniejszy nietoperz Polski, kolonie mają do 1000 osobników, przed wylotem popiskuje, wylatują 15 min przed zachodem słońca, wszystkie nietoperze mają w uchu koziołek, narząd w postaci wyrostka, który słyszy odbite od przedmiotów ultradźwięki, na zimę zasypia, żyje w świetlistych lasach, ogrodach, na otwartych terenach w pobliżu ludzi

Borowiec wielki potrafi długo latać, odpoczywa w dziuplach wysokich drzew, w łagodnym klimacie śpi na drzewach, pod dachami, w szczelinach budynków, w zimnym klimacie odlatuje do miejsc zimowania, młode rodzi się w czerwcu, żyje w lasach liściastych, śródpolnych zadrzewieniach, parkach ze starymi drzewami

Mroczek późny ma podłużny, sierpowaty koziołek, żyje w starych, strychach, wiatach, przestrzeniach wewnątrz ścian, dziuplach, wolno lata, powszechny, rodzi raz w roku 1 młode, lata na wysokości 5-10 m, żyje na terenach rolniczych z zadrzewieniami śródpolnymi, na osiedlach, w miastach

Gacek brunatny odległość, rozmiar i kierunek przeszkody określa wydając ultradźwięki, które wracają i rejestruje je koziołek, brunatny zamieszkuje zalesione ziemie, szary otwarte, gacki żyją w zalesionych terenach, na polanach ze starymi drzewami, w ogrodach, parkach, osiedlach, zimuje w jaskiniach, piwnicach i pod ziemią

Nocek wąsatek ma owłosiony nosek, z kącików pyszczka wyrastają mu kępki sierści, żeruje od zmroku, kilka razy lata po jednej trasie, zimuje od późnej jesieni w wilgotnych jaskiniach i starych sztolniach, w czerwcu rodzi 1 młode, żyje w lasach, parkach, osiedlach w pobliżu wody

nocek rudy, nadwodny zimuje w jaskiniach, piwnicach, sztolniach, starych budynkach, zamieszkuje tereny zalesione z jeziorami, rzekami, starorzeczami, żeruje nad wodami, je owady wodne, larwy jętek, nocą lata nad stawami i jeziorami dotykając wody skrzydłami, może łapać małe rybki stopami, pływa i startuje z wody, w czerwcu samice rodzą w koloniach rozrodczych w dziuplach, za okiennicami, w szczelinach dachów

Nocek duży największy nasz nietoperz, lata wolno i nierówno, późno zaczyna łowy, pestycydy przetrzebiły owady i jego populację, w czerwcu w koloniach samice rodzą dzieci, po 2 miesiącach młode są samodzielne, za zimowymi kryjówkami lecą 250 km, latem samice tworzą kolonie największe wśród nietoperzy, żyje w świetlistych lasach, na ich skrajach, pastwiskach

Nocek Bechsteina żyje w dziuplach drzew liściastych, budkach dla ptaków i nietoperzy, rzadki, samotniczy, jest tylko w Europie, wiosną samice tworzą małe kolonie, rodzą w czerwcu, często zmienia kryjówki, zimuje pojedynczo w jaskini, podczas lotu zbiera z liści ćmy i inne nocne owady, żyje w lasach liściastych, parkach, sadach, żyje w Bałtyku i Morzu Północnym

butlonos poluje w wodach przybrzeżnych na duże ryby i ośmiornice, poluje stadnie, największy delfin Europy, dołącza się do stad innych waleni, bardzo rzadki u nas, zdrowe osobniki pomagają chorym utrzymać się na powierzchni , tak samo pomaga ludziom

Foka pospolita podczas odpływu odpoczywa na skałach i łachach, na europejskim szelfie policzono 3000 fok, szczenię rodzi się w czerwcu lub lipcu, szybko zmienia szare futerko na dorosłe i rusza do wody, starsze foki nie wędrują daleko, zamieszkuje spokojne wybrzeża, skaliste łachy, płaskie, piaszczyste brzegi, wyspy

Na podstawie atlasu Rośliny i Zwierzęta część 5/5, Książka z Kluczem do Rozpoznawania, dodatek do Gazety Wyborczej w 2008 r na podstawie NASZA PRZYRODA rośliny i zwierzęta Europy wydanej przez Reader's Digest sp. z o.o z 2003 roku

Zima to ciężki czas dla skóry, temperatury na zewnątrz są za niskie by komórki mogły przeżyć, a często ludzi nie stać na zapewnienie sobie odpowiedniej temperatury w domu

Odmroziny powstają kiedy temperatura spada poniżej 0 lub przy odpowiednio wysokiej wilgotności od 10 stopni w dół, narażeni jesteśmy od jesieni do wiosny, im zimniej tym gorzej, zaleca się doustne doustnie witaminy C 1000 mg dziennie, wit. PP 600-800 mg doustnie dziennie, wit. A 50000 mg dziennie przez 4-6 tygodni, nalewka z ruty 15-20 kropli w kieliszku wody 3 razy dziennie po jedzeniu, rutisol 30-50 kropli w kieliszku wody 2-3 razy dziennie między posiłkami, nalewka z kasztanowca 20-30 kropli w małej ilości wody 3 razy dziennie po jedzeniu.

Napar z mieszanki kwiatów kasztanowca, kwiatów arniki, owoców róży, ziela fiołka trójbarwnego, napar 2 łyżki suszu na 2 szklanki wody, pijemy porcjami po jedzeniu, , dobre są wyciągi z kwiatów i owoców kasztanowca zwyczajnego. Odmrożenia powstają wskutek działania niskiej temperatury, to uszkodzenia naczyń krwionośnych, narażone są palce, uszy i nos, na odmrożenia i odmroziny narażeni są bardziej ludzie otyli, na odmrożenia osoby ze słabym krążeniem, na odmroziny z nadpotliwością, pomaga rutinoscorbin tabletka 2-3 razy dziennie po jedzeniu, pomaga odbudować środbłonek naczyń, rany trzeba smarować 2-3 razy dziennie balsamem peruwiańskim i założyć jałowy opatrunek

Na powyższe rany oraz pęknięcia naskórka spowodowane uszkodzeniem termicznym komórek pomagają:

Rumianek pospolity i słabszy bezpromieniowy, na okłady, przymoczki, przemywania, o,5-1 łyżka suszonych kwiatów na 2/3-1 szklankę wrzątku, parzymy 15 min pod przykryciem,wyciągi alkoholowe na odmrożenia I i II stopnia, pół łyżeczki na 1/4-1/2 szklanki gorącej wody do okładów

ziele krwawnika pospolitego na przymoczki, okłady, przemywania, 1 łyżka ziele na szklankę wody lub 0,5-2/3 łyżki suszonych kwiatów na szklankę wody

Dziurawiec pospolity trzeba zrobić mieszankę, 50 g świeżych kwiatów zwilżyć 50 ml 96% alkoholem, zalać 250 ml oleju słonecznikowego, ogrzewać na parze -3 godziny, kiedy kwiaty są kruche odlewamy czerwony płyn, na uszkodzenia skóry stosujemy

Len kataplazmy z lnu na zmiany skórne, odwar 2 łyżki nasion na 1,5 szklanki wody powoli ogrzewamy, gotujemy 10 minut, cedzimy, dodajemy drugie tyle wody i robimy okłady

Szawła lekarska 1łyzka liści na szklankę gorącej wody, parzymy 15 minut pod przykryciem, dodajemy 10-15 kropli azulanu

Żywokost lekarski pobudza naprawę skóry, odwar 1 łyżka sproszkowanego korzenia na 1,5 szklanki ciepłej wody, macerujemy 6 godzin, gotujemy 5 minut, cedzimy, do płukanek, rany możemy smarować też świeżym sokiem z liści aloesu

rumian szlachetny napar 1-2 łyżki kwiatów na 1,5 szklanki gorącej wody, parzymy 15 minut pod przykryciem