biologia i ochrona przyrody

Jeże to nocne ssaki owadożerne, które są zagrożone. W Polsce jest Jeż europejski Erinaceus europaeus szare ciałko na grzbiecie pokryte kolcami, czarne plamki na oczkach, kiedy jeż jest spokojny kolce leżą gładko, kiedy się zdenerwuje stawia je na sztorc, je chrząszcze, gąsienice, dżdżownice, jaja, ślimaki, sen zimowy w gnieździe z liści, ruja jest w kwietniu, młode rodzą się na początku lata, po 6 tyg. młode są samodzielne, 2 miot jest we wrześniu, młode są ślepe i łyse, skóra jest różowa, z czasem przebijają się przez nią kolce.Są pożyteczne, zjadają owady, ślimaki niszczące uprawy. Zagrażają im psy, dlatego warto przed wypuszczeniem psa na noc świecić światło, by je odstraszyć albo trzymać na noc psy w domu lub szopie. Warto trzymać na noc w domu koty. Zagrażają im wypalanie i wykaszanie traw. Kiedy znajdziemy ranne jeże, trzeba zawieźć je do weterynarza, który wyleczy je za darmo. Jeże rozmnażają się wiosną, wtedy maluchy do jesieni zdążą rozwinąć się na tyle, by przespać zimę. Jeżyki z drugiego, wrześniowego miotu mogą nie dać rady. Jeże jedzą bezkręgowce, a jesienią jest ich mało. Chcąc im pomóc można znalezione niemowlęta karmić mlekiem dla kotów, starsze karmą dla kotów, można wystawić miseczkę z wodą jeśli nie zbiornika. Najlepiej zanieść do weterynarza. Warto zrobić z siana i liści kopczyk, gdzie jeże mogą schronić się na podwórku lub na działce. One zrobią w nim gniazdko. Można zrobić też domki dla jeży. Domki dla jeży robimy ze drewnianych skrzynek wyścielanych sianem, ustawiamy je w miejscu, gdzie rzadko chodzimy i z daleka od zgiełku. Jeśli znajdziemy brudnego, rannego jeża można go oczyścić atomizerem do czyszczenia zębów napełnionym wodą. Małe jeżyki piszczą, tak można je namierzyć, starsze tracą zdolność wydawania głosu, można usłyszeć ich tupanie i szeleszczenie. Jeże potrzebują naszej pomocy,kiedy spotykamy je w dzień, nie uciekają, nie zwijają w kulkę, mają rany, pozbawione kolców miejsca, dużo kleszczy, rany, muchy siadające na ciele, wszelkie zmiany skórne,przewraca się, nie reaguje na dotyk, jest na mrozie lub śniegu, nie może chodzić, wtedy trzeba zanieść zwierzę do weterynarza, on podejmie leczenia i wyda dalsze instrukcje. Kleszcze, larwy i jaja much można usunąć pęsetą. Znalezionego na zimnie jeża można ogrzać kładąc go w pobliżu butelki z ciepłą wodą, termoforu, poduszki elektrycznej. Ogrzany jeż sam szuka jedzenia i picia, musi mieć dostęp do wody i jedzenia (kociej karmy).

Często spotykamy stare, zaniedbane sady. są one cenne ze względu na obecność starych, niespotykanych już odmian roślin użytkowych m. in. drzew i krzewów. Polska Akademia Nauk oraz Naukowcy z Wydziału Botaniki UJ poszukują takich odmian, zwłaszcza nasion do ocalenia. Stare odmiany to m. in. jabłonie: grochówka, jakubek, kosztela, cesarz Wilhelm, grusze: dobra Ludwika, bergamotka złocista, bera ulmska i biała, śliwy: lubaszka, opal, renkloda zielona, węgierka zwykła, sliwa brzoskwiniowa, czereśnie: buttnera czerwona, czarna póxna, hedelfińska, sercówka nieszawska, przybrodzka, rózowa wielka, wiśnie: goryczka królewska, lubeńska, hortensja, królewska itd.[http://stareodmiany.pl/]. Krzewy to m. in. porzeczki: gigant z Boskoop, biała z Juteborga, rosenthala czarna, lakstona, heros, maliny: kamencid, latbam, progress, rubin, preussen, agretst: biały plenny, biały triumf, czerwony triumf, książę majowy, siewka Maurera, najwcześniejszy żółty, malopolski, sa też byliny jak truskawki: czerwony kapturek, Afryka, klimaks, perła Pragi, Regina [http://stareodmiany.republika.pl/index.html]. Istnieja tez odmiany, dziś już nie wystepujące w uprawach, które można spotkach w starych, zdziczałych sadach.
Jak odnowić taki ogród? Przede wszystkim trzeba usunąć wszelkie, niepotrzebne samosiejki konkurujące z drzewami i krzewami o wodę, biogeny i slońce czyli np. głogi, tarniny, brzozy, wierzby itd. Trzeba wyciąć na przełomie marca i lutego stare gałęzie, jedni podają, że wystarczy wyciąć jeden pęd z kilku rozgałęzień łodygi, inni, że trzeba wyciąć wszystkie, nowe gałazki będą miały większe owoce, wychodzące wilki (mlode gałazki, wyrastające z istniejących gałęzi), bedą miały lepszy dostep do światła, obcina się zostawiając trochę starych pędów, na których wyrosną nowe. Tak samo przycinamy krzewy jak porzeczki, maliny, agrest, plewimy krzewy i byliny np. truskawki, jesienią truskawki obcinamy, w marcu wycinamy uschnięte pędy krzewów, obcinamy gałęzie i pędy malin na kilkadziesiąt cm, starsze można obciąć na kilkanaście, odrosną odnowione, troche potrwa zanim porządnie zaowocują. Trzeba usuwac liście, grabic jesienią, starsze drzewa są wrazliwsze na choroby niż młode, liście mozna przerobic na kompost by nawozić nimi roslinki. Warto usunąć chwasty wokół roslin by nie odbierały im wody i związków mineralnych, truskawkom obcinamy liście jesienią do kilku cm nad ziemią. Trzeba je wiosną w kwietniu-maju zasilić nawozem z esklepu ogrodniczego. Na zimę drzewa i krzewy warto ocieplić słoma i wapnem, wiosną zasilic kompostem. Warto przesadzić nowe truskawki z rozłogów w inne miejsce, stare jest wyjałowione przez długotrwałą obecność roslin, które pobrały z niej to czego potrzebowały, zmiana miejsca da dostęp do potrzebnych biogenów, jesienią (wrzesień-pażdziernik) przesadzamy truskawki w inne miejsce. Również stopniowe odmładzanie drzewek przez obcięcie 1 pędu nie kilku naraz u drzew oraz obcięcie kilku pędów krzewu przy ziemi, a reszty niewielkie przycięcie o kilka cm. Przycięte wiosną rosliny moga owocować na przyszly rok [http://mojafirma.infor.pl/nieruchomosci/ogrod/drzewa-i-krzewy/269356,Jak-odmlodzic-starsze-krzewy.html]. Krzewy czerwonych i białych porzeczek przycinamy nisko, nawozimy i kładziemy ściółkę, jeżyny i jeżyno-maliny i ich mieszańce pozbawiamy suchych, zdrewniałych pędów [http://www.zielonyogrodek.pl/jak-odmlodzic-stare-krzewy-owocowe]. 

Zbliża się jesień, dni stają sie coraz krótsze, liście zaczną opadać z drzew, staniemy sie ospali, zmęczeni, zacznie dokuczaćnam najpierw chłód pote, zimno i mróz. Dobrym sposobem na poprawę chumoru jest ruch na świeżym powietrzu, niestety wiele osób pracuje do późnych godzin popołudniowych, a nawet ci, którzy pracują do 15 gdy w grudniu wracaja do domu jest już zmrok. Wiadomo, że człowiek potrzebuje kontaktu z przyrodą, szczególnie z zielenią, dlatego ważne są kwiaty doniczkowe, mogą to być fikusy, paprocie, storczyki, anturium, kaktusy, bromelie, mirt zwyczajny, cyklameny, figowce, araukarie, draceny, gerbery, wilczomlecze, pierwiosnki, wczesna wiosna pojawiają się krokusy i hiacynty, które potem można przesadzić do ogródka. Dobrze mieć rosliny kwitnące w czasie zimy, czyli rośliny z cieplejszych stref klimatycznych, tzw. rosliny dnia krótkiego.
Kolejnym przyjacielem jest zwierzak, pies zmusza do aktywności fizycznej bez względu na pogodę, takie spacery hartują organizm i poprawiają kondycje, ruch rozbudowuje tkankę mięśniową, mięśnie generują ciepło, więc ludzie umięśnieni słabiej marzną niż niewysportowani. I pies i kot wtulającsię w człowieka ogrzewają go ciepłem swoich ciał. Kot mrucząc wibruje, jest to dobry masaż, podobnie jak ugniatanie łapkami. Zabawa z pupilem poprawia humor, uspakaja, łagodzi stres.
Kolejnym ważnym elementem przetrwania zimy jest dieta, oczywiste jest, że gdy dni sa króciutkie mniej się ruszamy niz late, odpada jazda na rowerze, praca na działce, więc zrezygnujmy z kalorycznych potraw na rzecz warzyw i owoców, szklarniowe produkty maja gorszy smak, ale taką samą ilość witamin i biogenów co rosliny rosnące na wolnym powietrzu. Trzeba jeść dużo pomidorów, ogórków, sałaty, dobre sąsprowadzane z zagranicy cytrusy i banany. Dobre są owoce, tóre łatwo się przechowują jak jabłka oraz owoce roslin owocujących do późnej jesieni-jabłka, gruszki, sliwki, morele. Dobre są suszone morele, brzoskwinie, jabłka, sliwki, rodzynki. W marcu pojawiają się na rynku włoskie odmiany winogron. Najlepiej ograniczyć mięso i tłuszcze, chyba, że intensywnie uprawia sie sporty zimowe, wtedy potrzeba więcej energii, podobnie jak podczas pracy fizycznej. Warzywa i owoce możemy jeść do woli. Dieta pomaga także walczyć z przeziębieniem, odpowiednia dawka witamin i biogenów pozwoli zachować dobrą odpornośc organizmu. W okresie przeziębień warto jeść dużo czosnku, który dodatkowo obniża cisnienie krwi. Gdy wracamy zmarznięci do domu rozgrzać pomoże się nam herbatka z sokiem z malin i potrawa przyprawiona papryczką chilli, którą można jeść surową w sałatkach i na kanapkach.
Jesienią i zimą cierpimy na niedobór światła, stąd wszystkie depresje sezonowe, możemy złagodzić objawy stosując najsilniejsze żarówki, które przydadzą się także podczas czytania, a dla dzieci do odrabiania lekcji. Ważny jest efekt kolorystyczny, czerwienie i brązy kojarzą się z jesienią i zimą więc postarajmy się o zasłony, obrusy i ubrania w kolorach lata i wiosny: zieleni, błękicie, żółci, różach, starajmy sie wybierać wzory w kwiaty, słoneczka, owoce. Da to doskonały efekt psychologiczny. Warto pomalować ściany białą, odblaskową farbą lub zwykłymi farbami w kolorach zielenym, błąkitnym, żółtym. Dobrym rozwiązaniem jest tapeta ze zdjęcia kwietnej łaki skompanej w słońcu lub słonecznej, tropikalnej plaży. Podkręćmy kaloryfery, dołóżmy do pieca, tak by w domu była temperatura około 25 stopni. Porozwieszajmy zdjęcia polnych kwiatów, lasów, łak, jezior, morza, gór.
Jesli chcemy, żeby nieprzyjazny okres szybko minął można rzucic się w wir pracy, odrobic ewentualne zaległości, jeśli mamy mozliwość odrobić pracę na przyszłość np. uzupełnijmy dokumenty. 
Przede wszystkim długie wieczory to dobry czas na rozmowę z rodziną, wspólne oglądanie zdjęć z wakacji, planowanie kolejnych, wspólne przygotowywanie posiłków, wspólne obejrzenie szalonej komedii, gry rodzinne np. kalambury, gra w karty. W czasie weekendu i Świąt warto wybrać się na długi spacer w odpowiednim dla nas tempie, oczywiście kolo południa, kiedy jest najzdrowsze światło. Ciemne okulary ograniczają dostęp światła do oczu obniżając poziom melatoniny i pogłębiając obniżenie nastroju więc zrezygnujmy z nich, pierwsi ludzie w czasie zlodowaceń nie chronili oczu przed blaskiem odbitym od sniegu, a przed zlodowaceniami przed światłem odbitym od piasku-człowiek pochodzi z Afryki i ludzkość dalej istnieje.

My mamy w keratynocytach pochodną cholesterolu 7dehydroksycholesterol, który pod wpływem UVB zmienia się w prekursor witaminy D-cholekalcyferol, który przenika do naczyń skórnych,łączy się z białkiem wiążącym prowitaminę D, plynie do wątroby, gdzie hydroksylaza dołącza grupę OH i powstaje 25-hydroksycholekalcyferol, wiąże się z białkiem ją wiżącym, plynie do nerek, gdzie kolejna hydroksylaza dołącza drugą grupę OH powstaje 1,25dihydroksycholekalcyferol, płynie do jelit, gdzie działa kolejna hydroksylaza, kalcytriol otwiera kanały przez,kttóre wapń i fosfor przenikają do krwi, wchłania się witamina D z jelit i działajako hormon steroidowy. Co natomiast ze zwierzętami futerkowymi i ptakami? Zwierzęta futerkowe mają gruczoły łojowe chroniące przed utratą utratą wody poprzez parowanie oraz dostepem wody zzewnątrz do skóry i futra,ptaki maja gruczoł kuprowy z tyłu ciała. Gruczoł tworzą łój. Jednym z jego składników są cholesterol i jego pochodne m.in. 7-dehydroksycholesterol, pod wplywem UVB zmienia się w cholekalcyferol. Ptaki rozprowadzając wydzieline kuprową po calej powierzchni ciała, a zwierzęta liżąć się połykają prekursor witaminy D. On wchłania się w jelicie czczym, łaczy z białkiem go wiżącym, płynie dowątroby, gdzie hydrolaza tworzy 25 monohydroksycholekalcyferol. Potem łączy się z bialkiem go wiążącym i płynie do nerek, gdzie powstaje kalcytriol, łaczy się z białkiem wiążącym witaminę D, płynie do jelit, gdzie działa kolejna hydroksylaza, powstała forma wchłania się na nowo i otwiera kanały dla wapnia i fosforu. Witamina D3 również u zwierząt działa jak hormon, łaczy się receptorami VDR. Bezwłose psy i koty tworzą prekursor witaminy D w keratynocytach, jak ludzie, tak samo bezwlose zwierzęta. Skóra bezwlosych ras psów i kotów jest wrażliwa i nie powinny długo przebywać na zewnątrz.

Ruja to okres płodności u samić ssaków łozyskowych, pokrywa sie z owulacją (jajeczkowaniem), ruja ma kilka etapów: faza przedrujowa (proestrus) polega na przekrwieniu pochwy i wydzielaniu zawierającej feromony wydzieliny, feromony wabia samce, to substancje zapachowe, które docierają do obszarów w mózgu odpowiedzilanych za popęd płciowy. Samiec dostaje informację o gotowości samicy do rozrodu, dojrzewaja u niej pęcherzyki Graffa. Estrus, czyli ruja właściwa, czyli zdolnośc samicy do rozrodu, jest owulacja, czyli uwolnienie oocytów z pęcherzyków Grafa do bańki jajowodu, u kotek owulacja jest prowokowana kopulacja na zasadzie sprzężenia zwrotnego, podraznienia zakończeń nerwowych w pochwie aktywuje podzwgórze do wydzielania gonadoliberyny GnRH, która stymuluje przysadkę do wydzielania gonadotropin, one wpływają na hormonalną regulację owulacji, wydzielina staje się śluzowa, znikaja śladuy krwi obecne w proestrus. Metestrus, faza porujowa, kiedy tworzą się ciałak żółte, następuje wyrzut progesteronu, towarzyszy to zapłodnieniu i ciąży, anestrus, to brak aktywności jajników, okres spoczynku, nastepuje gdy nie dojdzie do zapłodnienia.
Ruja u kotek zaczyna się w lutym i trwa do końca marca, apogeum przypada na marzec, w fazie proestrus kotka wytwarza wabiące samców feromony, czuje gotowośc do kopulacji, więc nawołuje kocury, jest wtedy pobudzona, miauczy, gdy nie chcemy kociąt można ją zaszczepić lub podawać jej co tydzień tabletki antykoncepcyjne, które wycisza ruję (wszystkie zjawiska zachodżące w czasie rui są zalezne od cyklicznego wydzielania hormonów plciowych, jak u kobiety). mozna ją wysterylizować, można sprowadzić jej kocura, gdy jest niewychodząca. Kotki wychodzące będa kopulować ze wszystkimi kocurami z okolicy, ona chce mieć dzieci i je ochronic, kocur chce przekazać swoje geny, w tym celu jest gotowy zjeść miot innego ojca, by ochronić młode kotka w czasie rui kopuluje ze wszsytkimi kocurami z okolicy, wtedy one pamiętając akt nie mają pewności czy narodzony kotek jest ich, więc go nie zjedzą. kotka wychodząca nawołuje samców, a oni idą do niej jako do partnerki rozrodczej. Kocury walczą ze sobą, by zdominowac i odstraszyc konkurencję. Też można je wykastrować albo zamknąć na ten czas w domu, można podenerwowanemu kotu niewychodzącemu sprowadzić samicę. A wychodzące koty i kotki warto zamknąć w domu na czas rui. Trzeba zająć im czas, głąskać uspokajająco, bawic się nimi np. sznurkiem, paskiem, sztuczną myszką by się zmęczyły. U jednej kotki ruja trwa ok. 2 tygodni, ale jedne kotki kończa inne zaczynają, w marcu i lutym jest najwięcej kotek w rui, która może pojawić się i w winnych miesiącach, gdy są kocury.
Na miauczącego i chcącego wyjść z domu kota poradzi kocimiętka. Kocimiętka własciwa Nepeta cataria z jasnotowatych Lamiaceae ma naprzeciwległe, krótkoogonkowe, ząbkowane, dołem trójkątne, góą sercowate liście, wargowe, kielichowate kwiaty, białe lub rózowe, dolna warga purpurowo nakrapiana, zebrane w okółki w groniasty kwaitostan, łodyga rozgąłeziona, owoce to gladkie nagie rozłupnie, wydziela koci feromon nepetalakton, który koty uspakaja, sprawia, ze się relaksują, zaczynaja mruczeć, skropienie poduszeczki kota feromonem albo wyciągiem z kocimiętki lub połżenie suszu w torebeczce uspokoi kotka i przytrzyma w domu, warto połączyć efekt zapachowy z głaskaniem i tuleniem. Kocimietka pobudza koty seksualnie, ale będzie to podniecenie nieinwazyjne jako zastępstwo aktu miłosnego, kotek zajmie się ocieraniem o poduszeczkę z woreczek z suszem i przestanie sie interesować płcia przeciwną. Młode kotki moga niereagowac na kocimiętkę ze względu na brak dojrzałości płciowej i wrażliwości na feromony, wrażliwośc jest dziedziczna, to cecha genetyczna są koty odporne i mniej wrażliwe. Mozna kupić u lekarza weterynarii leki uspakajające dla kotów.