biologia i ochrona przyrody

U paprotników dominuje sporofit, ma organy: korzeń, krótką, podziemną łodygę, kłącze i liście. U Polypodium sp. liście pełnią funkcję rozrodczą, na spodzie liścia, pod zawijką (induzjum) w skupieniach rozwijają się sporangia (zarodnie). W środku zarodni jest tkanka sporogenna, przechodzi mejozę, z każdej komórki macierzystej powstają 4 spory. Przy suchym powietrzu pierścień zarodni się kurczy, zarodnia się otwiera, zarodniki wysypują się. W podłożu zarodnik kiełkuje w przedrośle. Gametofit jest plechowaty, ma sercowaty kształt. Ma ryzoidy (chwytniki) czerpiące wodę. Wytwarza rodnie i plemnie. W anteridiach powstają orzęsione plemniki. Archegonium ma krótką szyjkę, nad komórką jajową jest komórka kanałowo - brzuszna. Plemniki z wodą płyną do rodni jest zapłodnienie krzyżowe. Powstaje diploidalna zygota, która rozwija się mitotycznie w zarodek, wytwarza on zawiązek korzenia (korzeń zarodkowy). Gametofit odżywia zarodek. Zarodek wytwarza liście, może fotosyntetyzować, wtedy gametofit zamiera.
Skrzyp z kłącza wyrastają obok liści asymilujących tworzy nieasymilujące pędy zarodnionośne. Na szczycie sporofitu jest sporofilostan, to przekształcony liść tworzący zarodnie (sporangia). W czasie przekształcenia jeden z liści zwija się w tarczkę, pod nią powstają zarodnie z tkanką sporogenną. Po mejozie powstają zarodniki z długimi wyrostkami (elaterami, hapterami). W wilgoci się zwijają, rozwijają gdy jest sucho i jest rozsiewanie. Zarodniki kiełkują na wilgotnym podłożu. Z takich samych zarodników powstają przedrośla męskie i żeńskie. Męskie są słabiej rozwinięte, wytwarzaja plemnie z orzęsionymi plemnikami. Na żeńskich powstają rodnie. Gdy przedrośla są blisko siebie, plemniki płyną do rodni i powstaje zarodek, odżywiany przez gametofit żeński. Męski zamiera. 
Widłaki na przykładzie widłaka Lycopodium sp. Widłak może mieć rozgałęzione, ulistnione łodygi, dojrzałe rośliny tworzą pędy rosnące pionowo w górę. Są to kłosy zarodnionośne (sporofilostany). Każda część sporofilostanu to przekształcony liść. Sporofilostan składa się z liści zarodnionośnych (sporofili). Każdy listek tworzy u nasady jedną zarodnię, powstają w nich po 4 zarodniki. W czasie suszy ściana zarodni pęka i wysypują się jednakowe zarodniki. One kiełkują w jednakowe przedrośla. Po 6 - 7 latach z zarodników kiełkują przedrośla o burakowatym kształcie. Młode przedrośle ma mikoryzę z grzybami, żyje pod ziemią, górna część wzrasta na powierzchnię, wytwarza tam rodnie i plemnie. Po 12 - 15 latach dojrzałe przedrośle tworzy rodnie i plemnie. w rodni jest powłoka z wody, plemniki maja dwie wici. Płyną tam plemniki, jest zapłodnienie krzyżowe, powstaje zarodek, który wrasta korzeniem zarodkowym w gametofit i jest przez niego odżywiane. Widłaki rozmnażają się też przez rozmnóżki i rozłogi.
Widliczka Sporofit ma łodygę, liście i korzenie. Gdy dojrzewa tworzy kłosy zarodnionośne ze sporofilami. Na liściach zarodnionośnych powstają różne typy zarodni. Na dolnej stronie są megasporangia tworzące duże zarodniki, na górze są mikrosporangia tworzące małe zarodniki. W megasporangiach dojrzewa tylko jedna megaspora, po mejozie są 4, w mikrosporangiach dojrzewa wiele mikrospor. Zarodniki kiełkują w zarodniach. Z mikrospor rozwijają się gametofity męskie, z megaspor żeńskie. Mikrospora przechodzi jeden podział, powstają dwie komórki, jedna tworzy gametofit męski i przedrośle męskie, druga organ rozrodczy tego gametofitu, czyli plemnię. 8 komórek tworzy ścianę plemni, 4 są plemnikotwórcze. W wyniku ich mitozy powstaje 256 plemników. Plemniki maja po dwie wici. Po rozerwaniu ściany plemni rozsiewają się. W megasporangium powstają 4 megaspory. Jedna rozwija się dalej by oszczędzić substancje odżywcze. Megaspora kiełkuje w żeńskie przedrośle większe od męskiego. Komórki przedrośla dzielą się w plechę, ściana megaspory pęka, część przedrośla wychodzi na zewnątrz., tworzy chwytniki, może żyć na ziemi. Tu tworzą się rodnie. Woda zmywa z góry plemniki do przedrośla żeńskiego. Płyną do rodni. Jest zapłodnienie powstaje zygota, dzieli się w zarodek. Odżywiany jest przez gametofit żeński. Potem się uniezależnia. Gametofit męski jest uproszczony.

Palinologia zajmuje się pyłkami roślin i zarodnikami grzybów.

Powstawanie ziaren pyłku. Pyłek to uproszczony gametofit męski u roślin nasiennych. U nagonasiennych powstaje w strobilach męskich. Strobile męskie rozwijają się w pękach na gałęziach. Strobil zbudowany jest ze sporofili, wyrastają one na osi. Strobil to mikrosporofil, wyrastają z niego 2 woreczki pyłkowe (przekształcone mikrosporangia). W nich jest archespor męski, ma wiele komórek macierzystych mikrospor. Każda po mejozie daje tetradę mikrospor. Wszystkie są haploidalne i rozpoczynają budowę gametofitu. Tetrada rozpada się na 4 mikrospory. One budują w okół siebie sporodermę. Sporoderma składa się z dwóch warstw ściany komórkowej zewnętrznej egzyny i wewnętrznej intyny. W dwóch miejscach pomiędzy intyną i egzyna są woreczki z powietrzem, jest to przystosowanie do wiatropylności. W środku sporodermy są komórki, które w wyniku mitozy dają komórkę przsedrośla. Komórka przedrośla dzieli się mitotycznie na komórkę generatywną i wegetatywną. W tym stadium pękają woreczki pyłkowe i ziarna pyłku wydostają się na zewnątrz. Po zapyleniu komórka generatywna dzieli się na komórkę trzonkową i plemnikotwórczą. Wegetatywna rozrasta się w łagiewkę pyłkową (organ przenoszący plemniki do komórki jajowej). Komórka trzonkowa zostaje przy rozpadającym się przedroślu. Plemnikotwórcza dzieli się na dwie komórki plemnikowe (komórki plemnikowe nagonasiennych nie mają wici, plemnik ma wici). U okrytonasiennych powstaje w główce pręciku. Pręcik składa się z główki (anthera) i nitki (filamentum). Główka ma 2 ma pylniki połączone płynnym łącznikiem (konektywem). W pylnikach jest tkanka wyścielająca (tapetum). Są dwa rodzaje tapetum jedno odżywia mejocyty, drugie jest sekrecyjne. Tapetum wydzielające (sekrecyjne), ma pełne ściany komórkowe i bierze udział w budowie ścian ziaren pyłku. Tapetum ma ciała dipolowe, które w czasie mikrosporogenezy idą do powierzchni komórki i odkładają się na błonie komórkowej. Te ciała to prociała (proorbikule) Ubischa. Na powierzchni ziaren pyłku odkładana jest sporopolenina. Gdy tapetum kończy swoją funkcje, prociała Ubischa idą na zewnątrz, z komórki przesącza się sok komórkowy z prekursorami sporopoleniny. Zachodzą zmiany chemiczne w prociałach powstają ciała (orbikule) Ubischa. Powstaje ziarno pyłku. Ten proces zachodzi w woreczkach pylkowych.Przed powstaniem ziarna pyłku jest mejoza, powstaje tetrada mirkospor. W czasie mejozy zachodzą zmiany w ścianie pylnika. Po wykonaniu swojej roli komórki tapetum ulegają apoptozie - programowanej śmierci komórek. Cia a odkładają się przy ścianie pylnika, powstaje pyłek. Każdy woreczek pyłkowy ma archespor męski, jego komórki ściśle do siebie przylegają. Od archesporu męskiego zaczyna się rozwój gametofitu męskiego. Woreczek pyłkowy ma kilka warstw, od środka jest tapetum, tkanka wyścielająca, egzotecjum to tkanka okrywająca, endotecjum jest pod egzotecjum. W środku pylnika są zgrubienia listkowate. Z komórek archesporu powstają komórki macierzyste mikrospor. Jest mikrosporogeneza, proces gdzie z komórek archesporu powstają komórki macierzyste mikrospor (mikrosporocyty / KMM), Mejozę inicjują procesy endogenne: ekspresja genów i wydzielanie hormonów - auksyn, cytokinin i etylenu oraz czynniki egzogenne: temperatura i światło. Musi być optymalna temperatura, temp. odpowiada za długość mejozy, u roślin wczesnowiosennych przymrozek zatrzymuje mejozę. U większości roślin okrytonasiennych trwa od kilkudziesięciu godzin do kilkunastu dni. Nagonasienny modrzew Larix sp. ma 5 dni. Około pół roku przed mejozą komórki rosną, pomnażają ilość materiału genetycznego, wielkość jądra i ilośc cytoplazmy. W tym czasie mikrosporocyty są połączone plazmodesmami, daje to synchronizację tkanki sporogennej, wszystkie mikrosporocyty dojrzewają w jednym czasie. Plazmodesmy są również między tkanką sporogenną i tapetum. Przed mejozą rośnie liczba chromosomów, organizmy 2c, stają się 4c. Początek mejozy daje przerwanie plazmodesm łączących mikrosporocyty z tapetum. Plazmodesmy łączące komórki mikrosporocyty rosną i zmieniają się w kanały cytoplazmatyczne. Ich powierzchnia stanowi 1/5 powierzchni komórek. U niektórych roślin powstaje syncytium. Sygnały swobodnie przechodzą pomiędzy komórkami sporogennymi. Po leptotenie jest zanik kanałów, komórki się izolują. Na początku profazy pierwszej, w pachytenie jest budowa ściany z kalozy. Na początku każdego mikrosporocytu ściana komórkowa ulega lizie (rozpadowi), odkłada się ściana kalozowa. Po mejozie jest zredukowana liczba chromosomów o połowę, mejoza to podział redukcyjny.Po mejozie z każdego mirkosporocytu powstaje tetrada mikrospor. W czasie podziału pomiędzy komórkami potomnymi odkłada się kaloza. Komórki tapetum robią enzym kalazę, który hydrolizuje ściany kalozowe, które są barierą dla swobodnego przepływu sygnałów. Ściany komórkowe tapetum też się rozpadają, powstaje periplazmodium zbudowane z ameboidalnych komórek. Każda mikrospora tworzy własną ścianę, sporodermę. W woreczkach pyłkowych jest wiele mikrospor, dwie mikrospory tworzą męski gametofit. Powstaje endotecjum. Tworzenie gametofitu, gdy mikrospora oddziela się od tetrady, otacza się sporodermą, sporoderma ma dwie warstwy, zewnętrzną egzynę, wewnętrzną intynę. Egzyna jest grubsza. Każda mikrospora ma jedno jądro. Rośnie ilość cytoplazmy. Jest mitoza. Wakuola rozpada się na wiele wakuoli. Wakuola spycha jądro do ściany. Jądro dzieli sie wrzecionowato dzięki układowi wrzeciona podziałowego. Jego główna oś leży prostopadle do powierzchni sporodermy. Powstają dwa jądra, jedno większe, drugie mniejsze o soczewkowatym kształcie. Wielkość komórki zależy do objętości wody w komórce. Większe, okrągłe jądro idzie na środek komórki, zaczyna się budowa ściany komórkowej, oddzielającej oba jądra. Ściana jest kalozowa, są dwie komórki, jądro przy ścianie nie zmienia pozycji. Obie komórki mają własną plazmolemę (błonę komórkową). Komórka z jądrem bliżej ściany daje komórkę generatywną. Komórka z jądrem na środku daje komórkę wegetatywną. Rozpuszcza się ściana kalozowa, komórka generatywna wnika do wegetatywnej. Obie komórki są odizolowane błoną komórkową i przestrzenią, to stadium to niedojrzałe ziarno pyłku. Jest zanik wakuoli, komórka wegetatywna ma nieregularny, pofałdowany kształt. Dalszy rozwój pyłku przebiega na dwa sposoby. U części taksonów po otwarciu komory pylnikowej np. u lilii rozwój pyłku jest na danym etapie, tu pyłek dojrzewa gdy łagiewka pyłkowa kiełkuje na znamieniu słupka. Komórka generatywna dzieli się w łagiewce pyłkowej. Inne taksony np. trawykomórka generatywna dzieli się na dwie plemnikowe przed opuszczeniem pylników. Cytokineza to oddzielenie cytoplazmy błona komórkową. Plemniki mogą mieć wici, rzęski lub nie mieć aparatu ruchu, wtedy są komórki plemnikowe. Cały proces wytworzenia ziarna pyłku to gametofitogeneza. Rozwój gametofitu kończy się powstaniem gamet. Komórki plemnikowe czasem różnią się od siebie. Mogą mieć różne organella np. plastydy i mitochondria - różne rozchodzenie się organelli w czasie cytokinezy. Plastydy i mitochondria mają własne DNA, kodujące inne białka, ale nie są autonomiczne. Organella te kodują część białek. Zarodek może mieć chloroplasty/mitochondria od matki, od ojca lub mieszane.

U topoli jest przesunięcie prawie wszystkich plastydów na bieguny. Komórka rozpada się na część z plastydami i wakuolą,  która degeneruje. Druga część ma jądro. Po podziale są dwie komórki plemnikowe, jedna ma plastydy, druga nie. Ta z plastydami zapładnia komórkę centralną, ta bez komórkę jajową. z zapłodnionej komórki centralnej powstaje bielmo, ono odżywia zarodek. Są różne modele i etapy tracenia chloroplastów. Niektóre rośliny mają męską jednostkę płciową MGU. U wielu roślin w kiełkującej łagiewce pyłkowej komórki mogą kontaktować się ze sobą i jądrem wegetatywnym. tak jest np u ołównika zelandzkiego Plubago zeylanica tu dwie komórki różnią się od siebie. SVN jest duża SUA mała. Ich końcówki są pofałdowane, dopasowują się do siebie i stykają się ze sobą. Duża ma ogon (wyrostek), który w dojrzałym pyłku oplata jądro małej. Wegetatywna ma wgłębienie, do któego pasuje ogon. Jest to jednostka MGU. MGU z części szczytowej łagiewki idzie do części szczytowej woreczka zarodniowego. Budowa sporodermy: sporoderma otacza ziarna pyłku wszystkich roślin od mszakó do kwiatowych, budowana jest gdy w tetradzie jest degeneracja kalozy. Kalaza rozkłada kalozę, powstaje sporoderma. Ma dwie części, grubą, o złożonej strukturze egzynę i wewnętrzną intynę. Te warstwy dobudowane są stopniowo. Sporoderma ma dużą powierzchnię, w środku rozrastają się protoplasty. Tapetum ameboidalne, jest po rozpadzie ścian komórkowych, produkuje prociała Ubischa, z prociał i ciał Ubischa budowana jest sporopolenina, są to jej prekursory. Ona buduje egzynę. Jest to substancja heterogenna powlekająca ścianę pyłku. Różne gatunki roślin mają różną budowę powierzchni pyłku. Początkowa budowana jest prinegzyna, tworzona jest na powierzchni plazmodesm między kalozą i błona komórkową. Tam odkładane są łańcuchy celulozy, które tworzą rusztowanie dla egzyny. Na końcu tej fazy egzyna ma przerwy, pory (apertury), którymi wyrasta łagiewka pyłkowa. W czasie dalszej budowy sporodermy powstają prostopadłe kolumienki, pod, którymi jest warstwa z białek, polisacharydów, tłuszczów. Ta warstwa to negzyna. Kolumienki mogą łączyć się ze sobą u podstawy i przy wierzchołkach, połączone i góry kolumienki tworzą tektum. Tektum może mieć wypustki, ostre spikule, rynienki (muri). Cała część sporodermy powyżej negzyny to cellula. Białka odkładane w egzynie pochodzą z dwóch źródeł: białko odkładane pomiędzy kolumienkami pochodzi z tapetum (tkanki sporofitu), białko intyny buduje cytoplazma pyłku (komórki gametofitu). Inne białka budują intynę i egzynę. Sporopolenina nadaje egzynie odporność. Sporopolenina jest odporna chemicznie i mechanicznie, jest to najstarsza ściana komórkowa. Sporopolenina to ester wyższych alkoholi i kwasów tłuszczowych. Osadza się ona na zewnętrznych warstwach egzyny. Przez plazmolemę idą jej prekursory na rusztowanie egzyny. Ma skomplikowany skład chemiczny, są w niej kanaliki, którymi idą nici cytoplazmy do dojrzewającego pyłku. Kanaliki te wiążą mikrosporę z tapetum. Apertur może być mało lub dużo, wtedy nie wiadomo, które jest dla łagiewki pyłkowej. Miejsce dla łagiewki zależy do przegrupowania cytoszkieletu i jonów wapnia. Podstawa egzyny to segzyna. Każdy takson ma inną powierzchnie pyłku. Może być gładka, może być falista, może mieć pałeczki, stożki. Na podstawie powierzchni ziarna pyłku określamy jakiej rośliny to pyłek i obliczamy jego stężenie i zasięg roznoszenia pyłku, modelujemy zasięg rośliny. Intyna jest budowana po zbudowaniu egzyny. Intyna to mikrofibryle polisacharydu bardzo zbliżonego do celulozy i związków pektynowych. Odkłada je siateczka śródplazmatyczna i aparaty Golgiego. Organella te odkładają dane związki na powierzchnię plazmolemy. Intyna ma 2 - 3 warstwy, zewnętrzna jest cienka, ma dużo pektyn i mikrofibryli, środkowa jest grubsza, ma białka, pektyny i polisacharydy, wewnętrzna ma mikrofibryle polisacharydowe i bezpostaciowe związki pektynowe. Sporoderma zaczepia ziarna pyłku o ciała zwierząt lub dostosowuje budowę do hydrogamii i wiatropylności. Ściana wiatropylnych jest cienka i gładka. Białka to receptory, również są na znamieniu słupka. Pyłek impregnowany jest białkiem trifiną, może być pokryty kitem pyłkowym (białkiem). Po rozwinięciu się pyłku, ściana pylnika pęka i pyłek się wysypuje. Ziarno pyłku ma także receptory, które rozpoznaje znamię słupka oraz białka na powierzchni synergid,dzięki czemu rośliny chronią się przed samozapyleniem oraz zapyleniem pyłkiem innego gatunku. Także na te receptory reagują komórki i białka układu odpornościowego osób uczulonych. Czasem człowiek jest uczulony tylko na jeden gatunek, czasem na kilka o podobnych receptorach. Takowe rośliny o podobnych receptorach mogą krzyżować się między sobą, prowadząc do powstawania mieszańców i nowych gatunków.

Pole elektromagnetyczne to fragment przestrzeni, gdzie na ciało o ładunku elektrycznym działają siły magnetyczne, pole jest układem dwóch pól elektrycznego i magnetycznego. Ciała żywych organizmów maja własne pola elektromagnetyczne, wynika to z ładunków elektrycznych komórek, u zwierząt i ludzi zależy też od przewodnictwa nerwowego. Każda komórka jest spolaryzowana, a organizmy zbudowane są też z jonów metali, wapnia, potasu, sodu, magnezu, także żelaza. Większość procesów życiowych polega na zmianie ładunków elektrycznych. Pole elektromagnetyczne człowieka chroni nas przed słabym promieniowaniem elektromagnetycznym. Urządzenia elektryczne emitują własne pole magnetyczne. Niektórzy twierdzą nawet, że nasze pole elektromagnetyczne może niszczyć patogeny. Nasze pole jest potrzebne do utrzymania homeostazy. Jedne badania mówią, że elektrosmog, czyli promieniowanie EM emitowane przez sprzęty RTV i AGD są szkodliwe, inni uważają, że mikrofale, fale radiowe i świetlne są zbyt długie, by mogły uszkodzić DNA. Jednak EMF emitowane przez elektronikę może wchodzić w interferencje z naszym polem, osłabia je i osłabia pracę naszego organizmu na poziomie molekularnym. Zwiększenie pola Em może wpływać na gojenie ran, transport komórkowy, przyspieszać reakcje biochemiczne, może działać pozytywnie i negatywnie. Kasztany poprzez własne pole EM neutralizują pole urządzeń elektrycznych. Pola EM mogą się wzmacniać i neutralizować. Wzmocnienie naszego pola może być korzystne do pewnego stopnia, za silne może np. ograniczyć syntezę witaminy D, również osłabienie poraża funkcjonowanie komórek. Jak ze wszystkim,pole EM musi być na odpowiednim poziomie, dla ludzi od kilku do kilkudziesięciu Hz. Przekroczenie tych wartości może być przyczyną chorób poprzez zaburzenie procesów biologicznych. O ile naturalne pola EM np. Ziemi korzystnie wpływają na nas, o tyle sztuczne mogą wpływać negatywnie. Dzięki polu magnetycznemu atomów ciała stałe nie przenikają przez siebie. Każdy przedmiot i organizm jest zrobiony z atomów, które są zbudowane z cząsteczek elementarnych zawieszonych w przestrzeni, te cząsteczki dzięki oddziaływaniom utrzymują swoją strukturę. Siły elektromagnetyczne nie pozwalają atomom przenikać się przez siebie jak to mogą robić galaktyki. Koty i niektóre rośliny niwelują elektrosmog dzięki ujemnym jonom. Emisja jonów ujemnych zależy od metabolizmu rośliny, są gatunki, które wydzielają do powietrza metabolity ujemnie zjonizowane.

Są zdania, że używanie papierowych ręczników szkodzi środowisku, papier powstaje z celulozy, drewna rożnych drzew, najpierw izoluje się włókna celulozy, potem układa się je na specjalnych matrycach, czasem papier ma wypełniacze w postaci skrobi, talku, kredy, gipsu i kaolinu. Najczęściej wykorzystywane drzewa to jodła, sosna, świerk, osika, rośliny zielne, len, konopie, słoma, trzcina, bawełna. Drewno trze się aż powstanie ścier drzewny, mamy ścier biały z białego drewna świerkowego, brązowy z parowania drewna pod ciśnieniem i chemiczny, powstały dzięki impregnacji chemicznej. Roztwarzanie to chemiczne uzyskiwanie celulozy z drewna. Potem jest produkcja papieru, pierwszy etap to mechaniczne rozdrobnienie drewna, oddzielenie włókien, pomieszanie z barwnikami, minerałami i innymi składnikami papieru, drugi etap to połączenie włókien na specjalnej prasie, podgrzanie do 1200 st, odparowanie wody i żywicy. Potem papier się studzi. Ze względu na grubość mamy bibułkę, papier właściwy, karton i tekturę. Czasem izoluje się ligninę.

Celuloza, lignina, hemicelulozy to składniki ścian komórkowych większości komórek roślinnych (brak ich w miąższu mięsistych owoców). Rośliny jednoroczne, nadziemne części roślin wieloletnich i dwuletnich, liście drzew i krzewów również dostarczają do gleby tych związków. W glebie są bakterie celulolityczne, które rozkładają celulozę, są bakterie rozkładające ligninę, hemicelulozy, również grzyby rozkładają papier. Szybkość rozkładu zależy od gleby lub zbiornika wodnego, do którego trafi papier, a raczej flory mikrobiologicznej tam obecnej. Bakterie te żyją też w układach pokarmowych przeżuwaczy i u nas, ale mamy ich mało, trawią tylko 5% zjedzonej celulozy. Bakterie te tworzą witaminę B12, poza żywymi organizmami są w glebie i wodzie. Tlenowe bakterie celulolityczne należą do Streptomyces, Cellulomonas, Thermobifida, promieniowce Actinobacteria, Bacillus, Micronospora, śluzowe bakterie Cytophaga i Sporocytophaga, protisty grzybopodobne jak Chytridomycetes, grzyby to grzyby białej pleśni, Fusarium, Chaetomium, Trichoderma, beztlenowe bakterie to Clostridium, Rumincoccus, Caldicellulosiruptor. Bakterie te wytwarzają enzymy celulolityczne, które rozkładają celulozę do prostszych związków, na końcu reakcji powstaje glukoza. W różnych środowiskach papier rozkłada się w różnym tempie tak samo jak słoma, liście i patyki. Bakterie i grzyby glebowe rozkładają też hemicelulozy i ligniny. Celulozę rozkładają też niektóre owady i pierścienice. Enzymy rozkładające celulozę to celulazy.

Prawdziwy problem stanowi wycinanie drzew pod papier, dlatego można kupować papier z recyklingu, a stare gazety i zeszyty oddawać na makulaturę. Dobrze przechowywany papier jest bardzo trwały, dlatego książki istnieją całe lata, są też książki z papieru recyklingowego. Zostawiając stare gazety i zeszyty w skupie makulatury można zarobić, cena za kilogram zależy od skupu. Co prawda drzewa pod papier i drewno budowlane są specjalnie po to uprawiane, ale lepiej pozwolić im żyć.