biologia i ochrona przyrody

Paprotniki Pteridophyta to grupa sztuczna, nie ekologiczna, jest zróżnicowana, tworzy ją wiele linii filogenetycznych, lubią wilgotne środowiska, są cieniolubne, niektóre lubia słońce. Są zielne, nie przyrastaja na grubość, dominuje sporofit, gamefit może być duży, zielony, samożywny, plechowaty, może być płaski, bulwkowaty, sercowaty, okrągły, może być zagrzebany w podłożu i mieć miekoryzę, współpracuje z grzybami. Są tu paprociowe Polypodiopsida, skrzypowe Equisetophyta i widłakowe Lycopodiophyta, Rozmnażanie przez zarodniki, kopalne miały nasiona, zalążnie były na liściach, kiełkowała do nich łagiewka pyłkowa. Podobne do sagowców Cicadopsida. Jest to grupa zróżnicowana anatomiczne. Psilotum sp. to paproć z drobnymi, łuskowatymi liśćmi, bez korzeni, ma czarne podziemne pędy, mikoryzę, P. viridum m awiązkę przewodzącą haplostelę, prostą budowę, na obwodzie walca osiowego sklerenchymę, od 17 w powst. wiele odmian w Japonii. Podziemny gametofit ma mikoryzę, orzęsiony plemnik powstaje w anteridium (plemni) i komórka jajowa z rodni (archegonium). P. complanatum to archeofit. Tmesipteris sp. ma podzielną blaszkę liściową. Liście, które obrastaja kłodziny (odpowiednik łodygi) paperoci drzewiastych dają wrażenie przyrostu na grubośc. Paprocie maja marystelę, haplostele, aktynostelę, diktiostelę na przekroju poprzecznym łodygi widać jedna stelę, inne mają wiele stel. Każda wiązka m aswoją endodermę, wiązki sa hadrocenrtryczne, drewno w środku, łyko na zewnątrz. Endoderma ma odłożone związki fenolowe, pod epidermą jest sklerenchyma. Paprocie drzewiaste olbrzymkowate Cyatheales mają do kilkunastu m wys. Rosną w ciepłym klimacie bez zim. Drzewa maja pień z wtórnymi elementami drewna i łyka, paprocie nie maja przyrostu na grubośc, kłodzinę obrastają korzenie przybyszowe, jest wiele gat. drzewiastych np. diksonia Dicksonia sp., olbrzymka Cyathea sp., alsofila Alsophila sp., paprocie zwykłe to Cibotium barometz, Blechnum spicant, lodea sp. Olbrzymka kupera Cyathea cooperi jest uprawiana na zimę musdi być chowana w domu. Z włosków z kłodzin C. barometz robiono wełnę, legenty o barankach rosnących na drzewie, w rzeczywistości paproci. Blechnum cycadifolium i B. brasiliense jest ozdobna. Widliczka Selaginella sp.Zanikcica skalna Asplenium nidus rozmnaża się wegetatywnie. Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare też, złota P. aureum. Widłaki to epifity z runa, wiązka przewodząca oddzielona kanałem powietrznym, jest w nim zawieszona tkanka drzewna, otoczona floemem, ryzofory (pędy) maja dodatni geotropizm, rosną to podłoża, stara gr. ma strobilez mirkosporami i makrosporami. Chloroplasty są w epidermie, zebrane w jeden duży bizynoplast. Epifity to glony, mszaki, paprotniki, porosty i keaitowe. Porost to np. brodaczka Usnea sp. Podział epifitów epifile są na liściach, u nas sa glony, porosty i mszaki w tropikach, mszaki zyja na dużych liściach wieloletnich roslin, epifity korowe, ich nasiona kiełkuja w załamaniach kory, w korze są korzenie, epifity detrytusowe, w załamanich kory i gałęzi gromadzi się detrytus, częśto w gniazdach mrówek. Drugi podział to przygodne epifity, mogą zyć bez rośliny np. drzewa, u nas żyją na spróchniałym wierzbach Salix sp. na czubku drzewa to niecierpek Impatiens sp., pokrzywa Urtica sp., porzeczka Ribes sp., hemiepisity kiełkują na innych roslinach, tam rozwijają się siewki, ukorzeniają się te rośliny w podłożu, są rosliny rosnące na skałach, na nich są mszaki, na łodygach tez są mszaki. Cechy epifitów kwiiatowych i paprotników: kseromorfizm, gruba kutikula, sztywne, grube liście, tkanki wzmacniające, gruba epiderma, struktury ułatwiające pobieranie wody, jest heterofilia-liście gromadzące wodę i detrytus, zarodnionośne oraz fotosyntetyzujące, heterozycja korzenie czepne, asymilujące i pobierające wodę, lekkie diaspory, wiatropylne u paproci i storczyków, duże, słodkie owoce, ptaki roznoszą nasiona. Zanokcica Asplenium sp. i drynaria Drynaria sp. ma kolumnowate liście, martwe gromadzą detrytus, narastają tam korzenie przybyszowe. jest tu rodzina trojeściowatych Asclepiadaceae np. Dischidia rafflesiania, ma korzenie gromadzace w srodku deszczówke i detrytus, marzanowate Rubiaceae np. Hydnophytum sp. i Myrmecopodia sp. mają w liściach otwory, tam mrówki znoszą amrtwe owady, wyścielając nimi kanały absorbujące związki mineralne, które są do nich znoszone. Sa tam przestrzenie pobierające minerały, ananasowate Bromeliaceae mają rozety liściowe z wodą i detrytusem, mają włoski absorbujące wodę i związki mineralne, liście tworzą lejkowate rozety, tam zbiera się woda, w tych zbiorniczkach żyją biocenozy: bakterie, glony, owady, pierwotniaki, rzekotki, drzewołazy. Żaby składają tam jajo rozwija się jedna kijanka, zjada owady i jest głodna, samica składajej niezapłodnione jajo do jedzenia. Sa liście przykwiatostanowe u oplątwy brodaczkowatej Tillandsia usnoides jest podobna do porostu, ma włoski. pod epidermą są żywe komórki i martwe, których protoplasty ulegają apoptozie, reszta tworzy welamen, który chłonie wodę jak gąbka. Storczykowate Orchidaceae mają 30000 gat., 800 rodzajów 100000 kultywarów, w chodowli nasiona nie kiełkuja, zarodek jest prosty, żeby się rozwijać potrzebuje grzybni. Dzisiaj choduję się te gryzby, korxzenie maja welamen, wiele warstw martwych komórek pod epiderma, które chłoną wodę jak gąbka, pod nim jest egzoderma, endoderma i związki przewodzące. korzenie sa zielone, kora pierwotna i miękisz mają chloroplasty. Teaniophyllum sp. ma korzenie asymilujące, brak liści, Gongora sp. ma pseudobulwy pedy o różnych kształtach, zarodnionośne są u góry lub u podstawy. Pseudobulwa powst. z  jednego międzywięźla (heteroblastyczna) lub z kilku (homoblastyczna), jest przy sympodialnych pędach rosnie cały czas, stara część zamiera, młodsze kwitna dalej, monopodialny rosnie do góry. Tworzą się tu korzenie powietrzne, Stanhopea sp. robi pachnące kwiaty, kwiatostan przerasta posłoże i ciężkie kwiaty wyrastają od dołu, maja duzo wzorków. Wanilia Vanilia sp. ma jadalne torebki, przyprawa. rosliny mięsożerne, ok. 600 gat. różne rodziny i grupy ekologiczne, różne linie ewolucyjne, Aldrovanda sp. 1 gat. aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa, brokina Broccinia sp. 2 gat. Byblis sp. 7 gat., katopsis Catopsis sp. 1 gat., C. berteroniana, cefalotus Cephalotus sp. 1 gat. cefalotus bulwkowaty Cephalotus follicularis, darlingtonia Darlingtonia sp., 1 gat californijska D. californica, rosiczka Drosera sp., pływacz Utricularia sp., muchołówka Dionaea sp. Mają syndrom mięsożerności, czyli cechy pozwalające zwabic, zatrzymac, uwięzić, zabić, strawić i wchłonąć związki organiczne z ciała ofiary, każda roslina naczyniowa ma te cechy, wabią kwiaty, unieruchamiają i porażaja włoski parzące, lepiące włoski unieruchamiają, u mięsożernych zespół tych cech jest w pułapce, która tpo przekształcony liść, pułapka wabi, więzi, zatrzymuje,, trawi owady, niektóre nie mają enzymów trawiennych, ale wykorzytsuja bakterie i pluskwiaki. Typy pułapek: dzbanek to liść lub rozeta liściowa np. u anasowatych Bromeliaceae z aktywnymi elementami blaszki liściowej lub emergencjami, czynne pułapki sa ruchome, bierne nieruchome, aktywne ma rosiczka i tłustosz Pinguicula sp., bierne to byblis i aldrowanda. Pęcherzyki z czapeczka to następny typ pułapek, pęcherzyk to woda, gdy wpadnie do niej owad jest z nia zasysany do środka i trawiony. sieci lownesystem rur z otworami, który zwęża się i prowadzi do komory trawiennej jest u katpurnicowatych Sarraceniaceae np. kapturnica Sarracenia sp. i darlingtonia. u niektórych mięsożernych trawią enzymy bakterii. Klejące pułapki u kiwi Actinidia sp. 20 gat. u darlingtonii liście maja przestrzenie bez chloroplastów, jest wyrostek jako języczek węża z nektarnikami, ląduje owad na języczku, idzie do środka pulapki, idzie do swiatła-części bez chlorofilu. Kapturnica zyje w Ameryce Płd, torfowiskach Europy-w Austrii im Czechach, podobna budowa pułapki do darlingtonii, owad szuka w niej innych owadów. Hliamfora Heliamphora sp. żyje w kwarcytowcyh i piaskowcowych górach Brazylii i Górach Stołowych. dzbanek-wieczko dzbanka robi dużo nektaru, ma ładny zapach i włoski skierowane w dół u kapturnicy, owad slizga się w dół pow łoskach. Katopsis z ananasowatych to epifit, rozeta liści tworzy zbiornik z deszczówka, gdzie topia się owady, Broccinia redutta ma enzymy trawienne, dzbanecznik Nepenthes sp. jego przodek był mięsożerny, ale mięsożerność zanikła dla 3 gatunków, jest spokrewniony z muhcołówką, u aldrowandy nektarniki sa na pow. mieszka dzbanka, ma własne enzymy, gł. proteazy, sa w płynie bez bakterii, zanim zamek się otworzy u mlodych osobników jest perystom, który zanika jest silnie nawilzona pow. pułapki, sa nektarniki, owad idzie do nektaru, mrówki tam zyją, jedza nektar, żyją w pułapce i przestrzeni ogonków liściowych, ida do płyna, łowia owady, ich idchody wchłania roslina, mrówki chronia ja przed ryjkowacami, jest dziurka w nektarniku. kokorniak Aristolochia sp. i darlingtonia nie maja antocyjanów w wakuolach, owad wpada do pułapki, idzie do swiatła. Mogą być włoski przyciągające termity w pułapkach. Anatomia dzbanka, ma blaszki włosowe, owady dzięki włoskom na nogach chodza po szkle i innych gładkich pow., włoski wbijają sie w szczeliny, blaszki zatrzymuja odnóza i zanieczyszczaja je, owad nie może wyjść ze dzbanka, w pułapce są gruczoły trawienne, nietoperze i tupaje robią odchody do dzbanków dzbaneczników, niektóre gat, maja boczne wieczko, gdzie jest skonsolidowany nektar, wabi małe ssaki i ptaki, one oddaja tam odchody, mało te gat. łowią owadów, więcej odchodów, rosliny owadożerne jedza owady, mięsożerne nicienie, skorupiaki, pierwotniaki, glony, małe kręgowce, wiele organizmów jedzą. Cephalotus sp. rosnie w Australii, żyje na dnie jezior, nadaje sie do akwarium, są amłe robia duże dzbanki, mjaą dwa typy liści, fotosyntetyzujące i zakończone dzbankeim, w dzbanku sa gruczoły enzymatyczne, robia enzymy trawienne, połapki mogą być w rozrosniętych ogonkach liściowych, gdzie topia się owady, byblis ma duże włoski ze sluzem i siedzące trawienne, w pułapkach może być robiona żywica, przyklejaja się do niej owady. współpraca roslin z pluskwiakami atakującymi owady, jedza owady, odchody idą na liść, epiderma liścia pobiera związki mineralne, pająk je pluskwiaki, daje odchody. Rosolistnik portugalski Drosophyllum lusitalicum żyje  wAustralii, na silnie nasłonecznionych klifach, od morza sa mgły, chlonie z nich wilgoć. Mięsożerne zyja w wilgotnym środowisku, w niskim pH, unikaja CaCO3, malo azotu i fosforu w glebie, tłustosz i rosolistnik maja włoski z elementami wiązki przewodzącej, 2 emergencje to śluz i enzymy trawienne, rosiczka 150 gat.ma kilka typów liści, 1 zginają pułake do ofiary, inne robia sluz, i enzymy to aktywna, klejąca pułapka, liść się zgina, ma włoski klejace. rosiczka wonna Drosera odorata ma holokinetyczne chromosomy, bez przewężenia pierwotnego. Tłustosz łapie drobne owady, klejąca, aktywna pułapka, liść zagina się, ma duże włoski ze śluzem, małe z enzymami, łapie małe owady np. mrówki i muszki. Niektóe mięsożerne łapia iz abijaja owady, które jedza pluskwiaki i daja odchody do pułapki. Stylidium sp. jest zagrozony, ma pułapki zatrzaskowe, mleczniki Glaux sp. zamykaja blaszke liściową, mają na niej włoski z enzymami, pływacz średni U. intermedia ma pęcherzyki, rośnie na śląskich torfowiskach, U. pubescens ma włoski w kształcie litery H,  pułapce żyją glony, enzymy robia wloski, glon robu enzymy egzogenne. Pupałapki zastępuja korzenie u Gemala sp. z madagaskaru, dotatni geotropizm, pułapka ma szyjke i komorę, są dwa ramiona, po ktorych idzie owad. Sagowce Cicadopsida to nie jest grupa ekologiczna, ale klasa nagonasiennych mają cechy wspólne, anatomie i morfologię. rosna w centralnej i Płd. Ameryce i w częsci Azji. Sa w górach i na niżu. W Starym Świecie są sagowiec Cycas sp., Encephalartos sp., Macrozamia sp., Lepidozamia sp., Bovenia sp., Stangeria sp. Maja korzeń palowy, liście, sawannowe mają węższe blaszki liściowe niż leśne, ochrona przed słońcem, w Afryce zyje kilkadziesiąt gat. cykasów. W nowym Świecie są Ceratozamia sp., Dioon sp., Zamia sp., Chigua sp., Macrocycas sp., Lepidozamia sp., Microzamia sp. Sagowce były użytkowane, nasiona maja skrobię i białko, jedzono je robiono z nich mąkę, z dioonu jest ciasto na tortille. budowa sagowca, ma kłodzinę, odpowiednik pnia, sa podobne do paproci drzewiastych, mają dużo wtórnego miekiszu, mało drewna, kłodzinę otaczają ogonmi liściowe i łuski, chronia przed pożarami, spod nich odbijaja pąki, są 3 typy korzeni, palowe, przybyszowe i koralowe, które dorastaja do pow. gruntu i swiatła, żyją tam bakterie i sinice wioążące N2 np. Nostoc sp., sagowce mają dobrze rozbudowane liście, Encephalartos sp. ma rozbudowane, Zamia sp. ma 50 cm szerokości. Niektóre maja kłodzinę w gruncie, poniżej jest korzeń palowy, na pow. gruntu są liście, jest tak u bowenii i stangerii (polskie nazwy takie same jak łacińskie), mogą miec krótką kłodzinę, duzo korzeni przybyszowych np. u cykas, lepodozamii i makrozamii, niektóre cykasy maja kilkunastometrową kłodzine. Liście sagowców w paleozoiku, gdy była duża wilgotność były całobrzegie, ze spadkiem wilgotności był podział blaszki liściowej. Ewolucja sporofilu zpyłkiem i zalążkami. Jest strobil żeński lub sa liście z zalążkami bez strobila np. u niektórych cykasów, wszystkie sa rozdzielnopłciowe. Mają 1 lub 2 duże żeńskie szyszki lub dużo małych męskich, nie stwierdzono wyodrębnionych chromosomów płci. wiatropylnośc, relikty zapylają ryjkowce, są różne rodzaje sagowców, maja różny rozwój, część rozwija się w strobilach, gdzie dojrzewa. Jst strobil z pyłkiem ryjkowce jedzą go i przenoszą pyłek na żeński strobil, który ma zapach, mają termogenezę, wytwarzają ciepło, są cieplejsze od otoczenia, obok rodzaju Gingko sp. maja orzęsione plemniki, idą łagiewką pyłkową do zalązni, łagiewka pęka, 2 plemniki w płynie idą do zalążni, są orzęsione jak u paprotników, nasiona maja spoczynek, zarodek leżykilka miesiędzy i kiełkuje, zalążek rośnie. Może iśc łagiewka do zalążni i byc spoczynek przed post. zarodka, zapłodnienie jest po 0,5-1 roku. Nasionio dojrzewa, zarodek kielkuje. wiele nasion dojrzewa poza organizmem macierzystym. Zewnętrzna część nasiona jest zmięśniała to osnówka, jedzą ja ptaki i gryzonie, każda łuska szyszki ma 2 nasiona w strobilu. Sagowce sa zagrożone, zamię i cykasy można kupić, w płd Afryce jest kilkadziesiąt gat. Encephalartos horridus jest pustynny, ma duże, sztywne liście, duzo sklerenchymy, aparaty szparkowe na spodzie liścia. Bowenia ma liście kilkadziesiątkrotne podzielone, podziemne korzenie, duzy spichszowy korzeń, małą, krótka łodygę, jest owadopylny, są 2 gat. w Austarlii. W Australii są dwa gat. lepidozamii L. hopei ma 11 m wys., borygeni wycinali w niej stopnie i szli po nasiona, L. paperosmona ma dużą, sztywna kłodzinę. Jest kilkadziesiąt gat. makrozamii, niektóre są małe, inne duże, można je uprawiać w małych doniczkach jako bonsai np. M. moorei, sadzi się sagowce w postaci pozbawionej liści i korzeni kłodziny tak sprzedawany jest np. Cycas revoluta, kłodziny pryska sie fungicytami dla ochrony. Jeden gat, zamii żyje w suchym siedlisku, dwa w wilgoci, Z. furfuracea ma liście z kutnerkiem, który tracą po dojrzeniu, Z. pseudoparasitica to epifit, jego nasiona jedza nietoperze i roznosza je po dnie lasów, z dna jedzą je szczury. Chigua miał 2 gat. już nie ma tego rodzaju, miał w liściu 1 gł. nerw, zamia ma równoległe unerwienie liścia. Microcycas colocoma ma cebule, zachował się na ostańcach wapiennych, w Europie najwięcej ich w Czechach. Cycas sp. ma kilkadziesiąt gat., kłodzina w podłożu, gat. C. multipinnata i kilka innych mają podzieloną blaszkę liściową, reszta ma niepodzielona, zwykle kilka podziałów blaszki liściowej, najstarszy ma 150 lat. Liśc C. revoluta w Niedziele Palmową w Watykanie święcą zamiast palmy wielkanocnej, Dioon w Meksyku służy do święcenia w Niedziele Palmową, Dioon podule jest jadalny (podule-jadalny), ma dobrze rozwinięte wiązki przewodzące i sklerenchymę, liście są sztywne, znosi brak wody. Pasozyty transportują wodę i związki odżywcze przez fizjologiczny most haustoriami-organem pobierającym zw. odżywcze z innych tkanek np. z łozyska u płodów zwierzat. Rosliny przyłaczają cała wiązkę przewodzącą lub tylko drewno, moga nie mieć fotosyntezy, jemioła Viscum sp. ma fotosyntezę, całkowite pasożyty nie mają fotosyntezy, pasozyty mogą mieć słabą fotosyntezę i słabe plastydy. 15 rodzin kwiatowych,m 2 gat. nagonasiennych z rodziny zastrzalinowatych Podocarpaceae, z kwiatowych sa kaniankowate Cuscutaceae, gązewnikowatych Loranthaceae, raflezjowatych Rafflesiaceae. Są dwie klasyfikacje pasozytów: częściowe i całkowite, częściowe pobieraja wodę i minerały, całkowite również asymilaty, obligatoryjne potrzebują do życia i rozwoju gospodarza, fakultatywnemogą zyć samodzielnie, ale wtedy są słabsze. Obligatoryjne to jemioła Viscum sp., Phoradendron sp., rodzina gązewnikowatych Loranthaceae. Pasożyty bytujące na korzeniach to korzeniowe są tu przedstawiciele zarazowatych Orobanchaceae, raflezjowatych, piestrzennikowatych Hydnoraceae, pasożyty niefotosyntetyzujące bez chlorofilu, to kanianka Cuscuta cassytha, pasozyty zewnętrzne, wyrastają z gospodarza na zewnątrz, np.raflezjowate. Fakultatywne to trędownikowate Scrophulariaceae, drzewo sandałowe Santalus sp. Całkowite pobierają od gospodarza wszystko czego potrzebują, częściowewodę i związki mineralne, spokrewniony z jemiołą Arcentridium sp. Nagozalążkowe sa w płn. Afryce, owoce jedza ptaki, oddają odchody z nasionami na gałeziach. Pharandendron sp., jemioła mniejsza Viscum minimum cała wrastaw  łodygę sukulentów z wilczomleczowatych Euphorbiaceae, widać ją tylko w czasie kwitnienia, w czasie kiełkowania nasiono tworzy haustoria, wytwarzane sa na nich związki rozpuszcające kutikule, siewka wrasta do środka. Łodygowe są na łodydze, korzeniowe na korzeniu. Zarazowate rosną na murawach kserotermicznych np. zaraza Orobanche sp. żyje w Europie płd., Aeginetia indica ma pojedynczy kwiat zaraza kwiatostany, nasiona zarazowatych są lekkie, roznoszone przez wiatr, niewiele znajduje gospodarza, A. indica żyje na trawach, zaraza bluszowa Orobanche hederae zyje pare lat, żyje na ziołach i bluszczu, lubi ciepło. Łuskiewnik różowy Lathrea squamaria rośnie na drzewach i krzewach w Polsce i Europie Zachodniej, podłacza się do drewna, asymilaty pobiera z korzeni do pączków, magazynuje je w tk., potem pobiera wode i minerały. Pnące to kanianka i raflezja Rafflesia sp. żyje na pelargoniach Pelargonium sp. i fikusach Ficus sp. C. cassythia rosnie w Śródziemnomorzu i Afryce. Balanophora sp. żyje w Afryce. Domacja to domki dla różnych organizmów. to zagłebienia w liściu, łodydze i korzeniu, żyja w nich mrówki i roztocza zjadaja grzyby atakujące rosline i roslinożerne owady, jest korzyśc i dla rosliny i dla zwierzęcia, myrmekodomacja to domki dla mrówek, najprostsze to wgłebienia liścia przy krawędziach nerwów, dzbanki dzbaneczników Nepenthes sp. Myrmecodia tuberosa i Hydnophytum formicarium to epifity, ich hipokotyl rozrasta się, jest w środku pusty zyja  w nim mrówki, w domacjach absorbowane sa związki mineralne z odchodów zwierząt, pseudobulwy u storczykowatych Orchidaceae, Myrmecophila sp. tworzy w puzczy diabelskie ogroby, dominuje kilka gat., mrówki niszczą konkurencje rosliny, myrmekodomacja to powiększone, puste domki dla mrówek, gdzie chodują one czerwce, mrówki biorą cukry od roslin, akacja Acacia sp. domacjum to otwór. Paprotniki Microgramma brucella, ma puste bulwy, gdzie mrówki robia gniazda, Lecanopteris sp., płaskla Platycerium sp. maja liście zarodnionośne i fotosyntetyzujące, P. madagascariensis ma woski, storczyki też maja odmacja. rosliny współpracujące z mrówkami maja ciałka odżywcze z białkami, skrobia i tłuszczem. Mrówki chodza po roslinie i zbierają te ciałka, atakując zwierzęta jedzące roslinę. Również pająk je te zwierzęta, ciałka to wytwory epidermy, sa pozakwiatowe nektarniki, epiderma ma włoski przypominające gruczołowe robia one ciałka odżywcze, pieprz Piper sp.  ma puste w srodku pędy, mrówki robia tam gniazda, są komórki odżywcze zjadane przez mrówki, elajosomy sa na nasionach, mrówki zbieraja nasiona do gniazda i jedza je. Pozakwiatowe nektarniki np. u marakuji Passiflora sp., ida do nich mrówki i osy i niszczą owady roslinożerne. Puste ogonki liściowe u jesiona Fraxinus Excelsior. 3 hipotezy powst. nektarników: nektar potrzebują mrówki, roslina robi go by nie niszczyły liści, kwiatów, mrówki robia nawóz nawożący ziemię, niszczą roslinożerne owady, domacja odciągaja od kwiatów i liści mrówki. W domacjach żyją roztocza, mrówki, żaby, pierwotniaki, bakterie, kaktus ma pozakwiatowe nektarniki, w zimnie przenikają przez nie pasożytnicze grzyby, usuwaja nadmiar nektaru. Moduły liściowe dla bakterii u pochrzynowatych Discoreaceae, marzankowatych Rubiaceae bakterie idą do zarodka z rosliny macierzystej, korzenie koralowe z sinicami i bakteriami wiążącymi azot atmosferyczny. Kserofity, rosliny suchych środowisk, sa sukulenty i sklerofity. Sukulenty mają miękisz wodny, wakuole ze śluzem np. kaktusy Cactaceae, sklerofity nie gromadzą wody, spadek transpiracji, gruba epiderma, kutikula, włoski na powierzchni, zwijanie liści, woski, sukulenty też ograniczaja transpirację np. liście przekształocne w ciernie

Sukulenty liściowe gromadzą wodę w liściach, łodygowe w łodydze, korzeniowe w korzeniach. Do lodygowych i liściowych należą niespokrewnione gr. roślin podobne morfologicznie i anatomicznie np. wilczomleczowate Euphorbiaceae i kaktusowate Cactaceae. Są kolumnowe i kaktusy Cactus sp. i wilczomlecze Euphorbia sp. Kaktusy z liśćmi to krzewy i małe drzewka, obok liści mają ciernie. Cierń to przekształcony liść, kolec służy do obrony np. u róży Rosa sp. Kaktusy pochodzą z obu Ameryk, w innych częściach świata zostały sprowadzone przez ludzi, są 2 gat. w Afryce, które przywlekły ptaki. Sukulenty mają różną budowę. tkanka wodna, jej komórki mają duże rozmiary, endoduplikacje, niedokończone podizały, bez cytokinezy, rośnie komórka, jądro i wakuole. Ciernie to zmodyfikowane organy, tu liście. Pokroje kaktusów: cylindryczne, kolumnowe, kuliste, drzewiaste, tarczowate, krzewiaste. Szczepienie kaktusów, bezzieleniowy kaktus, nasiona wysiewane na zielonym kaktusie, bezzieleniowy to pasozyt, całe zycie na gospodarzu, jest na jego szczycie, zielony pobiera wodę i związki mineralne, fotosyntetyzuje, bezzieleniowy pobiera od niego asymilaty, minerały i wodę. Pokroje sukulentów , łodygowe to kaktusowate, wilczomleczowate, liściowe to kaktusowate, astrowate Asteraceae np. starzec Senecio sp., gruboszowate Crassulaceae, rozmnaża sie je z liścia. starzec popielny Senecio stapeliformis, starzec bluszczolistny S. macroglossus. Aloes Aloe z jednoliściennych. Portulakowate Portulaceae to kserofity, maja grubą kutikulę, sukulenty grmodzą wodę i mjaą mechanizmy chroniące przed jej utratą, kserofity maja mechanizmy chroniące przed utratą wody, ale nie gromadzą jej. Kluzja Clusia sp. mają grubą kutikule, epidermę, woski, włoski. sukulenty się regenerują, odcięty liść ma podziały komórek, komórki różnicują się i odtwarza łodygę i korzenie. Halofity, słonorośla, roślinnośc solniskowa, rosliny słonolubne, rosną na terenach zasolonych np. w strefie pływów morskich, to sukulenty i sklerofity, mnają utrudnione pobieranie wody z podłoża więc mają mechanizmy zatrzymywania wody, cisnienie osmotyczne soku komórkowego jest wyższe niż ciśnienie w glebie, na łodygach i liściach mają gruczoły usuwające nadmiar soli. są halofity bezwzględne (obligatoryjne), zyja tylko na terenach zasolonych np. muchotrzew solniskowy Spergularia salina, soliród zielny Salicornia europea, i fakultatywne, zyja na terenach zasolonych, ale i na niezasolonych np. mannica odstająca Puccinellia distans, pięciornik gęsi Potentilla anserina. Chimery maja rózne komórki tej samej tkanki, róznica tod efekt, inny skład genetyczny, uszkodzenia, 2 populacje komórek obok siebie. komórki z uszkodzeniem aparatu fotosyntetyzującego np. brakiem lub mniejsza ilościa chloroplastów, to główne kultywary - rosliny ozdobne, są też w przyrodzie, sa mutacje w naturze, w jednej z komórek w nasieniu, komórki dzielą się, jest roslina mutant, może być tak, że zmutowana komórka nie idzie do nasion, nie widać jej skutków. Chimery sa słabsze, głownie kultywary, ozdobne, ludzie je chodują dla ozdoby np. kapturnica Sarracenia sp., fikus Ficus sp. mają mało chloroplastów, widac jasne plamy, im więcej tym słabsze, potrzebują opieki, barwne chimery np. choroba wirusowa postroć tulipana, zmienia fizjologie, jeden kwiat tulipana Tulipa sp. ma rózne koloru płatków. Pandamus Pandamus sp. ma korzenie podporowe, lubi grząski, wilgotny grunt, kolce na brzegu liścia chronia przed zjedzeniem. Dracaena surculosa, dracena trójkolorowa D. marginata sadzi się w torfie z piaskiem i ziemią.  Pieprz ozdobny Piper ornatum z pieprzowatych Piperaceae, Rhaphodophora sp. z obrazkowatych Araceae, trzylistka, piprzówka  Peperomia sp. Nagozalązkowe drobnolistne to gr. z małymi liśćmi, liście przekształcone są w szpilki, szpilkowe Pinopsida, to nie gr. ekologiczna, maja mało powierzchnie, sałbą transpiracje, fotosyntetyzują np. araukaria Araucria sp. duże drzewa, robia lasy iglasty. niektóre maja liście np. agatis Agathis sp. Szpilkowe maja grubą kutikulę, równoległe wiązki przewodzące, aparaty szparkowe na spodniej stronie liścia, miekisz palisadowy i gąbczasty mogą być zlane w jeden typ miękiszu. w Polsce to sosna Pinus sp., świerk Picea sp, jodła Abies sp., modrzew Larix sp. Agatis to duże drzewo, szpilkowe są duże np. mamutowiec olbrzymi Sequoiadendron giganteum ma ponad 100 m. żyje 2000 lat, ma drobne szyszki i liście, nalwyższe drzewo swiata. Małe liście, mała asymilacja, sekwoja wieczniezielona Sequoia sempervirens ponad 100 m. Cedr Cedrus sp. w Europie zachodniej, górach Śródziemnomorza jest użytkowany od starożytnoci, meble z drzewa cedrowego. Podokarp Podocarpus sp., drzewko bonsai, jest w szklarniach rozmnaża sie przez sadzonki z klasy kordaitów Cordaitopsida.

Populacj ato gr. osobników potencjalnie zdolnych do krzyzowania się i zasiedlających daną przestrzeń, jest tam wymiana genów, osobniki w populacji maja wspólną pulę genową, wywodza się od 1 osobnika. Rekombinacja daje róznice miedzy potomstwem jednych rodziców. Cechy populacji to liczebmość, zagęszczenie i struktura populacji (tak samo jest u zwierząt). Struktura jest przestrzenna, wiekowa, genetyczna, płci i wielkości. Liczebnośc to suma osobników w populacji, zagęszczenie to liczba osobników na daną jednostke powierzchni lub objętości. Małe populacje mają endemity, gatunki charakterystyczne dla danego regionu. Inwebtaryzacja wszystkich osobników, wybieramy powierzchnię badawczą np. fragment zbiorowiska i tam liczymy osobniki lub świadomie wybieramy powierzchnię gdzie jest zróznicowana liczebnośc i na tej podstawie ja szacujemy. Badania na niecierpku pospolitym Impatiens noli-tangere obliczono wszystkie osobnikina pow. 1 Ha wyszło 730000 os. Gdy wybrano 50 poletek o 1m2 wyszło mniej o połowę. 5 poletek objęło skupienia, gdzie bylo najwięcej os. Ocena liczebności gat. klonalnych gdy pęd=osobnik, łatwo obliczyć, gdy gat. kepowy niasiona wpadaja do kępy i kiełkują jest nowy osobnik i stara kepa. Zmiany liczebnmości w czasie Nt+Nt-1+B-D+I-E, gdzie E to emigracja, I imigracja, B narodziny, D śmierć, Nt ten rok, N-t ubiegły rok. Struktura wilkości to liczbowy lub procentpowy udział w klasach, w populacji, biologiczna rokla osobnika w populacji nie wynika z wieku, akle ze stadiukm rozwojowego, struktura stadiowa, liczbowy lub proc. udział osobników w kolejnych stadiach wiekowych: siewka  korzysta z zasobów bielma w nasieniu ma liścienie np. kosaciec syberyjski lub ich fragmenty np. kolczurki klapowanej Echinocystis lobata. Juwenilne jeszcze nie maja kwiatów, brak org. generatywnych, generatywne ma kwiaty i owoce, są dojrzałe, senilne, starcze, juz się nie rozmnażają. Typy struktury wiekowej: piramida, gdy duzo młodych, mnej generatywnych, mało senilnmych, populacja rozwija się, dzwon, populacja ustabilizana, dużo młodych i dojrzałych mniej starych, przez kolejne sezony będzie na stałym poziomie, urna dużo starych, mało dojrzałych, mniej młodych, populacja wymierająca, zanika. Struktura wielkości to liczbowy lub proc. udział os. o zróznicowanym pokroju, wielkości, wysokości, biomasie, im większy tym bardziej sobie poradzi, dla każdej rosliny badamy parametry dł. szerokośc, liczba kwiatów i owoców na pędzie, szerokość i dł. liścia, kwiatostanu, łodygi. Struktura płci liczbowy lub proc. udział os. męskich i żeńskich, 5% to rosliony dwuppiuenne np. bnieć biały Melandrium album, szczyr polny Mercurialis perennis, szczyr roczny Mercurialis annua, osobniki żeńskie domunuja w runie grądu, męskie łegu, struktura przestrzeni mówi o rozmieszczeniu os. w populacji, współczynnik dyspersji ds1, skupiskowy charakter populacji9 u klonalnych lub gdy nowe nasiona padaja blisko roslin macierzystych. Typ gradientowy zw. z cheterogennością środowiska tam gdzie jest skupienie np. duzo roślin, gdzie wieksza wilgotnośc. Typ darniowy dla gat. o falangowej strategii, typ skupiskowo-kępowy np. kepy turzyc Carex sp. gdy jedna kepa się rozkłada na wegetatywnie, obok kiełkuja nowe nasiona. Na strukture populacji wpływaja czynniki wewnątrzpopulacyjne: typ wzrostu, typ rozsiewania nasion, biocenotyczne to konkurencja innych roslin np. rosliny o dużych organach nadziemnych zacieniają je, biotopowe to rzeźba terenu, wilgotność, dostęp światła i nutrientów, genetyczna np. struktura np. kosaciec syberyjski i obuwik Cypripedium sp. określenie osobników w populacji, przynależność ramet do osobnika. Procesy w populacji: rozrodczość, śmiertelność, zmiany struktury i dynamika liczebności, rozrodczośc, tempo rekrutacji nowych osobników, płódnośc osobnika to ilośc propaguł pochodzenia generatywnego np. nasion i wegetatywnego. Płodnośc pływa na strukturę wielkościową populacji, ilośc os. zdolnych do rozmnażania, i zagęszczenie. Biocenotyczne konkurencja i roslinożercy niszczący kwiaty, owoce i nasiona. Abiotyczne temperatura, światło, intensywność fotosyntezy, zasobnośc wpływaja na jakośc nasion. Nasiona wyprodukowane przez rosline sa rozsiewane lub autochoria np. rozrzucanie przez turgor np. owoce niecierpka, przez wiatr, anemochoria, woda, hydrochoria, zwierzęta, endozoochoria, gdy jedzą owoce, trawią miękkie części, epizoochoria na siersci, dyszoochoria składaja w kryjówkach i zapominają. Częśc nasion obumiera, częśc jedzą ptaki, ssaki i bezkregowce, mogą je uprawiać. Częśc wchodzi wwe wtórny stan spoczynku, gdy brak jekiegos czynnika np. temp. spada, gdy rośnie rozwijają się. nasiona w stanie spoczynku tworza glebowy bank nasion, spoczynek krótkotrwały 1-5 lat, trwały ponad 5 lat. w banku sa zaburzenia to wydarzenia usuwające ściółkę i warstwe roslin z danego miejsca to pożary, powodzie, wykaszanie, wygryzanie, wiatr, osuwanie gruntu, deptanie. Jest luka, bezpieczne miejsce do kiełkowania. by wykiełkowały musza mieć dostęp do światła i wody, musi być odp. odczyn gleby. Badania nad lukami, wpływ wielkości i kształtu luk w odpowiedzi na zaburzenia. Badania na dnawłocią kanadyjską Solidago canadiensis, bez luk mało nawłoci, w małych lukach wiecej ale mało, duże luki miały duzonawłoci.Badania na płatach muraw pokazały wpływ kształtu luk, okrągłe były wolniej kolonizowane niż kwadratowe.Rodzaj zaburzeń: usuwano ściółkę, usuwano ściółke i wycinano podszyciewarstwe gleby oraz do tego usuwano warstwę gleby. Borkowska wyodrębniła 3 powierzchnię  z wierzbą Salix sp., turzycą błotną Carex acutiformis i darniowa C. cespitosa. Wykonała zaburzenia podobne do tych, które robią dziki, słabsze imitowały zgryzanie to było obcięcie roslin przy gruncie i ich wyrzucenie, silniejsze buchtowanie dzików przez zdarcie 15 cm gleby i usunięcie roślinności, w tej warstwie były siewki. najwięcej roślin było tam gdzie były same turzyce, mniej gdzie wierzby, bo dawały cień. Więcej siewek gdy małe zaburzenie. Zebrała ściółke i podzieliła ze względu na stopień dekompozycji, posadziła tyle samo nasion, więcej wykiełkowało przy wiekszym st. rozkładu. Wzorce rekrutacji Erocsona, klonalne maja 3 wzorce, wzorzec KSK opisuje rekrutację tam gdzie są luki, w których pojawiają się siewki bez przyczyny, szybka wymiana osobników, duże zróznicowanie genetyczne, duże zdolności konkurencyjne siewek, siewki to dobrzy konkurenci, wypierają inne rosliny, ISR wzorzec inicjalnej rekrutacji siewki tylko w fazie kolonizacji, potem nie ma, osobniki szybko się rozrastają, powolna wymiana osobników, małe zróżnicowanie genetyczne, brak wymiany genów. OSR wzorzec ułatwoonej np. przez wiatr, nasiona ida z dalekich miejsc, wolna wymiana osobników, duże zróznicowanie genetyczne. Wiatr je przynosi. Kohorta to gr. osobników, które wykiełkowały w tym samym czasie, powstaje w roku lub sezonie: jesienna, wiosenna, letnia. Starzec zwyczajny Senecio vulgaris owocuje cały rok. śmiertelność to tempo wymierania osobników w populacji, całkowita liczba umierających osobników w 1 czasie, stadium rozwojowym i gr. wiekowej. Przyczyny środowiskowe: brak światła, wody, nutrientów, osobnicze: starzenie się osobników, zagęszczenie, konkurencja, giną słabsze osobniki, biocenotyczne: organizmy chorobotwórcze. Na podstawie tempa rozrodczości i śmiertelności powstaja tabeleprzeżywalności, dynamiczna (pozioma) i statyczna (pionowa). Dynamiczna dotyczy gł. roslin, obserwujemy tu gr. osobników i liczebność, statyczna zwierząt migrujących. są różne modele tabel, najprostsza ma 1 kolumnę lx jako okres czasu, są liczby osobników dożywających tego wieku, dane są w proc. dx i liczba osobników wymarłych w danym czasie np. 1 rok przeżywa 100%, wymarło 20, w 2 roku jest 80% itd. ux to wskaźnik śmiertelności=dx/lx. lx to proc. udział os., dożyłych do danej klasy wiekowej,plus poprzedni rok np. (100+80)/2, sumowanie od dołu, ex to przewidywanie czasu trwania dalszego życia,. Tabelę tę zrobił Low dla wiechliny rocznej Poa annua. Podał on liczbę kwiatów/owoców na pęd (płodnośc/plennośc) przez 6 mieśiecy plenność rosła, potem malała, obliczył przeżywalnośc i siłę śmiertelności (procent umierających osobników w czasie i wieku). Uproszczona tabela statyczna dotyczyła populacji jelenia szlachetnego Cervus elaphus, oparta była na danych z odstrzału i naturalnego umierania zwierząt. Policzono logarytmy i wyznaczono krzywą przeżywalności. Śmiertelnośc wszystkich organizmów do pewnego wieku jest mała, potem rośnie, badano też storczyki Orchidaceae, przylaszczke pospolitą Hepatica nibilis i turzycę piaskową Carex arenaria. Tak samo zmienia się w czasie prawdopodobieństwo śmierci dla wszystkich gatunków, 2 model opisuje je dla jednorocznych, 3 dla tych, które maja wysoką śmiertelnośc młodych osobników, tu im starszy osbnik tym prawdopodobieństwo śmierci mniejsze, to drzewa, krzewy i siewki. Współczynnik dyspersji dx=Σ(x-xm2)/xn(n-1)xn, zagęszczenie przeciętne, x zagęszczenie w danych grupach, n liczba prób, liczymy iloraz wariancji i średnią arytmetyczna, gęstośc osobników w populacji. Dynamika populacji to zmiany w populacji, w czasie i przestrzeni, populacja rośnie, maleje, zajmuje nowe tereny, kurczy sie, demografia bada przyczyny zmian populaji i z których sytuacji życiowych one wynikaja.  Obejmuje strukturę i dynamike populacji. Liczebnośc populacji nie może rosnąć w nieskończoność. Ekologia populayjna bada w czasie i przestrzeni populację, są aspekty ewolucyjne, ekologiczne, biologiczne. Historia życia wpływa na dynamikę populacji. Glebowy bank nasion to pula nasion w glebie, one kiełkują w siewki, są stadia juwenilne, maturalne (dorosłe) dzielą się na wegetatywne, jeszcze nie ma reprodukcji i generatywne, rozmnażają się płciowo, kwitną, robią nasiona, część kiełkuje, część idzie do banku nasion. Im starszy osobnik tym większe prawdopodobieństwo, że przeżyje. historia zycia osobnik aunitarnego (pojedynczego): reprodukcja, powstanie nasion, kiełkowanie, faza juwenilna, reprodukcja, która ma swój szczyt, koniec reprodukcji, osobnik senilny i śmierć. Faza psotreprodukcyjna to starzenie. Osobniki moga rozmnażać sie raz w zyciu, są jendoroczne i dwuletnie. Semelparyczne maja długą fazę juwenilna, krótki okres rozrodczy, one regulują swój cykl życiowy, rosną, pomnażaja biomasę, wnoszą zasoby do reprodukcji, gdy jest nieodpowiedni czas na kwitnienie nie tworzą nasion.  Osobniki o krótkiej fazie juwenilnej kwitną wiele razy w ciągu życia, rosnie ich biomasa i reprodukcja. Im starszy osobnik tym wolniejsze tempo reprodukcji. Semelparyczne gatunki wieloletnie maja wieloletni cykl życiowy. Rośliny kwitną latem lub zimuja, wtedy wernalizacja inicjuje kwitnienie. Monokarpiczne żyją kilkanaście lat. Syndrom Oskara przedłuzenie fazy juwenilnej-kontrolam warunków kwitnienia by były optymalne. Dynamika populacji zależy od czynnników abiotycznych, cech historii zyciowej, konkurencji wewnątrz i międzygatunkowej, zwierząt, cyklu życia, zjadania, deptania, owadów uszkadzających liście, nawożenia kałem, zapylanie. Ile diaspor i kiedy skolonizowało dane siedlisko, inne gatunki na tym terenie, allelopatie, organizmy róznych gatunków oddziałują na siebie, interakcje pomiędzy częściami jednego klonu. Dynamika cech historii życiowej, bank nasion, siewki, los kohort, struktura wiekowa, rozmnażanie wegetatywne (klonalne), generatywne, struktura wiekowa, trade off. Sito środowiskowe wg. Thompsona bank nasion jest krótkotrwały, tylko latem lub zimą, po roku, 5 latach ubywa z banku nasion w stanie spoczynku. Różne gatunki mają rózne tempo ubywania, częśc kiełkuje, część jest zjadana, jest sukcesja, największy w inicjalnej fazie sukcesji, potem zagęszczenie spada. Kohorta to nasiona wysiane w jednym czasie. Struktura wiekowa turzycy darniowej w 3 płatach, w czasie sukcesji zmienia się liczba kęp, najwięcej jest jednokępowych, klony sie rozrastają, przybywa przybywa osobników i kep, zmiana struktury wiekowej, na początku jes dużo mlodocianych, brak wegetatywnych, są w ostatniej fazie, rosnie zróżnicowanie, przybywa kęp, konkurencja wewnątrz i międzygatunkowa. Tasznik Capsella bursa-pastoris, babka Plantago sp. i przymiotno kanadyjskie wysiano w różnych zagęszczeniach, im większe zagęszczenie, tym mniejszy procent nasion kiełkujących i osobników rozmnażających się. Na powierzchni masa nasion jest stała, wartość ewolucyjna, im mniej nasion na torebkę tym większa sucha masa, rośnie współczynnik zmienności, im więcej zasobów, tym większa przewaga jednych os. nad innymi, rośnie liczba pędów wegetatywnych. U zwierząt łatwo jest wyróżnik osobnika w populacji, wyjątek to koralowce. W tereni nie można kontrolować zmiennych, dlatego robimy badania w laboratorium. Badania strukturowe, wysiewamy rosliny w monokulturze, zwykle nawłoć lub kłosownicę Brachypodium sp. inne rzadko. Mechanizmy regulacji zagęszczenia szybciej przebiegają w naturze, gdyż nie ma takiego zagęszczenia jak w lab. Wzrost populacji, ciągłe i nieciągłe pokolenia, u jednorocznych nasiona kiełkują, osobniki rosną, kohorta rosnie równomiernie, większośc osobników wchodzi w różne stadia, część nasion zostaje w banku nasion, jende kiełkują wcześniej, drugie póxniej, pokolenia zachodzą na siebie. Rozród może być przez cały czas dorosłego zycia rośliny, rozmnażanie może być też w okresach. Zmiany liczebności w populacji izolowanej od świata N(t) liczebnośc w czasie t +liczba urodzin-liczba zgonów+liczba imigrantów-liczba emigrantów w naturze, N(t)+B-D+I-E, wzrost wykładniczy Nt+1=Ntxk, produkcja potomstwa, Nt=N0dot, N0 populacja wyjściawa, tak mnożą się bakterie, zakłada nieograniczone zasoby i brak konkurencji, wzrost we czesnych stadiach kolonizacji siedlisk i namnażanie bakterii, gatunki inwazyjne wnikaja na opuszczone pola.  Uwzględnia się konkurencję wewnątrzgatunkową, która wzrasta z zagęszczeniem. Asymptota to krzywa pokazująca pojemnośc siedliska, Nt+1=(Ntk)/(1+aNt)a, a+Nt=N1k. Ilość zasobów zależy od zagęszczenia ramet w czasie t-1. Regulacja liczebności, model Łomnickiego, osobnik to jednostka, jest hierarchia osobników w populacji np. ten który przybył pierwszy zajmuje najlepsze siedlisko, kolejny musi szukac innego. Modele ekologii populacji mają zastosowanie w ochronie populacji. Modele oceniaja żywotnośc, dynamikę, najwrażliwsze ksładniki cyklu życiowego populacji, porównujemy populację o róznych historiach życiowych. Modele odnajdują prawidłowości w przyrodzie przy pomocy matematyki, hipotezy są jasno postawione. W ekologii patrzymy na zasady wzrostu populacji i dynamikiroślin i zwierząt, model ogólny dotyczy gr. gat. np. roslin jednorocznych, jednooiściennych lub o danym typie historii życia. Model realistyczny, gdy nie dajemy wszystkim osobnikom jednakowych cech. Najprostszy model obowiązuje reguła brzytwy Okhama, najlepszy model jest najprostszy, ma najmniejszą liczbe zmiennych. są czynniki główne i interakcje, im więcej zmiennych tym więcej przypadkowości, duże prawdopodobieństwo błedu, realistyczny model, matematyczne interakcje pomiędzy nielogicznymi danymi. Ekolog poznaje obiekt badań, zbiera dane, robi model bliski rzeczywistości, ale nie identyczny. Podstawowe jednostki demograficzne to klasy np. wiekowe lub wielkości (osobniki małe i duże), trudności z wyodrębnieniem osobnika u klonalnych, to pędy, rozety liści, kępy., tu badamy części jednej rosliny, nie pojedyncze osobniki. Inaczej zachowuje sie pojedyncza rozetka, inaczej przyczepiona do innej., od której bierze związki pokarmowe, poziomy transport biogenów, wody i asymilatów pomiędzy rametami. Ram ety mogą żyć w róznych miejscach, te z ią zasobniejszych środowisk slą związki odżywcze tym z mniej zasobnych. klasy wiekowe łatwo badac u jednorocznych, trudno u wieloletnich. Drzewa maja słoje przyrostu wtórnego, niektóre zioła też, gdy roslina ma duzo organów podziemnych, rozpadaja się po latach na części, cały osobnik jest starszy niż jego pędy. Klonalne żyja parę tys. lat np. orlica pospolita Pteridium aquilinum ma 4000 lat. wiele czynników ma znaczenie w skali ewolucyjnej np. zmiany klimatu, trzeba obliczyć jego zmiany. Obliczanie wieku populacji, wielkośc nie świadczy o stariości, małe i duże osobniki są w tym samym wieku. Sprawdzając wiek populacji niszczy sie osobnika. Demograwiam ramet czyli uszkodzonych pędów, dziś wykorzystujemy matody molekularne, określamy genety, markujemy DNA. Wiek roslin zielnych, selerowate Apiaceae maja słoje przyrostu wtórnego, mogą być fragmenty słojów.  drewno roslin zielnych dzielimy na typy, berberys Berberis sp., ciemiernik Helleborus sp. i fiołek Viola sp. mawidoczny przyrost, kokoryczka wielokwiatowa Plygonatum multiflorum i Ditaria glandulosa mają blizny po dawnych pędach. możemy okreslić wiek części organów, najbardziej efektywne przedstawienie wieku osliny pokazuja tabele przeżywalności w dniach. Wybieramy osobniki, dzielimy je na klasy wiekowe, patrzymy ile osobników przeżywa, dzielimy na klasy przeżywalności od 100% przeżyłych do 2%. Tempo smiertelności w poszczególnych przedziałach spada z wiekiem to co przeżyje, żyje dalej, do pewnego czasu, potem tempo śmiertelności rośnie z wiekiem, liczymy jak to wygląda w trakcie kolejnych dni, to obserwacja osobników wegetatywnych, wzkaźnik reprodukcji pow. 292 dni lub więcej. Początkoweo jest niski, potem rośnie, potem stopniowo maleje. Tabele mozna pokazac grafem. Liczba nasion, osobniki dorosłe, Nt czas N+t przeżywalnośc osobników. Nasiona maja prawdopodobieństwo kiełkowania, część przeżywa do dorosłości, liczymy przeżywalnośc dorosłych. U dwuletnich jest trudniej, wieloletnie mają wiele grup wiekowych., każda ma inne prawdopodobieństwo przejścia do następnej gr, jest rozród, zasilanie puli nasion, osobniki danych gr wiekowych idą od wyższych, u kopytnika Asarum sp. dzieje się tak przez kilka lat, przez wiele sezonów. W latach 70 wprowadzono modele macierzowe. Macierz to układ równań, ma tyle wyrazów ile klas wielkości, to co się dzieje w danym roku jest wynikiem tego co było wcześniej, chcemy wiedzieć czy populacja rosnie czy maleje, mnozymy macierz (wartość macierzy) przez wektor. Na podst. macierzy obliczamy skończone tempo wzrostu populacji λ, przewidujemy wzrost w przyszłości λ<1, gdy λ=1 to stała wpasowana w środowisko, λ>1będzie rosnąć, to modele deterministyczne. Odwracanie macierzy jest potrzebne do rozwiązania układu równań. Determinanta mascierzy ϰ ba-3b=x. Macierz ma wartości i wektory własne, mnożymy macierze przez siebie. Mnożymy przez siebie wektory, jest to to samo co pomnożenie przez gł. składowa macierzy w biologii populacyjnej elementy macierzy zmieniają sie, wartości opisują wzrost i spadek populacji. Jest liczebność osobników w danych klasach, macierz musi być kwadratowa-tyle samo rzędów i kolumn, wtedy ją obliczamy, są też macierze prostokątne. Obliczamy skończone tempo wzrostu populacji, przewidujemy wzrost populacji w przyszłości, λλ>1 spada, λ=1 stała. λ>4 rosnie 4 razy w danym czasie, analogia do współczynnika reprodukcji netoo R0 gdy nie zmieniają się warunki. Najlepsze badania i modele ma klimatologia. w ekologii można uzyskać istotność poszczególnych prawdopodobieństw przejść w cyklu życiowym, wiemy, które z nich powinny podlegać ochronie, aby zachować populację danego gatunku. Na podst, danych uzyskujemy inf. o stabilnym rozkładzie klas wieku. w danych warunkach, oceniamy czy populacja jest w stanie równowagi ze środowiskiem. Poznajemy wpływ zaburzeń na dynamikę gatunku. Zmiany cyklu np. spadek o 1/2 przejścia z 1 kl. do 2. Obliczamy średni oczekiwany czas życia gatunku. w przypadku wielu populacji jest pomiędzy nimi synchronizacja. Prawdopodobieństwa przejścia z klasy do klasy róznią się równaniami. Badając kl. wiekowe, obhcodza nas tylko one i prawdopodobieństwo przejścia. Ogólne modele używamy do dowolnej zmiennej podzielonej na klasy. musi byc zwięzły opis dynamiki populacji, wady modeli: nie uwzględniaja struktury populacji, zmiene to klasyfikacja daengo osobnika i klasyfikacja go do kolejnego stadium, modele oparte o klasyczne macierze nie uwzględniają rozmieszczenia, zagęszczenia i struktury przestrzennej, wzrost populacji jest deterministyczny. Dane w oparciu, o które konstruowana jest macierzmuszą być doskonałej wartości. Deterministyczny wzrost, na wzrost populacji wpływa przypadek np. osuwiska, zerwanie skał, wymywanie kompostu z nasionami, fluktuacje sezonowe. Zmiany sa co roku, sa łagodne lub gwałtowne np. okres suszy i wilgotności. jeśli zmiany sa regularne, mmożna symulowac co się stanie.. Rośliny wieloletnie radza sobie ze stochastycznym środowiskiem w czasie i przestrzeni, czynnik środowiskowy może zatrzymać na krótko rozwój populacji, może być jej zasilenie diasporami z zewnątrz. Często badamy rzadkie rosliny, nie można zrobić modeli macierzowych dla kilkudziesięciu osobników, nie odda to prawdziwej dynamiki populacji, prawdopodobnieństwo przejścia z 1 kl do 2 ma 0.5, potem spada. U roślin najniższe prawdopodobieństwo zal. od wieku, roslina rozmnaża się wtedy, gdy ma wystarczająco dużo energii do wytworzenia kwiatostanów i nasion, potem pęd kwiatostanowy obumiera. Sa wartości g1, g2, g3, jest pętla (siatka zamknięta), są tu 3 klasy, strsze, osobniki generatywne i wegetatywne. Sa osobniki wegetatywne, tworzą kwiaty, wchodza do następnej kl. Duża rozeta robi małą lub odwrotnie to wegetatywne rozmnażanie. Wg. Harpera gałęzie drzew to osobne ramety. Fizjolodzy gałęzie przydzielaja do wzrostu drzewa, nie reprodukcji. Nasiona w macierzy są opisane tylko kmiełkujące, nie wiemy ile zostało w banku nasion ani zostało zjedzonych, generatywne organy też mogą być zjedzone. U niektórych roslin pędy generatywne zyja ponad rok. Trudno znaleść siewki, trzeba trafić na odp. moment, nasiona ionnych roslin kiłkują przez cały rok. Okreslamy płodnośc osobnika, liczbęnasion na osobnika i siłę kiełkowania, procent wykielkowanych nasion. Płodnośc mu=ówi czy żyją, nie wiemy czy będą w stanie wykiełkowac w laboratorium. w terenie liczymy ile wchodzi w bank nasion. Modele sa liniuowe i deterministyczne.Założenia macierzy: dany czynnik zawsze działa tak samo, populacja zawsze działa wg. takich samych zasad, stały rozkład wieku to oczekiwany rozkład liczebności osobników w stanie równowagi ze srodowiskiem, patryzmy czy populacja jest w równowadze z siedliskiem i jak daleko od niego odbiega. Analiza żywotności populacji PVA, perspektywa przeżycia populacji, bierzemy pod uwagę zmienność siedliskową, zmienne sa warunki siedliskowe, robimy macierze przejścia z roku na rok, gdy coś sie zmienia przepisujemy macież, liczymy sr. czas zycia osobników, oczekiwany sr. czas zycia os. Ocena wartości poszczególnych elementów macierzy w cylu zyciowym, który element jest najwrażliwy. 2 typy analiz: perspektywiczna ocena potencjalnych zdarzeń w porzyszłości i retrospektyczna, wpływ zmian z przeszłości, perspektywa to elastyczność i wrażliwośc na niewielkie zmiany. Wpływ elementów macierzy na tempo wzrostu populacji, zmieniamy element przejścia-któryś z elementów macierzy i patryzmy co będzie. Sa zmiany tempa wzrostu populacji wynikające ze zmiany elementu macierzy. Nachylenie linni krzywej regresji względem zmiany, potencjalnie zdefiniowane dla zerowych macierzy dają zmiany wartości absolutnych. Jest różne znaczenie dla elementów związanych z reprodukcją i innych. Linia regresji pokazuje elestyczność populacji. Nie można porównać macierze 2 populacji. Każda ma inne zmienne, może być relatywna zmiana elementów niezdefiniowanych.