biologia i ochrona przyrody

Cykle życiowe roslin. Klasyfikacja oparta na liczbie epizodów rozrodczych, raz w zyciu czy więcej. Gdy raz w zyciu to monokarpiczne (semelparyczne), gdy kilka razy w życiu to polikarpiczne (iteroparyczne). O dł. życia są krótko i długotrwałe. Krókotrawałe to jednoroczne, zboża i chwasty polne, cykl jest w ciągu roku, długa faza juwenilna, pod koniec życia jest jednorazowa produkcja kwiatów i nasion. Jednoroczne iterokarpiczne np. starzec zwyczajny Senecio vulgaris, krótka juwenilna, cały sezon trwa faza wegetacyjna, trwała produkcja owoców i nasion, trwa do przymrozków. Dużo jest wieloletnich, faza juwenilna trwa sezon lub dwa, potem jest jeden zeson rozrodczy, powtarza sie co roku np. u kosasćca syberyjskiego, fikusa Ficus sp. jest przez wiele sezonów, 1 się kończy, 2 zaczyna. Monokarpiczne wieloletnie to dziewięćsił popłocholistny Carlina oponodontifolia, żyje na murawach kserotermicznych, faza juwenilna trwa od roku do wielu lat, nie jest klanlny, dojrzewa, tworzy kwiaty, owoce i ginie. Historia zyciowa gatunku u aklonalnych to charakterystyczny dkla niego sposób życia, wzrost, rozmnażanie, jaki jest od zygoty do smierci, rozmiar ciała, maksymalna dł. życia, wiek przystąpienia do rozrodu, ilośc potomstwa, ilośc epizodów rozrodczych, u klonalnych to wielkość areału osobniczego, ramet potomnych, organ wzrostu klonalnego (liczba rozłóg). Cechy historii zyciowej są dziedziczne dla gatunku dla gatunku i zmienne (plastyczne), podlegaja doborowi naturalnemu. Optymalizacja, dosotsowanie to najlepsza kombinacja cech umozliwiająca przeżycie w danym miejscu. Fitness to dostosowanie. Osiągnięcie fitness umożliwia kompromis ewolucyjny trade off (cos za coś), każdy osobnik ma swój czas na dojrzewanie, wzrost i reprodukcję, zawsze wkłada w to energię. Konieczny jest wybór między rozdziałem energii na dane cechy, trzeba wybrać jedną z dwóch wykluczających sie cech np. powiększanie części nadziemnych lub podziemnych, jest to przy ograniczeniu nutrientów, wody i światła przy dużym zagęszczeniu. dotyczy to też produkcji nasuion, duzo małych czy mało dużych. To trade off SSCNT. U łubinu Lupinus sp. polega na wyborze między reprodukcją seksualną i wegetatywna. U jeżyny popielicy Rubus ceasius przy dużym zagęszczeniu rośnie udział rozmnażania wegetatywnego, maleje fektywność reprodukcji seksualnej, wzrost zagęszczenia daje spadek rozmnażania płciowego. u ołownika kanadyjskiego Plumbago canadensis wzrost zagęszczenia daje wzrost obu sposobów reprodukcji. Może byc wiele mozliwości. Koszty reprodukcji rozpatrywane sa w czasie. Energia wlożona w rozród w czasie jednego roku, daje jej spadek w kolejnych latach, robią duzo nasion jest w jednym roku, mało w drugim. Firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi na malo zasobnych terenach wzrost reprodukcji w jednym roku daje spadek w drugim, w zasobnych zawsze robi duzo nasion. Gdy więcej siewek mniejsza sucha masa liści. Strategia zyciowa to zespół cech historii zyciowej gatunku, które się nie wykluczaja i umozliwiaja przezycie w danych warunkach. Wg Mc Arthura i Wilsona są K i r-stratedzy. r-stratedzy szbko dojrzewają, maja małe rozmiary, szybko rozmnażaja się generatywnie, krótko zyja, maja jednorazowa reprodukcję, wczesny rozród, śmiertelnośc nie zależy od zagęszczenia. r-stratedzy to rozliny jednoroczne środowisk zaburzonych, pól uprawnych, środowisk ruderalnyc. r-stratedzy. K-stratedzy wolny rozwój, osobnika, duża zdolnośc konkurencji, opóxniony rozwój, duzy rozmiar ciała, późny i wielokrtony rozwród, długowieczność, śmiertelność zależy od zagęszczenia. To rosliny długowieczne, z rozwinietymy organami wegetatywnymi, póna reprodukcja mało dużych nasion. Środowiska ustabilizowane np. lasy. Koncepcja Grimea, typy roslin determinują 3 czynniki: konkurencja, stres i zaburzenia, jest trójkąt Grimea, w rogu jest presja C, czyli konkurencja, S stres, R zaburzenia. Gatunki zeleżnie w którym są rogu to: w C to dobrzy konkurenci, w S odporni na stres, R na zaburzenia. W przyrodzie jest wiele przystosowań. C stratedzy to dobrzy konkurenci, są tu zioła, drzewa i krzewy, maja duże rozmiary, szybko rosną, odkładaja duzo biomasy, są długowieczne, robia dużo ściółki tu np. trzcina pospolita Phragmites australis, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum. S stratedzy to mchy, porosty, część ziół, drzew i krzewów. Sa małe, robia mało biomasy, długowieczne, zyją w warunkach stresu np. wodnego np. pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, wełnianka Eriophorum sp. R to zioła i mchy, zyja krótko, szybko rosną, maja duży wysiłek reprodukcyjny, dużą płodnośc, tracą dużo energii na wydanie owoców i nasion np. niecierpek drobnokwiatowy Impatiens partiflora. Rosliny C-S to dobrzy konkurenci, sa odporne na stres, ograniczają je zaburzenia np. przytulia czepna Galium aparine, niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera, barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium, jaskry Ranunculus sp. S-R żyja w ekstremalnych środowiskach, odporne na stres i zaburzenia np. przymiotno ostre Erigeron acer. C-R żyja w niezaburzonych warunkach tam gdzie jest stres. Strategia wspólna C-R-S odporne na stres, konkurencję i zaburzenia np. poziomka Fragaria vesca, drżączka średnia Briza media, sierpik barwierski Seratula tinctoria.

Pojedyńczy pęd umożliwiający roślinie fotosyntezę i przewodzenie wody i asymilatów to telom. Na początku ewolucji roślin zarodnie znajdowaly się na szczytach telomów, mogly być zebrane w kłosy zarodnionośne. Gdy wykształciły się liście, zarodnie powstały na liściach. Są to liście zarodnionośne, sporofile. Też mogą być zebrane w kłosy. U roślin występuje przemiana pokoleń. U mszaków dominuje gametofit, czyli pokolenie rozmnażające się płciowo. U paprotników i zalążkowych dominuje sporofit, czyli pokolenie rozmnażające się bezpłciowo. Organy płciowe u mszaków to rodnie i plemnie, u widłakó kłos zarodnionośny wytwarza zarodnie męskie (mikrosporangium), w którym w wyniku mejozy powstaje mikrospora, która rozwija się w plemnie. Tam powstaja plemniki. W zarodni żeńskiej (makrosporangium) powstaja makrospory, z nich rozwijaja się rodnie z komórką jajową. Rośliny okrytonasienne mają kwiaty. Kwiat to skrócony pęd zarodnionośny. Na osi kwiatowej, dnie kwiatowym osadzone są działki kielicha i płatki korony. Są to płone części kwiatu, nie biorą udziału w rozmnażaniu, to powabnia zwabiająca zapylaczy i zapewniająca im optymalne warunki do zapylania. Między pręcikami są nektarniki, to gruczoły wydzielające nektar. Kwiat jest atrakcyjny dla owadów. Gęsiówka Arabis sp. jest owadopylna, ma na dnie kwiatowym działki kielicha i płatki korony oraz nektarniki. Storczykowate Orchidaceae mają kwiaty podobne4 do samic owadów np. dwulistnik muszy Ophrys insectifera. Trawy są wiatropylne więc nie mają atrakcyjnych kwiatów, tylko pylniki wystają z kwiatu, żeby ułatwić rozsypywanie pyłku. Kwiat ma zwykle jeden słupek zrośnięty z kilku owcolistków, słupek ma znamię, szyjkę i zalążnie. W zalążniach są zalążki, w nich woreczki zalążkowe. W kwiecie są pręciki, pręcik ma główkę i nitkę. w główce są dwa pylniki połączone konektywem. W pylniku są komory pyłkowe. Kwiat może być osadzony na szypułce lub bezszypułkowy, siedzący. Są różne typy kwiatów zależnie od położenia dna kwiatowego: kwiat dolny, gdy dno kwiatowe jest wypukłe lub płeskie, słupek jest wtedy górny, czyli umieszczony nad nasadą reszty elementów kwiatu. Kwiat kołozalążniowy, gdy dno kwiatowe jest wklęsłe, ma kubeczkowaty lub miseczkowaty kształt i nie obrasta słupka, który jest gróny lub pośredni. Kwiat górny, gdy zaląznie słupka jest pogrążona w dnie kwiatowym, leży poniżej nasady reszty elementów kwiatu, słupek jest dolny. Kwiat może mieć symetrię promienista, gdy ma conajmniej 3 u jednoliściennych lub 5 u dwuliściennych osi symetrii. Symetria dwuboczna, gdy są dwie płaszczyzny symetrii np. u serduszek okazałych (ładniczki) Lamprocapnos spectabilis lub u krzyżowych Cruciefarae. Symetria grzbiecista ma jedną oś symetrii, jest u wargowych Labiatae i motylkowatych Papilionaceae. Kwiaty asymetryczne, nie mają osi symetri, są u np. paciorecznika Canna sp. Pojedyncze kwiaty u wielu roslin są zebrane w kwiatostany. Są też różne typy kwiatostanów: grono, gdy główna oś jest nierozgałęziona, kwiaty wyrastają na mniej więcej równych szypułkach jest u kasztanowca Aesculus sp, robinii Robina pseudoakacia. Baldachogrono, gdy oś główna jest nierozgałęziona, szypułki są różnej długości, tworzą jedną płaską lub kulistą powierzchnię, jest u bzu czarnego Sambucus nigra. Kłos, oś główna jest nierozgałęziona, kwiaty siedzące jest u traw Poaceae. Kolba ma zgrubiałą os główna i siedxzące kwiaty jest u np. kukurydzy Zea mays i obrazkowatych Aracaceae. Głóka ma silnie skróconą os główną, kwiaty są siedzące lub mają krótkie szypułki, jest u koniczyny Trifolium sp. Koszyczek ma oś skróconą i rozszerzoną, kwiaty są siedzące lub na krótkich szypułkach jest u zlożonych Compositae. Wiecha, z osi głównej wyrastają osie dalszych rzędów zakończone kwiatami, jest u traw Poaceae np. owsa Avena sp. Podwójne rozgałęzienie to wiecha I rzędu, potrójne to II rzędu itd. Baldach prosty ma kwiaty na długich szypułkach wyrastających z jednego punktu, jest u pierwiosnka Primula sp. Baldach złożony zamiast kwiatów ma baldachy proste, na nim są kwiaty, jest u baldaszkowatych Apiaceae. Wierzchotka dwuramienna, oś główna kończy się kwiatem, poniżej, którego wyrastają osi boczne, jest u gipsówki (łyszcza) Gypsophila sp. i buraka Beta vulgaris, uproszczona psotać to kłębik, jest u komosy (lebiody) Chenopodium sp. Wierzchotka jednoramienna, tworzy sierpik lub wachlarzyk, poniżej każdej osi wyrasta tylko jedna oś dalszego rzędu, osie są ułożone w linii prostej, jest u miodunki Pulmonaria sp. sierpik jest u żywokostu Symphytum sp. i niezapominajki Myosotis sp., podobny kwiatostan to skrętek, gdzie osie kwaitów ułożone są skrętolegle, jest u ogóreczniczkowatych Boranginaceae. Wachlarzyk ma odgałęzienia w jednej płaszczyźnie, ułożone są w dwie strony,  jest u kosaćców Iris sp. modyfikacja to dwurzędka, tu odgałęzienie drugiego rzędu kończy się kwiatem, jest u kosaćcowatych Irycaceae.

Ekologia zajmuje się zależnością organizmu od środowiska i zależnościami między organizmami, oraz przystosowaniem się organizmów do warunków środowiska.

Ekologia populacyjna bada zmiany liczebości, mechanizmy zmiany liczebności, czynniki kształtujące rozmieszczenie organizmów w przestrzeni, przystosowanie do zmiennych środowiska, genetyczna strukturę populacji. Genetyka ma duże znaczenie, sa organizmy o róznych sposobach rozmnażania. Roslinym mają podział ze względu na typ  wzrostu, sa aklonalne (monoklonalne) i klonalne (poliklonalne), aklonalne tworzą jeden pęd nadziemny - unitarny typ wzrostu, rosl.ina rosnie na wysokość, nie powiela liczby pedów. Maja generatywną reprodukcję, nie wytwarzają organów rozmnażania wegetatywnego, są jednoroczne lub dwuletnie, wyjątkiem są  drzewa, niektóre żyją kilkaset lat. Niecierpek drobnokwiatowy Impatiens partiflora jest jednoroczny, jodła Abies sp. jest wieloletnia. klonalne są wielopędowe - iteratywny typ wzrostu, mają oba sposoby rozmnażanbia, generatywny i wegetatywny. Są długowieczne, mają duże zdolności do rozprzestrzeniania się i kolonizowania nowej przestrzeni. Są wielopędowe, mają wiele jednostek nadziemnych, łaczą je organy podziemne np. korzenie u ryzofitów, rozłogi, łodygi, kłącza, cebule u kaulofitów. U sasanki zwyczajnej Pulsatilla vulgaris korzenie łączą kilka pędów nadziemnych, pędy mają liście, rozrastają się. korzenie się rozrastają jest korzeń główny, dzilei się na potomne, to reprodukcja wegetatywna, sasanka to ryzofit. Kaulofity maja bulwy np. kokorycz pełna Corydalys solida, z bulwy rosnie jeden pęd, tworzą się bulwy potomne, stara zanika, nowe przejmują jej funkcje. Sa gatunki robiące kłącza z krótkimi międzywięźlami to np. kosaciec syberyjski Iris sibirica, sa przyrosty, jest zwarta kępa, krótkie międzywięźla i gatunki z długimi np. konwalia majowa Convallaria majalis, długie mięzywięźla, podział kłączy, daje nowego osobnika. Śnieżyczk aprzebisnieg Galanthus nivalis ma cebule, poziomka Fragaria vesca robi rozłogi, są one nad lub pod powierzchnią. Uszkodzenie daje nowe osobniki. Klonalne maja iteratywny typ wzrostu, są 3 procesy, rozrastanie, obumieranie i odnawianie. Trwaja one cały czas życia rosliny. Rozrastanie to pomnażanie jednostek naziemnych i powiększanie organów podziemnych, rośnie areał osobniczy, osobniki pomnażają swoje organy, najstarsze pędy i organy podziemne obumierają. Osobnik się starzeje i dzieli na wiele jednostek potomnych o tym samym genotypie. Powstaja klony. Odnawianie polega na zastępowaniu starych fragmentów nowymi. roślina długo jest w jednym miejscu. Nie znamy wieku tej rosliny, znamy wiek środowiska. Reprodukcja wegetatywna to 2 sposoby: odłączanie fragmentów osobnika, belwek, organów lub komórek i stopniowe rozrastanie osobnika i jego podział. Odłączanie rozmnóżek jest np. u Lantana dundifera. Rozmnażanie może być przez rozrastanie i podział osobnika, najstarsze organy pekają i powstają nowe osobniki potomne. Długowiecznośc takich roslin, osobniki żyją dlugo w jednym miejscu, można określić ich wiek, łatwiej określić wiek pojedynczego pędu, mogąś żyć rok. Populacja widłaka spłaszczonego Diphasiastrum complanatum ma 850 lat, zajmuje powierzchnię 250 m2, orlica pospolita Pteridium aquilinum, kostrzewa czerwona Festuca rubra zyje 1000 lat. Mają dużą zdolność do kolonizowania przestrzeni, przebadano 48 gat. klonalnych, 22 z nich stanowiło jednoklonalną populację, całe stanowisko to był jeden klon np. turzyca błotna Carex acutiformes. Dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans szybko wnika między inne gatunki i tworzy płat. Trzcina Phragmites sp. zajmuje duże przestrzenie. Sposób koloniozowania przestrzeni związany jest z morfologią. Strategia wzrostu partyzancka jest u gatunków rozłogoeych, mają długie i delikatne międzywięźla między pędami, mają duży areał osobniczy. Krótkie integracje genet. Pędy wnikają pomiędzy inne rosliny i szybko wypelniają te przestrzenie, to stratego guerilla. Stratetegia falangowa jest u roslin kepkowych o zwartej budowie z mocnymi i krótkimi międzywięźlami, długie integracje genet, mały areał, wysoki wzrost, idą ku słońcu, są wyskokie, wolno wypełniaja przestrzeń, tu są kosaciec syberyjski Iris sibirica, wiązówka Filipendula sp., trzęślica modna Molinia caerulea. Podstawowe jednostki demograficzne roślin: genet/geneta to osobnik genetyczny, roślina dowolnej wielkości, w dowolny sposób zakorzeniona, o dowolnej wielkości i morfologii, powstała z nasion (zygoty). Jest kolejno stadium siewki, ma liścienie, osobnik młodociany (juwenilny), dorosły ma organy rozrodcze. Genet u aklonalnych 1 pęd to 1 osobnik, u klonalnych znamy genet, gdy wychodujemy go z nasienia np. w laboratorium. Klonalne sa wielopędowe, mają kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt lub kilkaset pędów. Rameta to rozgałęzienie, pęd .ub gr. pedów odłączona od macierzystego i zyjąca samodzielnie. Klon to zbiór ramet niezależnych morfologicznie i fizjologicznie powstałych ze wzrostu wegegtatywnego. w terenie nie można rozróżnić klonu od genety. Gożdzik okazały Dianthus superbus, turzyca darniowa Carex cespitosa, i kosaciec syberyjski są niemożliwe do rozróznienia genety i klony. Określamy je skupieniem ramet lub pedów. Rameta to np. pęd kwiatowy lub wegetatywny, u tilapii japońskiej Tilapia japonica uznajemy za ramet rozetę liści, czyli grupę liści wyrastających z jednego miejsca (2 lub więcej liści). Rameta to gr. pędów np. u jaskra rozłogowego Ranunculus repens, turzycy dwupiennej Carex dioica. Cykl życiowy rosliny zatrzyna sie od nasiona, potem sa siewki, maja 1 lub 2 liścienie, jest faza juwenilna, trwa do wytworzeniakwiatów i owoców w fazie reprodukcji, jest faza starzenia (senilna), okres postreprodukcyjny, potem roślina obumiera. Klonalne zamiast obumrzeć odnawiają się.

Budowa liścia. Jest epiderma, pod nia miękisz palisadowy, który przechodzi w gąbczasty. W gąbczastym jest więcej chloroplastów. Palisadowy ma luźny układ komórek, duże przestwory międzykomórkowe, są w nim wiązki przewodzące liścia (nerwy). Epiderma nie ma chloroplastów, wyjątek to rosliny wodne i z wilgotnych środowisk. W epidermie dolnej są aparaty szparkowe (wodnych i z wilgotnych środowisk są w górnej epidermie lub z obu stron liścia). Gdy aparaty szparkowe są na dolnej stronie liścia to liście hypostomatyczne, gdy na górnej to liście epistomatyczne, gdy po obu stronach sa amfistomatyczne tak jest np. u kukurydzy Zea mays. Rośliny wodne mają chloroplasty w górnej epidermie na cokołach ponad powierzchnią liści. Komórki miękiszu palisadowego i gąbczastego kontaktuja się ze sobą. Komórki miękiszu palisadowego przekazują asymilaty komórkom miękiszu gąbczastego. Miękisz palisadowy ma chloroplasty. Nerwacja liścia u jednoliściennych jest róznoległa, jest kilka większych i szereg mniejszych wiązek przewodzących. Rośliny C3 mają miekisz C3, rosliny C4, miękisz C4. U kukurydzy są szparki po obu stronach liścia, miękisz C4 jest pod epidermą dolną i górną, przy szparkach są komory powietrzne. Powstały w wyniku działania karboksylazy PEPC, kwas jabłkowy jest transportowany do pochwy wieńcowej, otaczającej wiązkę przewodzącą. Tam atom węgla się odłącza od jabłczanu i kwas trójwęglowy wraca do miękiszu palisadowego. C4 jest u roślin z klimatu ciepłego. Rosliny plywające np. rdestnica Potamogeton sp. są dwa rodzaje liści, jedne całkowicie zanurzone i drugie pływające. Liście pływające mają od dołu miękisz gąbczasty, tkankę wzmacniającą i wiązkę przewodzącą. Kutikula jest cienka, żeby nie ograniczać parowania. Miekisz gąbczasty ma kolumnowy układ. Dolna epiderma może mieć zdegenerowane aparaty szparkowe. Miękisz gąbczasty przechodzi w aerenchymę, miekisz powietrzny, magazynujący powietrze. Gromadzi gazy trudno rozpuszczalne w wodzie. Komory powietrzne dzielone są przesłonami (diafragmami) na sektory, żeby po zranieniu liścia nie zalała ich woda. Rośliny wodne mają mało tkanki wzmacniającej, redukują drewno przewodzące wodę. Lepiej rozwinięte jest łyko. Strzałka wodna Sagittaria sagittifolia ma liście nad powierzchnią wody. Liść sosny Pinus sp. to szpilka. Szpilka jest przystosowana do deficytu wody i silnego nasłonecznienia. Żyje wysoko w górach. Wiązka przewodząca oddzielona jest endodermą ze skrobią, jest to cecha wspólna z łodygą. Cechą typową dla liścia jest miękisz asymilacyjny z chloroplastami. Górna pwoierzchnia szpilki jest płaska. Szpilkę pokrywa gruba kutikula, ściany komórkowe epidermy są grube i zlignifikowane. Pod epiderma jest hypoderma z włókien sklerenchymatycznych. Miekisz jest gęsto upakowany, komórki są palczaste, mają uwypuklenia do środka, żeby zwiększyć powierzchnię asymilacyjną, tam upakowane są chloroplasty. To cechy kseromorficzne (roślin żyjących w suchym środowisku). W miękiszu są kanały żywiczne. Rozmieszczenie kanałów oraz wiązek przewodzących to cechy systematyczne szpilkowych. W środku szpilki są dwie wiązki centralne, pomiędzy nimi są włókna, więcej włókien jest po stronie łyka. Pomiędzy drewnem i łykiem jest kambium, szpilka przyrasta na grubość, szpilki są stopniowo wymieniane co 3 - 4 lata. U szpilki komorę powietrzną przy aparacie szparkowym tworzy komórka miękiszu palisadowego w kształcie litery U. Te komórki tworzą miekisz powietrzny. Aparat szparkowy jest poniżej powierzchni szpilki. W miekiszu jest asymilacja, są wiązki przewodzące, pomiędzy wiązkami i miękiszem asymilacyjnym jest tkanka transfuzyjna. Jest ona tylko u nagozalążkowych, ma cewki i komórki miękiszowe. komórki epidermy są zgrubiałe i ściśle przylegaja do siebie. Komórki przyszparkowe tworzą komorę nad komórkami szparkowymi, tam gromadzi się wosk i pyly, ogranicza to transpirację. Dlatego szpilkowe są wrażliwe na zanieczyszczenia. Zanieczyszczenia blokują szparki i rośliny szpilkow usychają. Wydmuszyca piaskowa Elymus glaucus to trawa z obszarów ubogich w wodę. Przy niedoborze wody liść zwija się, na zewnątrz jest epiderma dolna bez aparatów szparkowych, zwinięcie możliwe jest dzięki silnie zwakuolizowanym pęcherzykowatym komórkom zawiasowym. Gdy mało wody jest spadek turgoru i liśc się zwija. Aparat typu Graminae jest w ruloniku z liścia chroniony przed wyschnięciem. Zwinięcie ogranicza transpirację. Liście są żebrowane, na szczytach żeberek komórki epidermy tworzą haczykowate wyrostki, haczyki te zazębiaja się i utrzymują zwinięty liśc. Sa grubościenne włókna sklerenchymatyczne, też chronią przed transpiracją. Dolna epiderma ma grubą kutikulę i nie ma szparek, komórki zawiasowe pozwalają się liściom zwijać. Cienkościenne komórki zwijają liść przez caly dzień. Rano gdy jest rosa, otwierają się. Oleander Nerium sp. kwitnie na biało i różowo. Kutikula ogranicza transpirację, aparaty są na dolnej powierzchni liścia. Są w kryptach, zagłębieniach. Tam epiderma tworzy włoski, chroniące przed transpiracją. Krypty wyścielane są martwymi włoskami. zapewniającymi stałe warunki wilgotności i temperatury. Roślina ma wielowarstwową epidermę, Jeden raz w ewolucji pojawiły się 3 - 4 warstwy komórek. Komórki są silnie zwakuolizowane, mają dużo kutyny. Od dołu jest kilka warstw kutyny. Miękisz najbardziej przyrasta od gory liścia, w dole słabiej. Miekisz jest wielowarstwowy, przy wiązce przewodzącej są włókna sklerenchymatyczne i kolenchyma - tkanki wzmacniające. Liście kseromorficzne ogólnie mają cechy zapobiegające parowaniu: grubą kutikulę, dużo tkanki wzmacniającej, szparki w zagłębieniach, martwe wloski, haczykowate komórki. Dominuje u nich ksylem. Dobrze przewodzą wodę. Sklerofity to rośliny sucholubne, dzielą się na sukulenty: gruboszowate Crassulariaceae, kaktusy Cactaceae, agawy Agavaceae, mają miękisz wodny. Liściowe mają miękisz wodny w liściach, łodygowe w lodydze. Żyją w klimacie z porą deszczową i suchą. W czasie deszczowej miękisz wodny gromadzi wodę. w Polsce jest rozchodnik Sedum sp.  W porze suchej wykorzystują zgromadzoną wodę. Łodygowe mają duże łodygi, liściowe maja krótką łodygę i duże liście. Kserofity mają mechanizmy ograniczające parowanie: grubą kutikulę, woski, włoski. Korzeniowe mają miękisz wodny w korzeniu, który jest najlepiej rozbudowany. Tkanki gromadzące wodę są najlepiej rozbudowane, pozostałe są zredukowane. aparaty szparkowe powstały w toku ewolucji ponieważ epiderma pokryta jest kutikul, która jest nieprzepuszczalna dla wody. Przez szparki jest parowanie wody, za tym idzie utrzymanie równowagi termicznej. Aparaty utrzymują też stężenie tlenu i dwutlenku węgla i zapewniają staly poziom fotosyntezy, pobieraja dwutlenek węgla i oddają powstały w wyniku fotosyntezy tlen. aparaty to układ przewietrzający, ich wielkość jest stała dla danego gatunku. Zarówno podczas otwarcia jak i zamknięcia maja taka samą długość 15 - 35 mikrometrów. Na powierzchni epidermy jest ich dużo do 1000 na 1 mm. U większości roślin sa w dolnej epidermie. U higrofitów są obu stronach liścia, są one na wzniesieniach, kolumienkach (kolumellach). Sklerofity mają aparaty w kryptach, w dolnej skórce, są one chronione włoskami. Kaktusy Cactaceae mają fałdy na łodydze, żeby chronić aparaty szparkowe przed parowaniem. W czasie suszy kaktus zużywa wodę, łodyga traci turgor, fałdy się zginają iaparaty są w fałdach. Hydrofity (rosliny wodne), nie mają aparatów, rośliny z pływającymi liśćmi mają na górnej powierzchni epidermy. Komórki szparkowe to jedyna komórki epidermy z chloroplastami. Ściany komórkowe nie mają plazmodesm, mogą mieć przenośniki i mieć charakter transportowy. Ściana komórkowa od zewnątrz komórki jest zgrubiała, w środku ma listwę, czyli zgrubienie otaczające szparkę. Pod szparką jest duży przestwór międzykomórkowy, kontaktujący się z głębszymi przestworami. Tędy wychodzą tlen i para wodna. Przestwór może być podzielony na odcinki przedni, środkowy i tylny. Nierównomiernie zgrubiałe ściany komórkowe dają szczelinę (szparkę), układ mikrofibryli w ścianie komórkowej decyduje o jej zamknięciu lub otwarciu. Mikrofibryle są ułożone promieniście do porów, gdy komórki wypełniają się wodą jest wybrzuszenie ścian komórek szparkowych i rośnie krzywizna komórek, ale nie objętość. Układ mikrofibryli warunkuje ruch cieńszych ścian, które odginaja grubsze. Na otwarcie szparek wpływają czynniki egzogenne: odpowiedni zakres światła (światło niebieskie; PAR), wilgotność powietrza, gdy duża otwierają się, gdy mała zamykaja się, przy wigotności jest transpiracja i endogenne: stężenie CO2 w tkance liścia, gdy spada szparki otwierają się, hormony, kwas indolino-3-octowy i abscyzynowy, stężenie jonów potasu. Jest różny kształt blaszki liściowej: równowąski, jest wąski i długi, całe długośc ma tą samą szerokość. Lancetowaty, ma zaostrzony koniec, jest podłóżny, delikatnie rozszerzony przy nasadzie. Podługowaty, przy nasadzie i na końcu delikatnie sie zwęża, środek jest rozszerzony. Łopatkowaty, koniec jest szeroki, nasada wąska, od połowy się rozszerza. Jajowaty jest owalny, koniec jest lekko zaostrzony, na końcu jest węższy niż u nasady. Odwrotniejajowaty u nasady jest węższy niż na końcu. Eliptyczny ma oba końce słabo zwężone, boki są szerokie, cały jest dłuższy niż szerszy. Rombowy, środek jest szeroki, oba końce wąskie. Deltoidalny przy nasadzie jest szerszy, nasadę ma wąską, po najszerszej części stopniowo się zwęża. Korągły z nasadą sercowatą, jest okrągły, nasada rozgałęzia się na 2 okrągłe części. Okrągły tarczowaty, jest okrągły. Nerkowaty, nasadajest podzielona na 2 okrągłę części, całość ma kształt nerki, fasolki. Trójlistkowy o listkach sercowatych, 3 listki wyrastają z jednej szypułki, leża do okoła niej. Dłoniastozłożony, długie odcinki odchodzą promienisto od wspólnej podstawy. Parzystopierzasto złożony, listki parami odchodzą od osi, koniec osi bez listka. Nieparzystopierzasto złożony, na końcu osi jest listek, pozostałe są ułożone naprzeciwlegle na osi. Przerywanopierzasto zlożony, listki są ułożone parami, para większych i para mniejszych na przemian. Nasada blaszki liściowej jest klinowata, stopniowo blaszka się rozszerza. Zaokrąglona przy ogonku jest okrągła. Ucięta, przy ogonku jest płaska. Sercowata ma zaokrąglone brzegi w okół ogonka. Strzałkowata, ostre częsci blaszki są po obu stronach ogonka liściowego. Oszczepowata ma przy ogonku po obu jego stronach ostre, prostopadłe do niego częsci. Uszasta. Po obu stronach ogonkach rozrasta się w dlugie części. Przerośnięta porasta ogonek liściowy, który ją przebija.  Podział blaszki liściowej jest pierzastowrębny, gdy blaszka dzieli się na ząbkowate odcinki. Dloniastoklapowany, równe odcinki odchodzą promieniście od blaszki, są płytko wcięte. Pierzastoklapowany, odcinki odchodzą od blaszki w jedną stronę np. w górę, sa płytko wcięte. Dłoniastodzielny, odchodzące promieniście odcinki są głęboko wcięte. Pierzastodzielny, odchodzące w górę odcinki są głęboko wcięte. Dłoniastosieczny, promieniście odchodzące odcinki dzielą się na mniejsze odcinki. Pierzastosieczny, odcinki zaczynają się przy samej osi. Podwójnie pierzastosieczny, odchodzące od cienkiej osi odcinki dzielą się na mniejsze. Stopowosieczny, z jednego miejsca wychodzą odcinki tworzące w okół tego miejsca okrągłą wiechę. Lirowaty u nasady jest wąski, dzieli się na odcinki, na końcu jest szeroki i iniepodzielony. Haczykowaty u nasady jest niepodzielony, środek ma szerszy i podzielony na odcinki, koniec ma ostry. Brzeg blaszki liściowej jest cały, gładki. Karbowany, ma okrągłe karby. Orzęsiony, ma rzęski. Piłkowany ma trójkątne ząbki. Podwójnie piłkowany, ząbki są naprzemian większe i mniejsze. Ząbkowany ma ostre ząbki. Ościsto ząbkowany, ząbki są jeszcze bardziej cienkie i ostre. Szczyt blaszki liściowej jest wycięty, ma ostre wgłębieniu. Zaokrąglony jest okrągły. Ucięty jest płaski. Tępy jest lekko zwężony. Z kończykiem ma na końcu ostry kończyk. Ostry jast ostry. Długo zaostrzony wydłuża się w ostry koniec. Są dane typy ulistnienia: okółkowe, gdy z węzła wyrasta kilka liści dookoła łodygi, naprzeciwległe, gdy z węzła wyrastają dwa liście naprzeciwko siebie, skrętologłe, gdy linia łącząca nasady liści wyrastających z węzłów spiralnie otacza łodygę, naprzemianległe, gdy z węzła wyrasta jeden liśc z jednej strony, z drugiego jeden liść z drugiej strony i tak na przemian, nakrzyżległe, gdy dwa liścienie wyrastają z jednego węzła.