biologia i ochrona przyrody

Kolejny wpis z cyklu nie róbcie teg ow domu. Próba wyjaśnienia rytuału chodzenia po węglach.
Wielu naukowców uważa, że chodzi o krótki kontakt stopy z rozgrzaną powierzchnią. Żeby zaszła reakcja trzeba przekazać materii odpowiednią ilość ciepła, na to potrzeba czasu. By rozgrzać ciało do temperatury denaturacji białek, czyli oparzenia potrzeba odpowiedniej ilości czasu, a kontakt stopy z węglami jest za krótki, potrafimy przecież gasić palcami świeczki i zapałki. Wzór na przewodnictwo ciepła uwzględnia również ciepło właściwe ciała oraz jego temperaturę, białka, kwasy nukleinowe mają różne ciepło właściwe, ale można tu uwzględnić ciepło właściwe wody. Dodatkowo stopy są chłodniejsze niż reszta ciała, a im niższa temperatura danego ciała tym więcej energii trzeba przekazać by ogrzać je do poziomu reakcji, czyli trzeba uzyć albo wyższej temperatury albo dłuższego czasu ekspozycji. Często w krajach chłodniejszych przed wstapieniem na węgle stoi się boso na śniegu co obniża temperaturę stóp i uodparnia je na wysokie temperatury (tak jakby porównać czas gotowania zamrozonego i rozmrozonego mięsa). Węgiel ma niską temperaturę żarzenia, już kontakt z rozgrzanym metalem byłby niebezpieczny. Dodatkowo węgiel słabo przewodzi ciepło, czyli słabo przekazuje je materii, czyli stopom.
Kolejnym czynnikiem jest efekt Leidenfrosta, czyli opóźnione parowanie cieczy, stopy mają duzo gruczołów potowych, pot tworzy izolującą poduszeczke, składa się on z wody, która dobrze izoluje ciepło-dlatego jest wykorzystywana jako chłodziwo w reaktorach. Zjawisko Leidenfrosta widać było przy dotykaniu przez chwilę poślinionym palcem rozgrzanego pieca, trzeba to robić bardzo szybko inaczej można sie oparzyć.
Przyjrzyjmy sie samym stopom, powierzchnia stóp ma bardzo grubą warstwę kornerocytów, czyli martwych, skeratynizowanych komórek. Keratyna słabo przewodzi ciepło, nawet gdy uszkodzi się rogową warstwę nie ma to konsekwencji dla całego ciała, jak nie ma konsekwencji starcie jej pumeksem. Dotyk dłonią rozgrzanych węgli już by nie był taki bezpieczny.
No i temperatura na powierzchni żarzących sie czy nawet płonących materiałów jest niższa niz temperatura nad nimi, dlatego można palcami przejechać po płomieniu świecy czy zapałki.
Tak więc te same czynniki, które pozwalają zgasic palcem świeczke czy przejechać palcem przez płomien pozwalają chodzic po węglach, ale to nie znaczy, że nie czuje się bólu, nie tylko chodzi o kanciaste kształty węgielków, ale i o przewodzenie impulsów nerwowych, które zachodzi wiele szybciej niż nagrzanie się do tych 60 st. denaturacji białek. dlatego czując ból odrywamy ręce od gorących przedmiotów zanim nastapi uszkodzenie tkanek.
Uwaga kontakt wyziębionej stopy z gorącym podłożem może spowodować rozszerzenie naczyń krwionośnych i szybki transport wychłodzonej krwi do serca co moża być niebezpieczne nawet dla całkiem zdrowych ludzi.

Chomik europejski, inaczej chom, chomik, skrzot, skrzeczek,reczek,pyrczek, skrzatek, szczekający szczur, hamster, skrzotek, piesek polny, to zagrożony w Europie gatunek chomika, przez 40 lat jego obszar występowania zmalał o 75%. W latach 70 był obecny w środkowej i eschodniej Polsce, miał 1176 stanowisk. Dziś jest na Wyżynie Małopolskiej, Lubelskiej i Roztocza, lubi iły,lessy, margle, gliny, gdzie kopie norki i tunele, lubi też czarnoziemy, optymalne dla niego warunki ma Pas Wyżyn Środkowych. Rozmiarem przypomina świnkę morską. Chomik ma brązowo-białe futro z czarnym brzuszkiem, zdenerwowany staje na tylnich nogach, nadyma policzki i pokazuje brzuch, może zaatakować psa. Chomik jest duży, w norce ma spiżarkę i schronienie, jest pomieszczenie mieszkalne i spiżarki z roślinami do jedzenia i ścierania zębów. Chomiki jedzą rośliny, warzywa, owoce, zielone części roślin, owady, ślimaki, nasiona, muszą ścierać siekacze. Chomik zasypia na zimę, śpi przerywanym snem, budzi się by jeść, znosi jedzenie do norki w workach na policzkach i przy pomocy łapek wyjmuje zapasy. W czasie rui samiec wprowadza się do norki samicy, potem idzie dalej, okres godowy zaczyna się w połowie kwietnia, po 20 dniach rodzą się łyse, slepe mlode, jest ich do 20, po 4 tygodniach są samodzielne. Jest do 3 miotów w roku. Chomik żyje samotnie,żyje do 10 lat, jest aktywny jest nocą, gromadzi zapasy na zimę. Naturalne środowisko chomików to stepy, polują na nie jenoty, gronostaje, ptaki drapieżne, lisy, krukowate. Zagrażają mu urbanizacja, zalesianie, zabudowywanie terenów rolniczych, intensywne rolnictwo, łagodne zimy sprawiają, że chomiki nie zasypiają lub się często budzą,ale łagodne zimy to też niezamarznięte wyrzucone przez ludzi na pola niesprzedane warzywa, owady, czasem ślimaki i dżdżownice.

Trzmiel kamiennik Bombus lapidarius występuje w całej Euroazji, obserwujemy go wiosna na kwiatach, jeden z głównych zapylaczy, ma krępe, owłosione ciało z żółto-czarną szatą i przezroczystymi skrzydłami, żyje w niewielkich grupah społecznych, mogących przetrwać rok, zapłodniona jesienia samica na początku wiosny znajduje odpowiednie miejsce do założenia gniazda, może ono być pod ziemią, między kamieniami, w szczelinach ścian, tam przygotowuje płytki z pyłku i nektaru, w których składa po 1 jaju, po wykluciu larw królowa karmi je aż do dojrzałości, powstaje pierwsze pokolenie bezpłodnych samic-robotnic, potem rodza się kolejne pokolenia, na początku jesieni rodzą się płodne samice oraz samcie, które skłądają niezapłodnione jaja na trutnie, późną jesienia płodne samice i trudnie łączą się ze sobą, królowa, robotnice i trutnie umierają, samice zostają w gnieździe. Kolonie trzmieli mogą liczyć do 300 osobników. Podobne gatunki to trzmiele ziemny Bombus terrestris, leśni B. sylvarum, gajowy B lucorum, rdzawoodwłokowy B. pomorum, ogrodowy B. hortorum.
Trzmielec czarny Psithyrus rupestris żyje w Europie i środkowej i płn Azji, podobnie jak polny P. Campestris i leśny P. silvestris jest pasozytem, składa jaja w gniazdach trzmieli zwyczajnego i lesnego, przypomina trzmiela, ale ma ciemniejsze skrzydła, samica nie ma koszyczków do zbierania pyłku na 3 parze odnóży, nie opiekuje się larwami, nie ma tu robotnic, dorosłe trzmielce pojawiaja sie pod koniec lata, łączą się ze sobą, samce giną, samice szukają schronienia by przezimować, wiosna szukają gniazd trzmieli by złożyć jaja.
Tynkarka Chalicodoma muraria lub obrostka murówka żyje w środkowej i płd Europie, jest pszczołą samotnicąbuduje małe gniazdka z ziarenek piasku i grudek ziemi, które łączy wydzieliną, gniazdko ma kształt naparstka, są w nim liczne małe, podłużne komórki, w których upycha miód i pyłek, gdy dobtze je wypełni skłąda jedno duże jajo i zamyka wlot do gniazda, tam larwa zimuje, wiosną kończy przeobrażenie i wychodzi na zewnątrz jako dorosły owad.
Murarka makowa Osmia papaveris żyje w Europie, na piaszczystym terenie buduje komórki, któych ściany przykrywa płatkami maków, potem magazynuje pyłek i nektar, składa jajo i jeszcze raz przykrywa wszystko płatkami maków, potem gniazdo ukrywa zasypując piaskiem i opuszcza gniazdo. Osmia rufohirta zakłada gniazdo w opuszczonych muszelkach ślimaków, które zasłania ziemia i płatkami kwiatów, murarka lucernowa Osmia caerulescens składa jaja w komókach zbudowanych w wydrążo nych pniach, do miesierkowatych należy też misierka różówka Megachile centuncularis.
Klecanka rdzaworożna Polistes gallicus żyje w środkowej i płn Azji, Europie i Afryce Północnej, ma smukłe ciało o czarnej szacie w poprzeczne żółte prążki na odwłoku, zapłodniona po zimowym spoczynku samica zaczyna budować gniazdo, łączy drewniane włókna wydzieliną i otrzymuje karton, z którego robi wiele sześciokątnych komórek, zawiesza je na wystającej skale, zadaszeniu lub gałęzi, składa w każdej komórce po jednym jaju, odżywia larwy aż do dorosłości, z pierwszego pokolenia powstają robotnice, które będą opiekować się królową i jej kolejnymi dziećmi, niższe temperatury jesienią stymulują rozwój trutni i płodnych samic, po kopulacji trutnie giną, partnerki znajdują schronienie na zimę i wiosną zaczynaja następny cykl, tu jest też klecanka polna Polistes nympha i P. associus.
Osa pospolita Vespula vulgaris zasiedla zimne regiony Sarego i Nowego Świata, bardzo pospolita w Polsce, jest większa i mocniejsza od klecanki, zapłodniona samica staje się królową, bezpłodne samice to robotnice, latem samce służa reprodukcji, gniazdo mniejsz eniz osy dachowej, zbudowane pod ziemią, zawieszone na gąłeziach drzew, w skrzynkach na liśty, pod przewróconymi donicami i wazonami.
Osa dachowa Vespula germanicas pospolita w paleoarktyce i nearktyce, czarno-żółta szata, drapieznik, poluje na muchy i gąsienice motyli, którymi karmi larwy,l gniazdo buduje pod ziemią, może mieć 30 cm srednicy, jesienią ma 3000 mieszkańców, wykorzystuje czasem opuszczone nory kretów i myszy, królowa buduje pierwsze komórki i rodza się pierwsze robotnice, które potem opiekują się nia i larwami.
Szerszeń europejski Vespa crabro żyje w paleoarktyce i Ameryce Płn, jest krepy, jaskrawy, na głowie i częsci odwłoka jest czerwony, czarny na tułowiu, reszta odwłoku jest żółta z rdzawymi plamami, należy do os, buduje papierowe gniazdo w dziuplach drzew, na strychach, gniazdo ma wiele warstw szesciokonnych komórek otwartych od spodu, każda jest zawieszona na położonej wyżej, pierwsza mocowana jest do ściany, budowę gniazda zaczyna młoda, zapłodniona samica, potem składa jajo w każdej komórce, zimą odpoczywa w ukryciu, po wykluciu karmi larwy zdobyczami, na które poluje, larwy wchodzą w stadium poczwarki i dorosłe, powstaje pierwsza grupa samic robotnic, potem zapłodniona samica staje się królową, tylko składa jaja, jesienią rodza się trutnie i płodne samice, kopulują, potem królowa, robotnice i trutnie giną, młode samice zimuja by wiosną dać początek nowym koloniom.
Nastecznikowate Pompilidae to rodzina os występująca na całym świecie, maja czarny kolor, długie odnóża, żyją w pojedynke, poluja na pająki, w marcu lataja na dłąkami szukając zdobyczy, z którymi walczą, soa wygrywa, paralizuje jadem pająka, umieszcza go w zagłębieniu w ziemi, składa na niej 1 jajo i zostawia je tam. Często pająk jest wiekszy od osy. Tu są rodzaje nastecznik Pompilus sp. i swędosz Anoplius sp.
Taszczyn pszczeli Philanthus triangulum zamieszkuje paleoarktykę poza najdalszą północą, ma żółto-czarną szatę i odwłok w kształcie serca, aktywny late, częsty obok uli, wygłodzony atakuje pszczoły zbieraczki i zmusza je do wyplucia nektaru, zapłodniona samica paralizuje jadem owady, zaciąga je do podziemnego gniazda, do komórek przyszłych samców wkłada 3 pszczoły do samic 5, po zakończeniu rozwoju larwy tworzą kokon jedwabnych nici i czekają 10 miesięcy na przepoczwarzenie, potem dorosłe opuszczaja gniazdo. 
Szczerklina piaskowa Ammophila sabulosa saziedla Europe, pospolita u nas, ma czarne ubarwienie z błękitnymi i czerwonymi wzorami na odwłoku i cienkim stylikiem łączącym odwłok z tułowiem, aktywna od czerwca do września, wtedy sa loty godowe, po kopulacji samiec umiera, zapłodniona samica wygrzebuje w piasku gniazdo, znajduje larwy owadów z rzędu prostoskrzydłych i motyli, paraliżuje je jadem i zanosi do gniazda, składa na larwie jedno jajo i opuszcza gniazdo, z jaja wykluwa się larwa bytująca na ofierze.
Bethylidae członkowie tej rodziny mają ciemne ciała i czerwonawe odnóża, są uskrzydlone lub bezskrzydłe, wiele gatunków przypomina mrówki, polują na larwy chrząszczy i motyli, paralizują je, przenoszą do nor, składają w ich ciałach jaja, larwy jedzą ofiary.
Zgłębiec trzepiennikowiec Rhyssa persuasoria jest w całej Europie i Ameryce Pn, pospolity w Polsce, latem fruwa wśród iglastych drzew polując, jest czarny, duży, należy do rodziny Ichneumonidae, pasozytuje na larwach trzepienników, znajduje pień, gdzie sa przeobrażające się larwy, pokładełkiem jak wiertłem drążą otwory, gdy pokładełko trafi na larwę owad przeszywa ją, składa jajo w jej ciele, po kilku dniach wykluwa się mala larwa jedząca wnętrzności larwy trzepiennika, dojrrzała wydostaje sie z drzewa i zaczyna loty dorosłego owada.

Kanna, paciorecznik lubi słońce i ciepło, żyzne, próchnicze, kompostowe, wilgotne ziemie, nawożenie, zimujemy w 10 st, po przymrozkach wykopujemy kłącza, odcinamy martwe części, kłącza trzymamy w wilgotnym torfie, sadzimy w 2 połowie maja, na przełomie lutego i marca dzielimy kłącza, by miały 1-2 oczka, sadzimy płasko do doniczek z ziemią liściowo-kompostową z domieszka piasku lub substratu torfowego, trzymamy w 20-22 st, potem obniżamy temperaturę, odlewamy i nawozimy sadzonki

Ma pięciolistkowe liście, listki lancetowate, kwiaty zebrane w grona, są dwupienne, miododajne, owoce to czarne jagody, lubi słońce, cień, półcień, mrozoodporny, odporny na suszę, lubi umiarkowanie wilgotne gleby, piaszczyste, obojętne

Tulipan Queen's night i tulipany papuzie, tulipan królowa nocy ma prawie czarne płatki, papuzie apricot parrot ma pofałdowane i postrzępione płatki, kwiaty są morelowe z zielonymi, białymi i kremowymi plamkami, najpiękniejsze, gdy kwiat się otwiera, bright parrot ma pofałdowane, powcinane, pomarańczowożółte kwiaty, brzegi ma żółte, środki i nasady czerwonawe, lubi żółte narcyzy i czerwone tulipany, rocco parrot ma nieregularnie karbowane płatki, są czerwone w zielone, żółte, pomarańczowe plamy i fioletowe smugi, super parrort ma postrzępione, kremowobiałe płatki z zielonymi plamkami, skupiają się w zielony stożek, kiedy się rozwija dominuje biały, na środku płatka jest zielona pręga z odchodzącymi zielonymi żyłkami, golden glasnot parrot ma żółte, ciasno skupione płatki, od nasady idą zielone prążki, lubią narcyzy, szachownicę cesarską i bright parrort, black parrot mocne, postrzępione, zwężone ku brzegowi płatki, są ciemnobordowe, lubią kremowe kwiaty i sadzimy je wzdłuż ścieżek, tulipany sadzimy na głębokość 2-3 cebul w plastikowych koszyczkach, które chronią je przed mrozem, gryzoniami, utratą wody, ułatwiają wyjmowanie cebul, na zimę okrywamy je torfem, korą lub gałązkami świerku, po przekwitnięciu usuwamy kwiaty, cebule z liśćmi podlewamy, gdy liście schną usuwamy je, wykopujemy cebulki i przechowujemy do jesieni w chodnym, suchym miejscu, lubią słońce, gleby wilgotne, niezbyt zwięzłe, próchnicze z domieszka obojętnego kompostu lub torfu, przed posadzeniem dajemy 50g na m2 gleby nawozu mineralnego wolno działającego

Kotek rudy, najmniejszy kot świata, zamieszkuje Indie i Sri Lankę, dorosły osobnik mieści się na ludzkiej dłoni. Kot rudy inaczej rdzawy waży 0,8-1,6 g, bez ogona mierzy 35-48 cm. Kotek rudy żyje w lasach o gęstej roślinności. W dzień spi w pustych kłodach, noca poluje na małe  ptaki, gryzonie i owady. Jest szybki, zwinny jak każdy kot,ale zagrozony wyginięciem z powodu polowań i utraty siedlisk, wycinania, lasów obecnie zyje 10 tys. osobników. Ludzie, którzy mieli kontakt z kociaczkami twierdzą, że łatwo go udomowić,jest czuły,oddany, przyjazny. Samica po ponad 2 miesiącach ciąży rodzi 2 kocięta [https://www.koty.pl/najmniejszy-kot-na-swiecie/ ].

Syringammina fragilissima żyje na dnie mórz Europy i Ameryki Północnej. Odkrył je oceanograj John Murray. Zwierzątko zyje w domku z piasku posklejanego betonem, który samo wytwarza, stąd nazwa delikatna piaskownica. Jego domek tosystem rurek wypełniony ciałem,domek ma 10 do nawet 20 cm średnicy. Ciało tworzy jedna komórka z wypustkami wypełniającymi rurki,ma wiele rozproszonych jąder, przypomina grzybnię, nazwany ksenofioforem, komórka namnażając się wytwarza cement organiczny zlepiający przylegające do niej osady. Zbyt duży domek organizm odrzuca. Organizm rośnie skokami, kilka dni rośnie, kilka miesięcy odpoczywa, nie wiemy dlaczego. Spokrewniony z otwornica, nie wiemy jak się rozmnaża. Wiemy, że w rurkach zbiera sieosad,któryjedzą bakterie, nie wiemy czy fagocytuje osady czy same bakterie jako pokarm, może też wypuszczać nibynóżkę z rurki. Jego komórki mają kryształki siarczanu baru, nie wiemy po co. Ole Tendal z Muzeum Zoologicznego w Kopenchadze uważa, że on hoduje bakterie, w jego ciele odkryto kwasy tłuszczowe obecne w komórkach bakterii [https://www.newscientist.com/article/dn18468-zoologger-living-beach-ball-is-giant-single-cell/].

Kwietnik Misumena vatia, pająk zmieniający kolory znany z naszych łąk, spotykamy go na kwiatach, należy do rodziny ukośnikowatych, ma ponad 1 cm. 2 pierwsze odnóża są dłuższe od innych, dzieki nim kwietnik porusza się we wszystkich kierunkach. Cała rodzina tak potrafi,chroni to przed drapieżnikami, samiec ma 4 mm, czarny ma biały odwłok z 2 czarnymi pasami na wierzchu, samica jest duża i zmienia kolor zależnie od kwiatu na którym siedzi. Może być biała,żółta lub zielonkawa, kolor zmienia zmana koncentracji barwnika w komórkach oskórka, może go wydalać z odchodami. Barwnik normalnie jest żółty,ale rózne stężenie daje różne kolory. Częśc osobników ma czerwone pasy po bokach. Kwietnik ma trójkątne oczy, zmiana barwy trwa kilka dni, dlatego wybierają kwiaty oswojej obecnej barwie. Żyje na łąkach, brzegach lasu, w ogródach, je muchówki, trzmiele, pszczoły, motyle, skrada się do pijącej nektar ofiary, gdy się zbliży łapie przednimi nogami i kąsa. Ma pazurki jadowe, wbija je między tułów a głowę lub inne wrażliwe miejsca. Gody są na dnie kielichów kwiatowych, trwającałe lato. Najpierw samiec chodzi samicy po odwłoku, potem ją zapładnia, potem szuka następnej, po miesiącu od zapłodnienia skłąda ona na liściu jaja,zwija go przy pomocy pajęczyny tworząc kokon. Pilnuje go, po opuszczeniu go przez młode pajączki ginie, one wiedza instynktownie jak unikaćdrapieżników i polować, zimują w ściółce, rozwój trwa2-3 lata [https://swiatmakrodotcom.wordpress.com/2011/08/31/kwietnik-misumena-vatia-zabojcza-dama/]