biologia i ochrona przyrody

Liliowiec i lilia

 Zastaniawialiście się kiedyś dlaczego po zjedzeniu gorzkiej czekolady mamy problemy z wypróżnieniem, podczas, gdy tymczasem czekolada mleczna, biała i masa czekoladopodobna są bezpieczne dla przewodu pokarmowego? Otóż im ciemniejsza, co za tym idzie bardziej gorzka jest czekolada, tym zawiera więcej teobrominy. To własnie teobromina spowalnia prace jelit. Teobromina powstaje z paraksantyny, pochodnej ksantyny przez syntazę teobrominową. Jest o alkaloid purynowy, toksyna u zwierząt zatrucie nią jest śmiertelne, u nas spowalnia pracę jelit. Teobromina jest inhibitorem fosfodiesterazy rozkładającej cykliczny AMP, czyli łączy się z fosfodieserazą blokując jej działanie, enzym nie może rozłożyć cAMP. cAMP, czyli cykliczny adenozyno-3′,5′-monofosforan powstaje z ATP przy udziale cyklazy adenylowej i uczestniczy w szlakach transdukcji sygnału. Hormony peptydowe w jelitach łaczą się z receptorami błonowymi powodując syntezę cAMP. Bierze on udział w sekrecji wody i elektrolitów do światła jelita cienkiego, potem w jelicie grubym wrócą one do osocza, ale tutaj potrzebne są procesów trawienia, pierwiastki jako kofaktory enzymów trawiennych, woda działa jako ich roztwór. Dobrze nawodnione masy jedzenia łatwo przesuwaja sie w jelitach, reakcjom tym towarzyszy rozkład cAMP do AMP przy pomocy fosfodiesterazy. Kiedy zostaje ona zablokowana, rreakcja ta nie może zajść podobnie jak reakcje sprzężone z nią. Woda i  elektrolity nie wnikają do jelit. Odwodnione masy kałowe nie mogą przesuwać się w układzie pokarmowym. Dodatkowo teobromina powoduje rozkurcz mięśni gładkich, żeby jelita pracowaly muszą się kurczyć, osłabienie ich skurczy to osłabiona perystaltyka, a więc przesuwanie mas kałowych w kierunku podbytu. Teobromina poprzez zablokowanie rozkładu cAMP blokuje przesyłanie impulsów nerwowych. Wiele reakcjom hormonalnych i reakcji z neurprzekaźnikami towarzyszy rozkład cAMP. Jego zablokowanie unieżliwia przeprowadzanie tych reakcji. Wskutek tego teobromina blokuje te reakcje porażająć m. in. pracę mięśni gładkich i wydzielanie hormonów, w tym hormonów sterydowych. Fakt, że teobromina obniża ciśnienie (naczynia krwionośne i jelita mają mięśniówkę zbudowaną z mięśni gładkich), ale pomidory, ziemniaki, czosnek i banany dzięki dużej zawartości potasu rownież obniżają cisnienie i nie mają efektów ubocznych, za to mają inne składniki odżywcze jak biogeny i witaminy, cukier, przeciwutleniacze, tak samo pomoże rezygnacja z dosalania potraw (niektórzy sypia solą jeszcze na talerzu) i rezygnacja z gottowych dań. A tłuszcz zawarty w białej czekoladzie pozwala wchłonąć się witaminom rozpuszczalnym w tłuszczach. Oliwki i awokado zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe korzystnie wpływające na układ krążenia. Czarna czekolada jest za skutecznym lekiem na biegunki towarzyszące jelitówkom i zatruciom pokarmowym.

Ludzie często nie wiedzą co to za nauka więc wyjaśniam. Enobotanika bada zależności między ludźmi i roślinami i historię tych zależności. Do etnobotaniki należy badanie roślin spożywczych z podziałem na warzywa i owoce oraz rośliny skrobiodajne, zboża, roślinne zamienniki białka zwierzęcego, czyli warzywa strączkowe, przyprawy, roślin pastewnych, włóknodajnych, barwierskich, olejodajnych, ozdobnych, leczniczych, kosmetycznych, obrzedowych, roślin alkoholowych i używek jak tytoń oraz innych roślin użytkowych jak kauczukowiec, roślin wykorzystywanych do produkcji perfum oraz roslin wykorzysywanych na dewno w meblarswie, stolarstwie, rzeźbiarstwie i bodownictwie. Bada sposoby użytkowania roślin przez ludzi, morfologię, systematykę i taksonomię tych roślin, historię ich użytkowania, czyli jak się je użytkowało w różnych epokach do dzisiaj. Bada pochodzenie i wędrówkę wielu roślin np. sprowadzenie do Polski włoszczyzny przez królową Bonę. Etnobotanika to także rośliny ozdobne i historia ogrodnictwa, bukieciarstwo, ikebana, florystyka. Etnobotanika bada też znaczenie roślin w wierzeniach ludzi, zajmuje się roślinami magicznymi, związanymi z pewnymi rytuałami oraz roślinami wykorzystywanymi w celach religijnych. Etnobotanika bada różne wykorzystanie roślin obrzedowych w różnych regionach i epokach i bada zmiany w ich użytkowaniu. Współczesna etnobotanika zajmuje się też wykorzystywaniem roślin w kosmetyce i farmacji, zajmuje sie ich biochemią, właściwościami i wpływem na ludzki organizm. Często roślinne produkty są też wykorzystywane w weterynarii. Etnobotanika zajmuje się zielarstwem, sprawdza dawne wykorzystywanie roślin w ziołolecznictwie, analizuje ich skład chemiczny i wpływ na zdrowie człowieka oraz poszerza ich zastosowanie np. w leczeniu chorób, których dawniej nie znano (znaczy nie wiedziano co to jest). Często ludzie zawężają rolę etnobitaniki do badan nad roslinami psychoaktywnymi, ale zadaniem etnobotaniki nie jest praca nad pozyskiwaniem substancji czynnych, ale historia wykorzystywania tych roślin w celach obrzędowych i leczniczych oraz analiza składu chemicznego. Podobnie etnobotanika bada barwniki roślinne, włókna roślinne,tkaniny z tych włókien, zajmuje się analizą i sporządzaniem nauralnych kosmetyków i mieszanek jak herbatki, napary, wywary, maceraty z roślin, które można używać w medycynie, weterynarii, farmacji i kosmetyce. Etnobotanika to teżrośliny ozdobne uprawiane w ogródkach i doniczkach oraz historia ich sprowadzenia do Polski. Etnobotanika bada rośliny uprawne oraz wykorzystywanie roślin dzikorosnących np. wypasania na łąkach trzody i bydła, jadalnych dla ludzi dzikich poziomek, jagód, czyli owoców borówki czarnej, jeżyn i malin oraz historię ich udomowienia i powstawania ogrodowych odmian. Bada też dzikorosnące zioła jak dziurawiec, wrotycz, mięta, pokrzywa,dzikie rośliny jadalne jak ostrożeń warzywny, korzeń łopianu, liście szczawiku zajęczego, owoce ślazu zaniedbanego czy młode ziele pięciornika gęsiego. Podsumowując etnobotanika zajmuje się badaniem wykorzystywania roślin przez ludzi w każdej dziedzinie życia oraz historią użytkowania tych roślin.

 Do napisania tego wpisu zainspirował mnie film Diabelskie Wiatry, w którym tornado o mało nie zniszczyło laboratorium mikrobiologicznego, gdzie badano niebezpieczne patogeny przy okazji powodując skażenie biologiczne. Tornada w Polsce zadrzają się rzadko, ale są. Częstsze są trąby powietrzne, po których powierzchnia zniszczeń sięga 200-250 metrów. Trąby powietrzne występują u nas do 14 razy w roku. Trąba powietrzna tworzy się z wirowego wiatru o osi pionowej, który kształtem przypomina tubę. Ma ona do kilkudziesięciu metrów średnicy. Powstaje z chmur Cumulonimbus, które sięgają do powierzchni Ziemi. Jeśli trąba powietrza wystepuje nad suchymi powierzchniami piaszczystymi czy pylastymi wciąga pył i tworzy trąby pyłowe, jeśli powstaje nad powierzchnią wód, wciąga wode i jest trąba wodna. Czasem, kiedy towarzyszy pożarom powstaje trąba ognista. Tornado jest większe ma do kilkudzięciu m średnicy i występuje tylko w Ameryce Pónocnej [https://tvnmeteo.tvn24.pl/informacje-pogoda/ciekawostki,49/jak-powstaje-traba-powietrzna,237441,1,0.html]. 

Pijawki Hirudinea są gromadą należącą do pierścienic Annelida. Jest to grupa siostrzana dla skąposzczetówOligochaeta. Mają siodełko, nagromadzenie skórnych gruczołów robiących śluz. Ciało pijawek jest podzielone na odcinki, zwane metamerami lub segmentami, pierwszy segment nazywa się prostomium, ostatni to pygidium, na nim jest otwór odbytowy. Ciało pijawki ma słabo wyróżnione głowę i tułów. Pierwszy segment głowy to protostomium, drugi metastomium, dołaczaja się 1-3 segmenty tułowia, na głowie są też narządy zmysłów: czułki, oczy, głaszczki, wąsy, chemoreceptory. Tułów zbudowany jest od kilku do kilkudziesięciu segmentów, na których mogą być parzyste parapodia, czyli nieczłonowane odnóża będące uwypukleniami ściany ciała z wchodzącą do nich celomą. Parapodium odpowiadają za poruszanie się, czyli pełnia funkcje lokomotoryczną. Budowa parapodium u pierścienic: ma ono część podstawową, czyli protopodit, z której wyrasta parapodium , gałązka grzbietowa tworzy notopodium, brzuszna neuropodium, każda gałązka rozgałęzia się na języczek brzuszny i grzbietowy. W środku gałązek są podporowe struktury acikule, na języczkach są wąsy czuciowe i szczeciny. Pijawki mają zredukowane parapodia do guzków ze szczecinkami, ale większość pijawek nie ma nawet szczecinek. Budowa wewnętrzna pijawek. Większość narządów ma budowę metameryczną, czyli powtarzającą się w każdym segmencie, ale układ krążenia i wydalniczy, rozrodczy jest tylko w niektórych segmentach. Ciała pijawek okrywa cienki oskórek, który jest jednowarstwowy, są w nim gruczoły robiące różne substancje. Z oskórkiem są zrośnięte mięśnie poprzeczne i podłużne, które są cały czas skurczone, co powoduje wysokie ciśnienie płynu celomatycznego. Płyn ten stanowi hydroszkielet, który nadaje ciało odpowiedni kształt i sztywność. Układ nerwowy jest drabinkowy, są parzyste zwoje nadprzełykowe zwane mózgiem, połączone są one obrączką okołoprzełykową ze zwojami podprzełykowymi, od nich do tyłu ciała idą pnie nerwowe. Na pniach i w każdym segmencie jest para zwojów połączonych poprzecznymi połączeniami zwanymi komisurami, podłużne połączenia między zwojami to konektywy. Właściwy układ drabinkowy jest w czasie rozwoju zarodkowego, u dorosłych komisury skracają się, powstaje brzuszny łańcuszek nerwowy. Mózg pierścienic ma 2 odcinki, pierwszy to protocerebrum, drugi to deuterocerebrum. W mózgu pijawek są ciała grzybkowate, maja one kształt grzybków, pełnią one funkcje ośrodków kojarzeniowych, dzięki nim pierścienice mają pamięć i mogą się uczyć. Mają też narządy zmysłów dotyku, receptory świetlne, chemiczne. Jama ciała to pierścienic to celoma, jest wypełniona płynem, okrywa ją nabłonek perytonealny. Pierścienice mają kilka rodzajów nabłonków, są to: otrzewna ścienna, czyli somatopleura, znajduje się pod ścianą ciała, otrzewna trzewna, czyli splachopleura, która otacza jelito, są krezki jelitowe, grzbietowa i brzuszna, które zawierają układ pokarmowy. Wewnątrz jamy ciała są duoseptimenty, które oddzielają segmenty od siebie. Celoma zawiera też komórki magazynujące substancje zapasowe i produkty metabolizmu. U pijawek narządy wydzielnicze wychodzą na zewnątrz. Układ pokarmowy to kompletnie drożne jelito, w postaci rury przebijającej diseptimenty na całej długości ciała. Otacza je mięśniówka powodująca ruchy perystaltyczne przesuwające pokarm w jelicie. Jelito przednie i tylne wyściela oskórek. W jelicie przednim jest silnie umięśniona gardziel, która może być wysuwana na zewnątrz, jej oskórek tworzy wiele ząbków. Gardziel przechodzi w przełyk, do którego uchodzą gruczoły ślinowe. Pijawki wydzielają tam hirudinę zapobiegającą krzepnięciu krwi. Mogą magazynować ją w jelicie. Trawienie u pijawek jest tylko zewnątrzkomórkowe. Oddychanie, pijawki oddychają skrzelami, połozonymi na parapodiach lub powłokach, Skrzela to cienkościenne wyrostki oskórka, wewnątrz których są naczynia krwionośne. Układ krążenia zamknięty, rozwija się w szczelinach blastocelu. Pijawki nie mają serca, tylko dwa długie naczynia krwionośne, grzbietowe i brzuszne. W każdym segmencie są połączone ze sobą,. Grzbietowe jest otoczone mięśniówką, dzięki której krew jest tłoczona do przodu ciała. Krew stanowią osocze i bezbarwne ciałka krwi, barwniki oddechowe rozpuszczone są w osoczu.

Układ wydalniczy u dorosłych to metanefridia, para metanefridiów jest w każdym segmencie. Pojedyncze nefridium tworzą orzęsiony lejek, nefrostom i długi kanalik nefridiodukt, który uchodzi na zewnątrz otworem nefridioporem, który leży w następnym segmencie. Nefrostom wychwytuje produkty przemiany materii z jamy ciała w kanaliku formowany jest mocz, tu woda resorbowana z powrotem. .
Układ rozrodczy. Pijawki rozmnażają się płciowo lub bezpłciowe przez podział poprzeczny. Są obojnakami, ich gonady powstają z nabłonka perytonealnego, zwykle na diseptimentach. Gonady nie wydostają się na zewnątrz tylko do celomy, potem na zewnątrz przez pęknięcie ściany ciała lub przez nefrimodukty lub oderwanie się tych segmentów i produkcję nowych, ale nie ma dróg wyprowadzających gonady. Bruzdkowanie u pijawek jest spiralne, larwa trochofora, ma ona kulisty kształt i prowadzi planktonowy tryb życia. Larwa w płaszczyźnie równikowej ma dwa rzędy rzęsek, protoch i neutroch. Wokół odbytu jest pasmo rzęsek paratroch, jest tam też protonefridium i zalążek mezodermy z teloblastem, który dzieli się na epidermę. W górze ciała ma szczytowy pęk rzęsek, otwór gębowy z neutrochem, na górze jest płytka apikalna, powstaje z niej mózg, episfera to warstwa górna, hyposfera dolna. Jelito przednie, środkowe i tylne, są komórki pramezodermalne, dzielą się intensywnie i tworzą prążki mezodermalne, z których tworzą się po dwa worki celomatyczne, one zmieniają się w segmenty, pierwszy daje episferę, drugi hyposferę, reszta tworzy się dzięki woreczkom. Sposób odżywiania, pijawka przywiera do ciała swojej ofiary za pomocą otworu gębowego wyposażonego w przyssawki oraz charakterystyczne trzy promieniście ułożone szczęki. Każda szczęka uzbrojona jest w 80-90 małych chitynowych zębów. Nakłucie skóry ma kształt trzech promieniście rozchodzących się linii. Z ciała ofiary pijawka potrafi wyssać ilość krwi odpowiadającą jej dziesięciokrotnej masie. Hirudoterapia to najstarsza metoda leczenia przy pomocy bezkręgowców. Pierwsze odnotowane przypadki jej stosowania znane są z egipskich malowideł ściennych pochodzących z okresu 1550 – 1292 p.n.e. Pierwsze pisemne źródła mówiące o wykorzystaniu pijawek w celach medycznych pochodzą z II wieku p.n.e. Ich autorem jest Nikander, grecki lekarz urodzony na obszarze Azji Mniejszej. O leczeniu przy pomocy pijawek wspominają źródła z Persji i Chin. Dzisiaj pijawki wykorzystuje się w leczeniu paradontozy, choroby zwyrodnieniowej stawów, niepłodności zarówno u kobiet i mężczyzn, a także w przypadku leczenia nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca i wspomagająco w procesie gojenia po operacjach plastycznych oraz przeszczepach skóry. Oprócz hirudyny ślina pijawek zawiera inhibitory transglutaminaz osoczowych I i II – czynniki stabilizujące fibrynę, antystazynę oraz inhibitory agregacji płytek krwi, jak apyraza, kalina, saratyna, destabilaza oraz substancje fibrynolityczne, jak czynnik przeciwpłytkowy, hementyna i hementeryna. Pijawki wspomagają leczenie płytki miażdżycowej i redukują ilość złogów w tętnicach dzięki esterazie cholesterolowej i triglicerydazie, które rozkładają trójglicerydy. Ślina pijawek zawiera też inhibitory proteinaz przeciwzapalnych. Neuroprzekaźniki takie jak dopamina, acetylocholina, serotonina, histamina powodują rozkurczanie naczyń krwionośnych i obniżają ciśnienie tętnicze krwi. Ślina zawiera też endorfiny, steroidy, między innymi hormony płciowe jak testosteron, progesteron i estradiol, które służą do leczenia bezpłodności. Ślina ma też enzymy ograniczające namnażanie i procesy procesy życiowe bakterii, dzięki czemu chronią przed zakażeniami. Wyróżniamy czynniki krzepnięcia krwi: I fibrynogen odpowiada za tworzenie skrzepu fibrynowego, II protrombina-protrombinaza zmienia ja w trombinę, która razem z wapniem, proakceleryną i czynnikiem Stuwart-Prowera tworzy kompleks protrombinowy, III czynnik tkankowy tromboplastyna na powierzchni komórek śródbłonka jest kofaktorem dla czynnika prokonwertyny, IV wapń aktywuje zymogeny-protrombine, prokonwertynę, czynnik Christmasa i czynnik Stewart-Prowera mają na N-końcach duże powinowactwo do Ca, V proakceleryna kofaktor aktywacji protrombiny, VI akceleryna to aktywna forma proakceleryny, VII prokonwertyna inicjuje proces krzepnięcia krwi, aktywowany przez trombinę przy udziale jonów Ca, VIII czynnik antyhemofilowy to kofaktor aktywacji czynnika X, IX czynnik Christmasa aktywowany w obecności Ca2+ przez trombinę ma zależne od witaminy K reszty karboksyglutaminianowe, katywuje PTA, X czynnik Steward-Prowera tworzy kompleks protrombokinazowy, XI PTA to czynnik przeciwhidtaminowy C, XII to czynnik stabilizujący fibrynę, stabilizuje fibrynę, czynnik von Willebranda wiąże czynnik antyhemofilowy, prokalikreina aktywuje czynnik XII, wielkocząsteczkowy kininogen wspiera wzajemna aktywację prokalikreiny i czynników XI i XII. Hirudyna jest bezpośrednim inhibitorem trombiny, która uniemożliwia przekształcenie protrombiny w trombinę, co z kolei przyczynia się do zmniejszenia krzepliwości krwi. Dzięki temu nie tworzy się skrzep, a pijawki mogą ssać krew przez długi czas. Hirudyna konserwuje też połkniętą krew w jelicie. Ślina pomaga przy zakrzepicy, żylakach, nadciśnieniu, miażdżycy i pacjentom po przeszczepach. Hirudyna jest skuteczniejszym lekiem przeciwzakrzepowym niż heparyna i kwas salicylowy. Hirudyna przeciwdziała zakrzepom po operacjach i urazach mechanicznych. Innym ważnym antykoagulantem jest hirustazyna. Ważnym enzymem zawartym w ślinie pijawek jest apyraza, która zaliczana jest do niespecyficznych inhibitorów agregacji trombocytów, gdyż zmniejsza agregację płytek krwi poprzez hamowanie wydzielania trifosforanu adenozyny. Natomiast wydzielane przez pijawkę lekarską białka, takie jak kalina i saratyna, hamują adhezję trombocytów do kolagenu za pośrednictwem czynnika von Willebranda, co zapobiega agregacji płytek krwi. Inny enzym, destabilaza, hamuje agregację trombocytów indukowaną przez kolagen, który jest głównym białkiem tkanki łącznej bogatym w glicynę i prolinę oraz czynnik aktywacji płytek, PAF. Generuje ona także inhibicję cyklazy adenylowej oraz obniża produkcję cyklicznego adenozynomonofosforanu, cAMP, przez co ogranicza agregację trombocytów. W wydzielinie gruczołów ślinowych pijawek są teżsubstancje o charakterze fibrynolitycznym. Należą do nich: hementeryna i hementyna. Hementeryna odpowiada za aktywację plazminogenu do plazminy, rozpuszcza zakrzepy i udrażnia naczynia, jest ona nieczuła na obecny we krwi naturalny enzym rozkładający białka. Hementyna jest proteinazą rozpuszczającą fibrynę oraz rozkładającą fibrynogen na fragmenty peptydowe. Dzięki saratynom i PC-LS ślina pijawek obniaża poziom LDL, histamina rozszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie tętnicze, bdeliny przyspieszają gojenie się ran. W ich ślinie jest eglina, która jest inhibitorem czynników prozapalnych. [http://hylostet.pl/igm/article/wykorzystanie-bezkregowcow-w-medycynie-i-kosmetyce/]