Protisty Protista to grupa organizmów, których nie można przyporządkować do innych grup. Najczęściej są to jednokomórkowe jądrowce, ale nie tylko. Wyrózniamy protisty grzybopodobne, roślinopodobne i zwierzopodobne, które zwiemy pierwotniakami. Do grzybopodobnych należą dwie grupy protisty właściwe i chromisty Chromista.
Do protistów należą klasy plazmodiorośla (plazmodiofory) Plasmodiophoromycota, które są endopasożytami biotroficznymi, należą do tzw pragrzybów.
Siatkotrzonorośla Dictyosteliomycota postać wegetatywna (niepłciowa) to jednojądrowa ameba, plasmodium jest wielojądrowe, mają substancję zapasową jako glikogen, poruszaja się nibynóżkami, pseudopodiami, są zarodniki posiadające biczykowate wici. Mogą tworzyć ściany komórkowe. Są tosaprobionty glebowe, fagotrofy tworzą myxameby, które mogą łączyć się w skupiska przy pomocy akrazyny z cAMP, takie skupisko to sorokarp,ma główkę, gdzie powstają zarodniki, główka jest w części apikalnej, bytują na opadłych liściach.
Akrazje Acrasiomycota spłaszczona plecha, produkują lizynę, tworzą pseudoplazmodia. Są obligatoryjnymi pasożytami grzybów i glonów. kolonizują żywe komóki powodująć hyperlazję, czyli zniekształcenie komórek i ich rozrost. jest 10 rodzajów, 35 gatunków, krzyżowy podział bez zaniku błony jądrowej i jąderka, które układa się wzdłuż chromatyny. Zoospory,czyli zarodniki mają 2 nierówne wici. Są to wiciowce heterodontyczne, są u nich cystoporis, różnokształtne zgrupowania cyst. Plasmodiophora brassicae powoduje kiłę korzeni kapustnych. Wiosną zoospory poruszają się w stronę korzeni na drodze chemotaksji, tracą ścianę komórkową i wici, powstaje ednocytowana zoospora, kiełkuje z niej komórka przebijająca ścianę komóek ryzodermy i protoplast wnika do środka, tam mnoży jądra, powstaje plazmodium. Zoospora ma postać rurki z kulcem, która chlonie wodę, pęcznieje i wyrzuca kolec,który przebija ścianę zywiciela. Powstaje kanał przez,który wnika protoplast, powstaje zoosporangium, dzieli się, uwicione komórki idą do gleby i atakuja nowe korzenie. Wtórne plazmodium dzieli się, otacza jądra ścianami i powstaje cystosoris, zgrupowanie cyst, tak zimuje, korzenie rozpadają się, wiosną ściany pękają, a komórki wychodzą na zewnątrz i zakażają nowe korzenie. akrazje atakują też buraki, ziemniaki i zboża, są tu też saprobionty i fagotrofy, żyją w glebie i rozkładają materię organiczną. Jedne mają tubularne zarodniki, inne pływki o 2 nierównych wiciach. Ameby dzielą się na wiele niezaleznych komórek, łącza się w sorokarp i otaczją ścianą.
Śluzowce Myxomycota żyją w postaci 2n śluźni z frontem i częścią dystalną zbudowaną z żył. Śluźnię wypełnia cytoplazma podzielona na dwie części ektoplazmę w rejonie przyściennym i wewnętrzną endoplazmę, która rusza się w 1 stronę, zatrzymuje i plynie w 2, poruszająć śluźnią. Z czasem śluźnia wypełza z podłoża, tworzy grudki, będące zarodniami, wytwarzają zarodniki, może być 1 zarodnia lub więcej. Ściana zarodni to pierwoszczowocnia, okrągła zarodnia to zrosłozarodnia, gdy wiele małych zrosniętych komorami to wolne zarodnie, pojedyncza zarodnia to pseudozrosłozarodnia. Zarodniki powstają, gdy cytoplazma gromadzi się wokół jąra, otacza błoną i ściną,jest 2n, dzieli się mejotycznie, 3 jądra degenerują, 1 opuszcza zarodnię, ma postać ameby lub uwicionego wiciowca, 2 takie zarodniki łączą się w zygotę i powstaje nowy organizm. Stemonitales nie ma ekto i ednoplazmy, ma część frontalna i żyły zarodnie na trzonkach i kolumienkę, kolumellę z nićmi, włosniami, które chronią przed równoczesnym wysypem zarodników. Liceales mają faneroplazmodium z frontem, zyłami i endo i ektoplazmą, są zrostozarodnie z włośnią rzekomą. Prawdziwa ma wodniczki, rzekoma to pseudowłośnia ze ścianą zrośniętą z nićmi. Rulik Lycogala sp. jest najczęśtszy w Polsce. Echinosteliales ma małezarodnie i protoplazmodium. Physarales wytrącaja węglan wapnia we włośni właściwej, ścianach zarodni i trzonie, dlatego sa białe, sluzowce przyśnieżne, żyją tasm gdzie śnieg, głównie w górach, pozyskuje się z nich antybiotyki. Trichales tworzy różowe zarodnie, włośnie prawdziwą, wici ze zgrubieniami tworząće sprężyce, nie ma kolumienki i CaCO3, Trichia sp. i Chemitrichia sp. maja nierozgaęłzione elatery u Arcyria sp. zostaje tylko włośnia. Cykl życiowy sluzowca, 2n śluźnia skupia sie wokół jąder, wokół nich skupia się cytoplazma, otacza się ścianą, powstają zarodniki,gdy wici są niezłączone ze ścianą (peridium) jest włośnia właściwa, gdy są to włośnia rzekoma, w zarodnikach jest mejoza, 3 komorki obumierają, 1 opuszcza zarodnię jako myxameba, jest mala, gdy jest wilgotno wypuszcza 2 wici i jest myxmonada, rozmnażają się, powstają 1n zarodniki, maja rózne znaki,kopulują, powstają zygoty, są 2-jądrową, fujza jąder, jest ameba 2n, podział jąder, powstaje plazmodium, gdy jest such monada traci wici i jest amebą, kopluacja to syngamia.
Protostellomycota mają małe zarodniki i plazmodia, zarodnie są na zakonczeniach trzonków lub struktur z plazmodium.
Chromista mają 3 gromady grzybów, należą tu grzyby i glony np. okrzemki.
Lęgniowce Oomycota przykładowa klasa Oomycetes i rzędy Saprolegniales i Peronosporales, wydłużają się, tworzą odgałęzienia boczne, powstaje komórczakowata grzybnia. Jest niesegmentowana, żyja w wodzie. Saprolegniales to saprobionty i pasożyty. Grzybnia lęgniowców tworzy pływkowe zarodniki zoospory, w środku zoosporangium są poprzeczne ściany wtórne, septy. Tworzą się przy powstawaniu organów rozrodczych, zarodniki 1 rzędu mają 2 wici z mastigonemami, potem traca wici, tworzą ścianę, jest zoospora 2 typu, z jej boku wyrastaja nowe wici, zoosopora płwa wiciami do dolu, wici mocują do podłoża,rozwija się grzybnia. Płciowe rozmnażanie to oogamia, jest oogonium, w środku sakomórki jajowe oosfery, plemnia, anteridium, przyłącza się do lęgni, z plemni kiełkuja kanały, wrastają do lęgni, nimi komorki plemnikowe idą do lęgni. Jest zaplodnienie powstają przetrwalniki oospory. W lęgniach i plemniach jest mejoza. Oospora otaczają się ścianą komórkową, kiełkują strżepki, powstaje nowa grzybnia. Zoosporangia są długie lub okrągle. Peronosporales mają zoosporangia na długich strzępkach, odrywają się od nich i są wiatrosiewne, ta strzępka to sporangiofor, trzonek zarodnionośny, są to pasożyty roślin lądowych, tworzą też pływki. Gdy zarodnik padnie na wilgotny liść tworzy zarodniki 2 typu. Wnikają do roslin przez aparaty szparkowe, gdy zarodnik spada na suchy liść, od razu kielkuje z strzępki, tu jest pasożyt winorosli Plasmopara viticola.
Hyphochitridiomycota pasożyty lub saprobionty w części dystalnej tworzą zarodnię z zoosporami. Są tu skoczki akrokontyczne Hyphochytridiomycetes z klasy strzępkowych. Mają pływki z 1 wicia pokrytą mastigonemami, krewne lęgniowców, ich ściany mają celulozę i chitynę.
Labyrinthulomycota klasa Labyrinthulomycetes ich ściany mają rurki, ktory pochlaniaja pokarm i umozliwiają ruch. są pazożytami glonów i traw. Ich komórki maja blony ale połączone sę sagenogenami, ktore dająprzpełw cytoplazmy.
Protisty roślinopodobne to glony.
Glony to sztuczna gruba obejmująca kilka grub systematycznych. Identyfikacja gatunków jest możliwa jedynie przy pomocy mikroskopu dlatego skupie się na ogólnych zagadnieniach. glony mają typy ameboidalne, bezkształtne komórki bez blony, monadalny, wiciowiec ma 1 lub 2 wici, na 1 biegunie komórki lub obu, kokkoidalny to okrągłe komórki, trychonowy, trychony, czyli nici komórek.
Rodzaj klejnotka Euglena wrzecionowaty, jednokomórkowy protist za dnia wykorzystuje fotosyntezę-zawiera chloroplasty, w nocy dzięki plamce ocznej poluje. Porusza się dzięki wiciom, komórka klejnotki pokrywa pelikula. ściana komórkowa z twardych, luźno połączonych płytek z ciałami śluzowatymi pomiędzy, dzięki czemu komórka jest elastyczna. Z 1 strony jest gardziel ampulla, z któej wyrastają 2 nici, mała i duża. Mają chlorofil A, karotenoidy.
Tobołki Pyrrophyta jednokomórkowe protisty, maja formy monadalne, kokkoidalne i trychonowe. Są jednokomórkowe, maja pancerzyki wysycone solami żelaza, mają chlorofil a i c, materiał zapasowy to skrobia. Pancerzyki tworza połaczone szwami tarczki.
Bruzdnice Dinoflagellata są jednokomórkowe, ale mogą tworzyć kolonie, mają wici i pancerzyki z płytek celulozowych. Mają chlorofil a, c i karotenoidy. Bruzdnice żyją w morzach.
Chryzofity Chrysophyta protisty ze ścianami komórkowymi wysyconymi krzemionką, ściany tworzą domki o pięknych kształtach. Są tu
-złotowiciowce Chrysophyceae jednokomórkowe, owalne glony z 2 wiciami wyrastającymi z zagłebienia na szczycie komórki, mają chlorofile i karotenoidy. Mają plamki światloczułe, niektóre mają nibynóżki, formy bez ściany komórkowej. Są słodkowodne.
-różnowiciowce Xanthophyceae maja różne formy i kształty, niektóre przytwierdzają się do podłoża, tworzą plechy, maja karotenoidy i chlorofil A i C, sa formy bez ściany komórkowej, u reszty ściana ma węglan wapnia lub krzemionkę.
-okrzemki Bacillariophyceae ściany komórkowe wysycone sa krzemionką, mają piekne, fantazyjne kształty, są złocistego koloru, żyją w wodzie, na sniegu, kamieniach, przytwierdzają sie sluzem do podłoża, 1 są pojedyncze, inne tworzą kolonie. Sa kokkoidalne, nieruchome, pobieraja krzem z wody do budowy pancerzyków, pancerzyki maja 2 części, wieczko i denko, które jest mniejsze i wchodzi w wieczko, mają jądro, chloroplasty i materiały zapasowe, dzielą sie przez podział, powstałe komórki dostają 1 wieczko, 2 denko-dziela się w tej linii, obie dobudowują denko, dzieje się tak do minimalnych rozmiarów, po których osiągnięciu zmieniają się w gamety dzięki mejozie, kopulują i powstaje komórka o normalnej wielkości z wieczkiem i denkiem.
Brunatnice Phaeophyta wielokomórkowe protisty, sa tu rzędy:
-kłoskowce Ectorpales są brązowe, mają liściowate, pomarszczone lub nitkowate mocno rozgaęłzione plechy, maja gruszkowate pęcherzki z powietrzem pozwalające im unosić sie w toni.
-katleriowce Cutleriales zielonkawe lub brunatne lisciaste, rozgałezione na tępe odcinki plechy.
-diktjotowce Dictyotales taśmowato-liściaste plechy, sa płaskie, rozgałęzione, pdcinki są tępe.
-listnicowce Laminariales długie, brunatne, rozgałęzione plechy, maja fyklloidy i kauloidy, maja gruszkowate pęcherzyki z powietrzem. sa tu wielkomorszcze np. wielkomorszcz gruszkonosny Macrocystis pyrifera.
-morszczynowate Fucales rozgałęzione, zielono-brunatne plechy z duzymi pęcherzami z powietrzem, niektóre mają powietrze pomiędzy komórkami, co daje im trójwymiarowe okrągłe, parówkowate formy.
Pierwotniaki Protozoa sa jednokomórkowe, mogą być samożywne lub cudzożywne, samożywne mają chromatofory, czyli fotosyntetyzujące organelle. Cudzożywne jedzą pokarm zzewnątrz. Większość może sieporuszać. Jest 7 typów pierwotniaków Sarcomastigophora poruszają się nibynóżkami (pseudopodiami) lub wiciami, są 3 podtypy. Wiciowce Mastigophora poruszają się wiciami. Zarodziowe (pełzaki) Sarcodina poruszają się nibynóżkami. Opaliny Opalinata majawiele wici. Wiciowce roślinne to Phytomastigophora, prowadzą roślinny tryb życia, fotosyntetyzują, zwierzęce Zoomastigophora są cudzożywne. Wiciowce mają wydłużone komórki, są zróznicowaną grupą, euglena jest cudzożywna w ciemności, samożywna w świetle dzięki chromatoforom. Na tepym końcu ma 2 wici, długą i krótką, u wszystkich wiciowców wici wyrastają z kinetosomów, ciałek podstawowych. Eugleny maja 1 jądro. Komórkę otacza wasrtwa białka osłaniająca i usztywniająca, pelikula. Poruszają się wiciami, które ciągną komórkę,wici może być kilka,mogą mieć błonkę falującą, gdy przyrasta do pelikuli. Wiciowce cudzożywne to pasożyty, rzęsistek Trichomonas sp. powoduje choroby układu moczopłciowego.
Sarcodina pełzaki poruszaja się przy udziale nibynóżek, które różnią się od siebie, pełzaki ciągle zmieniają kształt, nibynózki to wypustki komórki, nie ma pelikuli jest glikokaliks z cukrami. Szerokie,płatowate nibynózki to lobopodia, cienkie i długie to filopodia, nitkowate mogą mieć poprzeczne połaczenia, mostki, tworzące siateczke, to retikulopodia. Pełzające pierwotniaki dzielą się na 2 gromady Rhizopoda korzenionóżki poruszają się głównie przy udziale lobopodiów, ale mogą tworzyć inne typy nibynózek. Actinopoda promienionóżki mają nibynóżki z pręcikami w środku, pręciki są zbudowane z mikrotubul, sa to aksopodia. Korzenionózki mają 3 podgromady. Amebina ameby nagie - poruszają sie głównie lobopodiami, nie mają osłonek, Testocea ameby skorupowe, poruszają się lopodiami, na powierzchni mają żółtawe lub brązowe domki. Arcelia otwornice - Foraminofera żyją w morzach, są słonowodne, mają domki o skomplikowanych kształtach, są zróżnicowane, składają się z wielu komór, im starsza komórka tym ma więcej komór, domki mają w ściankach równomiernie rozmieszczone otworki przez, które wychodzą filopodia i retikulopodia, dużo jest otwornic, ich domki stanowią skład nadmorskiego piasku. Promienionózki dzielimy na 3 podgromady, słonecznice Heliozoa, są tylko w śłodkich wodach,maja kształt kuli, jądra, aksopodia wysuwają promieniście na całej powierzchni komórki, pręciki mikrotubularne sa osadzone na centroplaście, błonie w środku słonecznicy. Kolconóżki Acantharia sa tylko w morzach, mają aksopodia, filopodia i retikulopodia, mogą mieć szkielet, są pokryte ziarenkami piasku. Promienice Radiolaria mają retikulopodia, aksopodia i kolce, prawo Mullera określa rozmieszczenie kolców. Opliny sa niezróznicowane.
Typ Labirynthomorpha tworzą kolonie, wszystkie komórki sa ze soba połaczone, żyją w morzach.
Apikompleksy Apicomplexa są wewnętrznymi pasożytami kręgowców. i bezkręgowców, mogą przyczepiać się do komórek jelita u bezkręgowców lub wnikać do środka komórek u kręgowców. Gromada gregaryny Gregarinda wnikają dociał bezkręgowców, pasozytują w jelitach owadów, mają 2 częsci, krótsza to protomerit, dluższa deuteromerit, deuteromerit ma jądro komórkowe, protomeritami przyczepiają się do komórek jelita za pomocą kopleksu apikalnego, walec z pierścieniami konoid przebija błone komórkowa za pomocą roptii, rozpuszcza błonę, z mikromerów idzie substancja ułatwiająca przyczepianie się. Mikromery to małe pęcherzyki z antygenami pozwalającymi przyczepić sie do komórki jelita. Apikompleksy mają podwójną błonę komórkową, 1 warstwa ma pory umozliwiająće odżywienie,każdy owad ma gregarynę. Cykl zyciowy apikompleksa, sporozoid to stadium inwazyjne wnika do ciała owada przez zjedzenie zanieczyszczonego kałem pokarmu, idzie do jelita i odzywia się treścią pokarmową, w jelicie jest stadium trofozoid. Potem odrywa się od komórek jelita,zmienia w gamont męski lub żeński, one sklejają się deutimerit 1 do protimeritu 2, jest syzugium, oba gamonty zaokrąglają się, otaczają bloną, powstaje gametocysta. ich otoczone błoną jądra dziela się, otaczają cytoplazmą, powstają gamety męskie i żeńskie, żeńskie na górze, męskie na dole, opuszczaja gametocystę, łaczą się w zygotę, ona otacza się gruba osłonką, opuszcza z kałem jelita, zygota to spora, inny owad zjada ją, w jelicie uwalnia sporozoidy. Zygota jest 2n, inne stadia 1n. W sporze sa liczne mejozy.
Przy orzęskach warto wspomniec o pantofelku, ktory zjada bakterie. Ma wydłuzone, pokryte rzęskami ciało z organellami trichocystami, które reagują na podrażnienie, pokarm pobiera przez cytostom, resztki wydala przez cytopyge, ma wodniczkę pokarmową,która trawi pokarm i tętniącą. Jego jądro jest podwójne, ma duże makronukleus i maly mikronukleus. Cytostom leży w zagłebieniu perystomie i tam jest fagocytoza, cytopyge to otwór, gdzie wydalane sa niestrawione resztki, wodniczka tętniąca wydala nadmiar wody i metabolity. rzęski mają kinetosomy.