biologia i ochrona przyrody

Otóż większość chorób, na które chorujemy powodują wirusy, na które antybiotyki nie działają, bakterie dla zdrowych, dobrze odrzywionych ludzi nie są groźne, nasze organizmy zwalczaja je praktycznie od razu, bakteriemie zdarzają się każdego dnia, a to przetniemy się w palec robiąc kanapki, a to oparzymy się gotując, a powstały pęcherz się uszkodzi w czasie wykonywania, codziennych czynności, a to skaleczymy sie plewiąc ogródek, a to odcisk sie zedrze na stopie, bakterie są wszędzie, w glebie, unoszą się w powietrzu wraz z cząsteczkami pyłu, tworzą film na każdej powierzchni, my tych powierzchni dotykamy, a rany stają się wrotami zakarzenia, oczywiście po kilkunastu minutach tworzy się skrzep, który również stanowi mechaniczna barierę, ale zanim to nstąpi zarazki dostają sie do ciała, nasz układ odpornościowy je zwalcza, dlatego pomimo skaleczeń funkcjonujemy dalej.Nie tylko zewnętrzne środowisko jest pełne bakterii, ale i nasze ciała, skóra, układ pokarmowy, oddechowy, moczo-płciowy mają własną florę bakteryjną, te bakterie nie szkodzą nam, mogą byc niebezpieczne gdy dostaną się np. do krwi, ale np. bakterie jelitowe dostają się do krwi przy hemoroidach, uszkodzeniach błony śluzowej spowodowanych zaparciami lub biegunkami, czy u dzieci odparzeniami skóry pomiędzy posladkami. Jedynie krew jest czysta pod tym kątem, a bakterie dostałe do niej wskutek uszkodzeń skóry czy blon sluzowych są szybko atakowane przez układ odpronościowy i niszczone. Błony sluzowe i skórę zamieszkują też wirusy i grzyby, organizmy te utrzymuja wzajemnie swoje populacje w stanie równowagi, nasze ciała to ekosystemy, które mają 10 razy więcej obcych komórek niz swoich i jak każdy ekosystem naruszony przestaje funkcjonować. Wiemy, że bakterie fagocytują wirusy i wytwarzaja związki chemiczne ograniczające rozwój grzybów. antybiotyki niszczą nie tylko bakterie patogenne (każda może być patogenem w odpowiedniej sytuacji-HIV i AIDS, choroba popromienna, nowotwory krwi, węzłów chłonnych, wrodzony niedobór odporności, niedozywienie), ale i bakterie naszej naturalnej flory fizjologicznej, dobre bakterie to pociąga niekontrolowany rozwój grzybów np. drożdżak biały Candidia albicans należy do naszej naturalnej flory skóry i śluzówki, zaczyna atakować podczas osłabienia odporności lub podczas zniszczenia dobrych bakterii. Tak samo zniszczenie flory bakteryjnej pociąga namnażanie wirusów, które już są bardziej niebezpieczne. Dodatkowo podczas infekcji wirusowych organizm traci część swoich sił, czyli dobre bakterie, więc wirusy się namnażają jeszcze bardziej, to własnie wydłuża czas choroby, dodatkowo w miejscu gdzie zniszczono bakterie tworzy sie luka dla innychh obcych bakterii, antybiotyk osłabia organizm i infekcja wtórna gotowa. Bakterie jelitowe biorą udział w syntezie witaminy K, antybiotyki zaburzają jej metabolizm, bakterie te rozkłądają blonnik ich brak potęguje tylko biegunki. Witamina K bierze udział w krzepliwości krwi, jej niedobór rozrzedza krew, katar uszkadza śluzówkę mechanicznie, dość, że podczas kichania się krwawi to jeszcze antybiotyk zaburza krzepliwość, dodatkowo obecne podczas gorączki zaparcia mogą powodować uszkodzenia sluzówki odbytu (biegunki sa zwykle po kilku dniach antybiotykoterapii). Bakterie jelitowe biorą udział w pracy tkanki limfatycznej jelit GALT, część MALT, czyli tkanki limfatycznej związanej z błonami sluzowymi, która produkuje immunoglobuliny A, które blokują przenikanie antygenów przez nabłonki, bakterie jelitowe pobudzaja limfocyty B to produkcji immunoglobulin M, pobudza do pracy makrofagi i komórki NK, które to atakują wszystkie patogeny rozpoznane jako obce bez wcześniejszego kontaktu z nimi, nie muszą wcześniej sie z czymś zetknąć by to sfagocytować i makrofagi zmienione w komórki prezentujące antygen płyna do węzłów chłonnych, gdzie powstają wyspecjalizowane limfocyty atakujące dany patogen. Antybiotyki więc porażają ochrone przed nowymi zarazkami oraz formowanie pamięci immunologicznej. Taka pamięc jest ważna w przypadku choroby, zwykle przebywając dana chorobę organizm zapamięta wywołujące ją zarazki i w przyszłości się obroni. Wyjątek szybko mutujące wirusy, ale antybiotyki nie działaja na wirusy, ale przynajmniej z danym szczepem wirusa organizm lepiej sobie poradzi. Skutek antybiotyków procesów to rozrzedzenie krwi, spadek odporności na wszelkie infekcje, organizm przestaje sie bronić, dlatego czas choroby sie wydłuża, a wystarczy przeczekać chorobę. Istnieją naturalne leki jak czosnek, cebula, por, witamina C, duzo warzyw, owoców w diecie, witamina D wzmacniająca odpornośc, a choroby nie będą nas łapać, a jesli już to będą miały lżejszy przebieg. Ktoś powie, dawniej ludzie umierali bez antybiotyków, ale dawniej panował głód, ludzie często nie dojadali, a odpowiednia ilość kcal (zależy od płci, wieku, wzrostu i wykonywanej pracy) jest potrzeba nie tylko do odnowy komórek i funkcjonowania podstawowych procesów życiowych, ale i do prawidłowego funkcjonowania ukłądu odpornosciowego. Dawniej ludzie ciezko pracowali od najmlodszych lat przy niedoborze pozywienia, zimy były wręcz glodowe, pomieszczenia były słabo ogrzewane a chłód osłabia odporność, szlachcianki unikały slońca, skutek niedobór witaminy D, dzis mamy ciepło, ogrzewanie w domach i zakładach pracy, mamy prawo do urlopu latem, mamy dostep do świezych warzyw i owoców przez cały rok, są lampy UV o dł fali 297 nm (290-310 nm cał pasmo syntezy, 297 optimum), jest też lepsza higiena, myjemy sie codziennie.

Co jeszcze chroni przed zarazkami: skóra i sluzówki to mechaniczna bariera, sklejający sluz i przesuwające patogeny oraz pyły rzęski w nabłonku migawkowym dróg oddechowych, zatok i nosie, lizozym w  moczu, pocie, ślinie, łzach, kwas żoładkowy, różne wartości pH w poszczególnych częściach układu pokarmowego (wiele patogenów potrzebuje do zycia odpowiedniego pH) oraz nasza naturalna flora fizjologiczna.

A dlaczego wirusy sa bardziej niebezpieczne od bakterii? Dlatego, że one wnikają do komórek, gdzie pomnażają swoje DNA  w tej fazie organizm ich nie rozpoznaje, przyczyniają się do nowotworów lub rozkładają komórki gospodarzy (liza komórek), wtedy ukłąd odpornościowy atakuje też części włąsnych komórek oraz własne komórki z wirusowymi receptorami na powierzchni błony. Wygasnięcie infekcji zwykle łączy się ze zniszczeniem danje tkanki, która w stanie rany jest podatna na kolejne infekcje.

Zapalenie to reakcja tkanki i jej mikrąkrążenia na czynnik zapalny, by wywołać stan zapalny potrzeba jest odpowiednia liczba czynników zapalnych (wszystko zależy od dawki), podczas stanu zapalnego jest napływ płynu i limfocytów do zakażonej lub zranionej tkanki, objawy to zaczerwienienie (rubor), obrzęk (tubor), podniesienie temperatury (calor), ból (dolor) i utrata funkcji-często opuchlizna uniemozliwa np. zgięcie spuchniętego palca. Etapy stanu zapalnego to inicjacja, czyli odpowiedź na wtargnięcie do organizmu antygenu (patogenów-wirusów, bakterii, grzybni, zarodników, czynników chemicznych-trucizn) lub własne tkanki np. podczas odmrożenia, mechanicznego obtarcia tkanek, także na nieszkodliwe czynniki jak alergeny, którymi może być każda substancja białkowa lub łącząca się zbiałkiem. Kolejny etap to amplifikacja, czyli podtrzymanie stanu zapalnego do zniszczenia czynnika zapalnego oraz terminacja (wygaszanie) przez humoralne (związki chemiczne zosocza) i komórkowe czynniki przeciwzapalne.

Inicjację zaczyna krótki skurcz naczyń, potem rozkurcz, mastocydy i bazofile pordukuja histamine, płytki krwi serotoninę, białka dopełniacza C3, C3a, C5a, MAC, kininy, gł bradykininy, które odpowiadają za rozszerzenie naczyń krwionosnych i przesącz płynu, czynnik PAF działa na płytki krwi zwieksza przepuszczalność nabłonka naczyń celem przesączenia płynu z komórkami układu odpornościowego, białka dopełniacza na zasadzie chemotaksji przyciągają komórki układu odpornościowego do zakazonej tkanki, Do zakażonej lub uszkodzonej tkanki płyną limfocyty z krwi obiegowej, im bliżej tkanki tym szybciej do niej docierają, do uszkodzonej tkanki limfocyty T, granulocyty GROα, β i γ, granulocyty IP10, monocyty, bazofile, eozynofile, ich zadaniem jest zniszczyć obce komórki lub toksyny organizm rozpoznaje je jako obce i niszczy. W zainfekowanej tkance jest przemieszczanie się leukocytów z krwi do tkanki, przesącza się płyn z przeciwciałami, hormony tkankowe: serotonina i histamina rozszerzają naczynia krwionośne, żeby więcej przeciwciał i leukocytów dostało sie do zainfekowanej tkanki. Do zakażonej tkanki płyną chemokiny, działają chemotaktycznie, przciągają z krwi obiegowej leukocyty im bliżej uszkodzonej tkanki tym większe ich zagęszczenie. Interleukina IL8 to chemokina z monocytów, makrofagów, limfocytów T. Te komórki płyną z krwią do zmienionych tkanek i przenikają do tkanki. NO to mediator stanu zapalnego, rozszerza naczynia krwionośne. Rozszerzone naczynia powodują rumień, przesącz płynu daje obrzęk. Następuje akumulacja płynu i pochodzących z osocza czynników zapalnych w zainfekowanej tkance, wewnątrznaczyniowa stymulacja płytek, aktywacja granulocytów obojętnochłonnych (neutrofili). W czasie amplifikacji wzrasta stęzenie komórek układu odpornościowego w osoczu, interleukina 1 i TNF gamma, rosnie produkcja CSF-czynnika odpowiedzialnego za tworzenie kolonii makrofagów. Interelukina 8, C5a, TGFb, PDGF  aktywują makrocyty i granulocyty obojętnochłonne, białko NOD2 bierze udział w wygaszaniu stanu. Biorą tu udział lipksyny (pochodne kwasu omega-6 archaidowego),  resolwiny (pochodne kwasu omega-3 eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego) i protektyny, pochodne kwasu dokozaheksaenowego. Uszkodzone komórki, zniszczone fragmenty patogenów, resztki osocza zostaja jako ropa usunięta na zewnątrz. Po zakończeniu choroby następuje nabranie odporności swoistej, czyli powstanie wyspecjalizowanych rozpoznających dany patogen. Także tworzenie odporności swoistej, która jest wtórna i powstaje wskutek kontaktu z patogenami czy toksynami jest warunkowana przez środowisko, czyli kontakt z zarazkami, tu limfocyty T cytotoksyczne niszczą obce komórki, limfocyty T pomocnicze wydzielają cytokiny, B robia przeciwciaa wiążące antygeny (toksyny bakteryjne i uzywane w przemysle chemicznym) makrofagi fagocytuja patogeny i toksyny. Taką wtórna odpornością są szczepionki oraz kontakt z patogenami ludzi z danej strefy geograficznej. Kontakt z toksyną wywołuje stan zapalny, limfocyty wytwarzaja przeciwciała czyli białka łączące się z toksynami, nautralizujące je-inhibitory lub umozliwiają ich fagocytozę. Ja więc widzimy stan zapalny ratuje nam zycie, gdyby nie układ odpornościowy i reakcja organizmy, bakterie, wirusy i grzyby mogłyby namnażać się w organizmach w nieskończość uszkadzając tkanki i narządy, a toksyny zatruwałyby szybciej. Organizm nie mógłby sie bronić przed chorobami, a, że my zyjemy w środowisku, to stale w naszych ciałach trwa walka pomiędzy patogenami, a komórkami układu odpornościowego, wdychamy i zjadamy każdego dnia niezliczoną liczbę zarazków, dzięki układowi odpornościowemu żyjemy i czujemy sie dobrze, zbyt duża ilość zarazków powoduje chorobę, ale dzięki reakcjom układu odpornościowego zdrowiejemy.

Według mechaniki kwantowej obserwacja eksperymentu zmienia jego wynik np. inaczej przebiega proces podczas obserwacji, wiele procesów tłumaczy się oddziaływanie samych urządzeń pomiarowych np. wpływ strumienai elektronów w mikroskopie elektronowym na preparat. Na poziomie subatomowym jest cos takiego jak paradoks pojedynczego fotonu, 2 szczeliny w ekranie pokazują wzór, foton przechodzący przez szczeline zostawia plamkę na drugim ekranie za tym z dziurkami. Położenie szczelin i fotonów daje obraz. Gdy ekran z dziurkami jest blisko fotonów zasła niając jedną szczelinę powstanie obraz z drugiej np. zasłaniając prawą zostanie obraz z lewej, ale gdy ekran jest daleko prążki interferencyjne, które uniemozliwiaja odczyt, która dziurka była zasłonięta. W obu przypadkach elektron jest w stanie superpozycji, czyli 2 mozliwości przejścia przez lewą lub prawą szczelinę, w bliskiej odległości oba stany są odseparowane przestrzennie, pojedynczy foton w bliskiej odległości zostawia 1 plamkę na drugim ekranie i superpozycji nie widać, w przypadku dalszego ekranu także nie widac superpozycji, dalsze badania pokażą przejście albo przez jedną albo przez drugą szparkę. A wg. fizyki foton może przejść jednocześnie przez obie dziurki, ale pomiar pokazuje tylko jedna opcję, paradoks Schrödingera, czyli eksperyment z kotem w komorze z radioizotopem, jesli izotop sie rozpada kot umiera, jeśli nie kot żyje. Obserwacja czyli otwarcie komory pokazuje stan kota, wg Schrödingera w komorze kot jest zywy i martwy jednocześnie. Ale czy to działa w makroswiecie? Czy to nie jest współczesny odpowiednik paradoksu żółwia i Achillesa (Achilles nie dogoni żółwia ze względu na wcześniejszy start gada, zanim Achilles przebiegnie dany odcinek drogi, żółw przebiegnie swój itd.)?

Zasada nieoznaczoności Heisenberga, która mówi, że niemozliwy jest jednoczesny pomiar położenia cząstki i jej pędu, im dokładniej określimy pęd tym trudniej określić położenie i odwrotnie. Im dokładniej zmierzymy energię cząstki, tym mniej dokładnie wiemy, w jakim czasie cząstka tę energię miała.

Czyżby w przypadku wiary działał efekt obserwatora, czyli zmiany jakie wywołuje obserwacja? Czy samo wyobrażanie sobie zdrowienia albo czasu po wyzdrowieniu możemy nazwać obserwacją? Czy ludzkie organizmy to skłądowa wielu superpozycji, które sami ludzie wybierają? Dlaczego obserwacja nie tyczy zewnętrznego świata? Może dlatego, ze w sprawie zewnętrznego świata obserwatorami są wszyscy, którzy widzą daną rzecz lub zjawisko, wynik obserwacji to składowa ich efektów, a dlaczego grająć w lotto nie wygrywa każdy? Może tu decyduje obserwacja osób o najsilniejszych osobowościach? Czy przed dokonaniem pomiaru istnieją jednocześnie rózne opcje? Czy pomiar można zmienić np. zanik nieuleczalnej choroby? By to było mozliwe trzeba dopuścić istnienie wieloświatu, którego istnienie neguje wielu fizyków. Istnienie wielu wymiarów rzeczywistości, czyli opcji, które powstają z każdym naszym wyborem kiedyś było teoria naukową, czy nasza obserwacja to wybór jednej z opcji?

Pozytywne myslenie nie zaszkodzi, na pewno poprawia komfort psychiczny, dzięki czemu spada poziom stresu, którego przewlekły stan jest niekorzystny dla organizmu, więc nasze zdrowie i rokowania sie poprawiają, na pewno optymistycznie nastawione człowiek jest bardziej przyjazny i opanowany dzięki czemu lepiej zjednuje sobie ludzi i łatwiej odnieść mu sukces. Zwieksza poczucie własnej wartości, dzięki czemu czlowiek jest przyjazny wobec innych ludzi. To ważne. Nawet jeśli bezpośrednie efekty fizyczne są bardzie legenda niż rzeczywistością, to pośrednie efekty wynikające z lepszego samopoczucia są tego warte.

Rośliny rozmnażające się bezpłciowo, czyli obok rozmnażania generatywnego (płciowego) mające rozmnażanie generatywne to rosliny klonalne. Są one wielopędowe - iteratywny typ wzrostu, mają oba sposoby rozmnażanbia, generatywny i wegetatywny. Są długowieczne, mają duże zdolności do rozprzestrzeniania się i kolonizowania nowej przestrzeni. Są wielopędowe, mają wiele jednostek nadziemnych, łaczą je organy podziemne np. korzenie u ryzofitów, rozłogi, łodygi, kłącza, cebule u kaulofitów. U sasanki zwyczajnej Pulsatilla vulgaris korzenie łączą kilka pędów nadziemnych, pędy mają liście, rozrastają się. korzenie się rozrastają jest korzeń główny, dzilei się na potomne, to reprodukcja wegetatywna, sasanka to ryzofit. Kaulofity maja bulwy np. kokorycz pełna Corydalys solida, z bulwy rosnie jeden pęd, tworzą się bulwy potomne, stara zanika, nowe przejmują jej funkcje. Sa gatunki robiące kłącza z krótkimi międzywięźlami to np. kosaciec syberyjski Iris sibirica, sa przyrosty, jest zwarta kępa, krótkie międzywięźla i gatunki z długimi np. konwalia majowa Convallaria majalis, długie mięzywięźla, podział kłączy, daje nowego osobnika. Śnieżyczk aprzebisnieg Galanthus nivalis ma cebule, poziomka Fragaria vesca robi rozłogi, są one nad lub pod powierzchnią. Uszkodzenie daje nowe osobniki. Klonalne maja iteratywny typ wzrostu, są 3 procesy, rozrastanie, obumieranie i odnawianie. Trwaja one cały czas życia rosliny. Rozrastanie to pomnażanie jednostek naziemnych i powiększanie organów podziemnych, rośnie areał osobniczy, osobniki pomnażają swoje organy, najstarsze pędy i organy podziemne obumierają. Osobnik się starzeje i dzieli na wiele jednostek potomnych o tym samym genotypie. Powstaja klony. Odnawianie polega na zastępowaniu starych fragmentów nowymi. roślina długo jest w jednym miejscu. Nie znamy wieku tej rosliny, znamy wiek środowiska. Reprodukcja wegetatywna to 2 sposoby: odłączanie fragmentów osobnika, belwek, organów lub komórek i stopniowe rozrastanie osobnika i jego podział. Odłączanie rozmnóżek jest np. u Lantana dundifera. Rozmnażanie może być przez rozrastanie i podział osobnika, najstarsze organy pekają i powstają nowe osobniki potomne. Długowiecznośc takich roslin, osobniki żyją dlugo w jednym miejscu, można określić ich wiek, łatwiej określić wiek pojedynczego pędu, mogąś żyć rok. Populacja widłaka spłaszczonego Diphasiastrum complanatum ma 850 lat, zajmuje powierzchnię 250 m2, orlica pospolita Pteridium aquilinum, kostrzewa czerwona Festuca rubra zyje 1000 lat. Mają dużą zdolność do kolonizowania przestrzeni, przebadano 48 gat. klonalnych, 22 z nich stanowiło jednoklonalną populację, całe stanowisko to był jeden klon np. turzyca błotna Carex acutiformes. Dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans szybko wnika między inne gatunki i tworzy płat. Trzcina Phragmites sp. zajmuje duże przestrzenie.

Wystę pują organy rozmnażania wegetatywnego:

-kłącza rhizoma, czyli zgrubiałe, podziemne pędy pełniące funkcje spichrzowe i przetrwalnikowe, rosna pod ziemią, są przekszałconymi lodygami z łuseczkowatymi liśćmi, tworzą pączki boczne i korzenie przybyszowe, merystemy wzrostu w szczytowym pączku umożliwiają wzrost kłacza na długość, są pod ziemią, mogą być proste lub rozgałęzione, mają miękisz spichrzowy magazynujący substancje odżywcze, rosliny z nimi to geofity ryzomowe.

-rozłogi stolones, pędy płożące nad lub pod ziemią, mają długie międzywęźla, w węzłach sązredukowane liście, podziemne rozłogi to kłącza, w węzłach powstają korzenie przybyszowe, z pąka co drugiego liścia wyrasta nowy pęd.

Bulwa, zgrubiała częśc korzenia lub pędu mająca funkcję spichrzową, przetrwalnikową i rozmnażania, zbudowane sa głównie z tkanki miękiszowej, ma białka, cukry, w tym skrobie, wodę, są korzeniowe (korzenie bulwiaste), w czasie spoczynku pozostają bulwy, a częśc nadziemna obumiera, pedowe, czyli uwstecznione, zgrubiałe pędy nad lub podziemne, wraz ze wzrostem stare bulwy kurczą się po zużyciu materiałów odzywczych, ale tworza sie nowe.

-bulwka bulbillus cebulkowata romnóżka służaca do rozmnażania, tworzy powstałe z pąka zgrubienie na łodydze, w kącie liści lub rozgaęlzieniu kwiatostanu, sa u roslin wysokogórskich, gdzie roslina nie zawsze zdąży wytworzyć nasiona ze względu na warunki zewnętrzne.

-pseudobulwa, nibybulwa, zgrubiały fragment łodygi u storczykowatych mający wzrost sympodialny (wieloosiowy), łodyga rozgałęzia się, a nowe łodygi przejmuja funkcje pędu głównego, heteroblastyczna pseudobulwa powstaje z 1 międzywęźla, homoblastyczna z kilku. heteroblastyczne tworza odpadające liście, po których zostają blizny, homoblastyczne tworza liście i kwiatostany. Pseudobulwy gromadzą wodę, biogeny, mogą fotosyntetyzować i oddychać.

-cebula bulbus to przetrwalnik służy przetrwaniu niekorzystnych warunków, występuje głównie u jednoliściennych roślin, odpowednie warunki jak natężenie światła, temperatura gleby itd. aktywują merystemy pędu wierzchołkowego, z które wytwarzają organy nadziemne jak zdolne do fotosyntezy liście i potrzebne do rozmnażania kwiaty. W krótkim zasie roslina żyję pełnią zycia, fotosyntetyzuje, wytwarza kwiaty i owoce, po dojrzeniu owoców nadziemne części obumierają, w cebuli zostają zgromadzone materiały zapasowe potrzebne do kolejnego wytworzenia nadziemnych części oraz dla komórek samej bulwy, które korzystają z nich w czasie oczekiwania na kolejne wypuszczenie częsci nadziemnych, jest to stan anabiozy. Cebula w czasie wegetacji wytwarza tez korzenie, którymi ciągnie wodę i minerały z gleby, po obumarciu części nadziemnych, korzenie tez obumierają, cebula w czasie oczekiwania nie pobiera wody ani minerałów, dlatego mozna wykopać cebulki roślin ozdobnych i przetrzymywać je z daleka od gleby. Metabolizm komórek cebuli zwalnia w czasie anabiozy. Wykorzystywane sa materiały zgromadzone w czasie wegetacji.

-odrosty, odrośla pędy z pączków śpiących i przybyszowych w korzeniach i dolnej części łodygi drzew i krzewów, powstaja po ścięciu drzewa lub krzewu w miejscu uszkodzenia np. u lilaka pospolitego Syringa vulgaris i robinii akacjowej Robinia pseudoacacia. Wykorzystywane są w sadzeniu lasów odroślowych.

-rozmnóżki wystepują już u mszaków i wyższych roslin telomowych, powstaja na rozłogach, brzegach liści, w kątach liści, na łodygach, są to bulwki lub fragmenty plechy., sa u mszkaów, paprotników i roślin nasiennych.

-pączki zimowe turiony, turio są to skrócone pędy z pakiem wierzchołkowym osłonięte zwiniętymi liśćmi, u roslin wodnych opadaja na dno, gdzie jest cieplej i tam przetrwają zimę, reszta rosliny obumiera, wiosną rozwijaja sie z nich nowe rośliny, sa tez u roslin ladowych.

-zarodniki, spory są u mszaków i paprotników. U mszaków: -mchy: sporofit rośnie w nieulistnioną łodyżkę, setę. Na jej szczycie jest zarodnia. W zarodni jest tkanka sporogenna. Komórki archesporu, powstaja z nich spory, maja mejozę, Zarodnia ma wieczko i perystom (ozębnię, rąbek). W suchym powietrzu zarodniki są uwalniane. Wieczko odpada, otwieraja się ząbki perystomu. Wiatr rusza sporofitem, zarodniki wypadają, upadają na ziemię. w podłożu kiełkuje splątek (protolema). Wytwarza chwytniki i łodyżkę. Rozwija się w gametofit. torfowce- Sporofity są małe, maja krótką, pękatą setę, są bezzieleniowe i całkowicie zamknięte w rodniach, na ich szczycie jest długa i ostra pozostałośc zarodni. Mają wieczko, które odpada rozsypując zarodniki. W zarodni nie ma ozębni. Po zapłodnieniu łodyżka z rodnią wyrasta na trzoneczku ponad ciało torfowca, żeby rozsypać zarodniki na większą powierzchnię. Zrodnik w podłożu rozwija się w nitkowaty splątek, który rozwija się w gametofit. Glewiki- sporofit ma bardzo krótką i dużą stopę. W zarodni jest archespor, z niego rozwijają się zarodniki. Po dojrzeniu zarodników zarodnia pęka od szczytu na dwie klapy. Po wypadnięciu zarodników sporofit nie obumiera, tylko dzięki stale dzielącym się komórkom u nasady cały czas wytwarza nowe zarodniki. Wątrobowce Sporofit rośnie, stopa mocno pobiera wodę z gametofitu. Woda idzie do sety, komórki rosną, rodnia jest rozrywana, jej pozostałość tworzy kołnierzyk sety. Gdy sporofit urośnie ponad rodnie i periancjum zarodnia otwiera się rozpadając na 4 klapy. Otwoera się powoli, żeby zarodniki byly równomiernie wysypywane. W zarodni są sprężynowato wygięte elatery, przy dużej wilgotności skręcaja się i wiatr ich nie rozwiewa, gdy jest sucho rozkręcają się i wiatr je porywa i rozsiewa. Po wysypaniu wszystkich zarodników klapy otwierają się calkowicie i widać elatery, elaterofor przyczepia elatery do środka zarodni. U paprotników dominuje sporofit, ma organy: korzeń, krótką, podziemną lodygę, kłącze i liście. U Polypodium sp. liście pełnią funkcję rozrodczą, na spodzie liścia, pod zawijką (induzjum) w skupieniach rozwijają się sporangia (zarodnie). W środku zarodni jest tkanka sporogenna, przechodzi mejozę, z każdej komórki macierzystej powstają 4 spory. Przy suchym powietrzu pierścień zarodni się kurczy, zarodnia się otwiera, zarodniki wysypują się. W podłożu zarodnik kiełkuje w przedrośle. Gametofit jest plechowaty, ma sercowaty kształt. Ma ryzoidy (chwytniki) czerpiące wodę. Skrzyp Equisetum sp. z kłącza wyrastają obok liści asymilujących tworzy nieasymilujące pędy zarodnionośne. Na szczycie sporofitu jest sporofilostan, to przekształcony liść tworzący zarodnie (sporangia). W czasie przekształcenia jeden z liści zwija się w tarczkę, pod nią powstają zarodnie z tkanką sporogenną. Po mejozie powstają zarodniki z długimi wyrostkami (elaterami, hapterami). W wilgoci się zwijają, rozwijają dgy jest sucho i jest rozsiewanie. Zarodniki kiełkują na wilgotnym podłożu. Z takich samych zarodników powstają przedrośla męskie i żeńskie. Widłaki na przykładzie widłaka Lycopodium sp. Widłak może mieć rozgałęzione, ulistnione łodygi, dojrzałe rosliny tworzą pędy rosnące pionowo w górę. Są to kłosy zarodnionośne (sporofilostany). Każda część sporofilostanu to przekształcony liść. Sporofilostan składa się z liści zarodnionośnych (sporofili). Każdy listek tworzy u nasady jedną zarodnię, powstają w nich po 4 zarodniki. W czasie suszy ściana zarodni pęka i wysypuja się jednakowe zarodniki. One kielkują w jednakowe przedrośla. Po 6 - 7 latach z zarodników kiełkują przedrosla o burakowatym kształcie. Mlode przedrośle ma mikoryzę z grzybami, żyje pod ziemią, górna część wzrasta na powierzchnię, wytwarza tam rodnie i plemnie. Po 12 - 15 latach dojrzałe przedrośle tworzy rodnie i plemnie. Widliczka Selaginella sp. Sporofit ma łodygę, liście i korzenie. Gdy dojrzewa tworzy kłosy zarodnionośne ze sporofilami. Na liściach zarodnionośnych powstają różne typy zarodni. Na dolnej stronie są megasporangia tworzące duże zarodniki, na górze są mikrosporangia tworzące małe zarodniki. W megasporangiach dojrzewa tylko jedna megaspora, po mejozie są 4, w mikrosporangiach dojrzewa wiele mikrospor. Zarodniki kiełkują w zarodniach. Z mikrospor rozwijają się gametofity męskie, z megaspor żeńskie. Mikrospora przechodzi jeden podział, powstaja dwie komórki, jedna tworzy gametofit męski i przedrosle męskie, druga organ rozrodczy tego gametofitu, czyli plemnię. 8 komórek tworzy ściane plemni, 4 są plemnikotwórcze. W wyniku ich mitozy powstaje 256 plemników. Plemniki maja po dwie wici. Po rozerwaniu ściany plemni rozsiewają się. W megasporangium powstaz 4 megaspory. Jedna rozwija się dalej by oszczędzić substancje odżywcze. Megaspora kiełkuje w żeńskie przedrośle większe od męskiego. Komórki przedrośla dziela się w plechę, ściana megaspory pęka, część przedrośla wychodzi na zewnątrz., tworzy chwytniki, może żyć na ziemi. Tu tworzą się rodnie. Woda zmywa z góy plemniki do przedrośla żeńskiego. Płyną do rodni. Jest zapłodnienie powstaje zygota, dzieli się w zarodek. Odżywiany jest przez gametofit żeński. Potem się uniezależnia. Gametofit męski jest uproszczony.

niektóre drzewa i krzewy np. wierzby Salix sp. mogą ukorzeniac gałazki.